Zaspokojenie potrzeb człowieka w zakresie żywienia z uwzględnieniem rozwoju

Karolina Majchrzak

Monika Miedzińska

Pedagogika 1r, 1°, gr. 4

Tematem naszej pracy jest zaspokojenie potrzeb człowieka w zakresie żywienia z uwzględnieniem jego rozwoju. Zacznijmy może od tego, co to jest właściwie żywienie człowieka.

Żywieniem człowieka nazywamy dostarczenie ludzkiemu organizmowi odpowiednich pokarmów zapewniających utrzymanie jego podstawowych procesów życiowych. Pokarmy te mogą być pobierane w stanie naturalnym lub w postaci różnorodnych potraw czy napojów. Racjonalne żywienie człowieka jest dostosowane do jego wieku, płci, zapotrzebowania energetycznego, rodzaju wykonywanej pracy, stanu zdrowotnego, klimatu w którym żyje oraz innych czynników. Ze względu na rolę w organizmie wyróżnia się 3 grupy składników odżywczych pokarmu:

• Składniki budulcowe: głównie białka i sole mineralne

• Składniki energetyczne: głównie węglowodany i tłuszcze

• Składniki regulujące: witaminy, niektóre sole mineralne, błonnik

W arto jest wspomnieć o pełnowartościowości pokarmu pochodzenia zwierzęcego. Za pełnowartościowe pożywienie uznaje się: jaja, mięso, ryby i mleko. Białka roślinne (niepełnowartościowe) nie zawierają niektórych niezbędnych dla organizmu aminokwasów (tzw. aminokwasów endogennych). Brak tych składników (jak również i brak witamin) prowadzi do powstania niedoborów żywnościowych (np. awitaminoza, kwashiorkor), z kolei nadmiar lub niewłaściwe proporcje składników żywnościowych są przyczyną powstawania chorób cywilizacyjnych (tj: zawał mięśnia sercowego, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, cukrzyca, otyłość, nerwica, zaburzenia psychiczne, alergie, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nowotwory, wole, próchnica zębów, osteoporoza, kamienica żółciowa, marskość wątroby, niedokrwistość). Żeby uniknąć nadmiaru bądź niedoboru żywnościowego w organizmie należy przestrzegać zasad zdrowego żywienia. Wraz z pożywieniem należy dostarczać organizmowi w odpowiednich proporcjach (dieta zrównoważona) wiele różnorodnych (dieta urozmaicona) składników pokarmowych; budulcowych, energetycznych, regulacyjnych (dieta pełnowartościowa). Zasady racjonalnego żywienia zostały opracowane przez lekarzy dietetyków w postaci tzw. piramidy żywienia. Cała piramida opiera się na aktywności fizycznej, która pomaga zachować zdrowie.

Człowiek do życia potrzebuje około 50 różnych substancji, które podlegają wielu przemianom metabolicznym. Uzyskane po przeróbce składniki wykorzystuje na budowę swojego organizmu oraz prawidłowego funkcjonowania ustroju. Z pokarmem stałym i płynnym organizm pobiera związki organiczne oraz związki nieorganiczne.

Pierwszym etapem rozwojowym jest okres niemowlęcy, trwający od urodzenia do 2 roku życia (łącznie z okresem noworodkowym, który trwa przez pierwsze 4 tygodnie życia). W ciągu pierwszego roku życia niemowlę znacznie zmienia swoje zapotrzebowanie na pokarm. Rodzice często zastanawiają się, czy robią wszystko, by jego dieta była właściwa.

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby przez pierwsze 6 miesięcy życia niemowlę było karmione wyłącznie piersią. Korzyści jest bardzo wiele, ponieważ mleko matki zawiera wszystkie substancje niezbędne noworodkowi w odpowiednich proporcjach. Zawiera również przeciwciała, chroniące dziecko przed infekcjami. Dzieci karmione naturalnie rozwijają się optymalnie i są zdrowsze w dalszych latach życia. Karmienie powinno odbywać się na żądanie (czyli za każdym razem, gdy dziecko wskazuje objawy głodu). Zdarza się jednak, że niemowlę karmione piersią zbyt mało przybiera na wadze. Wtedy należy skonsultować się z lekarzem, który pomoże zdefiniować problem. Natomiast gdy karmienie piersią jest w ogóle niemożliwe, to w takim wypadku mleko początkowe powinien wybrać lekarz pediatra. Przygotowując mleko i herbatki dla niemowląt rodzice nie powinni używać wody z kranu, nawet po przegotowaniu. Warto użyć specjalną wodę, która nie obciąży małego organizmu nadmiarem minerałów. Niestety, młodzi rodzice czasem mogą przedobrzyć dietę swojego malucha. Najpowszechniejszy błąd to dosypywanie większej ilości proszku niż jest to zalecane. Takie mleko może być zbyt ciężkostrawne i źle odbić się na zdrowiu niemowlęcia. Proporcji mleka nie należy nigdy zmieniać! Absolutnie nie wolno podawać dziecku mleka krowiego, ponieważ jego układ pokarmowy nie jest zupełnie na nie przygotowany.

Gdy niemowlę skończy 4 miesiąc zaczyna ważny etap rozwoju. Sięga po przedmioty, głośno się śmieje. Jego świat zaczyna nabierać nowych barw i smaków, więc można pomyśleć o rozszerzeniu diety dzidziusia. Należy jednak pamiętać, że rozszerzanie diety następuje inaczej u dzieci karmionych piersią, a inaczej u maluchów karmionych mlekiem początkowym. U dziecka, które jest narażone na wystąpienie alergii, z rozszerzeniem diety należy trochę poczekać. W przypadku dzieci karmionych piersią pierwszym posiłkiem uzupełniającym powinna być kaszka glutenowa (pochodzenia zbożowego) lub kleik z przecierem z jarzyn, najlepiej marchewki, czy ziemniaka, wprowadzana w 5. miesiącu życia. Natomiast w przypadku niemowląt, których podstawą żywienia jest mleko modyfikowane, jako pierwszy posiłek uzupełniający podajemy przecier jarzynowy, ewentualnie skrobane lub drobno starte jabłko. Rozszerzenie diety niemowlaka to także wprowadzenie napojów. Specjalnie dla maluchów, które skończyły 4 miesiące opracowano soki Bro- są to soki ekologiczne, produkowane bez dodatku sacharozy, tylko z cukrem naturalnie zawartym w składnikach. Soki te zawierają tylko jedno warzywo lub owoc, dlatego szczególnie nadają się jako pierwszy napój.

Po skończeniu 6 miesiąca dieta półrocznego niemowlęcia musi być znacząco urozmaicona. Zaczynamy podawać mu mięso, na początek najlepiej z królika lub z drobiu ze sprawdzonej hodowli oraz ryby. Mięsne posiłki podawać się powinno 1-2 razy tygodniowo w postaci gotowanej. Kolejnym elementem etapu żywienia jest żółtko oraz zupy, najlepiej jarzynowe i przeciery warzywne. Jeśli dziecko było karmione piersią, można kontynuować ten sposób żywienia, ale posiłki uzupełniające muszą być wprowadzone, gdyż zmieniają się potrzeby dziecka i mleko mamy nie jest już wystarczające. Dla półrocznego dziecka według dietetyka latem najlepsza do picia jest woda. Poza wodą można wprowadzić również wyciskane soki z jabłka czy marchwi, bądź mieszane. Dostarczają one cenne witaminy i składniki mineralne.

Dla 7- 8-miesięcznego maluszka podstawą diety powinny być przeciery warzywne i owocowe, kaszki dla niemowląt i kleiki bądź mleko mamy. Na tym etapie mama powinna nadal karmić piersią i podawać posiłki uzupełniające. Nowym krokiem dla dziecka jest zaczęcie wyrabiania nawyku jedzenia posiłków od 5 do 6 razy w ciągu dnia. Dużą rolę zaczynają odgrywać przekąski, stąd można wprowadzać typowe desery. Powinny być one podane w porze popołudniowej, po obiedzie, ale nie bezpośrednio po nim. Najlepiej jeśli byłby to zmiksowany świeży owoc.

Po 10 miesiącu życia maluch powinien dostawać obiadki z dwóch dań zupy z kaszką oraz gotowanych warzyw z gotowanym mięsem ( z drobiu lub królika ). Uzupełnieniem posiłków stałych powinno być mleko. Można podawać borówki, jagody, gruszki, brzoskwinie, morele i maliny. Jeśli chodzi o warzywa surowe mogą to być marchewka, papryka, pomidor, ogórek. Natomiast gotowane warzywa możemy podawać wszystkie. Dieta maluszka powinna być lekko strawna dlatego zaleca się unikania tłustych pokarmów.

Roczny bobas może jeść już niemal wszystko to, co dorosły. Nie należy odzwyczajać dziecka od piersi czy butelki na siłę. Zazwyczaj sam reguluje sobie moment rezygnacji z tej formy posiłków. Jednak podstawą diety na tym etapie powinny być pokarmy stałe. Poza kaszkami i kleikami w swojej diecie, powinno znaleźć się również pieczywo, najlepiej typu graham. Można podać je na kolację i drugie śniadanie.

Powyżej 12. miesiąca życia dziecko może zacząć jeść produkty mleczne, ale nie zaleca się mleka surowego.

Mimo, że układ pokarmowy jest już wystarczająco dojrzały, aby jadać większość „dorosłych’’ pokarmów, to jednak są takie, których należy uniknąc. Należą do nich: grzyby, surowe mięso, surowe jaja, margaryny, pokarmy smażone i bardzo tłuste, ciasta kremowe, potrawy z dodatkiem przypraw. Co z kwestią słodyczy? Dziecko jak najwcześniej należy uczyć, że słodycze jada się tylko okazjonalnie. Słodkie przysmaki nie mogą znajdować się nieustannie w zasięgu wzroku maluszka.

Drugim etapem rozwojowym jest wiek przedszkolny, pomiędzy 3 a 5 rokiem życia. Jest to okres kształtowania nowych nawyków żywieniowych. Niestety, w tym czasie na dziecko zaczynają wywierać wpływ rówieśnicy. Istnieje spora szansa, iż przedszkolak, który nauczył się jeść warzywa i owoce, zamiast słodkich batonów, teraz z tego nie zrezygnuje.

W wieku, w którym dziecko idzie do przedszkola dobrze zbilansowana dieta jest bardzo ważna. Musi być skomponowana tak, by zaspokajać potrzeby organizmu dziecka w okresie jego intensywnego rozwoju zarówno fizycznego jak i intelektualnego. Dieta przedszkolaka powinna być zdrowa, urozmaicona, smaczna, kolorowa i dostarczać mu dziennie około 90 kcal na każdy kilogram jego masy ciała. Dziecko przede wszystkim nie powinno wyjść do przedszkola bez śniadania! W ciągu dnia potrzebuje 4-5 posiłków. Dzieciak w wieku przedszkolnym swoją nadmierną miłością do jedzenia może wykazywać tendencję do otyłości bądź też zdecydowaną niechęć do przyjmowania posiłków.

Zapotrzebowanie na energię i podstawowe składniki pokarmowe dla dzieci przedszkolnych przedstawiłyśmy w poniższej tabeli:

Trzecim etapem rozwojowym jest wiek szkolny. Potrzeby żywieniowe dzieci i młodzieży w wieku szkolnym stanowią zagadnienie złożone, a zapotrzebowanie na energie i składniki pokarmowe nie jest jednoznacznie określone. Dzieci i młodzież w tym wieku zmieniają się w różny sposób. Zaznaczają się osobnicze cechy rozwojowe i różne tempo wzrastania. To właśnie rzutuje na ich potrzeby żywieniowe i może czynić je różnymi w zależności od rozwojowego kształtowania się dziecka.

Dzieci z klas I – III szkoły podstawowej charakteryzują się nieco wolniejszym tempem rozwoju fizycznego i wymagania żywieniowe tej grupy są zbliżone do grupy dzieci w wieku przedszkolnym, z tym, że potrzebują nieco więcej produktów białkowych i witaminowych, a wiec nieco więcej serów, chudego mięsa, warzyw i owoców.

Dzieci w wieku 10 – 12 lat rozwijają się intensywnie. Mają przyspieszony rozwój fizyczny, jak i umysłowy. Znacznie wyższe są dla nich dzienne normy na energię, składniki budulcowe i witaminy. U tych dzieci wstępujących w okres młodzieńczy zaznaczają się już wyraźne różnice zależne od płci, a dotyczące znacznie większego spożycia energii przez chłopców aniżeli przez dziewczynki. Niepamiętanie o tym i niespełnianie potrzeb żywieniowych, doprowadza do stale obserwowanego stanu niedożywienia wśród młodzieży. Dziewczęta często same doprowadzają się do stanu niedożywienia dążąc do smukłej, a w rezultacie – chudej sylwetki, zaś potrzeby żywieniowe chłopców często nie są pokrywane. Niektórzy z nich mimo to rosną, wykazując znaczne niedobory masy ciała, inni przyhamowują tempo wzrastania w wyniku niedożywienia, z którego rodzina nie zdaje sobie sprawy.

Dziewczęta w wieku 13 – 15 lat mają szczególnie wysokie zapotrzebowanie na produkty zawierające białko o wysokiej wartości biologicznej oraz wapń, a także na wszystkie produkty zawierające żelazo i witaminy. Ten okres życia jest bardzo ważny w ich rozwoju, następuje bardzo znaczny przyrost masy ciała i wzrostu.

Podobnie chłopcy w tym wieku bardzo szybko rosną i szybko powiększają masę ciała, choć ich rozwój przesuwa się na trochę dalszy okres w stosunku do rozwoju dziewcząt. Dzienna norma na wszystkie składniki odżywcze jest wysoka.

Odpowiedni posiłek spożyty przez dziecko nie tylko regeneruje zużytą energię, ale ma również wpływ na wyniki w nauce.

Dzienne zalecenia na energię i składniki pokarmowe zawarłyśmy niżej:

Czwartym etapem rozwojowym jest wiek dojrzały. U człowieka zdrowego, występuje względna równowaga przemian metabolicznych, zmieniająca się z wiekiem w kierunku osłabienia anabolizmu na rzecz katabolizmu. Tempo tych zmian jest bardziej związane z wiekiem biologicznym a nie kalendarzowym.

Celem prawidłowego odżywiania zdrowego, dorosłego człowieka jest spożywanie takiej ilości i jakości pokarmów, które zapewnią równowagę przemian metabolicznych. Ogólnych wskazówek właściwego odżywiania dostarczają zalecenia żywieniowe, oraz zestawienie ilości i rodzajów produktów żywnościowych przedstawione graficznie w postaci piramidy żywieniowej. Istotną wielkością są normy energetyczne dostosowane do wieku, płci, masy ciała, klimatu, trybu życia i rodzaju pracy. Wraz z wiekiem zapotrzebowanie no podaż energii w pożywieniu zmniejsza się około 5% w ciągu 10 lat. Jeżeli mężczyzna w wieku 25 lat, o wadze 70 kilogramów potrzebuje dziennie 2900 kilokalorii, to w wieku 45 lat - 2600 kilokalorii, w wieku 65 lat już tylko 2200 kilokalorii. Dodatkowo Przyjmuje się że w wieku 25 do 60 lat zapotrzebowanie na białko jest podobne u kobiet i mężczyzn i wynosi około 1 grama na kilogram masy ciała. Podaż białka w diecie osób ciężko pracujących może być nieznacznie podwyższona. Wyższe zapotrzebowanie energetyczne powinny zapewnić zwiększone ilości węglowodanów a nie tłuszczów, które powinny dostarczać nie więcej jak 30% dobowej energii.

Zarówno piątym jak i ostatnim okresem rozwojowym jest wiek podeszły. Większość zasad racjonalnego żywienia osób w starszym wieku jest taka sama jak dla reszty populacji, ale na niektóre z nich osoby po 60 roku życia powinny zwracać szczególną uwagę.

Przeważająca liczba osób po 60 roku życia nie zdaje sobie sprawy z roli prawidłowego żywienia w zachowaniu pełni zdrowia. Najczęściej nie przywiązują wagi do jakości, ilości i wartości odżywczej pożywienia. Warto uświadamiać takim osobom, że prawidłowy sposób żywienia pozwoli opóźnić procesy starzenia oraz złagodzić dolegliwości związane z niektórymi chorobami. Należy komponować jadłospis tak, by wykorzystać produkty z każdej grupy:

• Produkty zbożowe

• Mleko i przetwory mleczne

• Jaja

• Mięso, ryby, wędliny

• Warzywa, owoce

• Tłuszcze roślinne

Niezwykle ważne jest spożywanie posiłków co 2-3 godziny. Takie przerwy pozwalają uniknąć hipoglikemii (tzn. spadkowi cukru) oraz rozłożyć dostawy energii na cały dzień, co z kolei zapobiega nadwadze. Ostatni posiłek należy spożyć 1,5-2 godziny przed snem. Starsi ludzie często mają zaburzone odczuwanie pragnienia. Dlatego należy popijać wodę dość często, małymi łyczkami, nawet wtedy gdy nie chce nam się pić. Powinno się spożyć co najmniej 1,5- 2 l wody mineralnej na dzień. Zbyt duże spożycie soli może powodować wzrost ciśnienia, podrażnienie żołądka oraz znacząco zwiększyć ryzyko udaru mózgu. Powinniśmy unikać dosalania potraw na talerzu oraz kupowania produktów zwierających tzw. ukrytą sól czyli: gotowych zupek i sosów, wędlin oraz konserw. Nadmiar cukru może prowadzić do zakwaszenia organizmu, otyłości, próchnicy oraz insulinooporności.

Ze względu na zmiany zachodzące w ich organizmie powinno się zadbać odpowiednią podaż wapnia, cynku, magnezu, witaminy B6, folianów oraz witaminy D3.

W starszym wieku maleje ilość enzymów trawiennych, należy więc też ograniczyć spożycie produktów ciężkostrawnych takich jak: warzywa kapustne, rośliny strączkowe, potrawy smażone i tłuste. Z kolei osoby z zaburzeniami lipidowymi (np. podwyższony cholesterol, podwyższony poziom trójglicerydów) powinny ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych, cholesterolu i nasyconym kwasów tłuszczowych oraz zwiększyć spożycie błonnika, skrobi oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych.

Starsze osoby często skarżą się na brak apetytu. Niechęć do jedzenia może być wynikiem kserostomii (suchości jamy ustnej), ubytków w uzębieniu, braku aktywności fizycznej czy skutkiem przyjmowania niektórych leków. Z kolei jeśli organizm przez dłuższy czas nie otrzymuje wystarczającej ilości energii, rozwija się niedożywienie. Stan ten jest bardzo niebezpieczny dla osoby starszej, ponieważ powoduje obniżenie siły mięśniowej, odporności oraz jakości życia. Niestety jest to bardzo częsty symptom w starszym wieku.

Podsumowując, naszym zdaniem dla człowieka niezbędne jest zdrowe odżywianie do prawidłowego funkcjonowania jego organizmu.

Prawidłowe żywienie pozwala utrzymać dobrą kondycję zdrowotną oraz uniknąć wielu chorób, wśród których są takie, które ujawniają się dopiero w wieku dorosłym. Zasady zdrowego żywienia nie są bardzo uciążliwe. W gruncie rzeczy odzwierciedlają one naturalne potrzeby żywieniowe człowieka. Czasami zmiana jednego niekorzystnego nawyku może być czynnikiem sprawczym lepszego samopoczucia.

Mamy nadzieję, że udało nam się odpowiednio przedstawić podany temat.

Bibliografia:

1. Vademecum BIOLOGIA, Matura 2011, wyd. Operon

2. Podręcznik do liceum poz. rozszerzony, BIOLOGIA 2, wyd. Operon

3. www. wikipedia.pl

4. www.mamosfera.pl/humana/

5. www.encyklopedia.pwn.pl

6. www.klub.senior.pl

7. www.izz.waw.pl

8. www.parenting.pl/portal

9. www.jojo.pl

10. www.zdrowojemzdroworosne.pl

11. www.portalwiedzy.onet.pl

12. www.1000dni.pl

13. www.google.pl -> Grafika

4