"Kordian" jako polityczno - artystyczna polemika z Adamem Mickiewiczem.

Słowacki praktycznie przez całe życie prowadził walkę z Mickiewiczem. Związane to było z faktem, że Mickiewicza traktowano jako wieszcza narodowego, a utwory Słowackiego wciąż krytykowano. Mickiewicz bardzo krytycznie wypowiedział się na temat wydanych na emigracji utworów Słowackiego, a na dodatek w niekorzystnym świetle scharakteryzował w III cz. "Dziadów" ojczyma Słowackiego doktora Augusta Becu. Przedstawił go jako zdrajcę co dotknęło matkę Słowackiego.

W "Kordianie" polemikę z Mickiewiczem przeprowadza w kilku miejscach utworu:
1. prologu (prezentuje tu trzy koncepcje poezji)
2. monologu na Mount Blanc (aluzja do Wielkiej Improwizacji)
3. szpitalu wariatów (wyraża swój sąd o koncepcji mesjanizmu narodowego, którego Mickiewicz był autorem)

ad.1) W prologu występują 3 osoby reprezentujące różne koncepcje poezji romantycznej
a) pierwsza osoba reprezentuje poezję Mickiewicza, poezję o charakterze mesjanistycznym. Słowacki ostro krytykuje program tej poezji, demaskuje jałowość koncepcji : "Polska Chrystusem narodów" . Ideę indywidualnego poświęcenia się poety - odkupiciela (Konrad) uważa za urojenie. Twierdzi, że poezja mesjanistyczna jest niebezpieczna, bo idealizuje rzeczywistość i demobilizuje naród, znieczula go na cierpienie i łudzi wiarą w bliżej nieokreślony cud zmartwychwstania : "Boże ześlij na lud twój, wyniszczony bojem, sen cichy"

b) druga osoba głosi z kolei ideę poezji tyrtejskiej (reprezentuje poglądy części emigrantów) . Jest ona sprzeczna z pierwszą teorią. Słowacki krytykuje poezję tyrtejską, pokazuje złudność wiary w skuteczne działanie słowa poetyckiego (przemówienie Kordiana do spiskowców trafiało w pustkę). Słowacki kwestionuje wszystkie przywódcze funkcje poezji.

c) trzecia osoba prologu wyraża prawdopodobnie własny pogląd Słowackiego na temat poezji. Jest to mit poezji jako "narodowej urny pamięci", w której przechowane zostaną najlepsze wartości narodu by wydobyć je i wskrzesić w odpowiedniej chwili : "Dajcie mi proch zamknięty w narodowej urnie, z prochu lud wskrzeszę" .Tworząc tę koncepcję nawiązuje Słowacki do tradycji rycerskich : "Z przebudzonych rycerzy zerwę całun zgniły" Jednym słowem poezja ma bronić naród przed uśpieniem i utratą nadziei, poeta zaś nie jest zbawcą, ale człowiekiem służącym bezwzględnie narodowi. Koncepcja zaproponowana przez Słowackiego jest dość ogólnikowa i jest pierwszą próbą stworzenia własnego modelu poezji.

ad.2) Akt II "Kordiana" kończy się monologiem na Mt.Blanc. Bohater stojąc na szczycie mówi : "Jam jest posąg człowieka na posągu świata" Monolog Kordiana przypomina Wielką Improwizację Konrada. Kordian również czuje się kimś wielkim, zdaje mu się, że siła jego poezji może poruszyć kosmos. Postawa Kordiana wydaje się momentami wręcz komiczna. Stojąc na szczycie Kordian zastanawia się nad swą przyszłością. Nie wie czy rzucić się w dół, czy podjąć się działania dla dobra ludzkości. Ostatecznie wysuwa hasło : "Polska Winkleriedem narodów" . Przypomina ono powiedzenie Mickiewicza : "Polska mesjaszem narodów", tyle że prezentuje bardziej racjonalny sposób walki.

ad.3) Doktor prowadząc Kordiana po szpitalu wariatów pokazuje mu dwóch wariatów będących uosobieniem idei mesjanizmu. Pierwszy myśli, że jest krzyżem Chrystusa i poświęcił się by unosić zbawiciela. Drugi zaś twierdzi, że jest Atlasem, który utrzymuje sklepienie niebieskie. Twierdzi ,że jeśli przestanie to niebo runie na ziemię i zniszczy ludzkość. Każdy z nich wierzy, że jest Mesjaszem, wierzy swoje posłannictwo. Słowacki na ich przykładzie przedstawia teorię mesjanizmu i zastanawia się czy nie jest ona podobna do teorii głoszonych przez tych wariatów.

---