Wolne rodniki tlenu

Czym właściwie są te wolne rodniki?

Otóż nazywamy tak wolne, niesparowane elektrony tlenu, które powstają w organizmie w wyniku przemian metabolicznych. Ich obecność ma związek z mechanizmami obronnymi, ale nadmiar ich zdecydowanie szkodzi. Wolne rodniki obdarzone są ładunkiem ujemnym i dążą do połączenia z cząsteczką dodatnią, a przebieg tej reakcji łączenia cząsteczek nazywamy utlenianiem. Efektem takiego działania może być uszkodzenie DNA oraz błon komórkowych. Obecnie uważa się, że może stanowić to początek różnych chorób, a także wpływać na sam proces starzenia się organizmu.

Choroba nowotworowa ma swój początek w uszkodzeniu aparatu genetycznego komórki. Za takie uszkodzenie, które doprowadza do mutacji komórki obwinia się wolne rodniki. Wiele czynników zwiększających ilość rodników stwarza warunki do rozwoju różnych chorób, w tym także nowotworowych.

Źródłem wolnych rodników może być:

1. nieprawidłowa dieta z dużą

2. ilością tłuszczy zwierzęcych i konserwantów,

3. alkohol,

4. nikotyna,

5. zanieczyszczone środowisko,

6. pestycydy,

7. promieniowanie słoneczne,

8. radioterapia i chemioterapia.

Wpływ na organizm

Obecnie sądzi się, że działanie niekorzystne wolnych rodników tlenu na organizm polega między innymi na:

1. docieraniu do jądra komórkowego i powodowaniu mutacji materiału genetycznego komórki mogącej stanowić początek rozrostu nowotworowego,

2. podwyższaniu poziomu “niedobrego” cholesterolu LDL co przyspiesza rozwój zmian miażdżycowych,

3. uszkadzaniu nasienia, co zwiększa ryzyko wystąpienia bezpłodności lub wad wrodzonych potomstwa,

4. sprzyja powstaniu takich zmian ocznych jak zaćma i zwyrodnienie plamki żółtej,

5. może doprowadzać do uszkodzenia tkanki nerwowej,

6. obniża sprawność układu immunologicznego,

7. prawdopodobnie ma związek z procesami starzenia się organizmu.

Zapobieganie - antyoksydanty

Organizm do pewnego stopnia umie się bronić przed wolnymi rodnikami powodując ich wychwytywanie i neutralizowanie .Substancje działające w ten sposób nazywamy “wymiataczami” i należą do nich różne obecne we krwi enzymy i składniki odżywcze. Takimi naszymi obrońcami o działaniu antyoksydacyjnym czyli przeciwutleniającym są między innymi:

• witaminy A, C i E,

• składniki mineralne enzymów takie jak - żelazo, selen, cynk, mangan, miedź,

• substancje roślinne : beta - karoten i flawonoidy.

Gdzie szukać antyoksydantów w żywności?

Zdecydowanie najwięcej ich znajdziemy w warzywach i owocach. Najlepiej, jak będą to produkty świeże bądź mrożone, a nie konserwowane lub gotowane zbyt długo. Generalnie lepsze są owoce i warzywa bardziej nasycone kolorem pomarańczowym i zielonym.

Lista najważniejszych produktów o działaniu antyoksydacyjnym, które są przez nas szczególnie zalecane i które powinny znaleźć się w dużych ilościach w codziennym jadłospisie obejmuje:

• czerwone winogrona, czerwony grejpfrut, pomarańcze,

• jagody leśne - borówki, czarną jagodę, jeżyny, żurawiny,

• marchew, dynię, kapustę, kalafior, brokuły, czosnek, czerwoną cebulę, rzeżuchę,

• warzywa strączkowe,

• oliwę z oliwek,

• ryby,

• orzechy, nasiona,

• kiełki, kasze.

Korzystne działanie mają warzywa strączkowe takie jak fasola, soczewica, soja i groch, bo dzięki zawartej w nich proteazie hamują wzrost guza nowotworowego.

Warzywa z rodziny krzyżowych, a szczególnie brokuły i brukselka, ochraniają przed nowotworami złośliwymi tzw. hormonozależnymi sutka czy macicy, bo występujące w nich związki azotu zwane indolami przyspieszają wydalanie z organizmu estrogenów odpowiedzialnych za wzrost tych nowotworów.

Zalecane jest spożywanie wszystkich owoców i to najlepiej w całości, a nie w postaci soków. Trudno wyliczyć optymalną ilość warzyw i owoców jaka byłaby najlepsza np. w profilaktyce chorób nowotworowych, ale zaleca się spożywanie co najmniej dwóch różnych owoców i trzech różnych warzyw dziennie. Nie poleca się owoców i soków z puszki.

Jak walczyć z wolnymi rodnikami?

artykuł Barbary Michalik

Ostatnio dużo słyszy się o wolnych rodnikach, które mają szkodliwe działanie dla organizmu. Kiedy powstają i w jaki sposób z nimi walczyć?

Wolne rodniki są cząsteczkami organicznych związków (najczęściej tlenu) pozbawionymi jednego elektronu, bez którego nie mogą stanowić pełnej cząsteczki. Dążą więc za wszelką cenę do tego, aby uzupełnić brakujący elektron z cząsteczek związków znajdujących się w innych tkankach. Są niezwykle aktywne i przemieszczają się szybko po całym organizmie. Napotkawszy zdrowe cząsteczki, błyskawicznie wchodzą z nimi w reakcje i zabierają potrzebny im elektron. Powoduje to uszkodzenia białek, tłuszczów i kwasów nukleinowych zdrowych komórek, a także spustoszenie w naszych zasobach tlenowych. W efekcie wolne rodniki rujnują nam zdrowie i przyczyniają się do przedwczesnego starzenia się organizmu. Naukowcy twierdzą, że mogą wywoływać nowotwory, artretyzm, miażdżycę naczyń, a w konsekwencji udar lub zawał serca.

Tworzą się one w naszym organizmie w sposób biologicznie naturalny, podczas procesów przemiany materii oraz rozpadu zużytych komórek. Jednak ich gwałtownemu namnażaniu się sprzyjają także stany zapalne, zwłaszcza przebiegające z gorączką, zażywanie wielu leków, a także stres, zanieczyszczenia powietrza, palenie papierosów, alkohol i środki chemiczne.

Jak z nimi walczyć? Sposobem na wolne rodniki jest m.in. szybkie dostarczenie im elektronu do pary. Antidotum przewidzianym przez naturę są tzw. antyoksydanty, czyli po polsku przeciwutleniacze. Należą do nich m.in. witaminy A, C, E, beta-karoten i niektóre składniki mineralne. Ich elektrony są łatwym łupem, toteż antyoksydanty chronią organizm przed uszkodzeniami czynionymi przez wolne rodniki w zdrowych komórkach.

Przeciwutleniaczy można dostarczać organizmowi w tabletkach, ale znacznie lepiej jest tak skomponować jadłospis, by zawierał również odpowiednią pożywkę dla wolnych rodników. Gdy wchłoną brakujące im elektrony, staną się nieszkodliwe. Na przykład posiłek z mięsa upieczonego na grillu, bogatego w wolne rodniki, dobrze jest uzupełnić neutralizującymi je warzywami i owocami. Aby uchronić się przed tymi szkodnikami, zaleca się także unikanie wędzonych produktów, alkoholu, środków chemicznych, leków, a także dymu papierosowego, nadmiaru słońca oraz stosowanie kosmetyków zawierających antyutleniacze. Dobrze jest również chronić organizm przed stresem, stanami zapalnymi, które sprzyjają powstawaniu tych toksycznych cząsteczek.

"Żyjmy dłużej" 10 (październik) 1999

http://portalwiedzy.onet.pl/88342,,,,antyoksydanty_pokarmowe,haslo.html

Ministerstwo Zdrowia

Centrum Onkologii-Instytut

 

„5 RAZY DZIENNIE WARZYWA I OWOCE” 

PROGRAM PREWENCJI PIERWOTNEJ NOWOTWORÓW 

W Polsce program „5 razy dziennie warzywa i owoce” po raz pierwszy uruchomiony został w roku 1996 przez Fundację „Promocja Zdrowia”. Przeprowadzone w ramach tego programu badania opinii publicznej dowiodły, że statystyczny Polak zjada za mało owoców i warzyw, zaś soki warzywne czy owoce suszone stanowią margines naszej diety. Od początków cywilizacji odpowiednią dietę traktowano jako główną metodę leczenia wielu chorób, przy czym lecznicze właściwości niektórych owoców i warzyw oparte były na obserwacjach i wierzeniach. Dzisiaj naukowcy udowodnili, że częste spożywanie owoców i warzyw zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe i choroby układu krążenia. Antyoksydanty¹ zawarte w warzywach i owocach nie tylko chronią organizm ludzki przed chorobami, ale także zapobiegają starzeniu się komórek, czyli przedłużają młodość!

Wiele krajów, w ramach poprawy stanu zdrowia swoich obywateli rozpoczęło i prowadzi akcje propagujące zwiększenie spożycia owoców i warzyw. Przynoszą one wyraźne korzystne efekty w postaci zmniejszenia wskaźników przedwczesnej umieralności na tzw. choroby cywilizacyjne (m.in. otyłość, cukrzyca).

WPROWADZENIE:

Polska jest jednym z krajów Europy charakteryzującym się szczególnie wysokim poziomem przedwczesnej umieralności dorosłych. Zachorowania i zgony z powodu nowotworów złośliwych stanowią znaczną część tego zjawiska. U osób w średnim wieku 40% zgonów u kobiet i prawie 30% zgonów u mężczyzn to zgony z powodu chorób nowotworowych.

Prowadzone na całym świecie od ponad 15 lat badania epidemiologiczne dowodzą, że jednym z podstawowych czynników ryzyka wysokiej zachorowalności na nowotwory złośliwe jest niewłaściwy styl życia, w tym palenie papierosów, nieodpowiednia struktura diety, brak aktywności fizycznej.

Jednym z najważniejszych odkryć ostatnich lat jest wykazanie ochronnej roli diety bogatej w warzywa i owoce. Warzywa i owoce to niezastąpione źródło witamin, składników mineralnych, błonnika. Warzywa i owoce są produktami niskokalorycznymi, dlatego ich spożywanie jest tak istotne w zapobieganiu i leczeniu nadwagi i otyłości. Stała obserwacja i dążenie do zwiększenia spożycia warzyw i owoców należą więc do ważnych elementów działań na rzecz poprawy zdrowia Polaków. Istotnym elementem tych działań jest promocja zdrowego stylu życia i powszechna edukacja w zakresie prawidłowego odżywiania. 

W Polsce po 1990 roku zaobserwowano pewną poprawę stanu zdrowia Polaków. Stwierdzono m.in. spadek współczynników umieralności z powodu chorób serca, a także zmniejszenie prawdopodobieństwa zgonu u kobiet i mężczyzn w grupie wiekowej 20 - 64 lata. Naukowcy tłumaczą zmianę sytuacji epidemiologicznej w zmianach odżywiania Polaków. Wraz z demokracją pojawiły się w Polsce nowe produkty żywnościowe, a szczególnie wzrosło spożycie produktów pochodzenia roślinnego, których ceny, relatywnie do cen produktów zwierzęcych, obniżyły się. Zmalało spożycie tłuszczów zwierzęcych, a wzrosło spożycie olejów roślinnych i margaryn miękkich, a także spożycie tłuszczu ogółem. Tłuszcze zwierzęce zostały zastąpione olejami roślinnymi. Wzrosło też spożycie owoców i warzyw, a szczególnie owoców południowych. Wymienialność złotówki oraz otwarcie granic spowodowało napływ na polski rynek relatywnie tanich, wszędzie i przez cały rok dostępnych bananów, pomarańczy, grejpfrutów, cytryn, kiwi itp. Rozwój rynku ożywił także produkcję polskich owoców i warzyw oraz znaczący wzrost ich konsumpcji, także np. w postaci soków. Jednakże Polska nadal pozostaje krajem o zbyt niskim spożyciu warzyw i owoców, nie tylko świeżych, ale i przetworzonych (w Polsce około 150 kg, w Europie Zachodniej około 250 kg, w Grecji ponad 400 kg rocznie na osobę); samo spożycie warzyw i owoców charakteryzuje się stale bardzo dużymi wahaniami sezonowymi. Dla porównania według danych FAO nasi sąsiedzi Niemcy w 2000r. spożyli ponad 4 razy więcej jabłek niż Polacy. W 1999r. spożyliśmy 2 razy mniej warzyw i 3 razy mniej owoców niż Grecy.  

NARODOWY PROGRAM WALKI Z RAKIEM

PROGRAM PREWENCJI PIERWOTNEJ NOWOTWORÓW

Kodeks Walki z Rakiem został przyjęty przez Unię Europejską na spotkaniu w Mediolanie w czerwcu 2003 r. U podstaw jego powstania leżała potrzeba uwzględnienia sytuacji zagrożenia nowotworami złośliwymi w Unii Europejskiej rozszerzonej o nowe państwa członkowskie, w tym Polskę i inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej oraz dostosowania programu walki z rakiem Unii do nowych wyzwań, w tym prognozy wzrostu zachorowań na choroby nowotworowe w najbliższej dekadzie, w szczególności w krajach akcesyjnych.

Wzięto również pod uwagę aktualny stan naukowej wiedzy o czynnikach ryzyka, leczeniu i profilaktyce nowotworów złośliwych, a także, poprzez udział ekspertów z różnych krajów, specyfikę narodowych programów nowotworowych. Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii - Instytut w Warszawie aktywnie uczestniczył w pracach nad powstaniem zmienionej edycji Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Kodeks zawiera zalecenia, których przestrzeganie zmniejsza ryzyko chorób nowotworowych, w tym 7 zaleceń dotyczących stylu życia (prewencja pierwotna) oraz 4 zalecenia z zakresu programów zdrowia publicznego (prewencja wtórna).

Europejski Kodeks Walki z Rakiem stanowi trzon strategii Programu Prewencji Pierwotnej w Polsce. Akcja profilaktyki antynowotworowej „5 razy dziennie warzywa i owoce” realizuje Europejski Kodeks Walki z Rakiem, ponieważ do jego głównych wskazań należą następujące zalecenia:

 

1. Spożywaj więcej warzyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie. Ogranicz spożycie produktów zawierających tłuszcze zwierzęce.

Naukowcy ocenili, że odsetek zgonów z powodu nowotworów związanych z nawykami żywieniowymi wynosi 10-70%, przy czym za najbardziej wiarygodną wartość szacunkową uznali około 30%. W 1983 roku Amerykańska Akademia Nauk (US Academy of Science) orzekła, że dieta i sposób odżywiania stanowią drugą po paleniu tytoniu najważniejszą przyczynę chorób nowotworowych. Prowadzone od tego czasu badania epidemiologiczne przyczyniły się do pogłębienia wiedzy na temat zależności między żywnością i żywieniem a ryzykiem nowotworów, pozwoliły zidentyfikować związek między występowaniem niektórych chorób a poszczególnymi składnikami diety oraz opracować najlepsze metody postępowania. Początkowo dużo uwagi poświęcano ilości spożywanych tłuszczów, szczególnie pochodzenia zwierzęcego.  

Wyniki szeregu badań epidemiologicznych wskazują, że spożywanie dużych ilości warzyw i owoców zmniejsza ryzyko zachorowań na różne nowotwory, szczególnie przełyku, żołądka, okrężnicy, odbytnicy i trzustki. Obecny stan wiedzy nie pozwala natomiast zalecać uzupełniania diety witaminami i składnikami mineralnymi w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania na nowotwory.

Owoce i warzywa należy spożywać przy każdym posiłku i konsekwentnie zastępować nimi przekąski między posiłkami - zgodnie z zaleceniami WHO i agencji rządu USA: „warzywa i owoce spożywaj 5 razy dziennie” (minimum 400 g dziennie, tj. 2 sztuki owoców i 200 g warzyw). 

2. Wystrzegaj się otyłości.

Otyłość jest udokumentowaną, ważną przyczyną zachorowalności i umieralności. W krajach zachodnich stanowi drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka rozwoju chorób przewlekłych, zwłaszcza cukrzycy, chorób układu krążenia i nowotworów złośliwych. W ciągu ostatnich lat w większości krajów Europy rozpowszechnienie otyłości (wskaźnik masy ciała [BMI >30 kg/m²]) gwałtownie rośnie i dotyczy około 10% populacji Francji, około 20% mieszkańców Wielkiej Brytanii i Niemiec oraz aż ponad 30% niektórych krajów środkowej Europy. Wskaźniki otyłości w Polsce są zbliżone do występujących w Wielkiej Brytanii i Niemczech. Otyłość wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju różnie umiejscowionych nowotworów złośliwych; przekonujące dane wskazują na związek otyłości z zachorowaniami na raka okrężnicy, piersi (po menopauzie), trzonu macicy, nerki i przełyku. 

3. Bądź codziennie aktywny ruchowo i uprawiaj ćwiczenia fizyczne.

Zależność między aktywnością fizyczną a ryzykiem zachorowania na nowotwory złośliwe była przedmiotem wielu badań. Zgromadzone na ten temat dane jednoznacznie wskazują, że regularne ćwiczenia fizyczne zmniejszają ryzyko zachorowania na raka okrężnicy. Wydaje się również, że w podobny sposób wpływają na ryzyko raka piersi, raka trzonu macicy i raka prostaty.

Regularna aktywność fizyczna związana z umiarkowanym wysiłkiem może być wskazana dla utrzymania odpowiedniej masy ciała, szczególnie u osób prowadzących siedzący tryb życia. Można zalecać wykonywanie takiej gimnastyki 3 razy w tygodniu po pół godziny. Z punktu widzenia profilaktyki chorób nowotworowych korzystniejsze są jednak częstsze, bardziej forsowne ćwiczenia. Przeciwdziałanie nadwadze i otyłości oraz promocja aktywności fizycznej dają najlepsze rezultaty, gdy rozpoczynają się u ludzi młodych. Jednak nawet w późniejszym wieku przejście na zdrowy styl życia przynosi widoczne korzyści.

Wskazane jest utrzymywanie masy ciała w przedziale BMI 18,5-25 kg/m². Prowadzenie zdrowego stylu życia, w tym dbałość o odpowiednią dietę, aktywność fizyczną i utrzymanie właściwej masy ciała, jest korzystne zdrowotnie nie tylko w związku z ryzykiem rozwoju nowotworów, ale również innych chorób.

WARZYWA I OWOCE - CO KRYJE SIĘ W NICH CENNEGO?

Warzywa i owoce pełnią bardzo ważną rolę w żywieniu człowieka. Spożywanie odpowiedniej ilości warzyw i owoców, co najmniej 5 porcji dziennie, ma działanie ochronne na ustrój człowieka, przeciwdziała rozwojowi różnych chorób (nowotworów, chorób układu pokarmowego i krążenia), a także wspomaga leczenie np. nadwagi i otyłości, spowalnia procesy starzenia się organizmu, korzystnie wpływa na wygląd sylwetki, cery i włosów, poprawia samopoczucie.

Warzywa i owoce mają tak wszechstronne korzystne działanie, ponieważ zawierają cenne składniki pokarmowe, tj. witaminy, składniki mineralne oraz błonnik pokarmowy. Wśród witamin część stanowią witaminy o działaniu antyoksydacyjnym (witamina C, witamina E oraz -karoten, czyli prowitamina A). Antyoksydanty są substancjami zwalczającymi bardzo aktywne atomy lub cząsteczki zwane wolnymi rodnikami, które utleniają każdy związek, z którym mają kontakt i przez to mogą uszkadzać komórki ustroju. Antyoksydanty ograniczają ilość powstających w organizmie wolnych rodników, przez co m.in. chronią przed nowotworami.

Witamina C, oprócz tego, że jest przeciwutleniaczem i hamuje rozwój nowotworów, także bierze udział w syntezie ważnych fizjologicznie czynnych związków w organizmie, przyspiesza gojenie się ran, uczestniczy w zobojętnianiu leków i trucizn, jest niezbędna do syntezy kolagenu, który jest składnikiem skóry nadającym jej elastyczność i młody wygląd.

Karotenoidy to związki pochodzenia roślinnego, m.in. barwniki roślinne, do których zalicza się -karoten, czyli prowitaminę A i likopen. Są to silne antyoksydanty, które zmiatają wolne rodniki w organizmie i nie dopuszczają do uszkodzeń komórek. Witamina A, która powstaje w organizmie z -karotenu, warunkuje prawidłowy wzrost organizmu oraz proces widzenia.

W warzywach i owocach występują także inne witaminy, które pełnią równie ważne funkcje w organizmie. Witamina E zalicza się do antyoksydantów i wspólnie z witaminą C i -karotenem chroni ustrój przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, zapobiega uszkodzeniom naczyń krwionośnych oraz zwiększa odporność krwinek czerwonych na hemolizę. Uczestniczy w funkcjach rozrodczych organizmu i reguluje procesy przemiany materii w mięśniach. Witamina K jest niezbędna w procesie krzepnięcia krwi i bierze udział w formowaniu tkanki kostnej. Ma właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybiczne, przeciwbólowe i przeciwzapalne. Witamina B₁ bierze udział w przemianach węglowodanów w organizmie. Witamina B₂ przeciwdziała powstawaniu zaćmy i reguluje procesy przemiany materii. Warunkuje prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i systemu odpornościowego organizmu. Witamina B6 reguluje procesy przemiany materii, wpływa na syntezę ciał odpornościowych, hemoglobiny oraz niektórych hormonów.

Wiele produktów przemiany materii w organizmie to kwasy, dlatego w warunkach fizjologicznych istnieje tendencja do zakwaszania ustroju. Produkty spożywcze różnią się zawartością pierwiastków kwaso- i zasadotwórczych, dlatego skład jadłospisu nie pozostaje bez wpływu na gospodarkę kwasowo-zasadową organizmu. Warzywa i owoce wykazują działanie alkalizujące, ponieważ zawierają znaczne ilości składników mineralnych o działaniu zasadotwórczym, tj. potas, wapń, sód i magnez. W ten sposób przeciwdziałają zakwaszaniu organizmu, którego objawami są m.in. stałe zmęczenie, bóle głowy, utrata apetytu, zła cera, starczy wygląd, apatia, gorsze wykorzystanie składników odżywczych z pożywienia. Wymienione składniki mineralne odgrywają jeszcze inne ważne funkcje dla organizmu. Potas przeciwdziała rozwojowi nadciśnienia i warunkuje skurcze serca, wapń jest materiałem budulcowym kości i zębów, sód odpowiada za utrzymanie ciśnienia w tkankach, a magnez warunkuje skurcze mięśni.

Błonnik pokarmowy, tzw. substancja balastowa, to roślinne wielocukry i ligniny, które są oporne na trawienie w przewodzie pokarmowym człowieka. Prościej mówiąc, są to nietrawione części ścian komórek roślinnych. Jego funkcje są bardzo ważne, gdyż:

• reguluje ruchy perystaltyczne jelit (pracę przewodu pokarmowego), zwiększa masę i objętość stolca, przez co ułatwia wypróżnianie i przeciwdziała zaparciom;

• zwiększa w żołądku masę i objętość spożytych pokarmów, przez co hamuje uczucie głodu;

• poprzez zdolność wiązania m.in. związków cholesterolu, zwiększa jego wydalanie, co wiąże się z obniżeniem jego poziomu we krwi;

• zmniejsza wchłanianie przez organizm szkodliwych substancji.

 

Ważne jest, aby warzywa i owoce zjadać kilka razy dziennie, dzięki czemu organizm przez cały dzień może korzystać z witamin i składników mineralnych. Im większa będzie różnorodność spożywanych produktów, tym więcej potrzebnych składników pokarmowych otrzyma organizm. 

JEDZĄC 5 RAZY DZIENNIE WARZYWA I OWOCE: 

• będziesz zdrowsz(y)a, bo zawarte w owocach i warzywach składniki dzięki swym właściwościom zapobiegają rakowi i chorobom serca; 

• będziesz szczuplejsz(y)a, bo warzywa i owoce nie zawierają tłuszczu, a to on dostarcza największej ilości kalorii; 

• będziesz syt(y)a, bo nie bojąc się, że utyjesz możesz zjadać tyle owoców i warzyw ile zechcesz, a ponadto pęczniejące w przewodzie pokarmowym składniki błonnika sprawią, że nie będziesz odczuwać głodu; 

• będziesz szczęśliwsz(y)a, bo wszak jedną z największych przyjemności w życiu jest jedzenie, a warzywa i owoce to nieskończona kombinacja smaków i zapachów.

5 RAZY DZIENNIE WARZYWA I OWOCE -

TO ŁATWIEJSZE NIŻ MYŚLISZ

 

¹ Antyoksydanty są substancjami, które zwalczają reaktywne atomy lub cząsteczki zwane wolnymi rodnikami, wykazującymi działanie destrukcyjne zarówno na poziomie molekuł, jak i na poziomie komórkowym. Antyoksydanty ograniczają ilość powstających w organizmie wolnych rodników, przez co nie doprowadzają do uszkodzenia komórek, co w efekcie przeciwdziała starzeniu się organizmu i zainicjowaniu procesu nowotworowego.

---