Wpływ rodziny na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym -

referat w ramach pedagogizacji rodziców na zebrani grupowym

w dniu 14.09.2011r.

Rodzina jest grupą, której członkiem bywamy w ciągu całego naszego życia. W niej się rodzimy, rozwijamy i żyjemy przez znaczną, bardzo ważną część naszego życia. Jest grupą, w której uczestnictwo jest przypisane, nie jest wynikiem wyboru.

W rodzinie poznajemy sposoby właściwego postępowania, elementarne zasady bycia z innymi ludźmi. Rodzina przekazuje dzieciom wartości i wiedzę oraz tworzy otoczenie emocjonalne, w którym dziecko może czuć się kochane
i akceptowane.

W wieku przedszkolnym kształtują się podstawowe nawyki i sposoby zachowania, cechy osobowości i skale uczuć. Dlatego bardzo ważne jest zaspokajanie potrzeb psychicznych (poznawczych, społecznych, emocjonalnych) dziecka, stanowiących fundament jego rozwoju.

W zaspokajaniu tych potrzeb największą rolę odgrywa rodzina, a przede wszystkim rodzice.

W klasyfikacji potrzeb wymienia się najczęściej na pierwszym miejscu potrzebę bezpieczeństwa. Jej istota przejawia się w dążeniu do spokojnego

i niezagrożonego samopoczucia. Rodzice stwarzają warunki, aby dziecko mogło czuć się bezpiecznie i dobrze w domu, u siebie. Dom rodzinny jakby uzbraja, wyposaża w ufność wobec ludzi.

Ogólnie można powiedzieć, że poczucie bezpieczeństwa dziecka opiera się całkowicie na miłości najbliższego otoczenia, a głównie rodziców. Miłość powinna wyrażać się w pełnej akceptacji dziecka, w bliskim z nim kontakcie. Jeśli rodzice troszczą się o zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, budzą wiarę dziecka we własne możliwości, w prawidłowy sposób kształtują jego stosunek do świata, wówczas dziecko i w innych środowiskach będzie przeżywało mniej rozczarowań. Z kolei podstawowym skutkiem niezaspokojenia tej potrzeby może być lęk.

Innym elementem miłości rodzicielskiej jest akceptacja dziecka takim, jakie ono jest. Na podstawie sądów rodziców tworzy się w dziecku obraz samego siebie i samoakceptacja. Od rodziców zależy czy będzie to samoocena pozytywna.

Miernikiem akceptacji jest satysfakcja i radość dzieci oraz rodziców
z wzajemnych kontaktów.

Potrzeba przynależności polega na specyficznej więzi uczuciowej dziecka z innymi ludźmi, wyrażającej się w trzech komponentach:

• w identyfikacji,

• w akceptacji dziecka (bez której nie wytworzy się więź łącząca je
  z bliskimi mu osobami),

• w strachu separacyjnym.

Istota potrzeby kontaktu emocjonalnego polega na dwustronnym, bliskim, trwałym, pozytywnym uczuciowo stosunku dziecka z innymi osobami z jego otoczenia. Zaspokojenie tej potrzeby powoduje wytworzenie się więzi społeczno - emocjonalnej dziecka z innymi osobami, to zaś warunkuje zaspokojenie pozostałych potrzeb psychicznych, a tym samym rozwój osobowości.

Dziecku potrzebny jest częsty kontakt z rodzicami oraz ich czynna obecność, co określa się jako potrzebę kontaktu społecznego. Dziecko musi czuć, że rodzice zainteresowani są nim i tym, co robi. Także dziecko interesuje się tym, co robią rodzice. W ten sposób nawiązuje się współdziałanie między dzieckiem a rodzicami.

Od układu stosunków społecznych osoby z otoczeniem zależy funkcjonowanie potrzeby samodzielności. Jej zaspokajanie jest możliwe dzięki podejmowaniu decyzji oraz dokonywaniu wyboru sposobu działania zgodnie z własnym uznaniem.

Brak zaspokojenia tej potrzeby sprzyja wytwarzaniu się poczucia niższości oraz zaniechaniu wykonywania czynności, nieznajdujących aprobaty w otoczeniu.

Następną ważną potrzebą jest potrzeba samourzeczywistnienia - własnego rozwoju jako jednostki jedynej w swoim rodzaju, niepowtarzalnej; potrzeba rozwoju własnych uzdolnień i realizowania odpowiednich dla nich zamierzeń. Zaspokojenie tej potrzeby sprzyja rozwojowi samodzielności i aktywności.

Ostatnią z głównych potrzeb jest potrzeba szacunku. Dziecko źle się czuje, gdy jest lekceważone, krytykowane, poniżane. Rodzice zawsze powinni mieć czas dla dziecka, interesować się jego sprawami a przede wszystkim traktować je na równi z dorosłymi.

Zaspokajanie potrzeb, sposób ich realizacji tworzy określony styl życia rodziny, wywiera wpływ na rozwój poszczególnych członków, ich system wartości, określa związki z otoczeniem.

Rodzina zaspokaja potrzeby dziecka i powstające na tym tle więzi społeczno - emocjonalne. W niej uruchamiane są niezmiernie ważne w procesie socjalizacji i rozwoju czynniki społecznego uczenia się (naśladownictwa, identyfikacji, modelowania).

Postawa społeczna człowieka jest określana w największym stopniu przez środowisko rodzinne. Rodzina jest tym środowiskiem wychowawczym,
w którym rozpoczyna się proces uspołeczniania dziecka. Od warunków
i atmosfery życia rodzinnego, od stosunków panujących w obrębie rodziny, od wartości i wzorów, które uznają jej członkowie uzależniony jest przebieg rozwoju procesu uspołecznienia oraz jego kierunek.

Wśród czynników życia rodzinnego, które wyznaczają społeczny rozwój dziecka, niewątpliwie czołowe miejsce zajmuje zachowanie się rodziców, będące przedmiotem naśladownictwa i identyfikacji ze strony dziecka. Silny związek emocjonalny z rodzicami sprawia, że dzieci wychowujące się wśród rodziców będących odpowiednimi wzorcami łatwiej dostosowują się do nakazów i zakazów.

Innym mechanizmem warunkującym przebieg uspołecznienia dziecka
w rodzinie jest kierunek działania kontroli ze strony rodziców.

Rodzice prezentują różne style dyscypliny rodzicielskiej.

Rodzice autorytarni dążą do kształtowania i kontrolowania swoich dzieci poprzez stosowanie ograniczeń, którym dziecko ma się podporządkować. Środkami służącymi do egzekwowania ustalonych standardów postępowania jest nacisk na podporządkowywanie, stosowanie kar i okazywanie gniewu.

Rodzice permisywni są wrażliwi i czuli na potrzeby dzieci jednak wprowadzają mało zasad, do których przestrzegania zobowiązane są dzieci
i w niewielkim stopniu utrzymują dyscyplinę. Rodzice stosujący permisywną formę kontroli unikają kar, konsultują się z dziećmi przed podjęciem ważnych dla nich decyzji, wyjaśniają im reguły rządzące rodziną.

Rodzice autorytatywni w racjonalny sposób ukierunkowują aktywność dzieci. Jasno formułują reguły, których dzieci muszą przestrzegać, lecz dają przy tym ciepło, opiekę i poczucie bezpieczeństwa. Akcentują też konieczność dochodzenia w rozmowie do kompromisu oraz starają się wyjaśniać przyczyny utrzymywania dyscypliny.

Dzieci rodziców preferujących autorytatywną formę kontroli mają większe kompetencje poznawcze i społeczne niż innych dzieci.

Zdarza się też tak, że rodzice wychowujący swoje dzieci mieszają różne sposoby wychowania.

Od stylu kontroli rodzicielskiej zależy atmosfera w domu oraz rozwój zachowań dzieci.

Rodzice autorytarni sprawując zwierzchnictwo nad zachowaniami dzieci przyczyniają się do rozwijania u dzieci konformizmu i uległości, a w przypadku starszych dzieci się do tworzenia się buntu i agresji u dzieci.

Rodzice permisywni mają tendencje do wyzwalania w dziecięcych zachowaniach egoizmu i niedojrzałości.

Autorytatywna forma kontroli tworzy najbardziej sprzyjającą atmosferę
w rodzinie, przyśpiesza rozwój niezależności dziecka i jego wiary w siebie. Dzieci wychowywane w domach autorytatywnych są bardziej skłonne do współpracy oraz wrażliwe na potrzeby innych.

Rodzice swoimi postawami i sposobem traktowania dziecka mogą stymulować jego rozwój, ale też mogą spowodować, że dziecko nie zrealizuje
w pełni swojego dziedzictwa, które dostało w genach.

Wiele dzieci żyje w domach pozbawionych harmonii i stabilności,
w rodzinach, w których dochodzi do przemocy.

Środki masowego przekazu bardzo często informują nas o znęcaniu się nad dziećmi. Czynnikami wpływającymi na maltretowanie dzieci są: naciski
w pracy, dom, trudności finansowe, niski poziom samoakceptacji, doświadczenia rodziców z przeszłości, gdy jako dzieci sami byli maltretowani.

W każdej rodzinie stosunki rodzice - dziecko tworzą jedyny
i niepowtarzalny w swoim rodzaju układ. Procesowi uspołeczniania najbardziej sprzyja taki układ stosunków między rodzicami a dzieckiem, który umożliwia dziecku uczestniczenie w życiu rodzinnym bez obaw i lęków, na zasadzie równouprawnienia oraz wzajemności świadczeń i wymagań.

Anna Filipiak

3

---