Teatr zaspokaja potrzeby psychiczne człowieka i odgrywa ważną rolę w rozwoju jego osobowości. Daje szansę budowania i odbudowywania więzi psychicznych w realnym świecie oraz doświadczenia własnej emocjonalności.
Maria Czeszak-Godula
Teatr kształtuje postawy moralne
Nauczanie i wychowanie przez sztukę teatralną jest metodą sprawdzoną - tradycyjną, ale ciągle aktualną. Oddziaływanie sztuki teatru ma charakter interdyscyplinarny i trwały. Pozwala na rozpoznawanie charakterystycznych cech i odruchów innych osób, np. w kontaktach uczeń - uczeń, opartych na akceptacji i wzajemnym poszanowaniu własnej godności, ułatwia też odczytywanie własnych uczuć oraz sygnałów emocjonalnych wysyłanych z otoczenia, których człowiek musi się nauczyć w praktycznych interakcjach.
Sztuka jest otwarciem na drugiego człowieka, dopełnia się dopiero w połączeniu z odbiorcą. Teatr w szczególnym stopniu spaja różne rodzaje sztuk, integrują się w nim elementy literatury, muzyki, tańca, malarstwa, które stają się środkami teatralnego wyrazu. Zaspokaja potrzeby psychiczne jednostki ludzkiej i odgrywa ważną rolę w rozwoju osobowości człowieka. W szerzeniu zainteresowań teatrem wiodącą rolę pełnić może szkoła, nie zastąpi jej dom ani środowisko rówieśnicze.
*
Chciałabym się podzielić swoimi doświadczeniami pedagogicznymi dotyczącymi zagadnienia wychowania przez teatr i dla teatru, traktując je jako kształcenie wielostronne, które umożliwia mi wydobycie zarówno wartości poznawczych, jak i głęboko humanistycznych wartości wychowawczych. Już w klasie szóstej dzieci same opracowują regulamin zachowania się w teatrze, ponieważ uważam, że sposób zachowania świadczy o kulturze człowieka, kulturze ludzkiego współżycia. Muszę powiedzieć, że teatralny savoir vivre ułożony przez dzieci jest przestrzegany w muzeum, kinie i teatrze.
Ogromną wartość wychowawczą mają również inscenizacje prezentowane innym klasom w pracowni polonistycznej. Premiery wzbudzają zawsze duże zainteresowanie wszystkich klas, nauczycieli i rodziców. Uczenie przez działanie rozbudza wyobraźnię, rozwija dziecięcą osobowość, wzbogacając przeżycia, a w czasie przygotowywania inscenizacji każdy uczeń może stać się reżyserem, aktorem, scenografem. Ćwiczenie recytacji także pomaga umiejętniej spojrzeć na teatr i grę aktorów. Własna twórczość dziecka wdraża go do zrozumienia tworzywa teatralnego podczas uczenia się roli, obmyślania dekoracji, kostiumów czy wypełniania przestrzeni scenicznej.
W klasie szóstej przypada największe nasilenie ćwiczeń słownikowo-frazeologicznych, poszerzających u uczniów zasób słownictwa oceniającego i charakteryzującego człowieka oraz słownictwa związanego ze stanem psychicznym. Opis przeżyć doznanych przez siebie pozwala zrozumieć drugiego człowieka i pojąć przeżycia innych. Opracowując adaptację Balladyny Juliusza Słowackiego, kształciłam umiejętność przekładu tekstu słownego na środki wyrazu sztuki teatru. Dobierając aktorów, wzięłam pod uwagę uzdolnienia aktorskie dzieci, ich ogromny zapał i chęć udziału we wspólnej pracy. Podzieliłam klasę na dwa zespoły aktorskie, gdyż większość dzieci chciała zagrać w sztuce, która była wystawiana w pierwszym dniu wiosny i Międzynarodowym Dniu Teatru.
W trakcie realizacji przedstawień dzieci uczą się także wytrwałości i dobrej pracy. Moi uczniowie wiedzą, jak wiele trudu wymaga przygotowanie choćby krótkiego programu artystycznego. Zauważyłam, że dzieci biorące udział w przedstawieniu pozbywają się kompleksów i wzrasta w nich poczucie własnej wartości. Czują się doceniane, bez względu na to, jakie mają wyniki w nauce, stają się też bardziej samokrytyczne. Stosując różne rodzaje uczenia się, korelację z innymi przedmiotami nauczania, integrację działów programowych - dążę do wszechstronnego rozwoju moich uczniów, przygotowuję ich w ten sposób do kulturalnego spędzania wolnego czasu. Realizując program edukacji teatralnej, kształcę określone nawyki: uważnego słuchania, świadomego odbioru sztuki teatralnej, korzystania z dóbr kultury, dzielenia się przeżyciami i spostrzeżeniami na temat obejrzanych spektakli.
*
Wychowanie przez teatr kształtuje umiejętność przeżywania, stanowi ważny czynnik kształcenia wrażliwości estetycznej, postaw moralnych i kultury ogólnej. Dzięki kontaktom z teatrem rozwijają się pozytywne cechy dzieci, ich postawy, zainteresowania, świat wartości. Sztuka teatralna uczy życiowej mądrości, a jednocześnie bawi widza. Stosowanie dramy na lekcjach jest również sposobem pracy, który umożliwia wszechstronny rozwój dziecka i uczy go komunikowania się w grupie. Jego rozwój psychiczny wymaga bowiem kontaktu z innymi ludźmi, bycia w grupie bliskich sobie osób, z drugiej zaś strony - możliwości dokonywania własnych wyborów, własnej aktywności, badania, poszukiwania, tworzenia, zaspokojenia potrzeby wzajemnego porozumienia i akceptacji.
*
Drama wiąże się z zaangażowaniem zmysłów: słuchu, wzroku, dotyku, węchu, smaku, z rozwijaniem koncentracji, wyobraźni, panowania nad własnym ciałem, kształceniem mowy, doskonaleniem umiejętności rozmawiania, odgrywaniem postaci, panowaniem nad nimi, rozwojem intelektu, świadomości siebie i świadomości istnienia innych ludzi. Po każdej improwizacji przeprowadzam z dziećmi rozmowę na temat ich uczuć.
Innym sposobem wykorzystania dramy jest rozwiązywanie bieżących konfliktów klasowych, których wiele pojawia się w życiu szkolnym. Wtedy proszę, aby dzieci zagrały tę scenkę. Przedstawiają ją osoby bezpośrednio zaangażowane w konflikt bądź obserwatorzy zajścia. Później rozmawiam z nimi, jak się czuli w roli osoby poszkodowanej, a jak w roli napastnika. Następnie proponuję zagranie dalszego przebiegu wydarzeń. Zadaję pytania: Jak należy postąpić? Komu przyznać rację? Kiedy rozwiązanie problemu pozostawiam dzieciom, przeważnie potrafią to zrobić i rozumieją swoje złe postępowanie.
Czasem zwykła drama - odgrywanie, jak było, a jak powinno być - nie wystarcza. Można próbować wtedy innego podejścia do zaistniałego problemu. Użyć muzyki relaksacyjnej, która pozwoli dzieciom łagodniej spojrzeć na daną sytuację. Następuje wtedy rozładowanie emocji - oczyszczenie. Drama jest pomocna również w uświadomianiu prawdy o sobie. Czynny kontakt ze sztuką zapobiega monotonii pracy na lekcjach, wpływa na podnoszenie poziomu kultury dziecka. Wykorzystując dramę, ośmielam dzieci i wdrażam je do odważnego, świadomego okazywania nastrojów i uczuć. Zauważyłam, że uczniowie chętniej biorą udział w inscenizacjach przygotowanych przez siebie z dużym nakładem sił i pracy. Edukacja teatralna stanowi istotny składnik wychowania kulturalnego, humanistycznego i kształtowania postaw estetycznych młodzieży.
Maria Czeszak-Godula
Poznań