1.Co to jest ryzyko?
Ryzyko- niebezpieczeństwo, że zdarzenia i akcje mające miejsce zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i w jego otoczeniu, poprzez swoje oddziaływania mogą utrudniać bądź uniemożliwiać osiągnięcie strategicznych i operacyjnych celów organizacji. Ryzyko odnosi się więc do możliwości odstępstwa od sytuacji założonej i związane jest zawsze z niepewnością odnośnie przyszłych zysków
2. Ryzyko a niepewność
Pojęcie ryzyka należy odróżnić od pojęcia niepewności.
Pojęcie niepewności i ryzyka należy rozpatrywać, uwzględniając następujące aspekty:
niepewność ma wymiar informacyjny; jej przyczyną jest bariera dostępu do
informacji lub niewiarygodność uzyskanych informacji (niekiedy nawet brak
możliwości doboru odpowiednich technik szacowania ryzyka przy założeniu
ograniczonych danych),
ryzyko ma wymiar finansowy, ponieważ można dokonać jego pomiaru; dotyczy to
sytuacji, gdy istnieją dostępne informacje, umożliwiające ocenę strat i zysków
związanych z danym projektem inwestycyjnym, czyli oczekiwanych skutków
przyszłych decyzji.
3.Rodzaje ryzyka
ryzyko operacyjne,
ryzyko finansowe,
ryzyko stóp procentowych,
ryzyko kredytowe,
ryzyko walutowe,
ryzyko płynności,
Ryzyko finansowe
Ryzyko finansowe- jest stanem niepewności, który pojawia się w przypadku finansowania inwestycji kapitałem obcym. Korzystanie z kapitału dłużnego prowadzi do dodatkowych obciążeń finansowych związanych z obsługą kredytu. Na ryzyko finansowe duży wpływ mają wahania stopy procentowej, które dość trudno przewidzieć. Ryzyko finansowe wynika z decyzji kształtujących strukturę kapitałową przedsiębiorstwa. Im wyższy jest udział kapitału obcego, zgromadzonego m.in. w wyniku emisji instrumentów o stałym dochodzie, tym większa jest zmienność przepływów gotówkowych netto przedsiębiorstwa . Zależność ta jest jednak różna w zależności od sytuacji rynkowej przedsiębiorstwa i wielkości sprzedaży. Dlatego, należy w tym przypadku określić stopień wykorzystania dźwigni operacyjnej oraz dźwigni finansowej. Dźwignia operacyjna określa bowiem efektywność zarządzania zasobami przedsiębiorstwa oraz decyzje w zakresie kształtowania kosztów. Dźwignia finansowa pozwala na ocenę zarządzania zadłużeniem przedsiębiorstwa. Właściwe wykorzystanie kapitału obcego zapewnia bowiem równowagę w przepływach gotówkowych. Zachwianie zarówno w sposobie wykorzystania majątku, jak i kapitału w działalności przedsiębiorstwa, może bowiem zachwiać równowagą finansową przedsiębiorstwa.
Ryzyko operacyjne
Ryzyko operacyjne - to ryzyko wystąpienia błędów w przeprowadzanych transakcjach, ryzyko strat wynikające z niedostosowania lub zawodności wewnętrznych procesów, ludzi i systemów technicznych lub ze zdarzeń zewnętrznych. Przy czym ryzyko operacyjne nie jest związane bezpośrednio ze zmiennością rynku bądź zdolnością kredytową kontrahentów. Często twierdzi się, że do tego ryzyka zalicza się wszystko co nie zostało sklasyfikowane jako inne rodzaje ryzyka.
Do źródeł ryzyka operacyjnego, zaliczamy:
nadużycia wewnętrzne: kradzieże dokonywane przez pracowników, fałszowanie dokumentów i inne oszustwa,
nadużycia zewnętrzne: napady, kradzieże, włamania fizyczne i komputerowe,
zasady zatrudnienia oraz bezpieczeństwa w miejscu pracy: dyskryminacja, niezadowolenie pracowników, złe warunki pracy.
praktyki biznesowe: wykorzystywanie poufnych danych o klientach, pranie brudnych pieniędzy, sprzedaż nieautoryzowanych produktów,
zniszczenia aktywów: akty wandalizmu, terroryzmu i zdarzenia nieoczekiwane,
brak ciągłości pracy instytucji, przerwanie pracy systemów, załamanie pracy systemów: problemy ze sprzętem, z łącznością, z oprogramowaniem,
zarządzanie w instytucji, zarządzanie procesami: błędy przy wprowadzaniu danych, niekompletna dokumentacja prawna, reklamacje
Ryzyko stopy procentowej
Ryzyko stóp procentowych wynika ze zmienności rynków finansowych i przejawia się w zmianach ceny pieniądza. Ryzyko to w odniesieniu do przedsiębiorstwa oznacza, że jest ono narażone na zmiany wartości aktywów, jak i zobowiązań na skutek zmian stóp procentowych. Takie zmiany mają wpływ na wartość kapitału własnego, a więc na wartość przedsiębiorstwa.
Główną przyczyną występowania tego rodzaju ryzyka jest podejmowanie działań, których skutki finansowe są odsunięte w czasie. Taką aktywnością stanowić mogą między innymi: zaciąganie długoterminowych kredytów bankowych, sprzedaż z odroczonym terminem zapłaty oraz inwestycje rzeczowe. Innym czynnikiem narażającym przedsiębiorcę na ryzyko stóp procentowych jest brak elastyczności dostosowania pozycji o zmiennej stopie procentowej poszczególnych pozycji aktywów i pasywów do zmian rynkowej stopy procentowej.
Ryzyko kredytowe
Pod pojęciem ryzyka kredytowego rozumie się prawdopodobieństwo nie wypełnienia przez kontrahenta warunków jednego lub wielu kontraktów z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań finansowych. Inna definicja mówi, iż ryzyko kredytowe to ryzyko zmian wartości kapitału własnego (zysków, przepływów pieniężnych) przedsiębiorstwa na skutek zmian zdolności kredytowej jego dłużników. Zmiany takie, w szczególności bankructwo, powodują zmiany wartości przyszłych przepływów pieniężnych kwoty długu oraz stopy zwrotu). W efekcie zmianie ulega wartość kapitału własnego, a więc i wartość przedsiębiorstwa.
Niektórzy używają pojęcia ryzyka kredytowego określając ryzyko poniesienia straty powstałej w wyniku utrzymywania określonego kontraktu, bądź kontraktów z danym partnerem handlowym. W tym rozumieniu na ryzyko kredytowe składają się: wartość pozycji zagrożona niewypłacalnością kontrahenta, część wierzytelności, którą można odzyskać w przypadku niewypłacalności, oraz prawdopodobieństwo zawieszenia spłaty zobowiązań przez kontrahenta w pierwszym rzędzie.
Ryzyko walutowe
Ryzyko walutowe, nazywane również kursowym, jest specyficznym rodzajem ryzyka, które polega na tym, że w następstwie niekorzystnych zmian kursów walutowych może nastąpić zmniejszenie należności lub wzrost zobowiązań w transakcjach zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową. Na ryzyko kursowe są narażone przedsiębiorstwa prowadzące wymianę towarów i usług z zagranicą, szczególnie gdy transakcje zawierane są na warunkach kredytowych, jak również uczestnicy międzynarodowych transakcji kapitałowych.
Ryzyko walutowe to prawdopodobieństwo pogorszenia sytuacji finansowej danego podmiotu na skutek przewidzianej zmiany kursu walutowego. W ogólnym sensie oznacza to, że pewne segmenty przedsiębiorstwa są wrażliwe na zmiany kursów walutowych. Ryzyko to zależy od stopnia zmienności kursów walutowych. Z ryzykiem zmian kursu walutowego mamy do czynienia wtedy, kiedy następuje rozbieżność w czasie między czasem , w którym powstają należności w innej walucie , a czasem kiedy dochodzi do ich realizacji. Zmiany kursów walut to w efekcie zmiany warunków działalności przedsiębiorstw, które prowadzą wymianę towarów i usług z zagranicą lub dokonują transakcji pożyczkowych lub kapitałowych na rynku międzybankowym.
Ryzyko kursowo-walutowe w zależności od zaistniałej sytuacji może występować w trzech formach; jako ryzyko ekonomiczne, transakcyjne i przeliczeniowe. Najważniejsze z nich to: przeliczeniowe i transakcyjne; trzeci rodzaj ryzyka, czyli ekspozycja ekonomiczna, nazywana również strategiczną lub konkurencyjną zależny jest od wielu czynników m.in.: położenia geograficznego konkurentów i strategii zabezpieczających przez nich przyjętych. Podlega ono kwantyfikacji, dlatego też większość firm decyduje się na zarządzanie nim.
Ryzyko płynności
Ryzyko płynności - ryzyko wystąpienia sytuacji, w której bankowi zabraknie gotówki na dokonanie niespodziewanych wypłat z rachunków depozytowych. Brak płynnych aktywów zazwyczaj wywołuje niedobory funduszy na finansowanie działalności na rynku detalicznym i korporacyjnym lub na finansowanie codziennych operacji finansowych.
4. Zarządzanie ryzykiem
Zarządzanie ryzykiem to proces równoważenia korzyści i kosztów zmniejszania ryzyka oraz podejmowania decyzji dotyczących dalszego działania - w tym decyzji niepodejmowania żadnych działań. Zarządzanie ryzykiem powinno doprowadzić do określenia wielkości zasobów niezbędnych do przetrwania przedsiębiorstwa na rynku oraz zapewnić ochronę dla zasilenia zasobami z zewnątrz i planowanego, niezakłóconego ich wydatkowania. Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie musi być
w stanie zbadać zagrożenia wywołane dynamiką otoczenia. Obszar zarzadzania ryzykiem jest odpowiedzialny za stworzenie właściwego procesu zarzadzania ryzykiem, określanie
modeli pomiaru ryzyka oraz ocenę wyników z punktu widzenia zarzadzania ryzykiem.
Głównym celem zarządzania ryzykiem jest zabezpieczenie operacyjnej efektywności przedsiębiorstwa, która zakłócana może być realizującymi się ryzykami. Cel ten opisać można jako stabilizację oraz zapewnienie kontynuowania działalności przez przedsiębiorstwo w taki sposób, aby mogła ona wytwarzać swój produkt lub usługę skutecznie i sprawnie. Możliwe jest to pod warunkiem zachowania ludzkich, fizycznych, naturalnych i finansowych środków, które przedsiębiorstwo używa do realizacji swych celów.
Zarządzanie ryzykiem rozumie się jako podejmowanie działań mających na celu :
Rozpoznanie- .
Celem rozpoznania - identyfikacji jest określenie rodzajów ryzyka, które wiążą się
z rozważaną inwestycją. Ich prawidłowe rozpoznanie jest o tyle istotne, że umożliwia
inwestorowi podjęcie działań mających na celu zabezpieczenie się przed nimi lub ich
redukcję.
Ocenę
Oceny ryzyka dokonuje się stosując różne mierniki. Ich wybór zależy od rodzaju ryzyka jakie
podlega ocenie. Dzięki kwantyfikacji możliwe jest wskazanie tych czynników ryzyka, na które należy zwrócić szczególną uwagę
sterowanie ryzykiem
Sterowanie rozumie się jako podejmowanie działań mających na celu ograniczenie ryzyka do
dopuszczalnych rozmiarów. W sterowaniu ryzykiem wyróżnić można dwa zasadnicze
podejścia:
aktywne polegające na oddziaływaniu na przyczyny ryzyka oraz
pasywne, koncentrujące się na zabezpieczaniu przed ewentualnymi stratami.
kontrolę podjętych działań
Głównym celem kontroli jest badanie efektywności podejmowany działań, mających na celu
ograniczenie ryzyka. Do głównych zadań wykonywanych na tym etapie powinny należeć
oceny: dokładności zastosowanych metod redukcji ryzyka, efektywności podjętych działań
w zakresie sterowania ryzykiem,
W ramach podejścia aktywnego można podejmować następujące działania :
• unikanie ryzyka - wiąże się z zaniechaniem inwestycji, gdy jest ona
obarczone zbyt dużym ryzykiem.
• działania prewencyjne - mają na celu zapobieganie zdarzeniom losowym.
• przenoszenie ryzyka na inne podmioty - wiąże się z transferem
odpowiedzialności za pokrycie ewentualnych strat. Może ono przyjmować takie
formy, jak np.: ubezpieczenia, gwarancje, poręczenia, transakcje terminowe.
• hedging - W działalności gospodarczej określa się w ten sposób metody minimalizowania bądź neutralizowania ryzyka zmian cen instrumentów finansowych lub towarów przy wykorzystaniu instrumentów pochodnych. Zawierane są transakcje hedgingowe, czyli zabezpieczające. Oznacza to zajęcie pozycji na rynku terminowym, która jest odwrotna w stosunku do pozycji zajmowanej na rynku natychmiastowym, dzięki czemu potencjalne straty wynikające z jednej z nich zostaną w mniejszym lub większym stopniu zrównoważone przez zyski osiągnięte na drugiej pozycji.
W zależności od charakteru oraz przedmiotu zabezpieczeń rozróżniamy hedging stały i dynamiczny, doskonały i niedoskonały, sprzedażowy i zakupowy, pośredni i bezpośredni, całkowity lub częściowy, prosty lub kombinowany. Są to rozróżnienia o charakterze technicznym. Hedging zwykle odnosi się do kontraktów towarowych, dewizowych i finansowych. Uczestnik takiej operacji zakłada, że ewentualne straty, jakie poniesie w momencie dokonywania transakcji, zostaną mu w całości lub w dużym stopniu zrekompensowane przez zysk w ustalonym terminie odsprzedaży tych walorów, bądź przeciwnie - zysk w momencie kupna zostanie wyrównany przez stratę w terminie sprzedaży.
• dywersyfikacja - ma na celu zmniejszenie poziomu ryzyka przez
inwestowanie w różne działalności, których stopy zwrotu są mniej niż
absolutnie dodatnio skorelowane. Utworzenie dobrze zdywersyfikowanego
portfela projektów inwestycyjnych spowodować może znaczne, a nawet
całkowite zredukowanie ryzyka specyficznego.
5. Pojęcia związane z zarządzaniem ryzykiem
Ekspozycja - maksymalna strata jaką może przedsiębiorstwo ponieść w przypadku wystąpienia negatywnego zdarzenia. Wzrost ryzyka jest zawsze związany ze wzrostem ekspozycji.
Zmienność - określa poziom niestabilności wyników finansowych przedsiębiorstwa. Im wyższa zmienność tym wyższe jest też ryzyko.
Prawdopodobieństwo - określa możliwość wystąpienia określonego zdarzenia. Im wyższe prawdopodobieństwo tym wyższe ryzyko. Prawdopodobieństwo niektórych zdarzeń jest tak znaczne (np. zmiany cen), że koszty zabezpieczenia się przed nim powinny być brane pod uwagę w już momencie przygotowania planów biznesu.
Dotkliwość - wskazuje jak wielka może być strata wywołana określoną ekspozycją, czyli jaka część ryzyka określonego poprzez ekspozycję może rzeczywiście wpłynąć na wynik finansowy. Znajomość prawdopodobieństwa danego zdarzenia oraz wiedza o jego dotkliwości pozwalają precyzyjnie określić wartość potencjalnych strat. Na dotkliwość może wpływać także zmienność, gdyż określenia wielkości zmian cen umożliwia wskazanie możliwych strat.
Horyzont czasowy - im dłuższy okres oceny tym większe ryzyko.
ETAPY PROCESU ZARZADZANIA RYZYKIEM
1. identyfikacja ryzyka
2. ocena ryzyka
3. dobór metod zarzadzania ryzykiem
4. realizacja
5. rewizja (kontrola)
METODY ZARZADZANIA RYZYKIEM
unikanie ryzyka;
zapobieganie stratom i kontrola (prewencja);
przyjmowanie (absorbowanie ryzyka) ;
transfer ryzyka
Czynnikami, które mają największy wpływ na decyzje odnośnie
zaangażowania przedsiębiorstwa w ograniczanie niepewności, są:
skłonność do ponoszenia ryzyka, czyli kwota, jaką godzi się stracić jego kierownictwo
zmienność wyników finansowych firmy uwzględniająca także zmienność cash flow
Służby, odpowiedzialne za operacyjną realizacje zadań związanych z procesem zarządzania ryzykiem, pełnią zazwyczaj funkcje middle office. Powinny być one niezależne w stosunku do osób kierujących procesem handlowym i podlegać jedynie zarządowi przedsiębiorstwa
6. Controlling ryzyka
Controlling ryzyka odpowiedzialny jest za przygotowywanie raportów dla kierownictwa przedsiębiorstwa oraz kontrolę wykonywania zaleceń polityki zarządzania ryzykiem. Controlling jest odpowiedzialny za kontrolowanie i monitorowanie efektywności podejmowania ryzyka.
7. Kapitał ryzyka
KAPITAŁ RYZYKA zasób środków finansowych, który zabezpieczy poziom ryzyka oszacowany dla okresu rozliczeniowego (także wahania dochodów), jaki występuje w prowadzonej działalności.
powinien zapewniać pokrycie możliwych strat (zapewnienia ciągłości działalności przedsiębiorstwa w przypadku wystąpienia zagrożeń) lub niezbędne środki finansowe dla natychmiastowego zamknięcia wszystkich pozycji i wycofania się z działalności.
musi on zapewniać niezbędne finansowanie w przypadku niewywiązania się z zapisów kontraktowych przez partnerów handlowych oraz kapitał konieczny do wsparcia działalności handlowej w momencie wystąpienia strat wynikłych z błędów w działalności operacyjnej, administrowaniu transakcjami i płatnościami, awarii systemów informatycznych i sprzętu operacyjnego, przerw w działalności biznesowej itp. Nie obejmuje zdarzeń rzadkich, czy ekstremalnych, które mogą dotknąć przedsiębiorstwo
8. OKREŚLENIE POZIOMU EKSPOZYCJI NA RYZYKO
wartość narażona na ryzyko (Value at Risk);
zysk narażony na ryzyko (Profit at Risk);
przepływy pieniężne narażone na ryzyko (Cash-Flow at Risk);
mierniki osiągnięć działalności z punktu widzenia zarządzania ryzykiem;
mierniki zabezpieczenia pozycji (hedgingu)
analiza scenariuszowa;
analiza wrażliwości;
stress testing.
9. Podsumowanie
Działalność gospodarcza związana jest z nieustająca zmianą i rozwojem, co powoduje powstawanie coraz to nowych, nieoczekiwanych zagrożeń.
Koniecznym jest wyeliminowanie przeszłych, zastanych stereotypów myślowych nieadekwatnych do analizy przyszłych stanów rynku.
Należy założyć, że przeszła wiedza może zapobiec jedynym problemom, które się już wydarzyły i rozpocząć budowę systemu ukierunkowanego na przyszłe, nowe rodzaje zagrożeń.
Stworzenie takiego systemu sprawi, że powstaną jasno zdefiniowane normy działania, które sprawią, że każdy pracownik będzie zachowywał się w sposób pożądany i zgodny z oczekiwaniami kierownictwa przedsiębiorstwa.
Jeżeli taki system nie powstanie, to przedsiębiorstwo będzie mogło reagować na zagrożenia dopiero wtedy, gdy one powstaną.