Adam Mickiewicz przedstawił zupełnie nową postawę polskiego bohatera romantycznego w swym ostatnim z największych arcydzieł - w poemacie zatytułowanym "Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie ...". Jego akcja rozgrywa się w latach 1811-1812 w Soplicowie - zamożnym folwarku szlacheckim do którego nie dotarły jeszcze przemiany historyczne tego okresu. Choć tytułowym bohaterem tego utworu jest młody panicz - pan Tadeusz, dużo ciekawszą postacią jest Jacek Soplica. Jest Soplica szlachcicem dumnym i przepełnionym pychą, jakich nie brakowało w Polsce przedrozbiorowej. Zakochał się on w córce Stolnika Horeszki - Ewie , lecz gdy jej ojciec odmówił mu jej ręki, w Jacku odezwała się upokorzona duma: "Soplicy Horeszkowie odmówili dziewkę! Że mnie Jackowi czarną podano polewkę!" Doprowadziło to do zabicia Stolnika przez Soplicę w momencie, gdy był atakowany przez Moskali i spowodowało ochrzczenie Jacka mianem zdrajcy, co było dla niego równie bolesne: "Imię zdrajcy przylgnęło do mnie jak dżuma. Odwracali ode mnie twarz obywatele, Uciekali ode mnie dawni przyjaciele(...) Nawet lada chłop, lada Żyd, choć się pokłonił, To mię z boku przebijał szyderskim uśmiechem;"
Jedyną drogą, dzięki której Jacek Soplica miał szansę odkupić swe winy było wybranie cichej - ale bardzo pożytecznej działalności na rzecz Ojczyzny, co się też stało: "Zły przykład dla Ojczyzny, zachętę dla zdrady Trzeba było okupić dobrymi przykłady, Krwią, poświęceniem się..."
Tak głęboka i nietypowa przemiana postaci tego bohatera została podkreślona poprzez przybranie przez niego pseudonimu Księdza Robaka: "Ja, niegdyś dumny z rodu, ja, com był junakiem, Spuściłem głowę, kwestarz, zwałem się Robakiem, Że jako robak w prochu..."
Bohater ten po raz pierwszy w literaturze romantyzmu wybrał inną drogę postępowania. Zamiast dokonywać czynów wybitnych, głośnych pod własnym imieniem, ale mało skutecznych i trudnych do realizacji przez ogół społeczeństwa, ukazał drogę, jaką powinni podążać wszyscy współcześni mu patrioci: "Biłem się za kraj; gdzie? jak? zmilczę; nie dla chwały Ziemskiej, biegłem tylekroć na miecze, na strzały. Milej sobie wspominam, nie dzieła waleczne I głośne, ale czyny ciche, użyteczne, I cierpienia których nikt..."
Ksiądz Robak jest alternatywą dla innych postaci ukształtowanych w wyniku klęski powstania listopadowego takich jak Kordian - Juliusza Słowackiego. Choć przemiana bohatera występowała w obu wypadkach, to mickiewiczowski Robak pod wpływem Historii - zmienia się i działa skutecznie wśród społeczeństwa, natomiast bohater Słowackiego próbując w sposób niemożliwy zmienić koło historii - pada pokonany przez własny Strach i Imaginację. Jest też Soplica - Robak bohaterem zapowiadającym kolejny okres, w którym główną rolę miały odgrywać nie indywidualności wybijające się spośród społeczeństwa, ale osobę działające na korzyść właśnie tego społeczeństwa. Okres ten rozpoczął się po klęsce kolejnego powstania narodowego w 1863r. - powstania listopadowego. Charakterystyczną cechą literatury tego okresu jest konieczność omijania - oszukiwania cenzury, jaka została wprowadzona na skutek klęski militarnej oraz politycznej poprzedniego pokolenia. Niepowodzenie tego wielkiego wysiłku narodowego, oraz wprowadzone w jego następstwie dotkliwych represji carskich spowodowały gruntowną zmianę postaw bohaterów literackich.