Egzamin z dr Szymla

Egzamin pytania testowe i opisowe ( krótko)

Polityka gospodarcza i regionalna

1. zagadnienia związane z przybliżeniem polityki

polityka pochodzi z języka greckiego i odnosi się do rządzenia

polityka regionalna - współczesna polityka regionalna ma na celu wspieranie poszczególnych obszarów kraju i podnoszenia ich konkurencyjności a także poprawę jakości warunków życia mieszkańców i poziomu zaspokojenia zbiorowych potrzeb lokalnych i regionalnych wspólnot samorządowych. Poprzez pojęcie to rozumie się całokształt czynności państwa w zakresie świadomego oddziaływania na rozwój społeczno - ekonomiczny Reginów kraju. Polityka ta nadaje terytorialne wymiary ogólnej polityce rozwoju gospodarczego. Polityka regionalna będąc składową globalnej polityki ekonomicznej państwa stanowi największy i najbardziej wyspecjalizowany system interwencji publicznej.

Odbywa się ona na obszarze pojedynczego regionu który stanowi podstawowy komponent zasobów ekonomicznych kraju i gospodarki narodowej. Im sprawniejsze zarządzanie gospodarką regionu tym solidniejsze podstawy rozwoju makrogospodarki.

Jest organizowana przez władze państwowe - później na poziomie regionalnym poprzez poszczególne szczeble. Świadoma i celowa działalność władz, żeby podnieść poziom życia i nie tylko. Podniesienie konkurencyjności, a także na polityce spójności. Miernikami jest np. PKB. Nad polską poza władzą jest UE i wg niej jest kreowana polityka. Dla celów statystycznych regiony to województwa.

Region - w kontekście politycznym region musi być postrzegany jako szczególnego rodzaju zrzeszenie udziałowców powołanie do realizacji określonych wspólnych celów. Prowadzi to do kreowania licznych związków pomiędzy regionem a uczestnikami życia gospodarczego i społecznego.

Region staje się tutaj tworem sterującym relacjami pomiędzy podmiotami gospodarczymi a środowiskiem i organizacjami publicznymi kreującymi wspólna regionalna przestań gospodarczą. Ze względu na złożona problematykę rozwoju regionalnego szczególnie istotne jest działanie regionu jako systemu ekonomiczno - przestrzennego

Z pkt. Widzenia ekonomicznego jest on wyodrębniony na zasadzie podziału. Region - pewien system i podsystem państwa

System - zbiór elementów powiązanych ze sobą zależnościami i relacjami, względnie wyodrębniony ( z większej całości). Polityka regionalna wytycza ramy zarządzania w regionie - polityka inwestycyjne ( stwarzanie możliwości rozwoju inwestycjom - ułatwienia dot. Podatków). Celem polityki regionalnej jest stymulowanie do większego rozwoju.

W tym kontekście ekonomicznym - region obejmuje powinien względnie wyodrębniony z otoczenia fragment przestrzeni ekonomicznej, trwale zamieszkany , zagospodarowany i kontrolowany przez określona zbiorowość lidzką gdzie sfera polityki regionalnej jest specyficznym obszarem działań i wielokierunkowej aktywności. Podstawowym celem polityki regionalnej realizowanej na tym poziomie jest spójność zewnętrzna i wewnętrzna.

Spójność zewnętrzna i wewnętrzna: wewnętrzna - dążenie do harmonijnego rozwoju regionalnego. Nie powinno być działań sprzecznych. Zewnętrzna - spójność działania pomiędzy regionami i harmonizowanie w działaniu. Spójność ale również w nawiązaniu do konkurencyjności (zdrowa konkurencja). Przemysł to motor gospodarki -lepiej żeby był porozrzucany w różnych miejscach by w przypadku bombardowania uchronić chociaż część. Po wojnie w ramach decyzji przeciw nuklearnych. Przesłanki ekologiczne. Po wojnie zaczął się bardzo szybko rozwijać przemysł - symptom zagrożenia ekologicznego. ONZ „człowiek i środowisko” - w skali globalnej kryzys ekologiczny. (rozwój miast bezplanowych, niszczenie gleb, zagłada niektórych gatunków zwierząt i roślin, ocieplanie się klimatu, pollution,

Początki współczesnej polityki regionalnej w krajach o gospodarce rynkowej wiążą się z wielkim kryzysem z przełomu lat dwudziestych i trzydziestych; jego skutki dotknęły w sposób szczególny, w postaci głębokiego spadku produkcji i masowego bezrobocia, niektóre regiony krajów wysoko rozwiniętych. Konieczne okazało się wówczas przestrzenne ukierunkowanie działań podejmowanych w ramach walki z recesją i bezrobociem oraz koncentrowanie przedsięwzięć interwencyjnych na obszarach regionów najbardziej tego wymagających. U podstaw tych poczynań tkwiły głównie przesłanki społeczne, nakazujące tworzenie zastępczych miejsc pracy i przeprowadzanie restrukturyzacji zatrudnienia.

W okresie bezpośrednio poprzedzającym drugą wojnę światową w polityce regionalnej wielu rządów pojawiły się przesłanki typu militarnego. Istotną rolę odgrywały wówczas koncepcje rozśrodkowania potencjału przemysłu i zmniejszenia w ten sposób wrażliwości na ewentualne ataki z powietrza. Po drugiej wojnie światowej doszły do tego czynniki związane z. Przesłanki i zagrożeniem nuklearnym cele polityki regionalnej niemal wszędzie były bardzo złożone - łączyły aspekty społeczne, ekonomiczne i wojskowe; później doszły założenia ekologiczne.

Regionalistyka jest nauką. Walter Isard - stworzył naukę region al science ( regionalistyka) migracje ludności, badanie Reginów, ich rozwoju. W UE ważnym momentem było przyjęcie nowych członków i związana z tym migracja, rozwój osiedli miejsca pracy. Okres lat 90' XX w rozwój technologii (high technology)

Współczesna polityka regionalna zajmuje ważne miejsce w ogólnej polityce ekonomicznej. Składa się na to szereg czynników:

1. Przyspieszony, w związku z drugą rewolucją naukowo-techniczną, rozwój gospodarczy wielu krajów pociąga za sobą pewne zmiany w terytorialnym podziale pracy, w rozmieszczeniu ludności, w systemach osadniczych, w rozmieszczeniu infrastruktury itp.

2. Rozwój masowej komunikacji i powiększająca się ruchliwość ludności powodują upowszechnienie się; wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz zamożności krajów i regionów, a w następstwie tego także narastanie dążeń do zmniejszania występujących nierówności

3. Zwiększają się zagrożenia środowiska naturalnego, zwłaszcza na obszarach skoncentrowania działalności gospodarczej, co wymaga wprowadzenia wobec niej różnych ograniczeń.

4. Tendencje integracyjne w świecie stwarzają potrzebę rozwiązywania różnych problemów społeczno-gospodarczych prze; współdziałanie wielu krajów. Powoduje to umiędzynarodawianie

Rozmaitych zagadnień polityki regionalnej i podejmowanie ich przez organizacje międzynarodowe.

W podziale administracyjnym wyróżnia się regiony węzłowe i strefowe. Węzłowe - duże aglomeracje przemysłowe, mają ośrodek centralny i strefę „żywiącą strefę” dającą ludzi do pracy i miejsce noclegowe.

Polityka regionalna 40 lata XX wieku - dla interwencjonalizmu była to po prostu mniejsza jednostka

Polityka regionalna zmierza - ogólnie mówiąc - do racjonalnego kształtowania procesu przemian struktury przestrzennego rozmieszczenia gospodarki i ludności. Punktem wyjścia wszelkich ustaleń dotyczących ocen istniejącej struktury przestrzennej i kierunków jej pożądanych modyfikacji jest podział terytorialny. Kryteria wyodrębniania jednostek terytorialnych mogą być wielorakie: mogą nawiązywać do przesłanek geograficznych, historycznych, etnicznych itp. Podziały terytorialne kraju przeprowadzane na potrzeby diagnostyki i polityki ekonomicznej nawiązują głownie do dorobku geografii ekonomicznej, posługującej się pojęciami regionu i regionalizacji. W badaniach geograficznych ekonomicznych najczęściej stosuje się podział na tzw. regiony węzłowe i regiony strefowe Pierwsze mają strukturę złożoną i zróżnicowaną, drugie zaś jednorodną.

1. Region węzłowy Jest mniejszą od kraju jednostką terytorialną, w obrębie, której można wyróżnić część centralną (obszar centralny) odgrywającą aktywną rolę i koncentrującą działalność społeczno-gospodarczą,

2. obszary peryferyjne, których zasoby są wykorzystywane do zasilania działalności prowadzonej w części centralnej. Obszary peryferyjne pełnią najczęściej funkcje sfer żywicielskich i zaopatrzeniowych, zasilają też obszar centralny w siłę roboczą (częściowo przez dojazdy do pracy) oraz w surowce

Na obszarach centralnych regionów węzłowych skupiają się ośrodki dyspozycji politycznej administracyjnej, gospodarczej i społeczno-kulturalnej, urząd, i punktowe infrastruktury społecznej, najważniejsze ogniwa gospodarki. Łącznie tworzą one zespoły sił polaryzujących strukturę przestrzenną gospodarki. Obszarami centralnymi są zazwyczaj wielkie aglomeracje przemysłowo- miejskie.

Podział kraju na regiony węzłowe opiera się zwykle na ustaleniu na jego terytorium obszarów skupiających działalność społeczno-gospodarczą, a następnie na rozgraniczeniu przyporządkowanych im obszarów peryferyjnych. Regionalizacja taka ma zwykle charakter wielostopniowy. Najpierw wyróżnia się wielkie jednostki terytorialne. Makroregiony, (dla których funkcje obszarów centralnych spełniają największe aglomeracje miejskie w kraju), następnie regiony (mające własne centra drugiego rzędu), a w końcu mikroregiony (z ośrodkami o funkcjach lokalnych).

Podział ekonomiczny na regiony strefowe polega na wyodrębnieniu obszarów o względnie jednolitej strukturze wewnętrznej, odróżniających się od obszarów sąsiednich dominującym rodzajem prowadzonej na nich działalności. Podział ten jest przydatny zwłaszcza przy rozpatrywaniu zagadnień dotyczący działalności gospodarczej absorbującej w większej skali przestrzeń, Np. rolnictwa, leśnictwa, turystyki.

Regionalizacja geograficzno-ekonomiczna kraju (a zwłaszcza podział na regiony węzłowe) może i powinna być wykorzystywana przy ustalaniu podziału kraju na jednostki administracyjne. Jednostki terytorialne administracyjnego podziału państwa określa się czasem mianem regionów (makroregionów) ekonomiczno-administracyjnych Posługiwanie się tym pojęciem w diagnostyce i planowani jest bardzo wygodne. Jednostki terytorialne podziału administracyjnego państwa są w statystyce podstawą grupowania informacji o zjawiskach społeczno-gospodarczych, są także obszarami działania regionalnych i lokalnych organów władzy i administracji. Posługiwanie się podziałem administracyjnym umożliwia dostosowanie do układu terytorialnego ustaleń polityki ekonomicznej państwa przekazywanie różnych zadań do wykonania właściwym terytorialnie organom administracji, a także włączanie do programowania i realizacji polityki gospodarczej regionalnych oraz lokalnych organów samorządowych.

Taki administracyjnie ustalony podział terytorialny wprowadziła także Unia Europejska na całym swoim obszarze i na potrzeby wspólnej polityki regionalnej. Są to tzw. NUTS - skrót od francuskiego terminu: Niveau d'Unites Territoriales Statistigues, w ramach, których wyróżniono pięć poziomów (stopni). Trzy pierwsze poziomy NUTS dotyczą wszystkich krajów, poziomy 4 i 5 - tylko niektórych. Podział ten nawiązuje do podziału administracyjnego krajów Unii. W RFN jednostki NUTS l odpowiadają landom (krajom), NUTS 2 - 10 Regierungsbezirke, NUTS 3 to Kreisf (powiaty), NUTS 4 nie występują, a NUTS 5 - to gminy. Podział kraju według nomenklatury jednostek terytorialnych w Polsce przedstawia. Rysunek nr l.

W Polsce wyróznia się 6 regionów wg NUTS - NTS 1 Unii Europejskiej ( znajdź mapę)

16 województw wg NTS 2; podregiony w Polsce 45 wg NTS 3

Analiza układu regionalnego ujawnia występowanie różnorodnych problemów społeczno-ekonomicznych. W związku tym wyróżnia się regiony rozwinięte i słabo rozwinięte (opóźnione w rozwoju), regiony depresji, regiony rozwijające się harmonijnie regiony problemowe, charakteryzujące się występowaniem różnego rodzaju dysproporcji strukturalnych, regiony zagrożenia ekologicznego itd. Na tle zróżnicowanych warunków regionalnych należy oceniać rozmieszczenie elementów gospodarki kraju, zamierzenia dotyczące lokalizacji inwestycji, wszelkie koncepcje dotyczące programów rozbudowy infrastruktury ekonomicznej i społecznej, systemu osadniczego, rozwiązywania problemów ochrony środowiska, a więc problemy oddziaływań wchodzących w zakres polityki regionalnej.

Początki współczesnej polityki regionalnej w krajach o gospodarce rynkowej wiążą się z wielkim kryzysem z przełomu lal dwudziestych i trzydziestych; jego skutki dotknęły w sposób szczególny, w postaci głębokiego spadku produkcji i masowego bezrobocia, niektóre regiony krajów wysoko rozwiniętych. Konieczne okazało się wówczas przestrzenne ukierunkowanie działań podejmowanych w ramach walki z recesją i bezrobociem oraz koncentrowanie przedsięwzięć interwencyjnych na obszarach regionów najbardziej tego wymagających. U podstaw tych poczynań tkwiły głównie przesłanki społeczne, nakazujące tworzenie zastępczych miejsc pracy i przeprowadzanie restrukturyzacji zatrudnienia.

Polityka interregonalna i intraregionalna przedmioty działań Inicjatywy rozwiązania różnych problemów regionów w drodze interwencji publicznej wychodziły najczęściej od samych zainteresowanych i ich reprezentantów tj. ludności oraz od organów regionalnych i lokalnych. Nowoczesna polityka regionalna w krajach o gospodarce rynkowej narodziła się jednak, jako jedna z dziedzin interwencji władz państwowych w latach międzywojennych XX w. Obecnie dziedzina ta jest płaszczyzną szczególnej współpracy organów rządowych i samorządowych centralnych i regionalnych i lokalnych oraz organizacji międzynarodowych

		Ogólna polityka regionalna
Polityka interregionalna			Polityka intrareionalna
			- władze województwa

W związku z tym w ramach ogólnej polityki regionalnej wyróżnia się politykę inerregionalną, której podmiotami są centralne władze państwowe i organizacje międzynarodowe oraz politykę intraregionalną, w której w roli podmiotów planowania i realizacji działań występują władze regionalne. Jeśli w regionach istnieją posiadające odpowiednie uprawnienia struktury samorządowe to głównie one politykę tę programują i prowadzą zajmując się oddziaływaniem na procesy społeczno - ekonomiczne w obrębie swych obszarów.

W obserwowanych ostatnio w wielu krajach demokratycznych procesach decentralizacji władzy państwowej następuje proces decentralizacji polityki regionalnej i wzrost znaczenia polityki intraregionalnej. Sprzyjają temu opinie, że każdy region powinien najpierw sam zatroszczyć się o swoje sprawy o uruchamianie i racjonalne wykorzystanie swych endogenicznych czynników wzrostu a dopiero później występować o niezbędne wsparcie organów rządowych.

W każdym kraju niezbędna jest jednak także polityka interregionalna prowadzona w imię zasad ogólnonarodowej solidarności mająca za zadanie realizację celów ogólnonarodowych i równoważenie rozwoju w skali całego terytorium państwa. Rola te polityki jest szczególnie istotna w krajach wskazujących wielkie zróżnicowanie poziomu ekonomicznego w przekroju terytorialnym trwałe utrzymywanie się czy pogłębianie regionalnych nierówności prowadzi z reguły do marginalizacji części obszaru kraju - słabiej rozwiniętych regionów; ludność mieszkająca na tych terenach z reguły nie uczestniczy w pełni w życiu społecznym politycznym i kulturalnym kraju, co na dalszą metę grozi powstaniem tendencji odśrodkowych.

W konkretnych warunkach występujących w Polsce potrzebna jest zarówno silna i aktywna polityka interregionalna mobilizująca zasoby poszczególnych regionów na rzecz rozwiązania występujących w nich problemów i tworzenia warunków trwałego rozwoju jak i skuteczna polityka interrregionalna nastawiona na przemyślane i ekonomiczne efektywne redukowanie opóźnień rozwojowych powstałych z przyczyn historycznych na sporej części terytorium Polski a także na wspomaganie procesów restrukturyzacji w regionach dotkniętych depresją.

Kształtowaniu właściwych relacji między polityką Inter i intraregionalną służyć ma zastosowana najpierw w polityce Wspólnoty europejskiej zasada subsydiarności w myśl, której wspólnota udziela wsparcia tym krajom i tym regionom, które podejmują działania prorozwojowe we własnym zakresie. Zasadę te można odnieść także do rozwiązywania problemów współdziałania organów regionalnych i rządowych w ramach poszczególnych krajów.

W Polsce podmiotem polityki regionalnej w skali całego kraju jest rząd. Do jego kompetencji należy przede wszystkim wytyczanie kierunków strategii rozwoju regionów w ujęciu makroprzestrzennym oraz zmian w zagospodarowaniu terytorium państwa z uwzględnieniem powiązań z sąsiadami oraz współpracy transgranicznej. Do kompetencji rządu należy też wspieranie oddziaływań służących ograniczaniu międzyregionalnych dysproporcji rozwojowych wspieranie restrukturyzacji regionów depresyjnych kształtowanie wielki systemów podstawowej infrastruktury techniczno - ekonomicznej: autostrad rurociągów i gazociągów magistrali energetycznych układów gospodarki wodnej sieci jednostek szkolnictwa wyższego i nauki.

Do rządu należy też międzyregionalna dystrybucja środków budżetowych kierowanych na funkcjonowanie oraz rozwój instytucji i zakładów publicznych. Problemy regionalne mają charakter kompleksowy: obejmują zagadnienia dotyczące wzajemnych relacji i powiązań między różnymi działami i gałęziami gospodarki oraz dziedzinami życia społecznego z tych względów konieczne jest istnienie w ramach rządu organu o charakterze sztabowym, który opracowuje zarówno diagnozy dotyczące stanu gospodarki w jej całokształcie jak i programy działań typu strategicznego i operacyjnego do końca 1996 roku funkcje takie spełniał centralny urząd planowania, który zajmował się też planowaniem polityki przestrzennego zagospodarowania kraju oraz polityki regionalnej. Od 1 stycznia 1997 roku funkcje te przejęło w znacznej mierze Rządowe centrum studiów strategicznych.

Problemami polityki regionalnej w rządzie zajmował się funkcjonujący w ramach Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów Podkomitet Polityki Regionalnej i Rogowu Obszarów Wiejskich organem doradczym Podkomitetu była Rada Polityki Regionalnej złożona z przedstawicieli nauki i organizacji społeczno - politycznych. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 11 lutego 1997 roku utworzono Komitet Rozwoju Regionalnego Rady Ministrów, który przejął funkcje inicjujące i koordynujące poczynania rządu w dziedzinie polityki regionalnej państwa. Sprawami regionalnego rozwoju zajmuje się też Ministerstwo Gospodarki, a oddziaływaniem przez budżet Ministerstwo Finansów. Mnogość przedmiotów podejmujących regionalne problemy na szczeblu centralnym nie służy prowadzeniu spójnej polityki interregionalnej, która uległa w Polsce ogólnemu osłabieniu. W 200 roku zadania w tym zakresie przejęło Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

Współdziałaniem organów publicznych i podmiotów gospodarczych sektora prywatnego zajmuje się utworzona w 1993 roku Polska Agencja Rozwoju Regionalnego. Współpracująca z podobnymi instytucjami pozarządowymi na szczeblu regionalnym i lokalnym - Agencja Rozwoju Regionalnego. Do zadań ich zaliczono m.in. przygotowanie projektów wykorzystania przyznawanych Polsce przez UE środków na wspieranie restrukturyzacji gospodarki regionalnej i lokalnej.

Koordynatorami realizacji polityki regionalnej w Polsce w skali województw są reprezentujący w nich rząd wojewodowie natomiast ustalanie kierunków polityki intraregionalnej i strategii rozwoju regionów od 1 stycznia 1999 roku należny do podstawowych funkcji organów samorządu terytorialnego województw. Z inicjatywy samorządów województw wykonano w latach 1999-2002 szeroko zakrojone prace studialno - planistyczne w wyniku których powstały tzw. Strategie rozwoju województw. Obecnie są one podstawą kierunkowania działań służących wspieraniu rozwoju w regionach.

W skali lokalnej przedmiotami polityki rozwoju podregionów i mikroregionów są władze samorządowe miast, gmin i powiatów. One też głównie są inicjatorami i autorami wniosków o subwencji z funduszy UE. Funkcję podmiotu polityki regionalnej w skali ponadnarodowej dla krajów należących do UE spełnia Komisja Europejska, a ściślej Komisarz Unii odpowiedzialny za problemy regionalnego rozwoju. Czynności analityczno - planistyczne wykonuje utworzona już w 1968 roku Generalna Dyrekcja ds. Polityki Regionalnej przy Komisji Europejskiej ( skrót: DG XVI) unia wspiera ze swych funduszy budżetowych rozwój regionów, w których produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca kształtuje się poniżej 75% przeciętnego poziomu OKB dla wszystkich krajów UE, wspomaga też regiony wymagające restrukturyzacji i regiony przygraniczne.

Działalność organów samorządu terytorialnego w oddziaływaniu na rozwój regionów należy do zagadnień obejmowanych sferą stałych zainteresowań drugiej obok UE i historycznie od niej starszej organizacji międzynarodowej - Rady Europy. Należą do niej obecnie ( 2005r) wszystkie kraje Europy z wyjątkiem Białorusi. W ramach Rady Europy stworzono płaszczyznę nawiązywania i umacniania bezpośrednich kontaktów i współpracy między organami władz regionalnych krajów europejskich. Platformą tej współpracy jest Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych (kongres de pouvoirs locaux et regionaux de Europe) który zainicjował wymianę doświadczeń oraz wspólne studia nad planowaniem terytorialnym i przestrzennym. Kongres systematycznie organizuje seminaria i konferencje poświęcone tym zagadnieniom wspierając także koordynację planów zagospodarowania przestrzennego wielkich makroregionów Europy takich jak Europa Bałtycka, Europa Dunaju, Europa Śródziemnomorska. Kongres ustala także sugestie i zalecenia w tej materii dla krajów członkowskich Rady Europy.

W każdym kraju niezbędna jest jednak także polityka interrregionalna, prowadzona w imię zasad ogólnonarodowej solidarności, mająca za zadanie realizację celów ogólnonarodowych i równoważenie rozwoju w skali całego terytorium państwa. Rola tej polityki jest szczególnie istotna w krajach wykazujących wielkie zróżnicowanie poziomu ekonomicznego w przekroju terytorialnym; trwale utrzymywanie się czy pogłębianie regionalnych nierówności prowadzi z reguły do marginalizacji części obszaru kraju - słabiej rozwiniętych regionów; ludność mieszkająca na tych terenach z reguły nie uczestniczy w pełni w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym kraju, co na dalszą metę grozi powstawaniem tendencji odśrodkowych.

W obserwowanych ostatnio w wielu krajach demokratycznych procesach decentralizacji władzy państwowej następuje proces decentralizacji polityki regionalnej i wzrost znaczenia polityki intraregionalnej. Sprzyjają temu opinie, że każdy region powinien najpierw sam zatroszczyć się o swoje sprawy, o uruchamianie i racjonalne wykorzystanie swych endogenicznych czynników wzrostu, a dopiero później występować o niezbędne wsparcie organów rządowych.

Egzamin pisemny otwarte pytania opisowe. Różnice intra Inter

Polityka gospodarcza (ekonomiczna) i jej podmioty. Termin polityka pochodzi od greckiego słowa polityce, które oznacza sztukę rządzenia państwem. Współcześnie terminu „polityka” używa się głównie do określenia działalności władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrznych w państwie oraz stosunków państwa zagranicą. Często jednak temu pojęciu nadaje się szersze znaczenie, obejmujące wszelką działalność służącą wpływaniu na sprawy publiczne i to bez względu na to kto je prowadzi. Podmiotem polityki w tym znaczeniu jest więc nie tylko władza państwowa lecz również każda organizacja, grupa społeczna czy nawet osoba podejmująca działania, których celem jest wywarcie określonego wpływu na tok spraw publicznych. W roli podmiotów polityki w naszych czasach występują też różne organizacje międzynarodowe.

W literaturze polskiej możemy znaleźć wiele definicji polityki ekonomicznej np. wg. S. Kruszczyńskiego pojecie to oznacza „bezpośrednie kierowanie gospodarką narodową przez państwo lub pośrednie oddziaływanie państwa na funkcjonowanie i rozwój tej gospodarki.”

K. Secomski za politykę ekonomiczną uważał „ działalność państwa polegającą na określeniu bieżących i perspektywicznych celów społeczno-gospodarczych oraz ich realizacji za pomocą metod i środków wynikających z zasady realnego gospodarowania”.

Precyzując treść pojęcia polityki gospodarczej, musimy pamiętać, że między jej funkcjami, instytucjami i mechanizmami w poszczególnych krajach występowały i występują istotne różnice. Wynikają głównie one z odmienności ustrojów politycznych i systemów społeczno-gospodarczych, ale są też uwarunkowane wieloma innymi czynnikami. Funkcje polityki ekonomicznej podlegają stałej ewolucji. Zróżnicowany i zmienny w czasie jest też stopień angażowania się poszczególnych państw w sprawy gospodarcze. Mając to na uwadze, celowe jest pojęcie możliwie ogólnej szerokiej definicji.

Przez politykę gospodarczą będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych oraz instytucji o organizacji międzynarodowych na gospodarkę jej dynamikę, strukturę, funkcjonowanie i stosunki ekonomiczne.

Podmiotem polityki gospodarczej w przyjmowanym przez nas rozumieniu jest najczęściej władza państwowa, w której imieniu konkretne działania prowadzą jej organy. W związku z tą sprawą niezwykle istotną jest sposób powoływania, struktura oraz szczegółowy zakres kompetencji i odpowiedzialności organów publicznych mających oddziaływać na gospodarkę a także sama procedura przygotowania i podejmowania decyzji. Może się ona koncentrować w centralnych organach władzy, co uzasadnia się zwykle potrzebą, jednolitości podejścia i sposobu rozstrzygania, może też włączać do procesu decyzyjnego, organy samorządu terytorialnego, co z kolei z regulacyjnym oddziaływaniem organów publicznych pozwala pełniej uwzględnić specyficzne zagadnienia oraz preferencje regionalne i lokalne.

Z innego punktu widzenia w procesach decyzyjnych polityki ekonomicznej może występować dominacja aparatu urzędniczego, który wprawdzie jest powołany do przygotowania projektów decyzji i do realizacji podjętych decyzji, ale niejednokrotnie ma też znaczny wpływ na akty wyboru i treść decyzji. Mogą też i powinny występować w tych procesach mechanizmy zapewniające partycypację czynników społecznych i demokratyczne formy podejmowania decyzji przez organy typu przedstawicielskiego.

We współczesnym świecie nastąpił ostatnio rozpad pewnych organizmów państwowych jednoczących w swych granicach różne narody a równocześnie postęp w ingerencji gospodarstw narodowych innych państw w ramach międzynarodowych wspólnot gospodarczych i politycznych. Przykładem pierwszej tendencji był podział ZSRR „Jugosławii, Czechosłowacji. Drugą tendencję odzwierciedla proces stopniowego jednoczenia się krajów Europy, zrzeszonych w Unii Europejskiej.

Rządy tych krajów świadomie rezygnują z części suwerennych uprawnień na rzecz wspólnych organów ponadnarodowych, które przejmują pewne funkcje w dziedzinie planowania i realizowania współpracy gospodarczej w skali całej wspólnoty, stają się ponadnarodowymi podmiotami polityki ekonomicznej, oczywiście w zakresie spraw wyraźnie określonych w odpowiednich umowach międzynarodowych.

Ingerencja władz państwowych (a także organów ponadnarodowych) w sprawy gospodarcze oznacza zwykle wprawdzie różnych ograniczeń swobody jednostek i przedsiębiorstw. Rodzi to wiele różnic w opiniach ekonomistów i polityków na temat dopuszczalności tej ingerencji i jej zakresu. Na ogół przyjmuje się zasadę, że w demokratycznych krajach, szanujących zasady wolności gospodarczej, ingerencje te powinny być podejmowane tylko w imię wspólnego dobra.

Instrumenty polityki regionalnej

Prowadzenie polityki regionalnej wymaga odpowiedniej instrumentacji. Z jednej strony obejmuję ona systemy programowania i planowania tych działań organów publicznych, których latem jest rozwój regionalny, z drugiej zaś różnego rodzaju narzędzia realizacji za pomocą których organy te mogą zapewnić skuteczne osiąganie celów określonych w planach.

Planowanie przestrzenne odgrywa ogromne znaczenie w programowaniu polityki regionalnej, prowadzone jest ono współcześnie w wilku skalach: lokalnej, regionalnej, krajowej a ostatnio także ponadnarodowej (międzynarodowej)

Planowanie polityki regionalnej na szczeblu ogólnopaństwowym obejmuje opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego kraju. W Polsce używa się obecnie określeń „długookresowa koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju”, „koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju”, strategia rozwoju regionalnego”, chodzi prawdopodobnie o uniknięcie słowa „plan” kojarzonego przez wiele ludzi z planowaniem epoki realnego socjalizmu.

Na szczeblu lokalnym powstają tzw. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz lokalne programy rozwoju społeczno0-ekonomicznego, realizowane przez władze samorządowe. Budowane są też terytorialne plany rozwoju (strategie rozwoju) dla różnych obszarów w tym aglomeracji miejskich, wyodrębnionych stosownie do przestrzennego zasięgu społeczno-gospodarczych problemów wymagających rozwiązywania.

Ze względu na dużą siłę inercji struktur przestrzennych, w planach tych trzeba przyjmować odległy horyzont. Plany przestrzenne mają głównie charakter planów długookresowych (perspektywistycznych).Do celów operacyjnych służą plany sporządzone na okresy kilkuletnie nazywane planami etapowymi. Dotyczą one zwykle realizacji pewnego etapu zadań odnoszących się do całego okresu objętego planem. Planowanie przestrzenne wymaga oczywiście solidnego wsparcia przez opracowywanie długookresowych prognoz.

W oddziaływaniu na proces regionalnego rozwoju kraju organy państwa posługują się głównie narzędziami ogólnej polityki ekonomicznej.

W instrumentarium można wyróżnić:

1) normy powszechnie obowiązujące ustalone przez władze państwowe i w odniesieniu do właściwych obszarów działania, także przez organy samorządu terytorialnego,

2) wydawane na podstawie odpowiednich norm ogólnych decyzje administracyjne skierowane do określonych adresatów, wprowadzające nakazy, zakazy lub pewne uwarunkowania działań,

3) narzędzia ekonomiczno-finansowe wprowadzane za pośrednictwem polityki pieniężnej i budżetowej, stwarzające dla podmiotów gospodarczych określone zachęty do prowadzenia działań uznawanych przez organy publiczne za pożądane a także uciążliwości w razie podejmowania i prowadzenia działań niepożądanych,

4) przedsięwzięcia publiczne organizowane i realizowane bezpośrednio przez organy publiczne lub z ich znacznym udziałem.

Normy powszechnie obowiązujące w kształtowaniu procesu rozwoju regionów i zagospodarowania przestrzeni odgrywają bardzo istotną rolę. Określają one reguły postępowania obowiązujące wszystkie jednostki gospodarcze a zwłaszcza inwestorów wprowadzających zmiany w sporach użytkowania terenów i zagospodarowania obszarów. Na straży przestrzegania tych reguł stoi prawo. Normy te dotyczą sposobów użytkowania ziemi np. pod kątem ochrony terenów szczególnie przydatnych do produkcji rolniczej, przestrzegania określonych zasad środowiska naturalnego (w tym zwłaszcza wód, gleby, powietrza, lasów itp.) i krajobrazu zasad bezpieczeństwa stosowania gabarytów zabudowy zgodnych z wymaganiami urbanistyczno-architektonicznymi. Do norm obowiązujących zalicza się zwykle również zatwierdzone dla poszczególnych obszarów, na mocy odpowiednich aktów prawnych właściwych organów państwowych i samorządowych, plany zagospodarowania przestrzennego w tej ich części, która określa sposoby użytkowania terenów.

Decyzje administracyjne są zazwyczaj konkretyzacją i formą wprowadzania w życie powszechnie obowiązujących norm. Wprowadzają one szczegółowe regulacje dotyczące sposobów zabudowy terenów i lokalizacji inwestycji budowlanych, dopuszczenia, zakazy, ograniczenia określonych rodzajów produkcji i technologii (np. wskutek ich szkodliwego wpływu na środowisko naturalne), zezwolenia budowlane itp. w niektórych krajach duże znaczenie mają normy dotyczące kontroli przez organy administracji państwowej lokalizacji inwestycji.

Oddziaływanie organów władzy za pomocą narzędzi zaliczanych do grupy 1 i 2, ma głównie charakter negatywny (z ich pomocą można nie dopuścić do zagospodarowania terenów w sposób niezbędny z planami i do prowadzenia działalności gospodarczej nie pożądanej na danym obszarze). Natomiast narzędzia ekonomiczno-finansowe łączą zniechęcanie z pobudzeniem ułatwianiem i wspieraniem działań uznanych za celowe i potrzebne.

Przykładem oddziaływań typu negatywnego mogą być wyższe obciążenia podatkowe stosowane wobec pewnych inwestorów i na określonych obszarach, z przykładem oddziaływań pozytywnych, zachęcających zwolnienia i ulgi podatkowe, ułatwienia i gwarancje kredytowe oraz w pewnych sytuacjach nawet subwencje budżetowe dla przedsiębiorstw podejmujących działalność na obszarach uznanych za wymagające rekonstrukcji lub aktywizacji gospodarczej

25-01-2008

Czynniki :!

W świecie współczesnym ciągle jeszcze podzielonym na różne systemy polityczne i społeczno - gospodarcze, rozwiązania ustrojowe i systemowe odgrywają podstawową rolę. Na kierunki poczynań organów państwowych w odniesieniu do gospodarki. Wpływa jednak także wiele innych czynników niejednokrotnie bardzo złożonych. Dla polityki gospodarczej są one w danym czasie zmiennymi niezależnymi. Można a nawet trzeba rozpoznawać je i przewidywać. Należy je także respektować podczas ustalania strategii gospodarczej.

W literaturze znajdujemy wiele sposobów klasyfikacji uwarunkowań polityki ekonomicznej. Wykorzystujemy tu ujęcie B. Prandeckiej, która wyróżniła uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, do pierwszych zaliczając sytuację międzynarodową danego kraju oraz jego możliwości eksportowe i importowe, a do drugich uwarunkowania ustrojowo systemowe, geograficzno- przyrodnicze, społeczne oraz wyznaczane przez poziom rozwoju gospodarczego.

Czynniki zewnętrzne:

1. położenie geograficzne: Gospodarka każdego kraju funkcjonuje w określonym otoczeniu międzynarodowym, mającym wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej. Wynikają one z położenia geograficznego, determinującego sytuację geopolityczną, ekonomiczną i strategiczną kraju a w następstwie możliwości współpracy z innymi krajami, miejsce w międzynarodowych systemach komunikacyjnych itp. Położenie geograficzne jest czynnikiem stałym ale związane z nim uwarunkowania zewnętrzne w dużym stopniu mogą się zmieniać. Polska w latach międzywojennych XX była usytuowana między dwoma potężnymi państwami Niemcami a ZSRR. Kulminacją stosunków z nimi obciążonych dziedzictwem wielowiekowych konfliktów i zmagań stały się tragiczne wydarzenia z 1 i 17 września 1939r. Po II WŚ w następstwie teherańskich i jałtańskich porozumień między mocarstwami zmieniło się terytorium Polski. Zostało zmniejszone i przesunięte na zachód, a Polska znalazła się w strefie wpływów ZSRR, co przesądziło o wprowadzeniu na jej obszarze wzorowanych na modelu radzieckim Rozwiązań ustrojowo systemowych. Dziś nasz kraj znajduje się między zjednoczonymi Niemczami a zespołem nowych państw powstałych po rozpadzie ZSRR: Ukrainą Białorusią, Litwą i Rosją, reprezentowana prze graniczący z Polską obwód kaliningradzki; na południu mamy teraz dwóch sąsiadów Czechy i Słowację, należymy również do UE i NATO.

2. przynależność do międzynarodowych ugrupowań i organizacji politycznych, wojskowych i gospodarczych. (OECD?). Uwarunkowania wynikające z sytuacji międzynarodowych ( pozycja w międzynarodowym podziale pracy, siła konkurencyjna na rynku światowym itp. A następnie z przynależności danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, politycznych i gospodarczych zawsze wywierają bardzo istotny wpływ państwo uczestniczące w tego typu ugrupowaniach przyjmuje na siebie zobowiązania które musi wypełnić. Niemal każde uczestnictwo w porozumieniach międzynarodowych; nawet o ograniczonym zasięgu rodzi następstwa dla polityki gospodarczej. Szczególnie ograniczenia i uwarunkowania wiążą się z przynależnością do międzynarodowych wspólnot polityczno - gospodarczych, których przykładem jest UE, a także i członkostwem w międzynarodowych organizacjach gospodarczych jak WTO światowa organizacja handlu, które nakładając się na należące do nich kraje i konkretne normy dot. Polityki ekonomicznej min. Obowiązek redukowania ceł do ustalonych wymiarów i eliminowania pozataryfowych barier handlu zagranicznym.

3. koniunktura międzynarodowa. Zewnętrzne uwarunkowania polityki gospodarczej czasem powodują też wprowadzenie przez niektóre państwa restrykcji importowo - eksportowych wobec innych krajów m.in. w formie embarga czyli zakazu wywozu lub przywozu określonych towarów, ograniczeń kredytowych i walutowych a także utrudnień dostępu do własnego rynku. Szczególnego typu ograniczenia nakładają porozumienia międzynarodowe dot. Ochrony środowiska naturalnego. Przestrzeganie ich leży we wspólnym interesie społeczności całego globu, niestety nie obejmują one wszystkich naglących problemów i wszystkich krajów. Przykładem może być tu sprawa tzw. Protokołu z Kioto podpisanego w Japonii w 1997r układu dot. Redukcji zagrożeń związanych z tzw. Efektem cieplarnianym wywołanym nadmierną emisją gazów do atmosfery. Wszedł on w życie dopiero w 2005r jednak nie przystąpiły do niego USA które w tej emisji mają największy udział.

W związku postępującymi procesami globalizacji zbiorem uwarunkowań zewnętrznych jest oczywiście cała międzynarodowa sytuacja polityczna i gospodarcza koniunktura na rynku światowym ułatwia prowadzenie polityki aktywizacji eksportu a kryzys i stagnacja stwarzają w tej dziedzinie wielkie utrudnienia.

Dotkliwe ograniczenie zewnętrzne dla wielu krajów stanowi ich zadłużenie wobec zagranicy. Zasadniczym problemem SA wówczas warunki regulowania zobowiązań wobec wierzycieli, należności i koszty obsługi kredytów. Przynależność do takich instytucji maj MFW czy BŚ i korzystnie z ich pomocy stwarza dla tych krajów pewne ułatwienia ale wiąże się z reguły z koniecznością stosowania się do ich zaleceń przy prowadzeniu polityki gospodarczej.

Do uwarunkowań zewnętrznych należy zaliczyć też stan i strukturę zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich, mogą one obejmować elementy sprzyjające szerokiej wymianie towarów i usług, prowadzeniu kooperacji produkcji i rozwijaniu turystyki; mogą też zawierać elementy zagrażające środowisku naturalnemu; źródła przemieszczanych przez granicę zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby itp. Jest to czynnik powodujący „umiedzynaradawianie” regionalnej polityki gospodarczej, stwarzający potrzebę uzgadniania działań krajów sąsiednich i wprowadzenia prze nie wspólnych zabezpieczeń przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami ekologicznymi. Ogólnie skala zewnętrznych uwarunkowań dla polityki ekonomicznej poszczególnych krajów we współczesnym świecie wzrasta. Coraz bardziej jesteśmy od siebie wzajemnie zależni.

W grupie uwarunkowań wewnętrznych trzeba przede wszystkim wymienić stan i strukturę zasobów kraju, reprezentujących jego potencjalne możliwości ekonomiczne. Mamy tu na myśli czynniki tkwiące w środowisku naturalnym ( czynniki przyrodnicze) , czynniki ludzkie ( demograficzne i społeczne ) oraz czynniki materialne a więc zagospodarowanie kraju i jego regionów.

Występujące na terytorium kraju czynniki przyrodnicze to bogactwa naturalne a więc zasoby surowców mineralnych wody, gleby, lasy i użytków zielonych. środowisko naturalne jest nośnikiem zasobów występujących w świecie w ilościach ograniczonych, a jednocześnie niezbędnych zarówno do prowadzenia działalności gospodarczej jak i do bezpośredniego zaspokajania wielu biologicznych oraz społecznych potrzeb człowieka ( woda, powietrze, przestrzeń, krajobraz, klimat).

Z punktu widzenia polityki ekonomicznej czynniki przyrodnicze do niedawna rozpatrywano głównie pod kątem intensywności i racjonalności ich zagospodarowania. Obecnie w związku z coraz wyższą świadomością znaczenia środowiska naturalnego państwo musi także odejmować zadania jego ochrony wprowadzać różnego rodzaju bariery dla działalności gospodarczej oraz specjalne programy przeciwdziałania zagrożeniom ekologicznym.

Duże znaczenie niektórych zasobów naturalnych może być niekiedy przyczyną deformacji struktury gospodarki w procesie jej rozwoju czemu musi przeciwdziałać polityka gospodarcza. Posiadanie zasobów ropy naftowej jest powodem szybkiego bogacenia się krajów ale bywa także powodem wytwarzania się swoistej monokultury gospodarczej a to wiążę się z ryzykiem że po nieuniknionym ( prędzej czy później) wyczerpaniu się zasobów nastąpi katastrofa ekonomiczna.

W zespole uwarunkowań typu materialnego dużą rolę odgrywa wyposażenie kraju w majątek trwały produkcyjny i infrastrukturalny. Od wielkości i struktury zasobów majątku trwałego w dużej mierze zależy osiągany w danym czasie poziom efektywnego zatrudnienia zasobów pracy żywej i wykorzystywania zasobów naturalnych. Stan infrastruktury ekonomicznej i społecznej wpływa na poziom konkurencyjności kraju i na zainteresowanie zagranicznych inwestorów, określa poziom życia i zaspokajania podstawowych potrzeb indywidualnych oraz społecznych ludności, takich jak warunki mieszkaniowe, oświata, ochrona zdrowia i kultura. Niedostatki majątku trwałego w różnych dziedzinach czy regionach niemal bezpośrednio wyznaczają kierunki pożądanych działań polityki gospodarczej szczególnie w zakresie kierunków inwestycji i ich lokalizacji. Istotne są również jakościowe cechy majątku zwłaszcza stopień jego nowoczesności oraz zużycia technicznego i ekonomicznego. Przy opracowaniu koncepcji i programów przemian strukturalnych trzeba brać pod uwagę siłę inercji reprezentowaną przez ilościowy, jakościowy i rodzajowy układ elementów bazy materialnej gospodarki w danym czasie. Restrukturyzacja gospodarki wymaga z reguły także odpowiednio ukierunkowanych nakładów kapitałowych.

Uwarunkowania związane z czynnikiem ludzkim - demograficzne i społeczne mają charakter ilościowy i jakościowy. Podstawowe znaczenie ma przede wszystkim liczba i struktura ludności kraju w państwach wielonarodowych również struktura narodowościowa. Ta ostatnia może determinować niektóre instytucjonalne podstawy prowadzenia polityki gospodarczej oraz jej założenia. Sytuacje takie występują z reguły w państwach związkowych w skład których wchodzą kraje i regony o określonej samodzielności w dziedzinie polityki wewnętrznej a zwłaszcza gospodarczej.

Liczba i struktura ludności określa potencjał zasobów pracy żywej kraju oraz liczebność różnych grup odbiorców produkcji społecznej uwarunkowania te, określane w prognozach demograficznych wyznaczają możliwości i potrzeby w dziedzinie kształtowania zatrudnienia, rozbudowy infrastruktury społecznej, oświaty, ochrony zdrowia, budownictwa mieszkaniowego, wskazują też pożądaną lokalizację niezbędnych poczynań.

Czynnik ludzki w polityce gospodarczej rozpatrywać należy od strony licznych i istotnych uwarunkowań typu jakościowego. Podstawowe znaczenie ma społeczno duchowy dorobek narodu, wyrażający się w jego kulturze, tradycjach, charakterze, moralności, stanie wiedzy i techniki; ważne są też takie cechy jak umiejętności organizatorskie, przedsiębiorczość, dyscyplin, solidność zawodowa, rzetelność i odpowiedzialność.

Dla wszelkiej polityki, a więc i polityki gospodarczej znaczenie ma wewnętrzna sytuacja polityczna w państwie, a zwłaszcza stosunek społeczeństwa do władzy, która tę politykę formułuje i prowadzi. Organy państwa dysponują wprawdzie środkami przymusu jednak poparcie społeczne dla polityki ekonomicznej rządu zawsze jest ważnym warunkiem jej powodzenia. Społeczeństwo jest wrażliwym i surowym weryfikatorem poczynań władzy i ocenia ją nie tylko na podstawie składanych deklaracji wyborczych. W państwach demokratycznych występują czasem sytuacje, w których obiektywnie uzasadnione poczynania władzy nie mogą być realizowane z powodu ich społecznej popularności i braku szans na zmianę poglądów na ich temat w danym czasie

14

---