Kształtowanie się granic państwa polskiego po 1918 a struktura etniczna II RP

Obszar w 1918 r. : 338 328 km2. 262 tys. km2 – z zaboru rosyjskiego, 80 tys. km2 z zaboru austryjackiego, a 46 km2 z zaboru pruskiego.

Spis 1921

• Bazując na informacjach uzyskanych w wyniku przeprowadzonego powszechnego spisu ludności z 30 września 1921, struktura narodowościowa kształtowała się następująco: Polacy 65 %, Ukraińcy 16 %, Żydzi 10%, Białorusini 5%, Niemcy 4%, pozostali (Rosjanie, Czesi, Słowacy, Litwini i inni) 1%. II Rzeczpospolita liczyła 27,2 mln mieszkańców, zamieszkałych na ziemiach o łącznej powierzchni 388,6 tysiąca kilometrów kwadratowych2

• Spisem objęto prawie cały obszar Rzeczypospolitej z wyjątkiem części kraju dalej objętych konfliktem i sporami międzynarodowymi, czyli Górnego Śląska objęty powstaniami śląskimi i Wileńszczyzny (Litwa Środkowa, objętej sporem z Litwą (zobacz: wojna polsko-litewska, bunt Żeligowskiego).

• Spis został uznany za dość niereprezentatywny już wkrótce po jego przeprowadzeniu, gdyż wkrótce po nim nastąpiły znaczące zmiany demograficzne, m.in. na skutek przybycia ok. 500,000 repatriantów z terenów sowieckich i nasilonych migracji wewnętrznych w kraju, w którym dopiero co znikły granice zaborców. Dodatkowe wątpliwości budziła niedociągnięcia organizacyjne. Problemem była także nieufność wobec ankieterów, szczególnie widoczna na ziemiach wschodnich; problemy wynikały także z niewiedzy drobnych rolników co do ilości posiadanej ziemi. Zwłaszcza statystykę narodowościową na terenach wschodnich uznaje się za dość problematyczną

• Do jakiej zalicza się narodowości, a specjalne „Pouczenie” dołączone do tego formularza wyjaśniało, że odpowiedź na to pytanie (…) wypełnia się na podstawie zeznania osoby spisywanej podając dla niej tę narodowość do jakiej ona sama siebie zalicza.

Spis 1931

Według spisu (objął już całe terytorium Polski) mieszkało prawie 32 miliony osób (31 916 tys.) w tym prawie 22 mln (21 993 tys.) stanowili Polacy (68,9 % ogółu mieszkańców) [statystyka nie obejmowała liczby skoszarowanego wojska, ale nie miało to większego wpływu na podane dane dot. Mniejszości narodowych]

• Według zastosowanego w spisie kryterium językowego mniejszości liczyły 9923 tys. osób (31%)

  • Ukraińcy – 4442 tys. osób (13,9 %) [5mln]

  • Żydzi – 2733 tys. (8,6 %) [3,1 mln]

  • Białorusini – 990 tys. (3,1%) [1,9 mln]

  • Niemcy – 741 tys. (2,3 %) [830 tys.]

  • Rosjanie – 139 tys. (0,4 %) [180 tys.]

  • Litwini – 83 tys. [180 tys.]

  • Czesi – 38 tys. [40 tys.]

  • Istotną pozycję stanowiły wtedy osoby w liczbie 707 tys. określających się jako „tutejsi” zamieszkujący Polesie oraz „inne” – 11 tys. [Cyganie - 30 tys. , Słowacy 7 tys., Ormianie 5,5 tys. Tatarzy – 5 tys., Karaimi 1 tys.]

[w nawiasie dane przypuszczalne, założone przez Browarka i Chałupczaka]

• Przyjmuje się, że kryterium językowe zawyżyło liczbę Polaków.

  • Jerzy Tomaszewski opracował liczbę mniejszości na prawie 11,2 (35,4%) miliona osób.

  • Janusz Żarnowski na ponad 10,8 (34%) miliona osób.

Jeśli w przededniu wojny ludność Polski wynosiła 35,2 mln to mn. nar. wg:

• Tomaszewskiego 12,5 mln

• Żarnowskiego 12 mln

• Chałupczaka 12,3 mln

• Ludność ukraińska stanowiła:

  • Prawie 72 % ogółu woj. Stanisławowskiego

  • Ponad 68% woj. Tarnopolskiego

  • Ponad 34 % lwowskiego

  • Zwarte skupiska znajdowały się również w woj. Poleskim, bielskim i krakowskim, ponadto mieszkali w rozproszeniu w innych regionach Polski

• Ludność żydowska

  • Polska była trzecim na świecie (po USA i ZSRR) jej skupiskiem.

  • Ponad 57% Żydów mieszkało w województwach centralnych, co czwarty zamieszkiwał w byłej Galicji, ponad 16% w woj. Wschodnich.

  • Gł. w ośrodkach miejskich

  • Blisko czwarta część Żydów mieszkała w pięciu wielkich miastach: Warszawie, Łodzi, Wilnie, Krakowie, Lwowie.

  • Na wsi 4,6%(najwięcej w woj. Lubelskim 6,4%)

• Ludność białoruska, podobna sytuacja jak mniejszość ukraińska

  • Na Terytorium ZSRR istniała Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka

  • Najliczniejsze skupiska w woj. Poleskim, gdzie stanowili 43,5 %

  • Nowogródzkim 39,1 %

  • Wileńskim 22,7 %

  • Białostockim 16,3 %

• Ludność niemiecka

  • Najliczniejsze skupiska w województwach zachodnich (żyło tam prawie 390 tys., 52%)

    • Woj. Poznańskie 193 tys.

    • Pomorskie 105 tys.

    • Śląskie 90 tys.

  • W Polsce centralnej żyło prawie 230 osób tej narodowości

    • Woj. Łódzkie 155,3 tys.

    • Woj. Warszawskie 73,6 tys.

  • Ponad 91 tys. członków tej mniejszości zamieszkiwało w południowo-wschodniej Polsce, w tym

    • woj. wołyńskim prawie 47 tys.

    • woj. stanisławowskim prawie 17 tys.

    • woj. lwowskim 12 tys.

    • lubelskim 15,9 tys.

  • w pozostałych spisach zanotowano 31 tys. osób deklarujących przynależność do narodu niemieckiego

  • Mieszkali głownie na wsiach

  • W miastach mieszkali jedynie na Górnym Śląsku, woj. pomorskim oraz łódzkim.

  • Istotny wzrost ludności nastąpił w trakcie drugiej wojny światowej, przede wszystkim w wyniku osiedlania na terenach włączonych do III Rzeszy Niemców z państw nadbałtyckich i Besarabiii oraz jednoczesnego wysiedlania ludności polskiej, kaszubskiej i żydowskiej.

  • Z Pomorza wysiedlono 120 tys. osób, na ich miejsce przybyło 60 tys. Niemców z Wołynia, Besarabii, Litwy, Łotwy i Estonii oraz tyle samo z Rzeszy.

  • W Wielkopolsce liczba Niemców wzrosła prawie 4 krotnie.

• Ludność rosyjska (język rosyjski!)

  • 139 tys. woj. wschodnie

    • 43 tys. wileńskie

    • 35 tys. białostockim

    • 16 tys. poleskim

• Ludność litewska

  • koncentrowali się przede wszystkim w woj. wileńskim (66,8 tys), białostockim (13,1 tys) i nowogródzkim (2,5 ty)

• Ludność czeska

  • większość koncentrowała się na Wołyniu (31 tys)

  • trochę (4 tysiące) w woj. łódzkim