42. Oświata kształcenie dorosłych na ziemiach polskich po II wojnie światowej.
(pojęcie) Oświata dorosłych jako określenie o utrwalonym znaczeniu jest dość powszechnie znane i rozumiane, przynajmniej na poziomie praktycznym. Wiadomo, że chodzi o zjawisko uczenia się dorosłych w szkołach i instytucjach pozaszkolnych oraz różnorodne formy wzbogacania kwalifikacji, zwłaszcza zawodowych. Takie rozumienie oświaty dorosłych ma swoje źródła w doświadczeniach związanych z uczestnictwem w kursach, szkoleniach, w działalności odczytowej, w kształceniu szkolnym zaocznym, wieczorowym, korespondencyjnym, na różnych poziomach oraz działalności kulturalnej, głównie związanej z czasem wolnym.
Rozwój oświaty dorosłych w Polsce został wstrzymany przez II wojnę światową oraz przez początek rządów komunistycznych. Po II wojnie światowej, Polska stanęła przed zadaniem odbudowania wyniszczonej oświaty. Likwidacja przez Niemców szkół wyższych i średnich, zakładów kształcenia nauczycieli, znaczne zubożenie treści i obniżenie poziomu nauczania w szkołach powszechnych spowodowały straty, których nie mogła zrekompensować akcja tajnego nauczania.
W pierwszych latach powojennych nie dokonywano radykalnych zmian w zakresie organizacji szkolnictwa i treściach nauczania, koncentrując wysiłki na odbudowie i rozbudowie sieci szkolnej.
Pierwsze podstawy ustrojowe odradzającego się państwa polskiego zostały zawarte 22 lipca 1944 na wyzwalanych spod okupacji terenach w Manifeście Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
Manifest Lipcowy w dziedzinie oświaty uznawał za priorytetowe zadanie odbudowe szkolnictwa i zapewnienie bezpłatnego nauczania na wszystkich szczeblach. Aby szkolnictwo mogło zostać odbudowane, pierwsze pracy nad tym zadaniem skupiły się na pozyskiwaniu kadry nauczycielskiej. Pierwszym zarządzeniem Resortu Oświaty w sprawie kształcenia nauczycieli było utrzymanie przedwojennych liceów pedagogicznych i pedagogiów. Niestety nie zaspokajało to potrzeb w kwestii kadry nauczycielskiej gdyż była ona potrzeba od zaraz, dlatego minister Oświaty zarządził zorganizowanie 6-tygodniowych kursów pedagogicznych dla absolwentów liceum oraz 3-miesięczny kurs dla absolwentów gimnazjum. Wbrew oczekiwaniom kandydatów nie było zbyt wielu, gdyż większość z nich albo kontynuowała naukę na studiach wyższych albo podejmowała lepiej płatna pracę. W tej sytuacji uruchomiono 6-miesięczne kursy pedagogiczne dla kandydatów bez cenzusu gimnazjalnego. Mimo tego, iż w owym czasie wielu nauczycieli było niewykwalifikowanych, to byli to ludzi niezbędni, ponieważ okupacja doprowadziła do znacznego opóźnienia uczniów w nauce.
Od 1948 r. władze zaczęły stopniowo likwidować kolejne instytucje oświaty dorosłych z powodów ideologicznych. System oświaty dorosłych został upaństwowiony i włączony w system komunistycznej indoktrynacji społeczeństwa. Wszelkie formy działania w zakresie oświaty dorosłych musiały być wzorowane na rozwiązaniach radzieckich. W ten sposób zlikwidowano autonomiczność kształcenia dorosłych. Dotychczasowe formy działania zastąpiono rozwojem szkół dla pracujących w zakresie nauczania początkowego dorosłych, szkoły podstawowej i zawodowej. Akcja alfabetyzacji społeczeństwa miała charakter czysto propagandowy, ponieważ absolwentom tych kursów nie stworzono możliwości dalszego kształcenia się. Odrzucono również cały dorobek metodyczny wyżej wymienionych instytucji. Wprowadzono programy i podręczniki szkół młodzieżowych. Niestety, rozwinięty system szkół dla pracujących nie zapewniał żadnej edukacji w zakresie samokształcenia i aktywności kulturalno-oświatowej. Brak jakiejkolwiek instytucji koordynującej działania szkół dla pracujących, badania i tworzenia bazy metodycznej był jawnym wyrazem lekceważenia przez władzę tej dziedziny edukacji. Próba zintensyfikowania działalności dydaktycznej miała miejsce w latach siedemdziesiątych. Polegała ona na stworzeniu w miastach wojewódzkich sieci centrów kształcenia ustawicznego i rozwoju dydaktyki za pośrednictwem radia i telewizji. Rozwinięte formy działalności zostały zlikwidowane wraz z wprowadzeniem stanu wojennego. Pełny system edukacji dorosłych miały zastąpić liczne kursy i formy edukacji politycznej, partyjnej, związkowej, szkoły i kursy organizacji młodzieżowych czy tzw. WUML-e, czyli Wieczorowe Uniwersytety Marksizmu-Leninizmu. W miejsce zlikwidowanych towarzystw oświaty dorosłych powołano Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, którego zasadniczym celem było szerzenie wiedzy politycznej i propagandy. Stan taki utrzymywał się do 1989 roku2.