Uniwersytet Rzeszowski

Wydział: Pedagogiczno-Artystyczny

Eliza Marlena Zbyrasz

Wpływ żywienia na rozwój i zdrowie człowieka.

Specjalizacja: Edukacja Medialna

Rzeszów, 20.12.2012r

Żywność – to słowo które dzień w dzień przewija się w życiu człowieka. Jest znaczące i towarzyszy mu całą jego drogę. Zmieniało ono swe znaczenie na przestrzeni lat, lecz cały czas trwało przy człowieku i jest potrzebą, którą trzeba zaspokajać na bieżąco. Jednak by człowiek poprawnie funkcjonował, a jego organizm był zdrowy i silny, dieta musi być odpowiednio dopasowana, pozwalająca organizmowi prawidlowo funkcjonować i winna dostarczać mu odpowiednie elementy odżywcze. Janusz Czapski pisze iż zdrowie:

"Początkowo było traktowane jako brak choroby lub kalectwa, jak rodzaj zasobu, który umożliwiał osiąganie różnych celów życiowych, m. in. wykształcenia, dobrej pracy czy wysokiego standardu życia." [1]

Nauka zgromadziła wiele dowodów, by móc stwierdzić słuszność poglądu, iż stan zdrowia i żywienie maja ze sobą wiele wspólnego, w książce pt. "Żywienie Człowieka a Zdrowie Publiczne" możemy zapoznać się z tym poglądem, gdzie związek żywności ze zdrowiem rozpatrywany jest w trzech aspektach:

"-rozwoju organizmu oraz utrzymania jego sprawności fizycznej i umysłowej, określanej mianem dobrostanu,

- profilaktyki zdrowotnej, czyli zapobiegania rozwojowi chorób,

[1]Gawędzki Jan, Mmossor-Pietraszewska Teresa. "Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu" Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

- leczenia chorób oraz łagodzenia ich objawów i występujących dolegliwości." [2]

Rozwój cywilizacyjny ludzkości ściśle łączy się z zaspokajaniem podstawowej potrzeby jaką jest spożywanie pokarmów jak i przyjmowanie płynów. Można się o tym bardzo szybko przekonać, jak pisze w swej książce Jan Gawęcki:

"porównując skład ciała przeciętnego mężczyzny i spożytej przez niego żywności, której w ciągu swojego życia zjada prawie 73 tony" [3]

Potwierdza to fakt, iż życie każdego żywego organizmu, w tym również życie człowieka, jest bardzo mocno związane ze spożywaniem i przyswajaniem pokarmu. Może ona mieć pozytywny i negatywny wpływ na prace organizmu.

Już od dawnych czasów największym przedmiotem zainteresowania ludzi były związki i zależności między pokarmem człowieka, a jego zdrowiem. Dawno odkryto że nawet najwartościowszy produkt który zjedzony jest niewłaściwej kompozycji lub w nadmiarze, może powodować kłopoty i okazać się szkodliwy dla zdrowia. Środowisko przyrodnicze ma duży wpływ na jakość spożywanej żywności z danego terenu, powinien być to teren czysty – wolny od skażenia ołowiem lub kadmem.

[2] Gawędzki Jan, Roszkowski Wojciech, "Żywienie Człowieka a Zdrowie Publiczne" Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011

[3] Gawęcki Jan, " Żywienie człowieka podstawy nauki o żywieniu.", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

Gleba, powietrze czy woda, mają wpływ na zawartość jodu lub na przykład magnezu w danych produktach. W żywieniu ważne są: jakość żywności i wartość odżywcza danego pokarmu oba te parametry są mocno ze sobą powiązane, gdyż z jednej strony za duża podaż składników odżywczych powiększa wrażliwość organizmu na szkodliwe substancje, z drugiej np. przewlekłe zatrucia pogarszają wykorzystanie składników i prowadzą do niedożywienia. Mogą z nich płynąć negatywne skutki, takie jak za trucia, jak i pozytywne, czyli zdrowie – które przyczynia się do zdrowotności organizmu i utrzymuje go w dobrym stanie. Jakość zdrowotna żywności obejmuje, jak pisze Janusz Czapski:

"przede wszystkim jej szeroko rozumianą nieszkodliwość, na którą głównie mają wpływ sanitarno-higieniczne warunki produkcji, przetwórstwa i obrotu handlowego. O jakości zdro­wotnej żywności decyduje zawartość w niej naturalnych związ­ków toksycznych i anty odżywczych, zanieczyszczeń środowiskowych i technicznych oraz drobnoustrojów chorobotwór­czych, pasożytów itp." [4]

Natomiast wartość odżywcza żywności określa, iż jest ona:

"informująca o zawartości niezbędnych dla organizmu składników, ich wzajemnych propo­cjach i biodostępności" [5]

[4]Gawędzki Jan, Mmossor-Pietraszewska Teresa. "Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

[5]Gawędzki Jan, Mmossor-Pietraszewska Teresa, "Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu" Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

Powszechnie wiadomo że należy dbać o swoje zdrowie, co za tym idzie całkowicie ograniczyć spożywanie substancji uzależniających takich jak alkohol, tytoń czy nawet leki psychoaktywne, narkotyki i prowadzić zdrowy styl życia, eliminując tym samym negatywne ich skutki. Stres i dynamiczne tempo życia z którymi nie potrafimy sobie radzić, niestety w dużej mierze przyczyniają się do sięgania po używki. Ma to duży wpływ na nasze zdrowie. Zależność między trybem życia, chorobami a zdrowiem jest ogromne. Sięganie po używki ma największy wpływ na długość naszego życia i wydajność naszego organizmu. Na stan zdrowia człowieka poza żywieniem, bardzo duży wpływ mają również inne czynniki. Są one nierozerwalne, i należy je wymienić, jako czynniki poboczne mające znaczenie. Wymienia je Jan Fiedurek:

"- psychiczne - nierozwiązane konflikty, niska samoocena(...);

- społeczne - negatywny wpływ otoczenia(...);

- zewnętrzne - samozatrucie nikotyną, złe nawyki żywieniowe(...);

- biologiczne - infekcje, choroby czy predyspozycje wrodzone, zaburzenia przemiany materii(...)" [6]

Jan Gawęcki w swej książce wymienia różne terminy znaczenia diety, jest to ściśle związane z żywieniem, i jego wpływem na zdrowie i rozwój człowieka.

[6] Fiedurek Jan, "Rola żywności i żywienia w profilaktyce i terapii chorób człowieka", Wydawnictwo Uniwersytety Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007

Są to:

"dieta zwyczajowa (naturalna), dieta alternatywna, dieta lecznicza, dieta doświadczalna" [7]

Dieta zwyczajowa czyli naturalna, to po prostu odżywianie. Terminu tego nie należy kojarzyć z odchudzaniem, a jedynie z przyswajaniem dostępnych pokarmów i napojów w celu zaspokojenia pierwszorzędnych potrzeb organizmu, jakimi są łaknienie i pragnienie, w celu dostarczenie organizmowi energii. W wielu przypadkach zdarza się iż taka dieta jest niezdrowa. Spowodowane może być to tempem życia, brakiem czasu, lub środków materialnych na dobór odpowiednich pokarmów, które w pełni dostarczyły by odpowiednich składników odżywczych do organizmu. W książce 'Zdrowie Publiczne' przedstawione są rodzaje zachowań zdrowotnych (są to zdrowotne, codzienne, każde zachowania ludzi):

"Wyróżnia się zachowania zdrowotne:

• biopozytywne, prozdrowotne, wykazujące pozytywny wpływ na zdrowie, mające na celu lub dające w efekcie podtrzymanie, umacnianie, przywracanie zdrowia i sprawności,

bionegatywne, antyzdrowotne, mające negatywny związek ze zdrowiem, wywołujące jego zagrożenie, chorobę lub utratę sprawności, niekorzystnie wpływające na zdrowie, utrud­niające profilaktykę, wczesną diagnozę, opóźniające proces le­czenia i rehabilitacji." [8]

[7] Gawęcki Jan, "Żywienie człowieka podstawy nauki o żywieniu.", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

[8]Kulik Teresa Bernadetta, Latalski Maciej, "Zdrowie Publiczne" Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 2002

Dieta alternatywna oznacza dietę, czyli ogół spożywanych posiłków który wyróżnia się i charakteryzuje tym, że dana osoba świadomie rezygnuje ze spożywania pewnych rodzajów pokarmów (na przykład mięso) lub rezygnuje z pewnych sposobów obróbki tych pokarmów (na przykład rezygnuje ze smażenia, gotując jedynie na parze). Dobrze przemyślana dieta alternatywa, może mieć bardzo dobry wpływ na funkcjonowanie organizmu. Dieta lecznicza to dieta w której z przyczyn leczniczych wykluczone są pewne produkty, a inne muszą być spożywane w odpowiednich ilościach. Wykluczone są też pewne sposoby obróbki produktów, najczęściej wyklucza się smażenie na głębokim tłuszczu. Eliminuje się również w tej diecie spożywanie alkoholu. Powszechnie nazywana jest po prostu dietą. Ostatnia z diet, to dieta doświadczalna. Jest to dieta która w dużej mierze jest oparta na czystych składnikach odżywczych, lub też pół oczyszczonych składnikach odżywczych. Zwana doświadczalną, ze względu na to że wykorzystuje się ja w żywieniowych badaniach wykonywanych na zwierzętach lub ludziach zgłaszających się dobrowolnie.

Wielu ludzi stosuje dietę zwyczajową, w pełni nieświadomie. Zasiadając do stołu nie często zadajemy sobie pytanie co się na nim znajduje. W czasach które nastały, jemy w pośpiechu co nie sprzyja organizmowi. Są produkty które sprzyjają zdrowiu, jak i takie które jednak szkodzą. Wiele z nas, powinno sobie uświadomić iż prawidłowe pożywienie to takiego które zapewnia odpowiednią dla danego organizmu ilość energii – nie za dużo, jak i nie za mało. Ale równie ważne jest to by posiłkach znajdowała się odpowiednia ilość tłuszczy, węglowodanów i białek, i aby zostały zachowane pomiędzy nimi odpowiednie proporcje.
Wiele zależy od każdej jednostki, każdego człowieka, nas samych. Wystarczy zmienić styl życia, co jest najskuteczniejszą formą zapobiegania chorobom. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska pisze:

"Rzucenie palenia sprawia, że po pięciu latach od ze­rwania z nałogiem ryzyko zawału serca zmniejsza się o 50-70%. Natomiast zredukowanie poziomu cholesterolu całkowitego w su­rowicy krwi o każdy 1% zmniejsza prawdopodobieństwo zawału o 2-3%. Obniżenie ciśnienia rozkurczowego o każdy 1 mmHg ogranicza ryzyko udaru mózgu również o 2-3%. A jeśli pozbędziemy się otyłości, zagrożenie zawałem serca czy cukrzycą zmniejsza się o 35-65%." [9]

Nie jedyną mającą wpływ na jakość funkcjonowania naszego organizmu jest żywność. Wielu z nas nie zdaje sonie sprawę jak ważna jest aktywność fizyczna. W połączeniu z dietą, łatwo można uporać się z wieloma chorobami miażdżycą, nadciśnieniem, otyłością nawet z rakiem piersi czy jelit. Za sprawą sportu możemy zwalczyć depresję a nawet zniwelować stres. Żywność przyjazna dla środowiska oraz żywienie racjonalne są najważniejsze dla człowieka. Wpływają one korzystnie na stan zdrowia człowieka i to dzięki niemu gwarantujemy sobie prawidłowy rozwój fizyczny, wysoką wydajność w pracy czy nawet dobre samopoczucie. Dieta powinna być dostosowana do każdego człowieka z osobna.

[9] Kozłowska-Wojciechowska Małgorzata, "Żyjmy w zdrowiu czyli nowa piramida żywienia", Wydawca: Prószyński i S-ka, 2004

Powinniśmy w niej uwzględnić swój wiek, płeć ale tak że styl życia, możemy wtedy ustalić ilość poszczególnych produktów w racji pokarmowej, aby była adekwatna do zapotrzebowania organizmu na poszczególne składniki odżywcze. Zdarza się też że popełniamy błędy w żywieniu, i w zależności od ich nasilenia, wywołują one wiele różnych chorób, i ułatwiają dostęp do organizmu innym chorobom. Za pomocą odpowiednio zbilansowanych posiłków w diecie nie da się skutecznie i trwale zapobiegać chorobom, lecz dużym odkryciem jest to, iż do wcześniejszego rozpoznawania i efektywnego leczenia chorób, przyczynia się właśnie odpowiednio dobrana dieta. Wybory żywieniowe ludzi są uzależnione od ich samych, od pracy jaką wykonują i od tego jaki prowadzą tryb życia. Sposób odżywania oddziałuje na jednostkę całe życie i wpływa na jego stan zdrowia. Stan zdrowia rodziców, czy też bądź matki, będzie zatem oddziaływał na niemowlaka, na to czy będzie silny i zdrowy.

W diecie możemy mieć do czynienia z takim faktem jak niedożywienie. Niedożywienie to zbyt mała podaż energii, która jest zbyt niska na dodatkowe jej wykorzystanie związane z aktywnością umysłową i fizyczną. Prowadzi ona do ubytku masy ciała, niedoborów kalorycznych i niedoborów składników odżywczych, co po dłuższym czasie prowadzi do rozwinięcia się w organizmie poważnych chorób, czasem nawet śmiertelnych. Bardzo niebezpieczne są niedobory żywieniowe u dzieci, ponieważ z dynamicznym organizmem wiąże się potrzeba bardziej precyzyjnie bilansowanych strat ponoszonych przez organizm w związku z wykonywaniem przez niego podstawowych funkcji życiowych. Niedożywienie w okresie płodowym lub we wczesnym dzieciństwie, może nawet zahamować rozwój fizyczny i intelektualny dziecka. Niedobór białkowo-kaloryczny powodować może również u dzieci zmniejszenie wzrostu, masy ciała i opóźnienia w rozwoju intelektualnym. Nie tylko zły wpływ na organizm ludzki mają niedobory, jedną z poważnych chorób cywilizacyjnych jest nad konsumpcja. Jest to dostarczanie organizmowi za dużej ilości energii, czyli kalorii w pożywieniu. Wykracza ono znacznie poza zapotrzebowanie fizjologiczne organizmu. Dotyczy ono często z dużej ilości energii pochodzącej z tłuszczów zwierzęcych, nadmiaru łatwo przyswajalnych jedno- i dwu cukrów, jak i dużego spożycia chlorku sodu, czyli soli kuchennej. Te wszystkie fakty powinny przestrzegać ludzi, pisze tez o tym w swej książce Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska:

"W ostatnich latach cztery z dziesięciu głównych przyczyn umieralności w Polsce należy wiązać z wadliwym odżywianiem. Dotyczy to szczególnie choroby niedokrwiennej serca i zawału serca, udarów mózgu, niektórych rodzajów nowotworów oraz cukrzycy typu II. Inne przyczyny zgonów, jak marskość wątroby, wypadki drogowe, samobójstwa czy zabójstwa, są powiązane w dużym stopniu z nadużywaniem alkoholu." [10]­

Otyłość jest jednym z poważniejszych skutków złej diety. Przeciwko, i w obronie ludzi otyłych powstały tomy, lecz nie można tutaj bać się, używać określenia 'gruby'.

[10] Kozłowska-Wojciechowska Małgorzata, "Żyjmy w zdrowiu czyli nowa piramida żywienia", Wydawca: Prószyński i S-ka, 2004

Otyłość jest bardzo powszechna w obecnych czasach, i stanowi czynnik ryzyka miażdżycy, cukrzycy nadciśnienia i niektórych nowotworów. Należy dążyć do równomiernego rozkładu tkanki tłuszczowej. Małgorzata Kozłowska-wojciechowska w swojej książce pisze:

"Otyłości towarzyszy pogorszenie tolerancji glukozy pomimo podwyższonych poziomów krążącej insuliny. Dzieje się tak dlatego, że otłuszczone komórki nie mogą „odbierać” insuliny, nie wpuszczają jej z krwi do wnętrza. Wysoki poziom krążącej insuliny we krwi pobudza apetyt i łaknienie, i koło się zamyka. Jedynym rozwiązaniem jest redukcja masy ciała, która tę nieprawidłowość odwraca, także u chorych na cukrzycę. "[11]

Częste spożywanie cukrów, węglowodanów tutaj głównie sacharozy powoduje powstawanie próchnicy. Zdarza się to najczęściej u dzieci, lecz też w dużej mierze kłopot ten, mają też osoby dorosłe. Dieta uboga w wapń powoduje powoduje powstawanie osteoporozy z kolei niedobór białka i energii u dzieci powoduje opóźnienie dojrzewania fizjologicznego i rozwoju fizycznego. Powodem przewlekłych zaparć jest spożywanie zbyt małej ilości błonnika w posiłkach.

Błędy w żywieniu sprzyjają rozwijaniu się miażdżycy tętnic, na której podłożu powstaje niedokrwienie serca, udary mózgowe czy nadciśnienie tętnicze, które mogą powodować nawet śmierć. Rozwijanie się niektórych rodzajów nowotworów napędza wysokie spożycie tłuszczów

[11] Kozłowska-Wojciechowska Małgorzata, "Żyjmy w zdrowiu czyli nowa piramida żywienia", Wydawca: Prószyński i S-ka, 2004

w tym nasyconych oraz dań o wysokiej kaloryczności.

Na skutek utrzymywania takiej diety rozwijać może się rak sutka, płuc, prostaty, okrężnicy, trzonu macicy i jajnika.

Zdrowie człowieka może być naruszone poprzez jego własną psychikę. Chcę tu wspomnieć o chorobie jaką jest anoreksja.

"Anorexia nervosa (grec. an — brak, orexis — apetyt) należy do grupy specyficznych zaburzeń odżywiania się" [12]

"W literaturze psychologicznej i medycznej anoreksję określa się najczęściej jako schorzenie o podłożu pychicznym, którego istotą jest świadome, rygorystyczne ograniczanie ilości przyjmowanych pokarmów, silne koncentrowanie się na wyglądzie i masie ciała powiązane z panicznym lękiem przed przybraniem na wadze" [13]

"Moda na szczupłą sylwetkę jest istotnym, ale zapewne nie jedynym, co ukazały dotychczas podjęte analizy, czyn­nikiem służącym rozpowszechnieniu zaburzeń odżywiania." [14]Anoreksja jest skutkiem złego stylu życia, złego żywienia. Co za tym idzie skutkiem tego będą też skutki anoreksji, są to w dużym stopniu utraty tkanki tłuszczowej, osłabienie zębów, kruchość łamliwość i wypadanie włosów.

[12] Ziółkowska Beata, "Ekspresja syndromu gotowości anorektycznej u dziewcząt w okresie adolescencji" Wydawnictwo Fundacji Humaniora Poznań 2001.

[13]Abraham Suzanne, "Bulimia i Anoreksja" Wydawnictwo Prószyński i S-ka 2001

[14] Wiatrowska Anna, "Jakość Życia w Zaburzeniach Odżywiania, Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009

Również obniżone ciśnienie czy zaburzenie rytmu serca i wiele innych.

Wszystko to prowadzi do śmierci. Podstawowy związek choroba ta, ma z psychika, nad którą przede wszystkim trzeba pracować.

Zatem również niezbędne w życiu ludzi jest skomponowanie diety tak by dostarczała ich organizmom składników które będą utrzymywać zrównoważony bilans energetyczny. Bilans energetyczny można latwo zrównoważyć różnymi formami aktywności fizycznej.

"Bilans energetyczny organizmu ludzkiego określa się przez porównanie ilości energii dostarczonej z pożywieniem (suma energii pochodzącej ze spożytej żyw­ności, napojów oraz suplementów diety) z wydatkami energetycznymi ustroju (podstawowa przemiana energii, termogeneza poposiłkowa oraz wydatki energe­tyczne związane z wykonywaniem pracy zawodowej i codziennych czynności, a także wydatki energii na czynności pozazawodowe, takie jak sport, nauka, turystyka i rekreacja itp.). Bilans energetyczny uznaje się za zrównoważony, jeśli różnica między poborem energii a wydatkami w ciągu 8-10 dni wynosi ± 10%." [15]

[15] Grzymisławski Marian, Gawędzki Jan, "Żywienie człowieka zdrowego i chorego" Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011

Bibliografia:

1. Abraham Suzanne, "Bulimia i Anoreksja" Wydawnictwo Prószyński i S-ka 2001

2. Fiedurek Jan, "Rola żywności i żywienia w profilaktyce i terapii chorób człowieka", Wydawnictwo Uniwersytety Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007

3. Gawęcki Jan, Mmossor-Pietraszewska Teresa. "Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu" Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

4. Gawęcki Jan?, Roszkowski Wojciech, "Żywienie Człowieka a Zdrowie Publiczne" Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011

5. Gawęcki Jan?, " Żywienie człowieka podstawy nauki o żywieniu.", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

6. Grzymisławski Marian, Gawędzki Jan, "Żywienie człowieka zdrowego i chorego" Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011

7. Kozłowska-Wojciechowska Małgorzata, "Żyjmy w zdrowiu czyli nowa piramida żywienia", Wydawca: Prószyński i S-ka, 2004

8. Kulik Teresa Bernadetta, Latalski Maciej, "Zdrowie Publiczne" Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 2002

9. Wiatrowska Anna, "Jakość Życia w Zaburzeniach Odżywiania, Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009

10. Ziółkowska Beata, "Ekspresja syndromu gotowości anorektycznej u dziewcząt w okresie adolescencji" Wydawnictwo Fundacji Humaniora Poznań 2001.