Historyczna klęska Kordiana jako bohatera romantycznego.

Kordian jest następnym ogniwem w ewolucji bohatera romantycznego. Bohaterem, który jest z jednej strony kontynuacją, a z drugiej strony polemiką z bohaterem mickiewiczowskim - Konradem z III cz. "Dziadów".

Akt I )
Kordiana poznajemy w akcie I jako piętnastoletniego chłopca. Jest półsierotą, ojciec mu zmarł. Kordian jest rozbity wewnętrznie, pogrążony w smutku, niechętny do jakiegokolwiek działania. Cechuje go zniechęcenie i apatia. Jest to jedna z cech bohatera romantycznego - choroba wieku. Kordian jest tak dalece pogrążony, że myśli o samobójstwie. Jest on zakochany w Laurze, jest ona dużo starsza od niego, nie odwzajemnia jego uczuć. Kordianowi wydaje się jednak, że to miłość na całe życie. Wygłasza monolog charakterystyczny dla bohatera romantycznego. Chce on znaleźć jakąś ideę, żeby się jej poświęcić. Jest wtedy w stanie melancholii, samotności. Tym stanem Kordiana przerażony jest Grzegorz, opowiada mu trzy budujące historie, które mają być dla Kordiana wskazówkami.

Pierwsza opowieść "O Janku, który psom szył buty", mówi ona, że tylko w świecie bajek można osiągnąć sukces.

Druga historia jest o Kazimierzu i jego bohaterskich czynach. Zesłany na Sybir, pragnie wyrwać się z niewoli, planuje spisek, ale strażnicy odkrywają go. Więźniowie mają być wcieleni do armii, ale oni nie chcą się na to zgodzić, strażnicy zabijają więźniów. Kazimierz, chcąc odkupić winę, zabija dowódcę.

Trzecia opowieść to przykład walk napoleońskich za ojczyznę.

Te trzy opowieści odrywają Kordiana jedynie na chwilę. Później znów wraca do planów samobójczych. Pisze list miłosny do Laury i postanawia się zastrzelić. Kordian jako bohater romantyczny:
a) nie widzi sensu życia
b) niespełniona miłość
c) smutek, apatia, zniechęcenie
d) próba odnalezienia sensu życia
e) próba samobójcza

Akt II )
W tym akcie Kordian to wędrowiec. Jest już dorosły i zajmuje się podróżami po Europie. Chce poznać świat, skonfrontować wiadomości z książek z rzeczywistością. Kolejne etapy podróży Kordiana to Londyn, Dover, Włochy - Watykan, Mount Blanc.

W Londynie rozmyśla nad ludzką egzystencją i zachwyca się krajobrazem. Dowiaduje się, że nie są ważne uczucia i to co człowiek sobą reprezentuje - ważne są pieniądze. Za nie wszystko można zdobyć, pieniądz jest potężny. Siedząc na skale w Dover i czytając Szekspira Kordian wnioskuje, ze istnieje olbrzymia przepaść między literaturą, a rzeczywistością. Przepełnia go niechęć do świata :

"Próżno myśl geniusza świat cały pozłaca
Na każdym szczeblu rzeczywistość czeka"

Następne doświadczenia zdobywa we Włoszech. Jest to scena z Wiolettą. Kordian powiadamia ją o swoim bankructwie. Ona chce go opuścić, lecz po stwierdzeniu, że koń ma złote podkowy jedzie z nim. Koń gubi podkowy i Wioletta odchodzi, Kordian stwierdza, że pieniądz rządzi także miłością.

Trzecim doświadczeniem jest wizyta u papieża. Kordian przyjeżdża do Watykanu z polską ziemią. Domaga się od papieża błogosławieństwa, on jednak nie chce mu jej udzielić. Mówi, żeby Polacy byli posłuszni carowi. Kordian traci szacunek dla autorytetu papieża i kościoła. Papież odmawiając błogosławieństwa kierował się względami natury politycznej :

"Na pobitych Polaków pierwszy klątwę rzucę
Niechaj wiara jak drzewo oliwkowe buja
A lud pod jego cierniem żyje"

Następnym etapem podróży jest Szwajcaria i góra Mt. Blanc. Monolog daje nam możliwość dogłębnego poznania psychiki bohatera. Na jego podstawie możemy stwierdzić, że Kordian jest jednostką wybitną, nieprzeciętną, duchowo wynosi się "ponad plemię człowieka" Kordian pragnie być "najwyższą myślą wcieloną". Przypomina to powiedzenie Konrada "daj mi rząd dusz" . Kordian jest wewnętrznie rozdarty, miotają nim sprzeczne uczucia, stoi pomiędzy euforycznym poczuciem własnej potęgi i niezwykłości, a zniechęceniem i nastrojami samobójczymi. Nasilają się one niejako po doznanych doświadczeniach w czasie podróży.

W monologu Kordiana wygłaszanym na górze Mt. Blanc z dawną siłą powraca rozterka pomiędzy pragnieniem działania, a niemożnością "Posągu piękność mam - lecz lampy brak" .Po dłuższych rozterkach podejmuje jednak decyzję : "Mogę - więc pójdę ! ludy zwołam ! obudzę !" W chwilę jednak potem przychodzi jak echo dawnej bezsilności wołanie : "Może lepiej się rzucić w lodowe szczeliny ? ..."

W monologu tym Kordian doznaje podsumowania doświadczeń zebranych w podróży po Europie :

"Uczucia po światowych opadały drogach...
Gorzkie pocałowania kobiety - kupiłem...
Wiara dziecinna padła na papieskich progach..."

Te doświadczenia nie załamują jednak Kordiana i w rezultacie znajduje on ideę, której się poświęca. Stąd hasło - "Polska Winkelriedem narodów". Aby uświadomić sobie polityczny sens tego zawołania należy odwołać się do historii, w której Winkelried, bohater walki o wolność Szwajcarii, w czasie bitwy utorował własnym ciałem drogę wśród szeregu nieprzyjaciół. Dla Słowackiego stał się symbolem poświęcenia i działania. Dlatego też rzucając takie hasło wzywał Polaków do aktywnego działania na rzecz ojczyzny.

Akt III )
Z Kordianem spotykamy się w akcie III na naradzie w podziemiach kościoła. Pojawia się jako podchorąży, dopiero pod koniec ujawnia swe oblicze. Kordian w rozważaniach próbuje wzbudzić nienawiść do cara, przedstawia go jako złodzieja Polski, przestępcę, osobę niegodną aby być królem Polski, stara się przekonać zgromadzonych do zamachu. Sprzeciwia się mu jednak Prezes, mówi, że będzie to królobójstwo dokonane na grobach polskich królów. Dochodzi do głosowania - tylko pięć osób jest za zamachem. Kordian opisuje przeciwnych jako ziarno, które nie przyniosło plonów. W przypływie emocji zrywa maskę i postanawia sam zabić cara. Gdy w nocy udaje się do sypialni cara prowadzi walkę wewnętrzną (Imaginacja, Strach), w końcu zemdlony pada pod drzwiami. Zostaje przeniesiony do szpitala wariatów, gdzie doktor (Mefistofeles) udowadnia mu bezsens podjętych działań. Pokazuje mu dwóch obłąkanych, wierzą oni, że od nich zależy istnienie ludzkości. Następnie wyprowadzony zostaje na plac w celu rozstrzelania. W dali ukazuje się posłaniec wiozący wiadomość o ułaskawieniu Kordiana. Zakończenie jest otwarte tzn. nie wiemy co się stanie z Kordianem. Podczas spotkania ze spiskowcami w podziemiach uwidacznia swój zapał i siłę wewnętrzną, a jednocześnie naiwność polityczną, nie ma jednak programu sięgającego dalej niż zabójstwo cara. W ten sposób staje w rzędzie indywidualistów romantycznych, którym wydaje się, że trzymają w ręku losy świata. Słowacki na przykładzie Kordiana nie propaguje takiego indywidualizmu, wręcz przeciwnie, przeprowadza jego konsekwentna krytykę.

Najważniejsze jednak dla Kordiana wydarzenie rozgrywa się pod sypialnią tyrana. Kordian całe życie pragnął wielkiej myśli i idei, znalazł ją na szczycie, idea ta miała być praktycznie zastosowana w czasie zabójstwa cara. Miało to uwolnić Polaków od zaborcy i tyrana, okazuje się jednak, że Kordian okazał się za słaby by spełnić zaprzysiężony czyn, że przeliczył się z siłami. Na przeszkodzie bowiem stają nie czynniki fizyczne, ale własna psychika : Strach i Imaginacja. Nie chodzi tu o strach przed niebezpieczeństwem, ale o brak siły i lęk przed historyczną odpowiedzialnością. Przegrał nie z braku osobistej odwagi, bo tej dowiódł skacząc przez piramidę bagnetów, ale przez niedojrzałość polityczną. Złudność nadziei i wiary w celowość podejmowanych czynów unaocznił Konradowi doktor w szpitalu wariatów. Dokonał on druzgoczącej krytyki działalności spiskowców, daremnie jednak próbował złamać tym Kordiana, który uświadamiając sobie swą klęskę zachowuje jednak poczucie moralnej słuszności swojej drogi. Kordian wydaje się być typowym bohaterem romantycznym. Na jego przykładzie dokonuje autor krytyki i kompromitacji tego typu. Kordian jest z jednej strony spiskowcem o doskonałej moralności, lecz z drugiej strony typem życiowego nieudacznika.

---