GATT/WTO - geneza, ogólna charakterystyka.
Polska w WTO.
GATT/WTO - GENEZA, OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA.
Światowy system liberalizacji handlu oparty na współpracy wielostronnej powstał na konferencji w Hawanie w 1947 roku kiedy to 21 państw ustaliło tekst Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (GATT).
Celem negocjatorów na konferencji hawańskiej było stworzenie ogólnoświatowego systemu współpracy gospodarczej opartego na trzech filarach - Międzynarodowym Funduszu Walutowym, Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) i Międzynarodowej Organizacji Handlu.
Cele stawiane sobie przez negocjatorów w Hawanie nie zostały osiągnięte. Kolejna konferencja w Bretton Woods doprowadziła do utworzenia tylko dwóch organizacji (Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy), natomiast organizacja handlowa nie powstała.
1 stycznia 1948 roku wszedł w życie tylko Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (GATT), który stał się podstawą prawną wielostronnego systemu współpracy handlowej wprowadzając do codziennej praktyki takie zasady jak klauzula najwyższego uprzywilejowania, czy narodowe traktowanie.
Układ GATT przyczynił się poważnie do przełamania fali protekcjonizmu∗, która pojawiła się po II Wojnie Światowej i w szeregu rund negocjacyjnych doprowadził do poważnego obniżenia stawek celnych w handlu światowym.
Zawierał on również pewne mechanizmy przeciwdziałające nieuczciwej konkurencji oraz rozstrzygania sporów.
Z czasem dodano do Układu GATT Część IV (Artykuły XXXVI - XXXVIII) zawierające postanowienia dotyczące preferencyjnego traktowania krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych, na podstawie których powstał system preferencji celnych zwany w skrócie GSP (General System of Preferences).
W ciągu kolejnych rund negocjacji wielostronnych (łącznie 8) doprowadzono do sytuacji, kiedy stawki celne (szczególnie w krajach rozwiniętych) osiągnęły bardzo niski poziom. Rundy te doprowadziły również do ujawnienia i sprecyzowania innych problemów utrudniających handel międzynarodowy. Wypracowano dodatkowe porozumienia precyzujące działanie i interpretujące poszczególne artykuły Układu GATT.
Najbogatsza pod tym względem była Runda Urugwajska (ostatnia), która przyniosła nowe porozumienia lub doprowadziła do nowego sformułowania porozumień wcześniejszych. Obecnie jest ich 16 (w tym dwa fakultatywne).
Tematami tych porozumień są: handel produktami rolnymi, stosowanie środków sanitarnych i fitosanitarnych, handel wyrobami tekstylno - odzieżowymi, bariery techniczne w handlu, środki dotyczące inwestycji i związane z handlem, postępowanie antydumpingowe, procedury określania wartości celnej towaru, kontrola przedwysyłkowa, reguły pochodzenia, licencjonowanie importu, stosowanie subsydiów, środki ochronne, handlowe aspekty praw własności intelektualnej, handel samolotami cywilnymi i zakupy dokonywane przez rządy oraz pewne postanowienia w zakresie ochrony środowiska.
Runda Urugwajska doprowadziła również do objęcia systemem wielostronnym nowych dziedzin współpracy międzynarodowej. W czasie negocjacji wypracowano Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (GATS) oraz Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS).
Runda Urugwajska przyniosła też szereg uzgodnień i interpretacji poszczególnych artykułów Układu ogólnego GATT (łącznie 6), które wraz z tekstem oryginalnym stanowią tak zwany Układ GATT 1994.
Światowa Organizacja Handlu, (World Trade Organization - WTO) organizacja międzynarodowa utworzona 1994 w Marrakeszu (Maroko), w myśl postanowienia dokumentu końcowego Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT).
WTO rozpoczęła działalność 1995 z siedzibą w Genewie.
Jej głównym zadaniem jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, obniżanie ceł i taryf, przestrzegania praw własności intelektualnej, prowadzenie wspierającej handel polityki inwestycyjnej, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej.
Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania ustawodawstwa wewnętrznego do norm Organizacji oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym.
Status WTO przewiduje regularne konferencje ministerialne odbywające się co dwa lata. Pierwsza taka konferencja odbyła się w Singapurze w grudniu 1996 r. Postawiono tam kolejny krok na drodze liberalizacji handlu poprzez wypracowanie porozumienia ITA (porozumienie w sprawie sprowadzenia do poziomu 0 stawek celnych na sprzęt i podzespoły techniki łączności) oraz podjęto takie tematy jak handel i konkurencja i przejrzystość w zakupach rządowych.
Działalność WTO w okresie od poprzedniej Konferencji Ministerialnej w Singapurze uzyskała podczas II Konferencji Ministerialnej w Genewie w maju 1998 r. wysoką ocenę, a szczególnie przychylnie przyjęto pomyślne zakończenie negocjacji w sprawie telekomunikacji podstawowej, usług finansowych oraz Porozumienia o handlu produktami technologii informatycznych (ITA). Powtórzono przywiązanie
krajów członkowskich do sprawy dalszej stopniowej liberalizacji handlu towarami i usługami.
II Konferencja Ministerialna miała charakter przejściowy. Jej konkretnym rezultatem jest formalne uruchomienie procesu przygotowań i dyskusji na temat przyszłych negocjacji (tzw. Rundy Milenijnej).
III Konferencja Ministerialna WTO, która odbyła się w Seattle w USA w dniach 30.XI - 3.XII 1999 r. zakończyła się zawieszeniem obrad. Nie powstał żaden oficjalny dokument uzgodniony przez państwa WTO.
Konferencja ustanowiła 6 Komitetów tematycznych: Komitet Całości, Komitet ds. Rolnictwa, Komitet ds. Implementacji, Komitet ds. Dostępu do Rynku, Komitet ds. Nowych Tematów (m.in. Konkurencja i Inwestycje, Przejrzystość w zamówieniach publicznych, ITA 2, Standardy Pracy), Komitet ds. Spraw Systemowych.
Szczególna rola w pracach poszczególnych Komitetów przypisywana była Komitetowi Całości, który pod kierownictwem Ambasador Charlene Barshefsky Przedstawiciela Prezydenta USA ds. handlowych i Dyrektora Generalnego WTO Mike Moore'a, nadzorował generalny przebieg konsultacji.
Spotkania Komitetu Całości odbywały się zgodnie z tempem uzgodnień i informowały o stanie bieżących prac.
W wyniku nie osiągnięcia porozumienia, głównie pomiędzy UE, USA i krajami rozwijającymi się, Przewodnicząca III KM WTO, Ambasador Charlene Barshefsky, zawiesiła Konferencję. Dalszy proces konsultacyjny przeniesiony zostaje do Genewy pod nadzór DG WTO Mike Moore'a. W wypowiedziach końcowych zarówno Ch. Barshefsky, jak i M. Moore podkreślali konieczność dokończenia prac rozpoczętych w Seattle w drodze konsultacji w Genewie i możliwie szybkiego formalnego zamknięcia Konferencji.
W Seattle ujrzały światło dzienne wszystkie istniejące sprzeczności międzynarodowym świecie gospodarczym. Oznacza to, że WTO jest organizacją do rzeczowej dyskusji problemów. W przypadku braku consensusu sesja nie kończy się ogólną deklaracją intencji.
Konferencja ujawniła przede wszystkim:
Upór i nieustępliwość wszystkich państw WTO w prezentacji i obronie swoich stanowisk bez kontekstu "win-win".
Rolnictwo w roli szerszej niż tylko handlowa jako filar polityk gospodarczych.
Niechęć państw rozwijających się do rozszerzenia tematyki WTO.
Rozbieżności krajowych i regionalnych polityk gospodarczych od reguł działania korporacji wielonarodowych.
Brak zrozumienia organizacji społecznych dla systemu WTO.
Pojawienie się aspektu standardów pracy, dumpingu socjalnego i ekologicznego w handlu międzynarodowym.
III KM WTO w Seattle nie doprowadziła do żadnych ostatecznych ustaleń. W szczególności nie ustalono zakresu kolejnej rundy WTO oraz podstawowych zasad negocjacji.
Co poróżniło najbardziej uczestników III KM WTO w Seattle ?
USA contra UE, CEFTA∗ - zakres negocjacji w nowej rundzie WTO,
Grupa CAIRNS i USA contra UE, CEFTA∗, Szwajcarii, Japonii, Korei, Norwegii, Islandii, Turcji i Cypru - eliminacja subsydiów∗ w rolnictwie,
Kraje rozwijające się contra reszta WTO - rozczarowane rezultatami realizacji porozumień WTO, nowe koncesje dla tych państw poprzez nowelizację obecnego i przyszłego WTO,
Kraje rozwijające się contra USA - wprowadzenie tematu standardów pracy do WTO,
Japonia contra USA - antydumping∗,
Wszyscy uczestnicy Konferencji contra gospodarze - złe przygotowanie organizacyjne
Zawieszenie III Konferencji Ministerialnej WTO w Seattle oznacza rozpoczęcie jedynie negocjacji mandatowych (w obszarach rolnictwa i usług), czyli tych ustalonych w Marakeszu w kwietniu 1994 r. podczas przyjmowania Aktu Końcowego Rundy Urugwajskiej.
PRZYSTĘPOWANIE NOWYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH DO WTO.
Według oficjalnych informacji Światowa Organizacja Handlu liczy obecnie 136 członków. Proces przystępowania nowych państw do WTO jest uregulowany artykułem XII Porozumienia o WTO.
Początkiem procesu akcesji jest ustanowienie grupy roboczej ds. akcesji do WTO decyzją Rady Generalnej WTO. Poza posiedzeniami grupy roboczej, na których omawiane są zagadnienia dotyczące wdrażania przez kandydata porozumień wielostronnych, prowadzone są negocjacje dwustronne z każdym z członków, który wyrazi taką wolę, dotyczące dostępu do rynku.
W trakcie procesu akcesji do WTO, każdy kandydat ustosunkowuje się do warunków przystąpienia oraz przedstawia swoje zobowiązania prowadzące do spełnienia tych warunków, które finalizują się w postaci listy zawierającej zobowiązania i koncesje udzielone członkom WTO.
Należy pamiętać, że każdy proces przystąpienia nowych członków ma charakter indywidualny, gdyż są to negocjacje z zainteresowanymi partnerami, dlatego też jego przebieg zależy w dużej mierze od aktywności i działań rządu kandydata i negocjujących członków.
W procesach akcesji biorą udział także liczne organizacje międzynarodowe i regionalne, m.in.: Bank Światowy, ONZ itp.
Opierając się na informacjach z kwietnia 1999r. - 31 krajów zgłosiło swój akces do WTO, a dwa inne (Cap Verde i Jemen) zamierzają rozpocząć w najbliższym czasie procedurę przystąpienia. Są to kraje w dużej mierze o dużym i średnim potencjale gospodarczym, a wiele z nich jest właśnie w trakcie przekształceń gospodarczych.
Bardzo częstymi przeszkodami w przyjęciu do WTO są problemy w zakresie przejrzystości i przewidywalności przepisów krajowych, rolnictwa, handlu państwowego, struktur prawno-administracyjnych.ąąąą
Kontynuowane są negocjacje akcesyjne w ramach prac Grup Roboczych ds. Akcesji poszczególnych krajów do WTO, w tym rozmowy dwu i wielostronne z tak ważnymi partnerami handlowymi jak Rosja, Chiny, Ukraina.
Polska prowadzi z tymi krajami rozmowy dwustronne na forum WTO dotyczące liberalizacji handlu i kwestii dostępu do rynku w zakresie handlu towarami przemysłowymi i rolnymi oraz handlu usługami.
NIEKTÓRE ZAGADNIENIA SZCZEGÓŁOWE.
Sektor zamówień rządowych.
Od 1 stycznia 1997 roku działa w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) Grupa Robocza do spraw Przejrzystości w Zamówieniach Publicznych, której mandat obejmuje wypracowanie porozumienia zapewniającego przejrzystość prawa i procedur krajowych w zakresie zamówień publicznych. Polska uczestniczy w pracach tej Grupy Roboczej.
Niezależnie od wyżej wspomnianej Grupy Roboczej, w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) działa Komitet Zakupów Rządowych.
Komitet ten powstał jeszcze na podstawie porozumienia osiągniętego w toku negocjacji Rundy Tokijskiej GATT.
Porozumienie to renegocjowano w trakcie rokowań Rundy Urugwajskiej. Jest ono fakultatywne i nie obowiązuje wszystkich członków WTO, a jedynie państwa, które je ratyfikowały. Stronami tego Porozumienia są kraje najwyżej rozwinięte. W ramach Komitetu Zakupów Rządowych Polska ma status obserwatora.
Przygotowania do rundy negocjacji w Układzie Ogólnym w sprawie Handlu Usługami (GATS).
Rezultatem kolejnej rundy negocjacji globalnych będzie dalsza liberalizacja handlu usługami. Obecnie trwają prace mające na celu rozpoczęcie przygotowań do tych negocjacji. Przygotowania te obejmują w szczególności wymianę informacji na temat przepisów krajowych regulujących świadczenie usług w poszczególnych sektorach. Departament jako koordynator GATS przedstawia na forum Rady GATS informacje nt. polskiego systemu prawnego w tym zakresie, przygotowywane przez stosowne resorty i instytucje administracji centralnej.
Porozumienie o rolnictwie.
Porozumienie WTO w sprawie rolnictwa zawiera postanowienia dotyczące trzech kwestii:
Dostępu do rynku, który obejmuje:
Taryfikację, tj. zastąpienie większości środków pozataryfowych
ekwiwalentem celnym bez prawa ponownego wprowadzania
ograniczeń pozataryfowych,
Związanie wszystkich ceł na produkty rolne oraz ich redukcję,
Redukcję wielkości subsydiów eksportowych
Obniżenie wydatków na wsparcie wewnętrzne rolnictwa
Na mocy Porozumienia Polska była zobowiązana do corocznej, stopniowej redukcji subsydiów eksportowych w towarach rolnych do roku 2000, tak, aby w całym 6-letnim okresie realizacji zobowiązań globalna wielkość subsydiów została zredukowana o 36%, a wolumen subsydiowanego eksportu o 21% w stosunku do poziomu bazowego z lat 1986-90.
Porozumienie ws. Tekstyliów i Odzieży (ATC)
Porozumienie nt. Tekstyliów i Odzieży (ATC) WTO dotyczy regulacji służących stopniowemu wyłączaniu produktów tekstylnych z grupy towarów specjalnych i traktowaniu ich jak pozostałych towarów przemysłowych. Określa także m.in. sposób postępowania przy nadmiernym imporcie niektórych towarów tekstylnych na polski obszar celny. Porozumienie nt. Tekstyliów i Odzieży WTO przewiduje stopniową, czteroetapową integrację towarów tekstylnych i odzieżowych wymienionych w Załączniku do Porozumienia, która zakończy się z dniem 01.01.2005 r., kiedy nastąpi zniesienie wszelkich ograniczeń (wszystkie towary tekstylne i odzieżowe będą traktowane jak pozostałe towary przemysłowe).
POLSKA W WTO.
Polska jest stroną Układu GATT od 1967 roku. Do końca Rundy Urugwajskiej status Polski był nietypowy. Jako kraj o gospodarce centralnie planowanej i cenach, które nie były kształtowane przez rynek oraz nie posiadający taryfy celnej, Polska musiała udzielić koncesji na rzecz pozostałych krajów - stron Układu GATT w postaci zobowiązania się do powiększania importu z tych krajów o 7 % rocznie z czego nie zawsze, szczególnie w latach osiemdziesiątych, mogła się wywiązać.
Również, z powodu istniejącego systemu cen, polskie towary traktowane były mniej korzystnie w przypadku postępowania antydumpingowego∗.
Runda Urugwajska i reformy w Polsce zmierzające do wprowadzenia gospodarki rynkowej spowodowały powrót do normalności.
Obecnie status Polski jaka członka Założyciela WTO nie różni się od statusu pozostałych członków. Polska lista koncesyjna obejmuje zobowiązania w zakresie obniżki stawek celnych (zobowiązania te w dużym stopniu zostały już wykonane) oraz do nie podnoszenia stawek celnych powyżej określonego poziomu (tzw. związanie stawek).
Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 23 listopada 1999 r. przyjęła dokument pt.: "Stanowisko Polski w sprawie nowej rundy wielostronnych negocjacji handlowych WTO", zatwierdzony przez KERM na posiedzeniu w dniu 19 listopada 1999 r.
Stanowisko dotyczy wszystkich istotnych obszarów działalności gospodarczej i handlu międzynarodowego. Obejmuje takie zagadnienia jak:
Stawki celne na towary nierolne;
Rozszerzenie Porozumienia ITA - ITA 2;
Rolnictwo;
Bariery techniczne w handlu;
Handel i środowisko;
Standardy pracy;
Reguły pochodzenia;
Subsydia w towarach nierolnych;
Antydumping;
Środki ochronne;
Handel usługami;
Własność intelektualna;
Zamówienia publiczne;
Przejrzystość przepisów w zamówieniach publicznych;
Handel a inwestycje;
Handel a konkurencja;
Ułatwienia w handlu;
Regionalne porozumienia handlowe;
Przystępowanie do WTO;
Rozstrzyganie sporów;
Handel elektroniczny;
Realizacja porozumień WTO;
"Stanowisko Polski w sprawie nowej rundy wielostronnych negocjacji handlowych WTO " definiuje również podstawowe dla Polski zasady negocjacji:
Jednolite przedsięwzięcie (single undertaking) - Polska stoi na stanowisku, iż rozpoczęcie, prowadzenie i zakończenie negocjacji winno być traktowane jako poszczególne części jednolitego przedsięwzięcia.
Rezultaty podejmowanych negocjacji powinny być przyjmowane w całości i stosowane przez wszystkie kraje członkowskie WTO. Porozumienia osiągnięte na wcześniejszym etapie negocjacji mogą być wprowadzane w życie na zasadzie tymczasowej przed formalnym zakończeniem procesu negocjacyjnego.
Przejrzystość (transparency)- Polska popiera prowadzenie negocjacji na zasadach przejrzystości pomiędzy poszczególnymi krajami członkowskimi WTO. Działanie takie będzie sprzyjać efektywnemu uczestnictwu wnegocjacjach.
Wzajemna równowaga (balance and equity) - Polska stoi na stanowisku, iż zapewnienie wzajemnych i zwiększonych korzyści dla wszystkich członków WTO jest niezwykle istotnym celem negocjacji nowej rundy.
Prezentujemy opinię, iż ogólna równowaga zysków i zapewnienie równości wyników negocjacji jest jednym z ich głównych celów.
Cele rozwojowe (development objectives) - Polska popiera ideę prowadzenia wielostronnych negocjacji handlowych i postępującej liberalizacji w celu promowania rozwoju i przeciwdziałania ubóstwu. Zapewnienie korzyści z uczestnictwa w wielostronnym systemie handlowym dla krajów rozwijających się, w tym najmniej rozwiniętych oraz krajów w transformacji jest istotnym celem polskiej strategii negocjacji.
Specjalne i zróżnicowane traktowanie (special and differential treatment) - Polska stoi na stanowisku, iż specjalne i zróżnicowane traktowanie krajów rozwijających się (DEV), w tym najmniej rozwiniętych (LDC), jest integralną częścią negocjacji i winno być odzwierciedlone w efektywnych postanowieniach zawieranych porozumień.
Zasada zrównoważonego rozwoju (sustainable development) - polityka handlowa i polityka ochrony środowiska winny się wzajemnie wspierać w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. W toku negocjacji powinny być wzięte pod uwagę aspekty ekologiczne, aby końcowy rezultat negocjacji zawierał w sobie przyjazne środowisku naturalnemu konsekwencje określone w poszczególnych częściach przyjętego pakietu rozwiązań. W celu wyjścia naprzeciw interesom handlowym wszystkich członków, w szczególności postulatom krajów rozwijających się oraz w celu promowania zrównoważonego rozwoju, nowa runda negocjacji winna maksymalizować potencjał wzajemnie korzystnych powiązań pomiędzy liberalizacją handlu, ochroną środowiska i rozwojem gospodarczym.
INFORMACJE BIEŻĄCE.
Z dniem 1 stycznia 2000 r. zakończył się okres implementacyjny postanowień liberalizacyjnych Rundy Urugwajskiej w odniesieniu do handlu towarami rolnymi i przemysłowymi. Oznacza to, iż w polskiej taryfie celnej obowiązują stawki celne związane na poziomie roku 2000, wyszczególnione w polskiej liście koncesyjnej do WTO.
Dalsza liberalizacja może obecnie dokonywać się na bazie jednostronnych decyzji.
Po III Konferencji Ministerialnej WTO w Seattle w grudniu 1999 r. powstała inicjatywa skierowana przede wszystkim do krajów najmniej rozwiniętych i rozwijających się, która służyć ma odbudowie zaufania do WTO i zwiększeniu zaangażowania tych krajów w procesie negocjacyjnym nowej rundy WTO.
Inicjatywa ta w formie tzw. mini-pakietu odbudowy zaufania, przewiduje zwiększony dostęp do rynku w postaci bezcłowego i nieograniczonego ilościowo dostępu do rynku dla w zasadzie wszystkich towarów pochodzących z tych krajów, pomoc techniczną, budowanie potencjału krajów LDC, pomoc w procesie implementacji reguł i zasad WTO, pomoc instytucjonalną.
Polska podtrzymuje stanowisko wyrażone w dokumencie "Stanowisko Polski w sprawie nowej rundy wielostronnych negocjacji handlowych WTO", który Rada Ministrów przyjęła w dniu 23 listopada 1999 r. Szczegółowe stanowisko w kwestii krajów LDC będzie przedmiotem obrad KERM i Rady Ministrów. Konieczna będzie modyfikacja stanowiska Polski zwłaszcza w świetle deklaracji Komisji Europejskiej o udostępnieniu bezcłowego i bezkontyngentowego∗ dostępu do rynku UE dla towarów pochodzących z krajów LDC (ok. 920 linii taryfowych).
Kolejne traktatowe redukcje stawek celnych i okresy implementacyjne będą przedmiotem uzgodnień nowej rundy wielostronnych negocjacji handlowych WTO. Nowa Runda zwana potocznie Rundą Milenijną będzie jednym z najważniejszych wyzwań kilku najbliższych lat. Polska konsekwentnie opowiada się za prowadzeniem negocjacji w ramach Rundy Milenijnej w możliwie szerokim zakresie tematycznym, popierając podejście globalne, prezentowane przez Unię Europejską. Opowiadamy się za prowadzeniem negocjacji w m.in. takich dziedzinach jak: dalszy etap redukcji ceł na towary rolno-spożywcze i przemysłowe, dalsze negocjacje w sprawie usług, handel a inwestycje, handel a konkurencja, transparencja zakupów publicznych, handel a środowisko, problematyka handlu elektronicznego.
Wobec braku konsensusu odnośnie zakresu tematycznego negocjacji, obecnie toczą się rozmowy w zakresie rolnictwa i usług - w dwóch mandatowych obszarach (ustalonych w kwietniu 1994 r. w Marakeszu przy podpisywaniu Aktu Końcowego Rundy Urugwajskiej GATT i utworzeniu WTO). Polska aktywnie uczestniczy w rozmowach wielostronnych dotyczących dwóch wymienionych obszarów.
W zakresie rolnictwa główny ciężar rozmów skierowany będzie na aspekt dalszej liberalizacji handlu towarami rolno-spożywczymi oraz redukcja wsparcia wewnętrznego oraz subsydiów eksportowych. Nadal odczuwana jest duża rozbieżność stanowisk krajów CAIRNS (grupa krajów nie stosujących subsydiów eksportowych - m.in. Australia, Nowa Zelandia, Argentyna, Kanada i 12 państw rozwijających się) i USA oraz Unii Europejskiej.
W zakresie usług toczą się obecnie ustalenia w zakresie sposobu prowadzenia szczegółowych negocjacji, zagadnień horyzontalnych oraz liberalizacji w poszczególnych sektorach usługowych. Należy się spodziewać, iż do końca pierwszego kwartału 2001 r. poszczególne kraje członkowskie składać będą propozycje liberalizacyjne. Stąd tez przewidywać można, iż dopiero w 2001 r. runda
negocjacji rozpocznie się definitywnie.
Przewidywane jest także szczegółowe przejrzenie dotychczas obowiązujących postanowień Porozumień WTO. Zaznacza się w szczególności kwestie zasad prowadzenie postępowań ochronnych, funkcjonowanie systemu rozstrzygania sporów (DSU WTO), kwestie obowiązywania okresów przejściowych dla krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych.
SŁOWNIK
∗ Dumping, sprzedaż towarów eksportowanych za granicę po cenach niższych niż w kraju. Przesłankami jego stosowania może być: dążenie do opanowania nowych rynków lub utrzymania pozycji na dotychczasowych poprzez wyeliminowanie lub ograniczenie konkurencji, zdobycie dodatkowych dewiz, zmniejszenie lub likwidacja nadwyżki podaży na rynku krajowym.
Dumping może być stosowany przez monopole, ewentualnie oligopole∗ czasowo lub stale. Sprzyja mu protekcyjna polityka handlowa państwa. Wywołuje niekorzystne skutki: w kraju eksportera - konsumenci płacą wyższe ceny, pokrywając straty związane z niskimi cenami w eksporcie, w kraju importera - ograniczenie produkcji własnej wobec konkurencji tanich towarów importowanych. Po opanowaniu rynku eksporter podnosi ceny często do poziomu wyższego niż poprzednio.
Istnieje także dumping walutowy, polegający na świadomym zaniżaniu przez państwo kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych w celu zwiększenia konkurencyjności towarów własnych na rynkach międzynarodowych (ich ceny wyrażone w walutach obcych obniżają się) i zmniejszenia konkurencyjności towarów importowanych na własnym rynku (ich ceny wyrażone w walucie krajowej są wyższe). Prowadzi to do zwiększenia eksportu i ograniczenia importu, a zatem poprawy salda bilansu handlowego.
∗ Embargo, narzędzie polityki handlu zagranicznego i represji ekonomicznej, a pośrednio i politycznej, mogące polegać na całkowitym lub częściowym zakazie eksportu towarów do określonego kraju (ich grupy) lub importu towarów z tego obszaru, zakazie wyjazdów obywateli, odpływania statków lub lotów samolotów w określonym kierunku, zatrzymaniu statków obcego państwa wraz z ładunkiem, a w czasie wojny - zatrzymaniu statków państwa neutralnego (może być za odszkodowaniem) w celu wykorzystania ich dla potrzeb wojennych.
Embargo może dotyczyć także przepływu informacji (np. w trakcie negocjacji międzynarodowych) lub nowoczesnej techniki i technologii (zwłaszcza wojskowej) do określonych państw. Jest ono niezgodne z prawem międzynarodowym, jeśli nie wynika z konieczności ochrony przed skutkami postępowania obcego państwa.
∗ Globalizacja gospodarki, tworzenie gospodarki światowej, w której istnieje swobodna możliwość przepływu dóbr, usług oraz czynników wytwórczych. Gospodarcza zależność między krajami widoczna była już w czasie krachu giełdowego w 1929 na Wall Street, kiedy nastąpiło powszechne załamanie.
Obecnie struktura ekonomiczna świata jest jeszcze bardziej skomplikowana, a wielość i siła więzi stanowi o konieczności wspólnego rozwiązywania problemów.
Od lat 90., w związku z likwidacją odrębnego systemu państw socjalistycznego i reformami gospodarczymi w Chinach można mówić o upowszechnianiu się wspólnego modelu gospodarczego, co przyspiesza proces globalizacji. Jego podstawowymi czynnikami są: światowy system walutowy, rozwój struktur integracji gospodarczej, rozrost transnarodowych korporacji, międzynarodowych firm, tworzenie i umacnianie organizacji współtworzących ład gospodarczy w skali światowej.
Globalizacja gospodarki może z jednej strony dawać szanse związane z większą otwartością gospodarek, wyrównywaniem różnic rozwojowych, poczuciem wspólnoty interesów, z drugiej zaś czyni narodowe gospodarki wrażliwymi na każde załamanie na rynkach światowych, jak krach finansowy, recesja, kryzysy strukturalne, wzrost bezrobocia itp.
∗ Kontyngent,
1) obowiązkowe, określone umową lub nakazem świadczenia w naturze, dokonywane przez ludność na rzecz państwa, gminy itp.
2) określona ilość lub granica, dolna lub górna, jakiejś wielkości.
3) w ekonomii obowiązkowe lub dobrowolne ograniczenie importu, eksportu lub tranzytu w ciągu pewnego okresu, stosowane jako instrument polityki handlu zagranicznego państwa. Może być określony ilościowo lub wartościowo.
∗ Oligopol, rynek oligopolistyczny, model rynku, na którym występuje niewielka liczba - od dwóch (duopol) do kilkunastu - producentów, których decyzje cenowe są wzajemnie uzależnione. Uzależnienie to przyjmuje najczęściej formę paralelizmu cenowego, gdy decyzje co do ceny podejmuje największe przedsiębiorstwo oligopolu (lider cenowy), a pozostałe je naśladują, bądź mniej lub bardziej formalnych umów, dotyczących wspólnej polityki cenowej (umowa dżentelmeńska, kartel, syndykat itp.).
Oligopol jest najczęściej występującym modelem rynku, zarówno w przypadku produktów jednorodnych (np. stal, ropa naftowa, metale kolorowe), jak i zróżnicowanych (np. samochody, papierosy, sprzęt elektroniczny). Wejście nowych firm do oligopolu jest istotnie utrudnione, bądź ze względu na konieczność dysponowania dużym kapitałem, bądź z uwagi na bariery technologiczne lub prawne.
W oligopolu dominują pozacenowe formy konkurencji poprzez reklamę, poprawę jakości oraz atrakcyjności produktów oraz wprowadzanie nowych, stosowanie dogodnych dla odbiorców form i warunków sprzedaży.
∗ Protekcjonizm, polityka mająca na celu ochronę rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu oraz pobudzanie eksportu.
Narzędziami ograniczającymi import są: cła, ograniczenia ilościowe (kontyngenty, embargo) i bariery pozataryfowe (utrudnianie importu np. poprzez długotrwałość i drobiazgowość odpraw celnych, stawianie bardzo wysokich wymagań jakościowych importowanym towarom, zakazy wykorzystywania w przedsiębiorstwach i instytucjach państwowych surowców, materiałów i innych towarów pochodzenia zagranicznego itp.).
Pobudzeniu eksportu natomiast służą dotacje dla przedsiębiorstw podejmujących produkcję eksportową.
Polityka protekcjonizmu powoduje wzrost cen, ograniczenie dostępności towarów, obniżenie efektywności ogólnogospodarczej, zmniejszenie realnych dochodów gospodarki. Jest ona jednak często stosowana pod presją tych grup podmiotów gospodarczych, którym przynosi korzyści. Jest przy tym prosta w zastosowaniu i zapewnia dochody budżetowi państwa.
Argumentami najczęściej wysuwanymi na jej rzecz są: zapewnienie obronności państwa poprzez ochronę celną lub administracyjne zakazy importu towarów uznanych za strategiczne (produkcja zbrojeniowa, także żywności, leków i in.), ochrona nowych, rozwijających się dziedzin wytwarzania przed konkurencją towarów zagranicznych, przeciwdziałanie bezrobociu, zapobieganie odpływowi pieniędzy z kraju. Z wyjątkiem pierwszego, pozostałe argumenty mają charakter pozorny - pozytywne efekty protekcjonizmu występują tylko w krótkich okresach, w długich natomiast ujawniają się efekty negatywne (postulowane cele można osiągnąć innymi sposobami).
∗ Subsydium (z łaciny), dostarczanie przez rząd albo inną instytucję publiczną środków finansowych lub wsparcia dochodowego, lub cenowego przedsiębiorstwom (najczęściej eksporterowi), lub producentowi wyrobów przeznaczonych na eksport.
Subsydium dzieli się na bezpośrednie (bezpośrednie wsparcie finansowe, przejęcie zobowiązań, odroczenie spłaty podatków itd.) lub pośrednie (ulgi i ułatwienia obniżające koszt wytworzenia danego wyrobu). Wg Porozumienia o Cłach i Subsydiach wszelkie subsydia wspomagające eksport zostały zakazane. 3 rodzaje subsydiów wyłączono z powszechnego zakazu: pomoc finansową na dofinansowanie prac badawczych, rozwój regionów względnie zacofanych oraz ochronę środowiska naturalnego.
∗ Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (Central European Free Trade Association - CEFTA), porozumienie podpisane w 1992 przez Czechosłowację, Polskę i Węgry (od 1993 Czechy i Słowację) dotyczy powołania do życia strefy wolnego handlu pomiędzy krajami członkowskimi. Zawiera harmonogram redukcji stawek celnych i barier pozataryfowych (subsydia, embargo∗, podatki importowe itd.) we wzajemnym handlu.
Problemy związane są jedynie z liberalizacją handlu w zakresie towarów rolno-spożywczych wynikające z silnych działań w zakresie ochrony własnych rynków żywnościowych. Kraje CEFTA wspierają się wzajemnie w dążeniu do przyjęcia do Unii Europejskiej.
W 1995 do CEFTA przystąpiła Słowenia, a w 1997 Rumunia.
BIBLIOGRAFIA
Polityka gospodarcza pod redakcją Bolesława Winiarskiego, Warszawa 1999,
Raporty i opracowania tematyczne udostępnione na stronie internetowej Ministerstwa Gospodarki,
Zasoby sieci internet,
Multimedialny Słownik Ekonomiczny
GATT/WTO - geneza, ogólna charakterystyka. Polska w WTO.
__________________________________________________________________________________________
1
__________________________________________________________________________________________
15