50. Stalinizm w Polsce

Sytuacja polityczna Polski po 1945r. była bardzo ciężka. II wojna światowa nie przyniosła oczekiwanej wolności, gdyż władza trafiła w ręce komunistów stojącego na czele PZPR
Bolesławem Bierutem, a Polska została uzależniona od Rosji. Większość decyzji zapadała bowiem w Moskwie i wydawał je Józef Stalin. To właśnie jego można nazwać motorem napędowym polskich władz. Stąd też lata 1945 (zakończenie II wojny światowej) - 1953 (śmierć Stalina) określa się mianem stalinizmu albo terroru stalinowskiego.

Można powiedzieć, że Stalinizm w Polsce rozpoczął się z chwilą powołania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, ogłoszenia przezeń Manifestu I przejęcia części władzy na wyzwolonych terenach tzw. Polski "lubelskiej".. Określenie terror związane jest z charakterem ówczesnego sposobu rządzenia, ponieważ władza opierała swój autorytet na bardzo rozbudowanym aparacie przemocy. Powołano Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, czyli tzw. "bezpiekę", które zajmowało się "karaniem" nieposłusznych jednej i słusznej idei obywateli. Bezpiece podlegała Milicja Obywatelska (MO) i Urząd Bezpieczeństwa (UB). Sposoby działania tych organów można porównać do działań Hiszpańskiej Inkwizycji, niemieckiego Gestapo, a nawet radzieckich obozów pracy przymusowej. Te dwa organy wykonawcze stosowały szeroki wachlarz represji: od psychicznych i fizycznych tortur w celu złamania przeciwnika do umieszczania w karnych obozach. Trudno nie zaważyć, że w Polsce jeden represyjny rząd hitlerowców został zastąpiony innym-rządem Partii. Władza ludowa represjonowała zwłaszcza Polaków, którzy w czasie wojny walczyli w Armii Krajowej. Odbywały się liczne sfingowane procesy, w których żołnierze ci byli oskarżani np. o próby obalenia nowej władzy. Jeden z takich pokazowych procesów odbył się w sierpniu 1951r. Sądzono wówczas czterech generałów AK: Stefana Mossora, Franciszka Hermana, Jerzego Kirchmayera oraz Stanisława Tatara. Zostali oni skazani na dożywotnie więzienie. Wielkim autorytetem tego okresu był prymas Stefan Wyszyński, który za swoją działalność przez 3 lata przebywał w areszcie (1953 - 1956)

51. Zmiany w Polsce po śmierci Stalina do 1956 r.

Poprzedzony krytyką metod rządzenia (w jej wyniku rozwiązano MBP w 1954), zwłaszcza po XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (luty 1956) oraz krwawo stłumionym buntem robotników (Poznański Czerwiec '56), dokonał się, poparty przez społeczeństwo, przełom polityczny (odwilż październikowa). Na VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR przeprowadzono krytykę polityki partii w latach ubiegłych (okres tzw. kultu jednostki), I sekretarzem KC wybrano Władysława Gomułkę, wypuszczonego w lecie 1956 z więzienia. Przyjęto także program wykorzenienia kultu jednostki, częściowej modyfikacji systemu polityczno-ekonomicznego (ograniczenie represji, rezygnacja z kolektywizacji rolnictwa, zwiększenie zakresu swobód obywatelskich, modernizacja zarządzania gospodarką - powołanie rad robotniczych).: idąc za przykładem krytycznego podsumowania rządów Stalina w ZSRR, skrytykowano na zjeździe partyjnym politykę Bieruta, wprowadzono amnestię, zelżała cenzura, już po wypadkach poznańskich zwolniono z więzienia prymasa Wyszyńskiego.

52. Sytuacja międzynarodowa w latach 60-tych 70-tych państwa europy zachodniej i USA

Rozpętana przez państwa „osi” wojna ogarnęła wszystkie kontynenty. Obok państw niepodległych wzięły w niej udział terytoria zależne i kolonie. Spośród 78 istniejących w tym czasie państw tylko 6 nie przystąpiło do wojny. Pod broń powołano 110 ml ludzi. Wydatki wojenne pochłonęły 935 ml dolarów, a straty materialne w samej Europie szacowano na 260 ml dolarów. 53 ml ludzi poległo, zostało zamordowanych lub zmarło na skutek epidemii, głodu i działań wojennych. Zwycięskie armie alianckie stacjonowały w większości krajów europejskich. Wojska radzieckie w Polsce, Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii i na Węgrzech. Związek Radziecki dążył do oparcia swego bezpieczeństwa o system państw uzależnionych, rządzonych przez partie komunistyczne bądź jak Finlandia przez ugrupowania akceptujące specjalne prawa ZSRR.

Na Konferencji w Dumbarton Oaks 1944 przyjęto projekt Statutu nowej organizacji. Został on przedłożony na Konferencji Założycielskiej ONZ w San Francisco, której datę wyznaczono na 25.IV-26.VI podczas konferencji jałtańskiej w 1945 roku. W czerwcu 1945 r. opracowano Kartę Narodów Zjednoczonych. Weszła ona w życie 24.X.1945 r. Głównymi organami ONZ ustanowiono :
- Zgromadzenie Ogólne - każde państwo ma w nim 1 głos
- Radę Bezpieczeństwa - główna odpowiedzialność za utrzymanie pokoju
- Radę Gospodarczo-Społeczną - sprawy gospodarcze, społeczne, kulturalne, zagadnienia praw człowieka
- Radę Powierniczą - sprawowanie przez państwa administracji na terytoriach powierniczych
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - główny organ sądowy
- Sekretariat - główny organ administracyjny
ONZ jest organizacją międzynarodową o charakterze uniwersalnym, ma najszerszy zakres działania ze wszystkich organizacji międzynarodowych. Utworzenie takowej organizacji zapowiedziały m.in. Karta Atlantycka (rok 1941), która określała, na jakich zasadach powinna być oparta powojenna struktura światowa, Deklaracja Narodów Zjednoczonych, w której państwa koalicji antyhitlerowskiej przybrały nazwę Narody Zjednoczone (NZ), deklaracja moskiewska z 1943, w której Chiny, USA, Wielka Brytania i ZSRR uznały konieczność powołania organizacji opartej na zasadzie suwerennej równości państw, dostępności dla wszystkich państw miłujących pokój oraz mającej na celu utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (potwierdzone na konferencji teherańskiej w 1943 roku)
Głównymi celami ONZ było utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, organizowanie współpracy międzynarodowej, popieranie przyjaznych stosunków między państwami, harmonizowanie działań państw zmierzających do tych celów. Natomiast podstawowe zasady ONZ to suwerenna równość członków, przestrzeganie zobowiązań międzynarodowych, pokojowe załatwianie sporów, powstrzymanie się od użycia groźby oraz siły, współdziałanie członków w akcjach ONZ (także zbrojnych) mających na celu zachowanie lub przywrócenie pokoju, zapewnienie, aby państwa nie będące członkami nie naruszały pokoju, nieinterwencja w sprawy wewnętrzne członków

Konferencja poczdamska była ostatnia z trzech konferencji "wielkiej trojki", która ustanowiła nowy, międzynarodowy ład w Europie po II wojnie światowej. Odbyła się ona w dniach 17 VII - 2 VIII 1945 roku w mieście Poczdam. Poszczególnym delegacjom przewodniczyli: prezydent USA H.Truman, premier Wielkiej Brytanii W.Churchil, którego w trakcie obrad zmienił nowy premier C.Atlee i przywódca ZSRR J. Stalin. Podstawowym problemem, którym się zajęto, były losy powojennych Niemiec. Zdecydowano o utworzeniu zarządów wojskowych, które miały pełnić funkcje administracyjne w czterech strefach okupacyjnych i Berlinie, a ich podstawowym zadaniem było 4 X D, czyli denazyfikacja, demilitaryzacja, dekartelizacja i demokratyzacja podległych im terenów. Kolejna decyzja było ściganie i sadzenie wszystkich zbrodniarzy wojennych oraz określenie sposobu i wysokości spłaty odszkodowań wojennych. Znacznie okrojono terytorium Niemiec w stosunku do roku 1939, anulując unie z Austrią i decyzje, co do granicy polsko-niemieckiej miały zapaść po przesiedleniu ludności niemieckiej i powstaniu rządu niemieckiego. Kolejnym postanowieniem konferencji było powołanie do życia Rady Ministrów Spraw Zagranicznych z udziałem ZSRR, USA, FRANCJI, Wielkiej Brytanii i Chin, która miała za zadanie organizować międzynarodową współpracę w celu stworzenia nowej, bezpiecznej Europy. Z innych ważnych spraw omówiono udział ZSRR w wojnie z Japonia oraz nie zdołano się porozumieć w sprawie wolnych wyborów i ich obserwacji w Bułgarii i Rumunii, oddając de facto te dwa kolejne kraje w ręce Stalina. Porozumienia zawarte na konferencji poczdamskiej były w większości omówione na wcześniejszych konferencjach w Teheranie i Jałcie, a teraz jedynie je skonkretyzowano. Obrady w Poczdamie, mimo osiągnięcia sukcesów w wielu spornych kwestiach, zaczęły ujawniać pęknięcia pomiędzy poszczególnymi mocarstwami, co w niedługim czasie przerodziło się w zimna wojnę.


Zimna wojna w XX wieku to okres po drugiej wojnie światowej, podczas którego w konflikt popadły, ZSSR i mocarstwa anglosaskie, jednak stopniowo front konfrontacji rozszerzał się i różnicował. W tym czasie stosunki polityczne były mniej lub bardziej napięte, był wyścig zbrojeń, konfrontacja ideologiczna i wojna psychologiczna, walka o wpływy na terenach peryferyjnych. Mimo współpracy sojuszniczej podczas konferencji Poczdamskiej, ustępstw USA w stosunku do ZSSR w sprawie katyńskiej podczas procesów Norymberskich, dalsza współpraca była niemożliwa.
Trudno sprecyzować, kiedy zimna wojna, miała swój początek. Jednak nie ulega wątpliwości, że konflikt rozpoczął się w latach 1945 - 47, kiedy to Stalin głosił tezę zaostrzenia walki klasowej oraz o rozbudowie socjalizmu, a USA wprowadziły doktrynę, która mówiła o zatrzymaniu za wszelką cenę rozszerzania się wpływów komunistycznych na świecie.
W tym czasie stałym miejscem konfliktu były Niemcy, gdzie wystąpiły ostre sprzeczności interesów między Francją, Wielką Brytania i USA z jednej strony a Związkiem Radzieckim z drugiej. Wynikiem, czego było powstanie RFN i NRD oraz powstanie muru berlińskiego (zbudowany w 1961 roku).
Także areną konfliktów była Grecja, gdzie trwała wojna domowa. Jugosławia, Bułgaria oraz Albania a pośrednio także Związek Radziecki wspierali komunistycznych partyzantów, którzy utworzyli Tymczasowy Rząd Wolnej Grecji
Rozpoczęły się także utarczki słowne między przywódcami wielkich mocarstw, które zapoczątkował Stalin na wiecu przedwyborczym w Moskwie. 9 lutego, 1946r stwierdził, że wojny wiążą się z kapitalizmem zawierającym elementy kryzysu i zarzewie konfliktów. Odpowiedzią na mowę Stalina było wystąpienie Churchilla w Fulton, podczas którego padły słowa o zapadającej kurtynie od Szczecina po Triest, oraz o tym, że wszystkie europejskie stolice leżące za kurtyną są pod silnym wpływem ZSSR.
Stanowcza polityka Stanów Zjednoczonych w stosunku do Związku Radzieckiego miała swój początek w przemówieniu Trumana, które wygłosił 12 marca 1947 roku w Kongresie. Prezydent zapowiedział pomoc finansową i militarną dla Grecji ( wojna domowa) oraz dla Turcji, która nie zgodziła się na rewizję cieśnin czarnomorskich przez ZSSR. Także oznajmił, że USA będzie wspierać „wszystkie wolne narody zmagające się z próbami zdominowania przez uzbrojone mniejszości lub siły zewnętrzne.” Dla nikogo nie ulegało wątpliwości, że ma na myśli komunistów i Moskwę.
Logiczną konsekwencją doktryny Trumana był plan Marshalla. Wynikał on z przekonania, że nie wystarczy odstraszać komunistów siła militarną USA, ale należy też zapewnić warunki do szybkiego rozwoju państw europejskich, co ograniczy moskiewskie wpływy. 5 czerwca 1947 roku na Uniwersytecie Harvarda Goerge Marshall wygłosił przemówienie prezentujące koncepcje pomocy amerykańskiej dla Europy. Plan Marshalla zakładał, że poprzez kredyty udzielone państwom europejskim ich gospodarka stanie się dynamiczna. Ofertę złożono wszystkim państwom, także ZSSR. Jednak było to zagranie czysto taktyczne, gdyż wiadomo było, że Moskwa odrzuci tą propozycję. Pod naciskiem ZSSR z pomocy zrezygnowała także Polska i Czechosłowacja, które na początku były chętne do skorzystania z pomocy USA.
Jedną z konsekwencji podziału świata na dwa bloki polityczne było powstanie dwóch państw niemieckich. Ponieważ interesy mocarstw zachodnich były sprzeczne z planami radzieckimi, nie możliwe było utworzenie jednego państwa niemieckiego. Jednak Waszyngton chciał wywrzeć presję na Moskwie i w porozumieniu z Wielką Brytania, 1 stycznia 1947 roku połączono brytyjską i amerykańską strefę okupacyjną w Bizonie. Rok później po przyłączenia się sektora francuskiego powstała Trizonia. Taki obrót sprawy nie spodobał się Moskwie, która oskarżyła zachód o utrwalenie podziału Niemiec.
Gdy w zachodniej strefie okupacyjnej wprowadzono nową walutę, konflikt sięgnął apogeum. W odpowiedzi Moskwa wprowadziła odrębną walutę w swojej strefie, zmusiła do opuszczenia Berlina przez amerykanów, Francuzów i Brytyjczyków. ZSSR rozpoczął blokadę Berlina (24 czerwiec 1948 - 4 maj 1949 ). Zablokowane zostały drogi powietrzne i lądowe, a zaopatrzenie było dostarczane drogą powietrzną. Podział Niemiec został przypieczętowany powstaniem RFN z stolicą w Bonn (7 wrzesień 1949) oraz NRD (7 październik 1949).
Bezpośrednim wynikiem radzieckiej blokady Berlina było podpisanie 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie przez 12 państw sojuszu wojskowego, zwanego Paktem Atlantyckim lub NATO. Najważniejszym postanowieniem tego bloku militarnego był artykuł 5 - stwierdzający, że „napaść zbrojną na jedno lub więcej państw - sygnatariuszy będzie uznana ze napaść zbrojną na wszystkie pozostałe.” NATO dopiero w latach 50-tych rozbudowało swoje struktury wojskowe; początkowo było raczej ostrzeżeniem wobec Moskwy.
Odpowiedzią na powstanie NATO był Układ Warszawski, podpisany 14 maja 1955 roku przez Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR w Warszawie. Celem wewnętrznym sojuszu było ujednolicenie struktur wojskowych i podporządkowanie ich ZSRR oraz usankcjonowanie obecności wojsk radzieckich na terytorium NRD, Polski, Rumunii i Węgier.


25 czerwca 1950 roku regularne jednostki północnokoreańskie przekroczyły 38 równoleżnik i rozpoczęły agresję na Koreę Południową. Do połowy września zostaje zajęte prawie całe państwo południowokoreańskie. W efekcie bojkotu Rady Bezpieczeństwa przez ZSRR zwraca się ona z apelem o pomoc do państw członkowskich ONZ. 27 czerwca uchwala ona wysłanie wojsk międzynarodowych do Korei. Prezydent USA - Thurman wysyła najważniejsze amerykańskie siły wojskowe (udział wojsk innych państw jest symboliczny) dowodzone przez generała D. MacArthura. Ofensywa prowadzona przez Doughlasa doprowadza do przyparcia armii, Kim Ir Sena do granicy chińskiej. Wtedy do wojny przystępują wojska tzw. „ochotników chińskich” dowodzonych przez Peng Te - Huaja w sile 40 dywizji. W wyniku planu użycia broni atomowej przeciw Chinom i Związkowi Radzieckiemu, gen. MacArthur zostaje zdymisjonowany. Zastępuje go gen. M. Ridgway, prowadząc dwuletnie jeszcze walki. Stalin wycofuje na tym etapie wojny swoich doradców, aby nie zostali pojmani, w ten sposób zachowując pozory neutralności. ONZ podejmuje próby negocjacji o zawieszenie broni. Jednak zostają odrzucone pod naciskiem Stalina. Nieprzerwana ofensywa chińska zostaje przerwana w maju 1951 roku kontruderzeniem amerykańskim, a linia frontu stabilizuje się wzdłuż 38 równoleżnika, a teren Korei Płn. Znalazł się pod okupacją ONZ (de facto USA) Zaś na przygotowanie nowej ofensywy kończy się wraz ze śmiercią Stalina w marcu 1953r. Wykorzystując fakt, iż ZSSR zbojkotowało obrady Rady Bezpieczeństwa ONZ, uznano reżim, Kim Jr Sena za agresora i wezwano państwa członkowskie do interwencji. Jako pierwsi odpowiedzieli Amerykanie (później dołączyło się kolejne 19 państw). Kontratak wojsk ONZ nie był udany, gdyż w początkach stycznia komunistów wsparła armia ChRL. Jednak natarcie komunistów zostało zatrzymane i sytuacja zmieniła się diametralnie. Podjęta rokowania pokojowe i 27 lipca 1953 podpisano zawieszenie broni.
5 marca 1953 roku zmarł Stalin. Jego śmierć pozwoliła zakończyć trwającą od 1946 roku wojnę w Indochinach. Walki zakończyła konferencja pokojowa w Genewie, która 20 lipca zatwierdziła podział Wietnamu na 17 równoleżniku. Potwierdzono także niepodległość Laosu i Kambodży. Wielu polityków i dziennikarzy tą konferencję uznało za politykę odprężenia w stosunkach wschód - zachód, gdyż mocarstwa o przeciwnych interesach potrafiły wypracować wspólne stanowisko.
W ZSSR po śmierci Stalina musiała nastąpić zmiana warty na szczycie władzy. Uformowano „kolektywne kierownictwo” partii i państwa, które tworzyli: Nikita Chruszczow, Georgij Malenkow, Kawrientij Beria i Wiaczesław Mołotow. Jednak szybko okazało się, że kolegium nie jest wstanie wspólnie sprawować władzy. Na początku chciano wzbudzić zaufanie społeczeństwa, poprzez podniesienie komfortu życia. Jednak zanim to osiągnięto, to 11 lipca 1953 roku opinię wstrząsnęła informacja o upadku politycznym Berii. W grudniu ogłoszono, że na niejawnym posiedzeniu specjalnego Sądu Najwyższego ZSSR została rozpatrzona sprawa Ławrentija Bierii. Prawdopodobnie już w lipcu został zamordowany.
Tymczasem system komunistyczny zaczął przeżywać kryzys. W czerwcu 1953 roku przeprowadzona została reforma walutowa oraz jednocześnie podwyższono ceny, wynikiem, czego w Czechosłowacji wybuchły bunty i strajki. Rewolty objęły cały kraj. Wprowadzono strajk generalny, na który władze odpowiedziały wprowadzeniem stanu wojennego. Podobne wydarzenia miały miejsce także w NRD, gdzie robotnicy zastrajkowali przeciwko wprowadzeniu nowych norm produkcyjnych. Bunt został krwawo stłumiony, co w przyszłości zaważyło na tym, że każda śmielsza myśl tłumiona była w zarodku.

Sierp i młot - symbol komunizmu jako dyktatury proletariatu ("ludu pracującego miast i wsi")

System poglądów głoszący program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społecznego, postulujący powszechność, równość i sprawiedliwość społeczną oraz zbudowanie społeczeństwa bezklasowego opartego na społecznej kontroli gospodarki, społecznej własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr. Były to przesłanki realizacji zasad równości we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Można zauważyć pewne analogie między ideami komunizmu a filozofią Platona. Idee równości i wspólnoty zyskały na znaczeniu w okresie rewolucji francuskiej 1789-1799. Idee te były następnie rozwijane przez utopijnych socjalistów, jak Henri de Saint-Simon i Charles Fourier. Duży wpływ na rozwój ideologii komunistycznej miał wzrost uprzemysłowienia i przemiany społeczne z tym związane. Odrębnego znaczenia nabrały one w ideologii marksistowskiej.

Karol Marks wraz z Fryderykiem Engelsem jest uważany za ojca komunizmu , ich ideologię starał się wprowadzić w życie Włodzimierz Lenin

Twórców koncepcji komunistycznych można podzielić na dwa nurty:

• socjalistyczny - który wywodzić należy z myśli wspomnianych wyżej Henriego de Saint-Simona i Charlesa Fouriera, a który przekształcili potem z utopijnego ideału (socjalizm utopijny) w rewolucyjną teorię społeczno-polityczną (socjalizm naukowy) Karol Marks i Fryderyk Engels. Posługiwali się oni przy tym metodologią naukowego dyskursu, zaś ich ambicje sięgały stworzenia "naukowej teorii dynamiki społeczeństw". Powstały w ten sposób materializm dialektyczny, określając kierowniczą rolę i zadania klasy robotniczej w walce z kapitalistycznym ustrojem, stał się ideologią rewolucyjną ruchu robotniczego od lat '80 XIX w. oraz teoretycznym narzędziem i celem przebudowy stosunków społecznych.

• anarchistyczny - mający swoje podłoże u innego myśliciela socjalizmu utopijnego, a mianowicie Pierre'a Proudhona. Następnie koncepcja ta została zmodyfikowana przez Michała Bakunina (anarchokolektywizm) oraz Piotra Kropotkina (anarchokomunizm).

W XX wieku ideologia komunizmu została przez Włodzimierza Lenina połączona z autorytaryzmem i gospodarką centralnie planowaną, w efekcie powstał ustrój określany jako bolszewizm później określany jako marksizm-leninizm. Ten zaś stał się ideologiczną podstawą państwa i partii bolszewickiej. Istniały również inne nurty komunizmu np.luksemburgizm który krytykował autorytaryzm Lenina i niedemokratyczny charakter władzy bolszewików. Po śmierci Lenina ruch komunistyczny uległ rozłamowi w wyniku którego powstał stalinizm po dojściu do władzy w ZSRR Józefa Stalina którego cechował masowy terror połączony z nieograniczoną władzą Stalina tak zrodził się totalitaryzm radziecki opozycją wobec którego był trockizm. Stalinizm został zmodyfikowany przez Mao Zedonga (maoizm) i stał się oficjalną ideologią komunistycznych Chin.

Ruch komunistyczny oddzielił się od ruchu socjalistycznego na przełomie XIX i XX wieku, uważając dotychczasowe metody działania za nieskuteczne, a liderów partii socjalistycznych - za niejednokrotnie zdradzających swoje deklarowane ideały. Komuniści stawiali szczególny nacisk na międzynarodową współpracę proletariatu jako organizację walki z kapitalizmem i imperializmem który określali jako najwyższe stadium systemu kapitalistycznego i największe zagrożenie dla ruchu robotniczego.

Pierwszą międzynarodową organizacją skupiającą ludzi o poglądach komunistycznych i radykalnie lewicowych była I Międzynarodówka powstała w 1864 roku jednak z powodu konfliktów między marksistami a anarchistami została rozwiązana w 1876 roku a na jej miejsce została założona przez marksistów w 1889 roku II Międzynarodówka która po zakończeniu I wojny światowej podzieliła się na dwa nurty:

• wiązany z partią bolszewicką, z inicjatywy której utworzono tzw. III Międzynarodówkę.

• niezależny, międzynarodowy ruch socjalistyczny, w ramach którego działała Międzynarodówka Socjalistyczna.

Późniejszą formą organizacyjną były partie komunistyczne, których celem było zdobycie władzy drogą rewolucyjną. Odrzucały one tradycyjne parlamentarne metody działania, uważając je za nieskuteczne (komuniści argumentowali, iż w ramach systemu kapitalistycznego nie można przeprowadzić trwałych prospołecznych zmian). Komuniści zrzeszyli się w III Międzynarodówce, która przejęła zasady organizacji bolszewików.

W 1917 po rewolucji październikowej powstało pierwsze na świecie państwo oficjalnie uznawane za "socjalistyczne" - ZSRR.

ZSRR (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich 1922-1991) - pierwsze państwo dążące do komunizmu, podporządkowywało sobie po II wojnie światowej partie komunistyczne w innych krajach i wiele z nich, niezależnie od woli swych członków, stawało się elementem polityki zagranicznej ZSRR (RWPG - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, Układ Warszawski).

W 1939 roku Mongolię zaatakowały z terytorium Mandżurii wojska japońskie. W ciągu kilku miesięcy połączone siły radziecko-mongolskie pod dowództwem Gieorgija Żukowa pokonały Japończyków. W 1945 ZSRR narzucił Chinom traktat, w którym Chiny zobowiązały się przeprowadzić referendum niepodległościowe w celu ostatecznego uregulowania kwestii Mongolii Zewnętrznej. W referendum, które odbyło się we wrześniu 1945 większość mieszkańców odrzuciła projekt autonomii w ramach Chin i opowiedziała się za pełną niepodległością Mongolskiej Republiki Ludowej.

Kolejnym państwem dążącym do komunizmu była utworzona po rewolucji w Chinach w 1949 roku Chińska Republika Ludowa.

Po wojnie koreańskiej po między komunistami z Północy a władzami Południa, wspieranymi przez USA, Korea podzieliła się na dwa państwa Koreę Północną rządzoną przez komunistów i Koreę Południową.

Na Kubie w 1959 roku po obaleniu proamerykańskiego reżimu rządu Fulgencio Batisty władzę przejęli komuniści z Fidelem Castro na czele. Głównym bohaterem rewolucji kubańskiej był Ernesto Che Guevara który po zwycięskiej rewolucji na Kubie kontynuował walkę z kapitalizmem w innych krajach Afryki i Ameryki Łacińskiej, jednak rewolucja powiodła się jedynie w Angoli, a w roku 1968 podczas nieudanej rewolucji w Boliwii Guevara został namierzony przez agentów CIA i zabity 9 października 1968.

Przejęcie władzy przez komunistów miało także miejsce w Wietnamie, w wyniku wojny pomiędzy władzami komunistycznymi z Północy i proamerykańskimi z Południa. Wojna w Wietnamie spowodowała w Laosie przejęcie władzy przez komunistów.

W Kambodży władze przejęli Czerwoni Khmerzy, dowodzeni przez Pol Pota, jednak wprowadzili oni reżim, który pochłoną ponad 2 miliony ofiar i wywołali konflikt z komunistycznym Wietnamem, który skończył się obaleniem rządów Czerwonych Khmerów przez wietnamski Vietcong.

W partiach komunistycznych kładziono duży nacisk na bezwzględną dyscyplinę wobec celów formułowanych przez elitarnych i kadrowych przywódców. W partiach - zależnie od kraju - dopuszczano w różnym stopniu wewnątrzpartyjną dyskusję, jednak zabroniona była krytyka partii na zewnątrz. Po dojściu do władzy, partia komunistyczna stawała się jednolita z aparatem państwowym. Na ogół szybko zatracała swoją ideowość i stawała się często tylko środkiem do podniesienia statusu społecznego osób z kręgu partii. Proces taki miał miejsce po dojściu do władzy Józefa Stalina, gdy radziecka partia komunistyczna uległa zupełnej ideowej degeneracji, całkowicie zlikwidowana została demokracja wewnątrzpartyjna, a obywatele kraju poddani terrorowi. Zastosowany tam autorytarny model sprawowania władzy, został również przeniesiony do Międzynarodówki, z fatalnymi skutkami. Z tego powodu w 1938 roku została utworzona przez Lwa Trockiego IV Międzynarodówka której celem była walka z kapitalizmem, jak i ze stalinizmem i faszyzmem.

Komunizm był głównym celem rewolucji proletariackiej, której rezultatem miało być państwo bez aparatu przymusu, bez alienacji pracy, zbudowane na zasadzie "od każdego według jego zdolności, każdemu według potrzeb" oraz pełna równość społeczna w rzeczywistości komunizm nigdy nie został w pełni zrealizowany więc rozumieniu potocznym komunizmu nigdy nie było. Kierownictwo partii w niektórych krajach jako odpowiedź na kontrrewolucje, opór społeczny, represje oraz prześladowania przed rewolucją doprowadziło do wprowadzenia trwałych lub przejściowych rządów terroru, a w niektórych przypadkach do ludobójstwa, szczególnie w odniesieniu do przeciwników politycznych (prawicy) i wyższych warstw społecznych (burżuazji). Oficjalnie w państwach tych panowała "dyktatura proletariatu", a celem polityki partii rządzących było wprowadzenie pełnej współwłasności środków produkcji i tym samym pełna wolność od wyzysku.

Ofiary w państwach rządzonych przez partie komunistyczne według Czarnej księgi komunizmu

Lista krajów, w których partie komunistyczne sprawowały władzę, wraz z krótką statystyką śmiertelnych ofiar terroru i głodu:

• Rosja i ZSRR 1917-1991, 20 ml ofiar śmiertelnych (w tym zależnie od źródeł ok. 4-10 ml na Ukrainie, głównie na skutek klęsk głodu, wywołanych intensywną kolektywizacją - m.in. wielki głód na Ukrainie)^[3]

• Mongolia 1924-1990, nieznana liczba ofiar

• Europa Środkowa i Europa Wschodnia - 1 milion ofiar^[3], w następujących krajach:

• Polska

• NRD

• Czechosłowacja

• Węgry

• Bułgaria

• Rumunia

• Jugosławia

• Albania

• Korea Północna, od 1948 do dziś, 2 miliony ofiar^[3]

• Chiny od 1949 (z wyjątkiem Tajwanu) do dziś, od 60 do 65 ml ofiar^[3]

• Wietnam od 1945 (Południowy od 1976) do dziś, 1 milion ofiar^[3]

• Kuba od 1959 do dziś

• Kambodża od 1975 do 1978/79, od 1 ml do 2 ml ofiar^[3]

• Laos od 1975 do dziś

• Afganistan od 1975 do 1991, 1,5 miliona ofiar^[3]

• Różne państwa afrykańskie - w różnych okresach, ok. 1,7 miliona ofiar^[3]

Liczoną w powyższy sposób całkowitą ilość ofiar komunizmu można by oszacować na 100 milionów ludzi.

Obrońcy komunizmu podkreślają fakt iż większość ofiar to ofiary totalitaryzmu (który według nich był wypaczeniem ideologii i równości w niej głoszonej) stalinowskiego ZSRR (20 mln) i komunistycznych Chin (60-65 mln) które przed rewolucją były krajami zacofanymi gdzie także panowała bieda, analfabetyzm i ludzie umierali z głodu a po zdobyciu władzy przez komunistów i kolektywizacji zarówno ZSRR jak i Chiny stały się supermocarstwami a poziom życia znacznie wzrósł.

Jeszcze krytyczniej o książce Czarna księga komunizmu wypowiadały się środowiska radykalnie lewicowe i komunistyczne, zarzucając jej otwarte fałszowanie historii a nawet całkowite zakłamanie w doraźnych celach politycznych, sztuczne spłycanie wydarzeń oraz zestawianie ze sobą nazizmu i komunizmu. Dokonanie całkowitego utożsamienia doktryny i teorii komunistycznej z praktyką krajów, w których rządziły partie powołujące się na komunizm - zbyt jednostronne przyjęcie założenia, iż masowe represje wynikały już z opracowanych przez Marksa koncepcji ekonomicznych i społecznych. Mało konkretna liczba ofiar. Część historyków zarzucała Courtoisowi autorowi książki nie tylko zawyżenie statystyk ofiar komunizmu, ale i równoległe zaniżenie liczby ofiar nazizmu przez co wielu zarzucało mu poglądy neofaszystowskie.

53. Sytuacja w bloku wschodnim

5 marca 1953 roku w podmorskiej willi w Kuncewie zmarł w skutek wcześniejszego wylewu krwi do mózgu i nie odzyskania przytomności Józef Stalin. Zwłoki zabalsamowano i umieszczono w Mauzoleum, obok mumii Lenina. 9 marca odbył się uroczysty pogrzeb. Po jego śmierci władzę przejęło tzw. kolektywne kierownictwo: premier Georgij Malenkow, szef sił bezpieczeństwa Ławrentij Beria i minister spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow. Nowe władze ograniczyły terror, ograniczono rozwój przemysłu ciężkiego, zwiększono nakłady na rolnictwo i przemysł konsumpcyjny. Przemiany te zyskały miano ,,odwilży”.

Po usunięciu Berii I sekretarzem KPZR został Nikita Chruszczow, który zmierzał do zastąpienia stalinowskiego, totalitarnego modelu państwa mniej brutalnym systemem. W latach 1953-1955 uwolniono większość więźniów obozów pracy (łagrów), osłabiono nadzór nad obywatelami i złagodzono cenzurę.

W drugiej połowie lutego 1956 roku odbył się w Moskwie XX Zjazd KPZR. 25 lutego na tajnym posiedzeniu Chruszczow wygłosił referat ,,O kulcie jednostki i jego następstwach”, w którym potępił represje wymierzone w wiernych Stalinowi działaczy partyjnych.

W 1957 roku Chruszczow usunął z kierownictwa KPZR grupę działaczy konserwatywnych i współpracowników Stalina. Rok później połączył władzę przywódcy partii z urzędem premiera. Chruszczow obwieścił, że w ciągu 20 lat ZSRR zbuduje komunizm i wyprzedzi Amerykę pod względem poziomu życia. Na XXII Zjeździe KPZR w 1961 powrócono do krytyki Stalina. Zwłoki dyktatora usunięto z Mauzoleum. Działania I sekretarza napotkały opór elit partyjnych. W październiku 1964 roku Chruszczow został usunięty, a jego miejsce zajął Leonid Breżniew. Nowe kierownictwo przerwało okres destalinizacji. ZSRR wkroczył w okres względnej stabilizacji wewnętrznej.

Zmiany w ZSSR wpłynęły na sytuację w krajach bloku radzieckiego. W czerwcu 1953 roku doszło do buntu robotników w Berlinie. Armia Radziecka utopiła powstanie we krwi. Do zamieszek doszło także w Pilznie w Czechosłowacji. W maju 1955 roku w Warszawie państwa bloku wschodniego zawarły Układ Warszawski. Była to odpowiedź na odbudowę armii w Niemczech Zachodnich. Układ utrwalał i precyzował zakres zależności państw członkowskich od Moskwy. Do paktu przystąpiły: ZSRR, Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia i Węgry.

Destalinizacji nie ominęła części krajów ,,demokracji ludowej”: w Czechosłowacji podjęto rehabilitację ofiar ,,czystek” z początku lat 50. Na Węgrzech destalinizacji postępowała bardzo powoli. W połowie 1956 roku odszedł Matyas Rakoszi odpowiedzialny za masowy terror. Pod koniec października 1956 roku doszło w Budapeszcie do manifestacji poparcia dla zmian dokonujących się w Polsce. Władze uznały to za kontrrewolucje i poprosiły o interwencje Armii Radzieckiej, która wycofała swe wojska dopiero pod koniec października. Rząd kierowany przez Imre Nagya komunistę-antysemitowca, uznał, że w kraju dokonała się narodowa rewolucja i przekształcił się w wielopartyjny Rząd Jedności Narodowej. Nagy ogłosił deklarację o neutralności Węgier i wystąpieniu z Układu Warszawskiego.

4 listopada Rosjanie dokonali ponownej interwencji. Pod ich protekcją powstał tzw. rząd robotniczo-chłopski Janosa Kadara. Po tygodniu walk powstańcy podali się. W walkach w Budapeszcie i na prowincji padły tysiące zabitych.

Przeprowadzona przez Chruszczowa destalinizacji nie spodobała się chińskim komunistom. Pekin odrzucał krytykę Stalina i rezygnację z haseł rewolucji światowej na rzecz pokojowego współistnienia z zachodem.

W 1958 roku Mao Zedong rozpoczął realizację programu ,,wielkiego skoku”. Cały kraj miała pokryć sieć samowystarczalnych komun produkujących żywność i surówkę żelaza. Program ten doprowadził do ruiny rolnictwo i przemysł. Jednocześnie spowodował śmierć głodową kilkunastu milionów Chińczyków.

Narastający konflikt chińsko-radziecki wynikał z rywalizacji Moskwy i Pekinu o pierwszeństwo w bloku komunistycznym. W 1966 roku przewodniczący Mao rozpoczął ofensywę polityczną tzw. rewolucję kulturalną.
Życie w Chinach zostało całkowicie podporządkowane ideologii, której przewodniczył Mao. Jego ,,czerwona książeczka” stała się główną lekturą Chińczyków. Tej propagandzie towarzyszył chaos i przemoc. Fanatyczni wyznawcy terroryzowali całe prowincje. Opornych zsyłano na wieś do ,,obozów reedukacji”. Ogromnie wzrosła rola armii, Chiny były już wówczas mocarstwem atomowym. W 1969 roku doszło do starć na granicy radziecko- chińskiej na rzece Ussuri. Na świecie nastąpił nieodwracalny rozłam na zwolenników Moskwy i Pekinu.

Cały świat czekał na ten dzień. II Wojna Światowa w końcu się zakończyła. Powiększająca się coraz bardziej przewaga aliantów nad państwami Osi rosła nieustannie. Liczne wystąpienia, sabotaże, rosnąca w siłę koalicja antyhitlerowska doprowadziła do klęski III Rzeszy i jej koalicjantów. Jakie skutki przyniosła ta trwająca ponad 6 lat wojna, w której brało udział 61 państw, straty ludności szacuje się na 50 milionów, połowa z tego została inwalidami, a straty pieniężne wszystkich krajów biorących udział w walkach szacuje się na 260-280 miliardów dolarów? Jedno jest pewne: znaczna część krajów odzyskała wolność, znaczna utraciła ją ponownie, na długie lata znajdując się pod kolejną okupacją, tym razem rządu ZSRR i narzucanego przez niego reżimu komunistycznego. Wojna ta też nie skończyła się z dnia na dzień. Po oficjalnym zakończeniu II Wojny Światowej nastała kolejna, w zasadzie to nieoficjalna wojna, nazywana wojną dziwną, cichą. Najbardziej rozpowszechniła się nazwa „Zimnej Wojny”.

Zmiana układu sił na świecie, konflikt supermocarstw
W powojennym świecie nastąpiła zmiana, jeżeli chodzi o państwa najbardziej liczące się. Swoje mocne pozycje, na skutek strat powojennych, załamaniu gospodarki i zniszczeń utraciły Niemcy, Wielka Brytania oraz Francja. Upadek tych państw doprowadził do załamania się kolonializmu w Afryce, Azji, Ameryce Południowej i Oceanii, kolonie na tych terenach przekształcały się w niepodległe państwa. Natomiast na czele znaleźli się prawdziwi zwycięzcy II Wojny Światowej, czyli USA oraz ZSRR..
Mocarstwa te zaraz po zakończeniu wojny rozpoczęły konkurencję o wpływy na świecie, z czasem nawet walkę nazwaną właśnie „zimną wojną”. Ich konflikty wynikały z całkowicie odmiennych założeń politycznych. Stany Zjednoczone postawiły sobie za zadanie bronić świat przed zagrożeniem, jakie stwarzał komunizm i ekspansywna polityka ZSRR. Stalin mimo to siłą narzucał krajom sąsiednim (w tym także Polsce) politykę komunistyczną. Do krajów gdzie narzucona została włada sowiecka zaliczały się też Węgry, Bułgaria, Rumunia i Czechosłowacja. Stany Zjednoczone początkowo obojętne na tę sytuację, musiały szybko podjąć radykalne kroki. Teraz już całkiem jasny był podział świata na komunistyczny wschód i kapitalistyczny zachód. Coraz bardziej napięta sytuacja między tymi blokami doprowadza do wyścigu zbrojeń. Cały świat był wtedy w cieniu tych dwóch supermocarstw, a na pierwszym planie była ich walka o dominację na świecie. Ta walka doprowadzi do całkowitego podziału świata na dwa bloki, do podziałów na kraje kapitalistyczne i komunistyczne.

Budowa i działanie bloku komunistycznego
Wszystkie kraje z narzuconą stalinowską władzą były zmuszone do przemiany gospodarczej na kształt ZSRR, to jest ukierunkowaniu przemysłu na ciężki i zbrojeniowy. Nie było tam miejsca na przemyślaną gospodarkę, jak w krajach zachodnich, które dzięki inwestycjom powoli odbudowywały swój przedwojenny dobrobyt. W ZSRR wybuchła, można powiedzieć histeria antykapitalistyczna. Aby zapobiec strajkom i wystąpieniom rząd ZSRR organizował (nie posiadając żadnego zaplecza) masową pomoc socjalną. Do tego dochodzi nieuzasadniona militaryzacja gospodarki, upaństwowienie przemysłu i handlu, uwłaszczenia ziem rolniczych. Wszelkie niezadowolenia i opozycję specjalne służby dyskretnie „usuwały”. Próbą usprawnienia gospodarki bloku komunistycznego miała być Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), lecz jak się okazało, organizacja ta działała wyłącznie na korzyść Związku Radzieckiego dostarczając mu produkty i półprodukty produkowane w państwach bloku po zaniżonych cenach. Cały rząd stalinowski opierał się na terrorze i przymusie. Kraje tego bloku ciągle ubożały na rzecz ZSRR, które jednak też nie potrafiło spożytkować i w pełni wykorzystać zaistniałych warunków.


Jałta i Poczdam, postanowienia w sprawie Niemiec, powstanie ONZ
Pierwsze ze spotkań przywódców największych państw koalicji antyhitlerowskiej już u schyłku wojny miało miejsce od 4 lutego do 11 lutego 1945 roku w Jałcie, gdzie spotkała się Wielka Trójka, jak nazywano Churchilla (premiera Wielkiej Brytanii) Roosvelta (ówczesnego prezydenta USA) oraz Józefa Stalina. To w tym wąskim gronie miały zapadać decyzje o powojennym świecie. Główną decyzją, jaka zapadła na Jałtańskim spotkaniu było podzielenie Niemiec na okupowane strefy. Były to strefy niemiecka, amerykańska, brytyjską oraz radziecką. Później powstała jeszcze strefa francuska. Dodatkowo podjęto decyzję o zdemilitaryzowaniu Niemiec, oraz zniszczeniu nazizmu niemieckiego, a wprowadzeniu demokracji na tym terenie. Pojawiły się pierwsze wzmianki o potrzebie utworzenia organizacji, która utrzymywałaby pokój na świecie. Już dwa miesiące po Jałcie powstało ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych). Organizacja ta miała na celu (podobnie jak po I Wojnie Światowej „Liga Narodów”) utrzymywać pokój na świecie, bronić praw człowieka jak i wspierać gospodarczo i społeczno narody świata. Ustalone zostały granice powojennej Polski. Biegła ona wzdłuż linii Curzona, więc na korzyść radziecką.
Kolejną wielka konferencją była Poczdamska. Odbyła się ona od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku. Głównym celem tej konferencji miały być decyzje pomagające utrzymać pokój na świecie. Po raz kolejny została rozpatrzona sprawa Niemiec, które zmuszone zostały do wypłacania reparacji wojennych ofiarom nazizmu i wojny. Postawiono też plany odbudowy tego kraju, którego podstawą miał być demokratyczny rząd. Postanowiono też osądzić zbrodniarzy wojennych (co miało miejsce podczas procesu norymberskiego. Zbrodniarze, których udało się złapać zostali skazani na karę śmierci lub na długoletnie więzienia) Te wszystkie postanowienia miały na celu ostateczne uregulowanie długów niemieckich wobec krajów, które ucierpiały na skutek wojny. Mimo to Stalin wyraźnie dążył do opanowania chociaż strefy podległej Związkowi Radzieckiemu. Odcinając dostawy żywności do zachodniej części Berlina wywołał kryzys żywnościowy. Natychmiastowa niemal pomoc USA (most powietrzny) pomaga zażegnać kryzys. Bez zgody ZSRR zwołane zostaje niemieckie zgromadzenie konstytucyjne, na mocy którego powstaje Republika Federalna Niemiec (RFN). Spowodowało to, że Stalin nie mógł liczyć na zjednoczenie Niemiec i wcielenia ich do bloku komunistycznego. W strefie radzieckiej utworzona zostaje Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD). Teraz Niemcy podzielone na dwie strefy i kierowane zupełnie inną polityką rozeszły się. Terytorium Niemiec, jako miejsce bezpośredniego styku bloku komunistycznego i kapitalistycznego zostało obsadzone licznymi bazami wojskowymi. Ostatecznie RFN zostaje oficjalnie przyjęte do NATO w 1955 roku.

Zimna wojna, wyścig zbrojeń i groźba wojny nuklearnej
Zimną wojną nazywamy ogólnie wrogie stosunki pomiędzy ZSRR z państwami bloku wschodniego a krajami zachodnimi. Złe kontakty pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim pogorszyła dodatkowo sprawa Niemiec, a konkretniej odmienne stanowiska tych mocarstw, co do przyszłości tego państwa. Stalin chciał wcielić Niemcy do swoich państw satelitarnych, jak uczynił to z polską, natomiast USA miało na celu utworzenie z Niemiec wolnego demokratycznego organu, gdy tylko zakończy się proces demilitaryzacji i demokratyzacji tego państwa. Rozpoczęła się wojna propagandowa, Stalin wygłaszał wyższość komunizmu nad „imperializmem”, jak nazywano wtedy w bloku wschodnim kapitalizm. Podkreślał, ze państwa komunistyczne stanowią jedność, w przeciwieństwie do rozdartych państw kapitalizmu. Następny krok należał do Churchilla, którego przemowa jest uważana za początek zimnej wojny. Brzmiało ono następująco: „Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem rozcięła kontynent żelazna kurtyna”. Nie trzeba było długo czekać na odpowiedź Stalina, który w następnym publicznym przemówieniu nazwał Churchilla „podżegaczem wojny”. Wojska amerykańskie nadal stacjonowały w okupowanych Niemczech.
Rada Europy powołuje w 1949 do życia NATO-organizację skupiającą kraje Europy na płaszczyźnie militarnej. Członkowie zobowiązani byli do wzajemnej pomocy w razie napaści zbrojnej na jednego z nich. Jej członkami były początkowo następujące państwa: USA, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Kanada, Dania, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia oraz Włochy. W odpowiedzi na to, państwa bloku komunistycznego tworzą tzw. „Układ Warszawski”, czyli układ mówiący o współpracy i wzajemnej pomocy pomiędzy Albanią, Bułgarią, NRD, Polską, Rumunią, Węgrami i ZSRR. Wojska krajów satelickich były nadal kierowane centralnie przez dowództwo ZSRR, władzom danych krajów pozostawiono bardzo niewielki margines swobody działania, nie były one nawet wtajemniczane w tajne plany dowództwa armii radzieckiej.
Powstaje „Doktryna Trumana”, czyli program USA mający na celu powstrzymanie ekspansji polityki radzieckiej. Jego działanie opierało się na wspieraniu państw zagrożonych komunizmem zarówno pieniężnie, gospodarczo jak i w razie potrzeby militarnie. Przewidziana była też propaganda atomowa. Działało także radio „Wolna Europa” oraz „Swoboda”, w których nadawano audycje antykomunistyczne. W 1950 roku doszło do pierwszej interwencji zbrojnej podczas zimnej wojny. Korea Północna będąca pod wpływami komunistów dokonała napaści zbrojnej na Koreę Południową za przyzwoleniem Stalina. Na mocy doktryny powstrzymywania do pomocy zostały wysłane wojska amerykańskie walczące pod barwami ONZ. Wkrótce doktrynę powstrzymywania uznano za zbyt ostrożną. Zastąpiono ją doktryną odpychania, która miała na celu wyzwalanie krajów spod rządów komunistycznych, a nie tylko obronę krajów zagrożonych komunizmem. Planowano odepchnięcie komunizmu aż po granice ZSRR, balansując na krawędzi wojny i groźbie użycia bomby atomowej w wypadku wybuchu konfliktu lokalnego. Wkrótce jednak złamany został monopol Stanów Zjednoczonych na broń jądrową. Pierwsza tajna, udana próba atomowa Rosjan odbyła się 29 sierpnia 1949. Doktryna odpychania straciła sens, wiązało się z nią zbyt duże zagrożenie wojny nuklearnej. W tym wypadku po raz kolejny zmieniono politykę wobec ZSRR. Rozpoczął się obłędny wyścig zbrojeń między blokami wschodnim i zachodnim, ciągłe udoskonalanie broni jądrowej. Potęga militarna ZSRR była jednak mocno przeceniana przez kraje zachodnie, większość jej siły stanowiła propaganda. Zniszczona błędnymi decyzjami i niewłaściwym ukierunkowaniem przemysłu gospodarka Związku Radzieckiego dysponowała siłą trzykrotnie niższą niż USA. Kraje zachodnie też były już wycieńczone zarówno Wojną Światową jak i obecnym wyścigiem zbrojeń.
Wprowadzono jednak system pomocy dla krajów ucierpianych w wojnie, tzw. Plan Marshalla. Plan ten miał na celu niwelowanie szkód po II Wojnie Światowej, doprowadzenia do stabilizacji w Europie i przyśpieszenie rozwoju gospodarczego. Na konferencji poświeconej realizacji planu pojawiły się nawet państwa ogarnięte komunizmem w tym Polska. Z inicjatywy Wielkiej Brytanii oraz Francji zaproszony został też Związek Radziecki. Polska była gotowa przyjąć pomoc, ale pod naporem ZSRR zrezygnowała. Pierwsza faza planu Marshalla polegała na dostarczeniu do potrzebujących krajów żywności, środków produkcji oraz niskoprocentowych lub bezzwrotnych kredytów. Druga faza to dostarczenie sprzętu oraz inwestycji mających zasymulować wzrost gospodarczy.
Plan Marshalla wprowadził jeszcze inne zmiany w Europie. Przyśpieszył jej integrację zarówno na tle politycznym jak i gospodarczym. Efektem tego pobudzenia było powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla I Stali (w skrócie EWWIS), która koordynowała europejski przepływ i handel surowcami energetycznymi. Podpisany też został w późniejszym okresie traktat rzymski. Powstała w ten sposób Europejska Wspólnota Gospodarcza. Związek ten był stopniowo rozszerzany o nowych członków, dziś znany jest pod nazwą Unii Europejskiej.
Podczas trwania zimnej wojny wszystkie kontakty ludzi krajów komunistycznych z zachodem były bardzo mocno podejrzane. Ogromny problem stanowił wyjazd na zachód, do lepszego życia. Stalin, chcąc zabezpieczyć się na wypadek wojny, musiał doprowadzić do gospodarczego i militarnego połączenia krajów komunistycznych. Zimna Wojna miała jak widać bardzo duży wpływ na politykę obydwóch bloków. To pod wpływem tej bardzo dziwnej, nigdy nie rozpoczętej i zakończonej oficjalnie wojny powstały niektóre organizacje i sojusze działające do dnia dzisiejszego. Niestety piętno odciśnięte przez te wydarzenia utrzymuje się do dzisiaj, państwa bloku komunistycznego nadal są w tyle za nowoczesnymi i bogatymi państwami zachodnimi. Pomimo wpompowywania do NRD ogromnych sum pieniężnych kraj ten długo był w kryzysie gospodarczo-ekonomicznym. W obydwóch blokach zaistniała autentyczna panika, strach przed przeciwnikami, tak silny i absorbujący, że przesłonił władzom (zwłaszcza w ZSRR) potrzeby zwykłych ludzi. Większa część pieniędzy wydawana była na zbrojenia, przemysł przestawiony został głównie na ciężki i zbrojeniowy. Taka polityka w bloku wschodnim już w wkrótce doprowadzi do katastrofy ekonomicznej.

Śmierć Stalina, odprężenie w stosunkach wschód-zachód, koniec zimnej wojny,
Śmierć Józefa Stalina w 1953 roku zwiastowała pierwsze rozluźnienia w stosunkach wschód-zachód. Pierwszymi takimi sygnałami było zakończenie wojny w Indochinach, a Wietnam miał zostać podzielony na komunistyczną i kapitalistyczną republikę Wietnamu. W przyszłości po przeprowadzeniu referendum Wietnam miał zostać zjednoczony. W 1955 podpisano austriacki traktat państwowy, w myśl którego Austria stała się niezależnym państwem, zobowiązała się nie wchodzić w sojusze z żadną ze stron i nie instalować na swoim terytorium obcych baz wojskowych. Zapowiedziała nie wchodzić w komitywę z Niemcami. Rząd ZSRR nie trzymał już tak kurczowo państw satelickich. Jugosławia chciała oswobodzić się spod zarządu Związku Radzieckiego. Początkowo nałożono na nią straszne represje, ucisk i blokadę gospodarczą kraju. Pomimo tych starań Związku Radzieckiego Jugosławia rozluźniła stosunki z komunistycznym reżimem, a po wprowadzeniu reform wewnętrznych zaczął się w niej znaczący wzrost gospodarczy. Wielkim wydarzeniem była konferencja genewska (23 lipca 1955), na której przedstawiciele zachodu (USA, Wielka Brytania, Francja) i ZSRR dyskutowali o losach powojennej Europy. Rozmawiano przez pięć dni o demilitaryzacji, kontaktach wschód-zachód i konieczności dialogu między blokami. Pomimo zdecydowanych różnic w zdaniach, sam fakt spotkania się tych przywódców dowodził poprawy stosunków. Pomimo, że nie podjęto żadnych jednogłośnych decyzji, to „duch Genewy” krążył po Europie. Genewskie spotkane wielu historyków datuje jako nieoficjalne zakończenie zimnej wojny. Nastąpił czas tzw. odwilży politycznej. W Związku Radzieckim zaczęto krytykować rządy stalinowskie. Władzę obejmuje Nikita Chruszczow. Na swoim przemówieniu podczas XX zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego ujawnia on zbrodnie stalinowskie. Nie był to jednak zdecydowany atak na Stalina, lecz mimo wszystko było to pierwsze, oficjalne ogłoszenie w bloku komunistycznym zbrodni rządów komunistycznych. Chruszczow przez pierwsze lata swojego panowania dążył do pojednania między blokami komunistycznym i kapitalistycznym.

Upadek kolonializmu
Walka polityczna pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim przeniosła się teraz do państw Trzeciego Świata. ZSRR udzielało wsparcia (głównie militarnego) krajom walczącym o niepodległość. Były to głównie kolonie krajów zachodnich, więc ich wyzwolenie było Związkowi Radzieckiemu na rękę. Dochodziło też do silnych ruchów narodowowyzwoleńczych. Komunistyczny rząd chiński wspierany dostawami broni od ZSRR trzymał żelazną ręką władzę. Wszelkie próby buntu były krwawo tłumione, jak na przykład próba wyzwolenia się Tybetu. Na wzór polityki radzieckiej władze chciały zasymulować wzrost gospodarczy kosztem rolnictwa, co spowodowało ogromną klęskę głodową.
Inaczej sprawa miała się w Indiach. Tam ogromne uznanie zyskał polityk Gandhi, propagując pokojową walkę o niepodległość, tak zwany bierny opór. Pod wpływem wzrastającego niezadowolenie ludności oraz zwiększającej się liczby konfliktów religijnych władze brytyjskie postanowiły podzielić Indie pomiędzy wspólnoty etniczne.
Fatalna w skutkach była pazerność Francuzów wobec Wietnamu, która doprowadziła do straszliwej wojny wietnamskiej. Partyzanckie wojska wietnamskie wspierane przez ZSRR prowadziły zażartą walkę z USA. Bardzo nasiliły się ruchy ludności, która chciała w końcu zakończyć tę wojnę. Rząd USA pod presją społeczeństwa wycofuje wojska z Wietnamu. Sytuację dogodną do ataku na Wietnam Południowy wykorzystuje Wietnam Północny. W wyniku tych walk Wietnam jednoczy się w jedno komunistyczne państwo.
Również w Afryce po wojnie nasiliły się ruchy dążące do niepodległości. Działania te zostały poparte przez ONZ. W roku 1960 niepodległość zyskało aż 17 państw Afryki. Doprowadziło to jednak do konfliktów na tle rasowym między białymi i czarnymi mieszkańcami tych terenów. Jako kolonie kraje te były zacofane technologicznie i gospodarczo.

Upadek komunizmu, kryzy w krajach realnego socjalizmu, jesień ludów, rola kościoła
Kolejne lata niewoli, tym razem pod rządami Chruszczowa, który zmienił swoje początkowe pokojowe postępowanie, spowodowały ogromne niezadowolenie wśród krajów wschodnich. Powrócono do agresywnej polityki wobec zachodu, stosunki między blokami znowu pogarszają się. Wznoszony jest mur berliński mający oddzielić kraje kapitalizmu od komunistycznego reżimu. Kolejny raz zmienia się władza, Chruszczow popada w konflikt z władzami i zostaje „odsunięty” od władzy. Jego miejsce zajmuje w 64 roku Breżniew, który kończy politykę destalinizacji.
Czechosłowacja próbuje rozluźnić związki z ZSRR, uniezależnić się i wprowadzić demokrację. Rząd Czechosłowacki zorganizował demokratyczne wybory i zniósł cenzurę. Gdy zastraszanie nie przyniosło skutku, Breżniew pod pretekstem walki z kontrrewolucją wysłał do Czechosłowacji 400 tyś. Żołnierzy Układu Warszawskiego. Zaskoczona ludność nie stawiała większego oporu, wielu ludzi wtrącono do więzień. Ta próba walki o demokrację nie powiodła się.
Gospodarka kierowana w myśl Związku Radzieckiego stawała się zupełnie niewydolna. Nie zwracanie kompletnej uwagi na popyt i podaż, błędne założenia i zbyt duża ilość przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego doprowadziła do kryzysu. Pierwszym, który otwarcie mówił o koniecznych zmianach w państwie był Michaił Gorbaczow. Podjął on kroki, których efektem miała być demokratyzacja ZSRR, zmiany w gospodarce i polityce. Trudną sytuację wewnętrzną Związku Radzieckiego wykorzystywały państwa satelickie, które usiłowały rozluźniać swoją zależność od ZSRR. Te liczne wystąpienia, nieposłuszeństwo wobec radzieckich władz zostało okrzyknięte „Jesienią Ludów”. W krajach podległych Związkowi Radzieckiemu zaczęło dochodzić do demokratycznych wyborów. Oczywiście wiele z tych wystąpień było krwawo tłumionych przez komunistów. Aksamitna rewolucja na Czechosłowacji, wystąpienia robotnicze i bunty; taką drogą kraje realnego socjalizmu musiały walczyć o prawo do wolności słowa, wolnych, demokratycznych wyborów. Przykład takiej walki dała „Solidarność” -pierwszy wolny związek zawodowy, na którego czele stanął Lech Wałęsa. To po strajkach solidarnościowych na kraje komunistyczne spadła fala strajków i wystąpień.
Również podzielone Niemcy miały się wkrótce zjednoczyć. Masowe ucieczki i strajki osłabiały władzę ZSRR na okupowanym terenie. Na spotkaniu w Ottawie (luty 1990) przedstawiciele Związku Radzieckiego, USA, Wielkiej Brytanii i Francji podjęli niejednogłośną decyzję o zjednoczeniu NRD i RFN.
ZSRR bez państw satelickich, z których zawsze czerpał surowce i półprodukty, z ogromnymi problemami gospodarczymi przestaje istnieć. Odbywają się demokratyczne wybory, które wygrywa Borys Jelcyn, prawdziwy reformator Rosji. Próba przywrócenia starego porządku poprzez tak zwany pucz moskiewski nie powodzi się. Ostatecznie rozwiązana zostaje Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego. Moloch, państwo gnębiące niemal połowę ówczesnego świata swoimi rządami komunistycznymi przestaje istnieć.
Papież Pius XII, którego pontyfikat miał miejsce przed i podczas wojny nie potrafił zabrać zdecydowanego stanowiska. Nie potępiał i nie pochwalał zarówno działań wojennych, jak i holokaustu. Sprzeciwiał się jednak komunizmowi i żelaznej kurtynie. Zdecydowanie największym wydarzeniem w kościele w powojennej Europie był wybór papieża Polaka, Jana Pawła II, osoby, która pochodziła zza żelaznej kurtyny. To Papież Polak był jedynym w swym rodzaju politykiem i orędownikiem pokoju. Podczas swych pielgrzymek zarówno do ojczyzny jak i do innych krajów komunizmu mówił, przekonywał i perswadował ludziom jak i władzom, że najważniejsza jest szeroko rozumiana wolność.

Wojna nigdy nie kończy się i nie zaczyna z dnia na dzień. II Wojna Światowa wywołała kolejną niepisaną wojnę, której skutki wielu ludzi odczuwa do dziś. Dziś też żyjemy w cieniu supermocarstw. USA i Unia Europejska również konkurują ze sobą. O wpływy, o pieniądze, o znaczenie w współczesnym świecie. Jesteśmy zagrożeni wojną religijną z krajami bliskiego wschodu. Nie jest to tak widoczne jak podczas zimnej wojny, ale jest równie groźne.

54. Sytuacja w Polsce w 1956

XX Zjazd KPZR. W nocy z 24 na 25 lutego 1956 r. podczas XX Zjazdu KPZR w Moskwie (14 - 25 luty 1956 r.), na zamkniętym posiedzeniu, wygłoszony został przez Nikitę Chruszczowa tajny referat "O kulcie jednostki i jego następstwach", w którym poddał ostrej krytyce system stworzony przez Stalina i ujawnił ogrom zbrodni przez niego popełnionych. Wydarzenie to odbiło się głośnym echem w komunistycznym świecie i wywołało szok wśród społeczności.

"Puławianie" i "Natolińczycy". XX Zjazd KPZR wprowadził zamieszanie również w PZPR. 12 marca 1956 r. zmarł nagle w Moskwie szef delegacji polskiej na XX Zjeździe, Bolesław Bierut. W kierownictwie PZPR rozgorzała walka o władzę, w której wzięły udział dwie grupy: "Puławianie" i "Natolińczycy"

• grupa "Puławian" nazwana tak od miejsca spotkań przy ul. Puławskiej, zrzeszała tzw. "młodych sekretarzy" KC. W grupie tej znaleźli się m.in.: Jerzy Morawski, Władysław

Matwin i Jerzy Albrecht. Byli oni za liberalizacją systemu i złagodzeniem dyktatury komunistycznej.

• grupa "Natolińczyków" nazwana tak od miejsca spotkań w pałacu w Natolinie. Do grupy tej należeli m.in.: Zenon Nowak, Franciszek Mazur, Franciszek Jóźwiak, Aleksander Zawadzki. Próbowali oni hamować liberalizację. Głosząc hasła antysemickie dążyli do zjednania mas partyjnych i średniego aktywu. Opowiadali się za rządami silnej ręki. "Natolińczycy" cieszyli się także większym zaufaniem kierownictwa radzieckiego (wpierał ich mocno m.in. Konstanty Rokossowski) niż "Puławianie".

Poznański czerwiec. 28 czerwca 1956 r. rano 80% załogi dawnego zakładów Cegielskiego (ZISPO) w Poznaniu, noszących wówczas imię Stalina, rozpoczęło strajk, do którego przyłączyły się załogi z innych fabryk w Poznaniu. Strajk ten przerodził się wielotysięczną manifestację uliczną (ok. 100 tys. osób). Robotnicy protestowali przeciwko obniżającemu się poziomowi życia mas pracujących i nadużyciom władzy. Idąc ulicami poznańskimi nieśli oni ze sobą hasło "Chleba i wolności" oraz sztandary narodowe. Śpiewali pieśni patriotyczne i religijne. Wkrótce strajk zamienił się w walkę uliczną, podczas której doszło do użycia ostrej amunicji przez demonstrantów. W tej sytuacji w Warszawie podjęto decyzję o wysłaniu do Poznania wojska celem stłumienia buntu. Przez cały wieczór i noc, aż do rana następnego dnia, między milicją, oddziałami służb bezpieczeństwa i przybyłym do miasta wojskiem a strajkującymi robotnikami trwała strzelanina. Według oficjalnych danych zginęło 75 osób, a ok. 800 było rannych. Wśród ofiar śmiertelnych był trzynastoletni chłopiec, Romek Strzałkowski. 29 czerwca przybyły do Poznania ówczesny premier Józef Cyrankiewicz w przemówieniu radiowym stwierdził, iż wypadki poznańskie były inspirowane przez "agentów imperializmu" i "krajowego podziemia". Następnie dodał: "Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że tę rękę władza odrąbie".

Wydarzenia w Poznaniu przeszły do historii pod nazwą "czarnego czwartku". Wielu jego uczestnikom wytoczono procesy. Oskarżani najczęściej skazywani byli na parę lat więzienia.

Październik 1956 r. Po czerwcowych wydarzeniach w Poznaniu wzrósł ferment społeczny w Polsce. Dochodziło do wieców i demonstracji, podczas których domagano się daleko idących zmian w dotychczasowym systemie rządzenia, demokratyzacji życia społecznego. Wówczas do głosu doszła grupa członków kierownictwa partii, określana jako "Puławianie". Zdołała ona sobie pozyskać szerokie poparcie w społeczeństwie polskim, dzięki osobie Władysława Gomułki (były sekretarz generalny PPR), z którym wiązano duże nadzieje na poprawę sytuacji w Polsce.

W dniach 19 - 21 października 1956 r. odbyło się VIII Plenum KC PZPR. Panowała wówczas bardzo napięta atmosfera. Polsce groziła nawet interwencja radziecka, do której na szczęście nie doszło. Mimo niechętnego stanowiska władz radzieckich oraz części kierownictwa PZPR wobec kandydatury Władysława Gomułki na przywódcę partii, został on ostatecznie wybrany na I sekretarza KC PZPR.

24 października 1956 r. odbył się na placu Defilad w Warszawie wiec, podczas którego zgromadzony tłum ludzi (ponad 500 tys.) przywitał owacyjnie nowego sekretarza.

Popaździernikowe przemiany. Początek rządów Władysława Gomułki wiązał się z rozpoczęciem głębokich przemian w kraju. Na wolność wyszli uczestnicy czerwcowych wydarzeń w Poznaniu. Więzienia opuściło również wielu działaczy niepodległościowych z okresu okupacji. Z aresztu zwolniono także prymas Stanisława Wyszyńskiego (28 październik 1956 r.), a niebawem i innych biskupów. Władze zawarły nowe porozumienie z Kościołem (8 grudzień 1956 r.), na którego podstawie uchylono dekret lutowy z 1953 r., wprowadzając m.in. do szkół dobrowolne lekcje religii. Wielu organizacjom, instytucjom, wydawnictwom, które zostały rozwiązane bądź zawieszone na początku lat pięćdziesiątych, zezwolono na ponowną działalność. Ponadto odwołano marszałka Konstantego Rokossowskiego i innych wyższych oficerów rosyjskich z Wojska Polskiego.

W 1956 roku w Polsce była bardzo napięta sytuacja. I sekretarzem KC PZPR został Edward Ochab. Nie posiadał on właściwie żadnego


autorytetu politycznego. Sytuacja pogorszyła się po tym jak tajny referat Chruszczowa przetłumaczono w Polsce. Oczywiście przeznaczono go do użytku wewnętrznego. Wywołał on ostrą dyskusję, w wyniku której kierownictwo partii podzieliło się na dwie frakcje: Natolińczyków i Puławian. Natolińczycy dążyli do zahamowania szybkiego tempa przemian w Polsce, a także chcieli by sojusz z ZSRR został zachowany. Puławianie natomiast zrzucali na ZSRR całą odpowiedzialność za nadużycia władzy, dążyli do reform a co za tym idzie ograniczenia współpracy z ZSRR.28 czerwca 1956 roku w Poznaniu wybuchł strajk powszechny, który szybko przekształcił się w walki zbrojne. Do akcji wkroczyło wojsko. Zginęło ok. 70 osób a kilkaset zostało rannych. Wydarzenia te odbiły się echem w całym kraju.. Jesienią w Polsce rozpoczęły się demonstracje - żądano usunięcia doradców radzieckich i przywrócenia Polsce suwerenności.Do kierownictwa partii powołano Władysława Gomółkę, który był z niej w 1948 roku usunięty. Reprezentował on tzw. narodowy nurt w partii.ZSRR próbował nie dopuścić do oderwania się Polski z zasięgu politycznych wpływów. Na Warszawę skierowano oddziały radzieckie stacjonujące w Polsce. Przybyła również delegacja z Moskwy, której przewodniczył Chruszczow. Ale już w październiku sytuacja była bardzo napięta. Gomułka stojący na czele PZPR doszedł jednak do porozumienia ze Związkiem Radzieckim. Polska odzyskując suwerenność w polityce wewnętrznej, pozostała jednak w RWPG i Układzie Warszawskim. Oddziały radzieckie zostały wycofane do koszar. W tym czasie Polska nie mogła liczyć na nic więcej, bowiem sąsiedzi Polski - zarówno Czechosłowacja, jak i Niemcy były wierne wobec ZSRR i nie podejmowały żadnych reform. Lojalnie współdziałały natomiast z Moskwą w zwalczaniu polskich dążeń reformatorskich. Poza tym, co bardzo istotne, Polska nie uzyskała wsparcia ze strony Zachodu - wręcz przeciwnie - wzywano do zachowania spokoju

poznańskie zakłady pracy. Na Placu Wolności miała miejsce olbrzymia manifestacja. Domagano się tam nie tylko poprawy warunków ekonomicznych ludzi pracy, lecz także swobód politycznych. Brak reakcji władz na żądania robotników doprowadził do radykalizacji tłumu. Zniszczono stację zagłuszającą zagraniczne audycje radiowe, zdobyto więzienie i uwolniono przebywających tam więźniów. Wobec pogłoski o zatrzymaniu robotniczej delegacji tłum otoczył gmach partii i wojewódzkiego urzędu bezpieczeństwa. Właśnie z okien tego budynku padły pierwsze strzały z broni maszynowej do manifestujących ludzi. Wśród ofiar były kobiety i dzieci.
Widok rannych i zabitych zwiększył tylko gniew tłumu. Zbudowano barykady i na zbrodnicze strzały odpowiedziano ogniem z broni zdobytej w gmachu poznańskiego więzienia. Do walki z cywilną ludnością skierowano wówczas oddziały wojskowe z miejscowej Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych. Zareagowały też władze centralne. Do Poznania przylecieli z Warszawy premier Józef Cyrankiewicz, sekretarz KC Edward Gierek i gen. Stanisław Popławski, który objął ogólne dowództwo nad akcjami wojskowymi przeciwko ludności. Ściągnięto dodatkowe jednostki, m.in. oddziały Dywizji Pancernej IV Korpusu Armijnego Śląskiego Okręgu Wojskowego oraz 10 Sudeckiej Dywizji Pancernej. Czołgi obsadziły wszystkie ważniejsze punkty miasta. Walki trwały od rana 30 czerwca. Liczba ofiar śmiertelnych jest trudna do oszacowania. Źródła zachodnie oceniły liczbę zabitych na prawie 200 osób, rannych zaś blisko 1000. Po latach skorygowano te liczby. Dziś wiadomo, że zginęły 57 osoby; kilkaset osób było rannych.
Natychmiast po zdławieniu niepokojów władze przystąpiły do odwetu na mieszkańcach Poznania. Setki aresztowanych poddawano brutalnemu śledztwu. Bito i znęcano się nad zupełnie przypadkowo zatrzymanymi ludźmi. Równocześnie prasa partyjna informując opinię publiczną o wypadkach określała je jako prowokację imperialistycznych ośrodków i reakcyjnego podziemia. Na partyjnych masówkach organizowanych w kolejnych dniach w zakładach pracy mówcy domagali się surowego ukarania przywódców i organizatorów zajść. Premier Cyrankiewicz, który 29 czerwca wygłosił transmitowane przez radio przemówienie, grodził obcięciem rąk tym, którzy odważą się podnieść je na władzę ludową.
Niebawem jednak zaczęły pojawiać się też inne, bardziej realistyczne interpretacje wydarzeń. Określały inne robotnicze wystąpienia w Poznaniu jako słuszny protest przeciwko nadużyciom i błędom władzy. Wiadomo, że w czasie obrad VII plenum KC PZPR (18-28 lipca 1956 roku), które odbyło się wg obecności "gości" rosyjskich Bułganina i Żukowa, choć ich przebieg pozostał nieznany dla szerszej opinii społecznej, wystąpiły poważne rozbieżności co do dalszej taktyki politycznej.
W kierownictwie partyjnym ukształtowały się dwie odmienne orientacje, które miały dać rozwiązanie istniejącego kryzysu politycznego. Wokół pierwszej z tych orientacji, zakładającej "demokratyzację" systemu, przede wszystkim wewnątrz partii, skupiła się grupa jako "puławska" (kilka członków tej grupy mieszkało przy ulicy Puławskiej w Warszawie). Drugą orientację reprezentowała grupa "natolińska" (nazwa pochodziła od rządowego pałacyku w Natolinie pod Warszawą, gdzie grupa ta organizowała swoje spotkania). "Natolińczycy", popierani przez Chruszczowa, pragnęli uniknąć poważniejszych reform systemu, społeczeństwo zaś uspokoić informacjami o nadużyciach poprzedniego okresu, za które odpowiedzialnością obciążali komunistów pochodzenia żydowskiego. Koniecznym warunkiem uzyskania przewagi przez którąś z tych grup i przeforsowania własnej koncepcji było znalezienie odpowiedniego przywódcy. Rolę taką w aktualnej sytuacji politycznej najlepiej mógł spełniać Władysław Gomułka, uwolniony z więzienia i zrehabilitowany były I sekretarz PPR. Represje, jakie spadły na niego za rządów Bieruta, przesłoniły pamięć o zbrodniarzach, za które był odpowiedzialny w pierwszym okresie komunistycznej dyktatury w Polsce.
Zarówno więc grupa "puławska", jak i "natolińska" starały się pozyskać Gomułkę do swoich planów. Sam Gomułka, którego ambicją była zawsze większa samodzielność w działaniu polskich komunistów, nie pozwalała na to Moskwa, zbliżał się coraz do grupy "puławskiej". Zdołała ona zresztą, głównie dzięki obietnicom reform, zdobyć znaczne wpływy w zakładowych organizacjach partyjnych, a także wśród studentów i pracowników wyższych uczelni. Ostateczne rozwiązanie miało przynieść, wyznaczone na 19 października 1956 roku, kolejne VIII plenum KC PZPR. Poprzedzające to plenum posiedzenie Biura Politycznego partii wskazywało, że popierana przez Moskwę grupa "natolińska" zostanie pozbawiona wpływów.
Społeczeństwo, które jeszcze kilka tygodni wcześniej przyglądało się komunistycznym, frakcyjnym rozgrywkom z niewielkim zainteresowaniem, w momencie rozpoczęcia obrad przejawiało niespotykaną od 1945 roku polityczną aktywność. W pierwszych tygodniach października w całym kraju odbywały się spontaniczne wiece i zebrania pracowników zakładów pracy oraz studentów. Samorzutnie powstawały rady robotnicze, domagano się demokratyzacji, samorządności gospodarczej i terytorialnej, wolności słowa. Ta niebezpieczna z punktu widzenia Moskwy atmosfera, a także groźba wyeliminowania grupy "natolińskiej", zachęciły Chruszczowa do podjęcia konkretnych kroków, mających na celu utrzymanie zagrożonych radzieckich wpływów w Polsce. W godzinach rannych w dniu rozpoczęcia obrad plenum polskiej partii pojawił się on niespodziewanie wraz Kaganowiczem, Mikołajnem i Mołotowem. Do Polski przybył także marszałek Koniew głównodowodzący wojskami Paktu Warszawskiego. Równocześnie stacjonujące w Polsce jednostki Armii Radzieckiej, a także ludowego Wojska Polskiego otrzymały rozkaz marszu w kierunku Warszawy. Wiadomości o ruchach wojsk radzieckich wokół stolicy Polski pogłębiły społeczną wolę oporu i patriotycznej jedności narodowej. Za sprawą członków grupy "puławskiej" robotnicy niektórych zakładów pracy otrzymali broń, dowodzone zaś przez wypuszczonego z więzienia gen. Wacława Komara oddziały wojsk Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego zdecydowane były bronić Warszawy przed radziecką interwencją.
Obrady plenum zostały jednak przerwane i członkowie Biura Politycznego KC wraz z pozostającym jeszcze bez funkcji Gomułką udali się na spotkanie z radzieckim kierownictwem. Przebieg rozmów został otoczony tajemnicą. Wiadomo jednak, że wysunięta przez Chruszczowa groźba zbrojnej interwencji nie odniosła oczekiwanego skutku. Przypuszczalnie Gomułka, którego wybór na I sekretarza KC wydawał się być przesądzony, potrafił zapewnić przywódców Kremla o swojej zdecydowanej woli utrzymania w Polsce komunizmu i niedopuszczenia do poważniejszych zmian mogących godzić w istotę systemu. Uspokojony Chruszczow wrócił do Moskwy, wojska radzieckie zostały wycofane do swoich baz.
W trakcie wznowionych obrad plenum powołano nowe kierownictwo partyjne. Pierwszym sekretarzem partii wybrany został, zgodnie z przewidywaniami, Władysław Gomułka. W skład Biura Politycznego nie wszedł z jego dotychczasowych członków m.in. Konstanty Rokossowski, którego powrotu do ZSRR domagano się powszechnie na wiecach w Warszawie i innych miastach Polski. W najwyższych władzach partyjnych pozostali jednak: Józef Cyrankiewicz, Roman Zambrowski, Aleksander Zawadzki i Edward Ochab.
24 października na Placu Defilad przed Pałacem Kultury w Warszawie odbył się wiec, na którym wzięło udział niemal pół miliona mieszkańców stolicy. Owacyjnie witano przemawiającego Władysława Gomułkę, mimo że słowa, które wypowiedział na wiecu, dalekie były od oczekiwanych. Powszechnie i na ogół bezkrytycznie widziano w nim gwaranta wracającej do Polski demokracji, wolności i niepodległości.
Kolejne posunięcia władz, jak wypuszczenie na wolność ks. prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz zwolnienie ze stanowiska ministra obrony narodowej Konstantego Rokossowskiego i mianowanie Mariana Spychalskiego, dawały nadzieję, że zmiany w Polsce zmierzają w pożądanym przez społeczeństwo kierunku.
Już niebawem okazało się jednak, że zaufanie, jakim obdarzono kierowaną przez Gomułkę partię, było przedwczesne.

55. Narastanie sytuacji kryzysowej w Polsce do końca lat 60-tych

Argument obcości i antypolskości był jeszcze silniej wysuwany pod adresem Komunistycznej Partii Polski (KPP). Zarówno w okresie międzywojennym jak i później szczególnie akcentowano jej skład narodowościowy: 33 proc. Polaków, 26 proc. Żydów, reszta inne mniejszości narodowe (trzeba pamiętać, że żydowscy komuniści byli dla Żydów ortodoksów po prostu zdrajcami). Ten skład narodowościowy nie był żadną polską specyfiką - dotyczył całego ruchu rewolucyjnego, który zmierzał do obalenia istniejącego wówczas porządku. Ruch przyciągał przedstawicieli tych grup narodowościowych czy społecznych, którzy czuli się szczególnie zle w istniejącym systemie (np. członkami Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych byli głównie nowi emigranci, nie tylko Żydzi). W przypadku KPP udział mniejszości narodowych był duży, bo polityka wewnętrzna II Rzeczpospolitej była skierowana przeciwko mniejszościom narodowym. Jednak kiedy mówi się o KPP, nie pamięta się o tych innych mniejszościach - mówi się, że była to partia zdominowana przez Żydów. Wydaje się, że dwa elementy odegrały tu decydującą rolę. Po pierwsze, każdą grupę polityczną widzi się poprzez jej elitę. W elitach osoby pochodzenia żydowskiego stanowiły wybraną dominantę. Po drugie, słowiańskie mniejszości w ruchu komunistycznym nie były widoczne w "centrali" (to jest w centralnej Polsce), tylko na ziemiach kresowych. Ponadto Ukraińcy czy Białorusini (najczęściej ludzie pochodzenia chłopskiego) byli zazwyczaj zwykłymi członkami partii.W okresie międzywojennym KPP uprawiała ideologię nihilizmu narodowego. W czasie wszystkich przełomowych dla Polski wydarzeń historycznych, na przykład wojny z bolszewikami, KPP występowała przeciw interesom Polski, negując nawet jej rację bytu. W odbiorze społecznym łączono wybór takiej polityki z "obcym", niepolskim składem partii. KPP była sekcją Kominternu i realizowała strategię polityczną układaną w Moskwie. Była jej całkowicie podporządkowana - w latach 1918-1920, kiedy trwała wojna z Rosją bolszewicką, polscy komuniści, niezależnie od pochodzenia narodowego, opowiadali się za Rosją, ojczyzną proletariatu. Do połowy lat 30-tych polski ruch komunistyczny był antypaństwowy.Zmiana taktyki Kominternu w połowie lat 30-tych i rzucenie hasła frontów ludowych, otwarcia się ruchu komunistycznego na inne lewicowe formacje przyciągnęło do ruchu komunistycznego nowe grupy, także spośród ludzi pochodzenia żydowskiego (zwłaszcza lewicową inteligencję). Ta zmiana taktyki, która przez kilka lat obowiązywała w ruchu komunistycznym, spowodowała, że dla wielu osób, a zwłaszcza dla młodej inteligencji żydowskiej, komunizm był jedynym konsekwentnym wrogiem faszyzmu (nazizmu).Jeszcze przed wojną Stalin zlikwidował KPP, a jej elity wymordował. Zaczęła się ona odradzać w roku 1942. Młodzi, którzy do niej wstępowali, upatrywali w niej instrument do pokonania narodowej nierówności, ale także nierówności społecznych. Żydzi, a zwłaszcza ich inteligenckie elity, mieli poczucie, że są postrzegani w Polsce jako gorsi, jako obcy.Przebieg II wojny światowej uformował przekonanie, że tylko komunizm oparł się nazizmowi. Żydzi uwierzyli, że gdyby nie Armia Czerwona to oni wszyscy byliby skazani na śmierć. To przyciągnęło do komunizmu sporo polskich Żydów, którzy nie byli komunistami przed wojną.Poczynając od 1944 roku udział Żydów w umacnianiu komunizmu będzie wiązał się z jednej strony z tym, że przez społeczeństwo komunizm jest postrzegany jako system obcy, narzucony, co pozwoli na posłużenie się Żydami jako kozłem ofiarnym w sytuacjach kryzysowych. Z drugiej strony, posługiwano się kartą "żydowską" dla osiągnięcia różnych celów wewnątrzpartyjnych. Po trzecie, polityka polskiej partii komunistycznej wobec osób pochodzenia żydowskiego była ściśle powiązana z polityką prowadzoną w tej kwestii przez Związek Sowiecki.Okres stalinowski przyczynił się do stworzenia mitu o tym, że Żydzi są odpowiedzialni za zbrodnie UB. Obecność Żydów w ruchu komunistycznym po wojnie była naturalna z uwagi na traktowanie przez Żydów nowego systemu jako ustroju, w którym nie będzie dyskryminacji z powodów narodowych i społecznych. Poza tym tworzący się system komunistyczny w Polsce musiał opierać się przede wszystkim na osobach o niepodważalnej lojalności. Stąd brała się nadreprezentacja osób pochodzenia żydowskiego w różnych instytucjach państwowych i partyjnych (zwłaszcza w tych segmentach, na których partii specjalnie zależało, jak bezpieka, propaganda, wojsko). Druga wielka grupa, która zawdzięczała komunistom awans społeczny i która zasilała ruch komunistyczny - chłopi - musieli dopiero swoją lojalność udowodnić. Do "sprawdzania" lojalności też byli potrzebni "starzy" i zaufani komuniści, dlatego tak wiele osób pochodzenia żydowskiego znalazło się w samym aparacie partyjnym.Od samego początku zdawano sobie sprawę z tego, że taka "nadreprezentacja" nie jest dobra. Sama partia była postrzegana przez społeczeństwo jako obca, a obecność dużej liczby osób pochodzenia żydowskiego podkreślała jeszcze tę obcość w odbiorze społecznym. Ten aspekt szczególnie akcentował Władysław Gomułka. Już w 1955 i 1956 roku ujawniły się tendencje antysemickie w łonie partii. Aż do 1968 roku te nastroje narastały. Rodziła się "polska" grupa w kierownictwie partii, a niektórzy komuniści pochodzenia żydowskiego czuli się zagrożeni. W 1956 roku, w nowych okolicznościach politycznych, po raz pierwszy Żydzi odegrali rolę kozła ofiarnego. Osoby pochodzenia żydowskiego dominowały w aparacie bezpieczeństwa. Już w 1955 roku zaczęto przygotowywać społeczeństwo polskie do tego, że całą odpowiedzialność zrzuci się na ubecję, a oczyści partię. Jeszcze wcześniej, po śmierci Stalina, kiedy zaczął się okres destalinizacji i jednocześnie destabilizacji politycznej, polskie kierownictwo komunistyczne zaczęło szukać dróg wyjścia z kryzysu.Problem odpowiedzialności za okres stalinizmu rozwiązała w Polsce w znacznej części śmierć Bieruta w marcu 1956 roku. Otworzyła drogę do walki o sukcesję. Pojawiły się wówczas w łonie partii dwie koncepcje wyjścia z kryzysu. Pierwsza polegała na znalezieniu kozła ofiarnego, na którego można było zrzucić winę za cały poprzedni okres, a jednocześnie zakładała działania raczej populistyczne, jak na przykład podniesienie pensji (tzw. "Natolińczycy"). Druga koncepcja polegała na poluzowaniu systemu, aby dzięki temu zdobyć poparcie społeczne dla partii, a jednocześnie proponowano, aby nie wracać do przeszłości i nie szukać winnych ("puławianie"). W pierwszej grupie znaleźli się działacze pochodzenia polskiego, w drugiej dużą część stanowili ludzie pochodzenia żydowskiego. Ujawniły się wtedy tendencje antysemickie, które były na tyle wybrane, że niektórzy intelektualiści, jak Leszek Kołakowski, uznali za konieczne o tym napisać, ostrzegając przed konsekwencjami wywoływania antysemityzmu. Choć władze komunistyczne nie uciekły się wtedy do nagonki antysemickiej, wielu Żydów, na ogół działaczy komunistycznych niższego szczebla, wówczas z Polski wyemigrowało.

Poczynając od tego okresu aż do końca lat 60-tych symbolika nacjonalistyczna była bardzo silnie akcentowana przez polskie władze komunistyczne. Wydaje się, że te działania mogły wpłynąć na reakcję społeczeństwa w czasie wydarzeń 1968 roku.Przez cały okres władzy komunistycznej w PRL, partia szukała nowych sposobów legitymizacji w społeczeństwie. Jednym z nich było reanimowanie tradycji narodowej, obecne już w okresie stalinowskim. Szukając legitymizacji, zaczęto coraz szerzej akcentować przeszłość narodową, w związku z tym sięgnięto również po takie elementy, w których granica między patriotyzmem a szowinizmem była bardzo krucha. Nie było to coś odosobnionego, bo w połowie lat 60-tych w całym bloku komunistycznym "walczono" z syjonizmem i kosmopolityzmem oraz wspierano wszystkie legitymizacje narodowe. W Polsce natomiast wystąpiły w tej kwestii dodatkowe okoliczności. Z jednej strony próbowano stworzyć nowe kadry w partii z działaczy pochodzących z awansu społecznego, głównie ze wsi i małych miast. W tym celu trzeba było pozbyć się starej gwardii, w dużej mierze składającej się z działaczy pochodzenia żydowskiego. Doszło też do konfliktu między "natolińczykami" i "puławianami" na tle tzw. "odchodzenia od Października". Podjęto działania nie przewidując, jakie mogą przynieść skutki. Gomułka wybrał drogą, którą uważał za najbardziej właściwą: chciał być bliżej społeczeństwa, które wyobrażał sobie jako warcholskie, ksenofobiczne i ciemne. Dlatego posłużenie się "kartą" antysemityzmu wydało mu się skuteczne. Zastosowano kamuflaż: kampanię prowadzono pod hasłem walki z syjonizmem, nie używano słowa "Żyd". Był to�po raz pierwszy po wojnie� oficjalny antysemityzm, mający przyzwolenie najwyższych czynników politycznych. Otwarto w ten sposób drogę przyzwolenia dla antysemityzmu i aż do upadku komunizmu w zasadzie jej nie zamknięto. 1989 roku PRL przestała istnieć, a wraz z nią PZPR. Stereotyp "żydokomuny" jest jednak nadal bardzo żywy. Przyczyny tego nie są do końca zbadane. Wydaje się, że w kolejnych kampaniach oficjalnej propagandy komunistycznej wobec opozycji, a potem "Solidarności", da się wykryć próby przesuwania odium zła z partii na opozycję� na przykład sugerowanie "obcego" pochodzenia członków KOR-u, wśród których rzeczywiście było parę osób żydowskiego pochodzenia. Podziały wewnątrz opozycji przebiegały wzdłuż linii podziału: "prawdziwi Polacy"� "była żydokomuna". Używa się enigmatycznych wartościujących określeń: "lewica laicka", "katolewica", "różowi". Traktuje ich przedstawicieli jako obcych, a w każdym razie "nie całkiem swoich". Przestało to mieć związek z antysemityzmem instytucjonalnym. Następuje powrót do tradycyjnego stereotypu rodem z "Protokołów Mędrców Syjonu". Żydzi są, zgodnie z nim, uniwersalnym kozłem ofiarnym, którego można oskarżyć o wszystko. O ile stereotyp "żydokomuny" ma charakter już raczej historyczny, o tyle stereotyp "Żyda-właściciela świata" lub "Żyda-zmierzającego do opanowania świata", kwitnie w najlepsze. W Polsce ma on pożywkę w masowym poczuciu dyskomfortu i frustracji. W takiej sytuacji szuka się odpowiedzi na egzystencjalne w gruncie rzeczy pytanie: dlaczego? Najprostszą odpowiedzią jest znalezienie jednej przyczyny wszystkich nieszczęść. Podstawowym warunkiem eliminacji tego rodzaju stereotypów jest stabilizacja - polityczna, społeczna, gospodarcza. To jednak, co zaistniało w przeszłości nigdy do końca nie przestaje oddziaływać na to, co jest teraz. Można więc przyjąć, że nawet w prawie modelowym społeczeństwie będzie występował antysemityzm, czy jakakolwiek inna ksenofobia. Tyle, że raczej na marginesach lub w stanie hibernacji.

---