Polityka handlowa jest częścią państwowej polityki ekonomicznej. Jest zbiorem celów działania i środków służących ich realizacji. Tradycyjnie dzieli się ją na dwa typy: politykę wolnego handlu i politykę protekcjonistyczną. Wolny handel oznacza, że państwo nie ingeruje w sferę stosunków gospodarczych z zagranicą., protekcjonizm zaś, zakłada aktywny wpływ na współpracę z zagranicą, posługując się w tym celu gamą instrumentów ekonomicznych i decyzji administracyjnych.
1. Zagraniczna polityka handlowa i jej instrumenty.
W przeszłości, gdy obroty towarowe były jedyną formą powiązań gospodarczych z zagranicą, oddziaływanie państwa koncentrowało się wyłącznie na tych obrotach. W miarę upływu czasu przedmiotem międzynarodowych stosunków gospodarczych stał się również przepływ usług oraz czynników produkcji, co spowodowało, że polityka handlowa została rozszerzona o dodatkowe sposoby oddziaływania państwa, obejmujące całość powiązań gospodarczych z zagranicą.
Narzędziami zagranicznej polityki ekonomicznej są elementy mechanizmów ekonomicznych funkcjonujących w kraju i wykorzystywanych przez państwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze. Narzędzia te można podzielić na: środki taryfowe, parataryfowe i pozataryfowe.
Środkami taryfowymi są przede wszystkim cła, ale możemy też zaliczyć do nich zawieszenie poboru ceł (całkowite lub częściowe), kontyngenty taryfowe i plafony taryfowe.
Środki parataryfowe to opłaty wyrównawcze, podatki importowe, subwencje a do pozataryfowych zaliczamy ograniczenia ilościowe, koncesje i licencje, bariery techniczne i ograniczenia dewizowe. Do barier technicznych należą, oprócz wymagań technicznych, również wymagania sanitarne, ekologiczne itp. Praktycznie normy te nie są środkami polityki handlowej, lecz regulują inne sfery gospodarki, np. ochronę zdrowia czy środowiska.
2. Międzynarodowa polityka handlowa i jej instrumenty.
Przez pojęcie międzynarodowej polityki handlowej rozumiemy jednolite w skali grupy krajów, regionu geograficznego bądź w skali globalnej cele, środki i narzędzia tej polityki. Drogą do wypracowania międzynarodowej polityki ekonomicznej jest koordynacja zagranicznej polityki ekonomicznej zainteresowanych krajów. Jednym ze sposobów koordynacji polityki handlowej grupy krajów jest zawieranie układów handlowych oraz powoływanie i wstępowanie przez kraje zainteresowane liberalizacją handlu, do organizacji. Najbardziej znaną jest Światowa Organizacja Handlu (WTO- World Trade Organisation). W jej ramach możemy wyróżnić między innymi układy takie jak: GATT (Układ Ogólny w sprawie taryf celnych i handlu), GATS (układ Ogólny w sprawie handlu usługami) i porozumienie TRIPs ( handlowe aspekty praw własności intelektualnej). Poza WTO tworzą się jeszcze dodatkowe porozumienia między mniejszą grupą państw i tworzą one strefy wolnego handlu. Są to formy integracyjne, w których kraje je tworzące decydują się na stopniowe znoszenie przeszkód w handlu wzajemnym.
Możemy tu wymienić między innymi: CEFTA (Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu), do której należą Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja i Węgry; EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu), do którego należą Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein i Islandia; BFTA (Bałtycka Strefa Wolnego Handlu), w której są tylko Litwa, Łotwa i Estonia.
Można więc powiedzieć, że do instrumentów międzynarodowej polityki handlowej zaliczają się tak środki taryfowe, parataryfowe i pozataryfowe, jak i organizacje, układy i porozumienia zawarte przez pewną grupę krajów, dotyczące liberalizacji handlu w obrębie tych państw i podejmowanych środków wobec produktów pochodzących z pozostałych krajów.
3. Podstawowe cele i zasady GATT.
GATT powstał w wyniku pierwszej rundy wielostronnych negocjacji taryfowych, czyli podczas Rundy Genewskiej w 1947 roku. Od tego czasu GATT stał się dla rządów państw uprzemysłowionych, dążących do obniżenia barier w handlu, najważniejszym punktem zogniskowania tych starań. Postęp w kierunku liberalizacji handlu okazywał się czasami nierówny, jednak kolejne wielostronne negocjacje handlowe oraz pozytywny efekt pokazowy, jaki wywoływały zorientowane na zewnątrz strategie rozwojowe, zmierzające do integracji z gospodarką światową, doprowadziły do stałego obniżania przeciętnego poziomu protekcjonizmu w większości krajów. Zasady i rygory sformułowane przez GATT pomagają rządom w liberalizacji handlu i opieraniu się naciskom na rzecz protekcjonizmu.
GATT nigdy nie był organizacją międzynarodową (czyli podmiotem posiadającym osobowość prawną według prawa międzynarodowego), lecz traktatem międzynarodowym. Dlatego zamiast państw członkowskich w GATT występują strony umowy.
Głównymi celami GATT są, między innymi, podniesienie standardu życia, zapewnienie pełnego zatrudnienia, znaczny i stały wzrost dochodów realnych i efektywnego popytu, pełne wykorzystanie zasobów światowych oraz rozwój produkcji i wymiany dóbr. Do realizacji tych celów przyczyniają się wzajemne i obustronne korzystne porozumienia, obejmujące znaczną obniżkę ceł i innych barier w handlu, a także wyeliminowanie dyskryminującego traktowania w handlu międzynarodowym.
Układ był oparty na kilku podstawowych zasadach:
Zasada niedyskryminacji, zgodnie z którą członkowie GATT muszą być jednakowo traktowani, co oznacza, że każdy przywilej handlowy przyznany jakiemukolwiek krajowi, musi być automatycznie i niezwłocznie przyznany wszystkim innym członkom GATT-u.
Klauzula Narodowa wymaga, by towary importowane po przekroczeniu granicy i opłaceniu cła, były tak samo traktowane jak podobne produkty krajowe.
Zasada wzajemności, która powinna być stosowana i przestrzegana w czasie rund negocjacyjnych i podczas przystępowania do GATT-u. Oznacza to, że żaden kraj nie ma obowiązku udzielenia koncesji handlowych jeżeli nie otrzyma w zamian co najmniej równorzędnych koncesji.
W założeniu, cła są głównym instrumentem polityki handlowej. Stopniowa redukcja ceł w toku negocjacji umożliwiała liberalizację handlową, która była głównym celem. W ten sposób tworzono gwarancję „dostępu do rynku”.
„Uczciwa konkurencja” obejmująca liczne zasady przeciwdziałania nieuczciwej polityce handlowej. Zaliczamy do tego zakaz stosowania nieuczciwego dumpingu i odpowiednie procedury antydumpingowe a także ograniczenia subwencyjne eksportu oraz właściwe procedury nakładania ceł wyrównawczych.
4. Wyniki rund negocjacyjnych GATT. Liberalizacja handlu międzynarodowego.
Pierwszą rundą wielostronnych negocjacji taryfowych była Runda Genewska, z 1947 roku, która doprowadziła do powstania Układu Ogólnego GATT. Udzielono wtedy 45 tysięcy wzajemnych koncesji taryfowych obejmujących około połowę handlu światowego. W sprawie ceł ustalono negocjowanie towar za towar metodą ofertową. W rundzie tej uczestniczyły 23 kraje.
Kolejne rundy to:
Torquay w latach 1950-1951, wzięły w nich udział 32 kraje; udzielono 8700 koncesji taryfowych i 4 akcesje;
Genewa w latach 1955-1956, wzięły udział 33 kraje, umiarkowanie obniżono stawki celne;
Podczas pierwszych rund negocjacyjnych nie obniżono znacząco stawek celnych. Jedynie podczas pierwszej rundy w 1947 roku obniżka w USA wynosiła 21,1%. W rundach późniejszych stawki te przeciętnie spadły odpowiednio o 1,9, 3,0 i 3,5%. W połowie lat pięćdziesiątych średnia ważona taryf głównych krajów uprzemysłowionych została obniżona do około 15%.
Runda Dillona odbyła się w latach 1960-61 i uczestniczyło w niej 39 krajów. Ta runda również nie przyniosła oczekiwanych efektów: dokonano jedynie wymiany 4400 koncesji taryfowych, ale nie udzielono ustępstw taryfowych na towary rolne, nie zważając na to, że były to właśnie te produkty, wobec których oczekiwano wzrostu efektywnych taryf.
Runda Kennedy'ego w latach 1963-67. Przyjęto nowe metody negocjacji taryfowych dla produktów przemysłowych, które doprowadziły do średniej obniżki ceł w handlu tymi produktami o 35%. Przyjęto również „Kodeks antydumpingowy”, i uzgodniono stosowane przez USA procedury wyceny celnej na niektóre produkty. Przy omawianiu tej rundy warto zauważyć, że pod koniec przystąpiła do GATT Polska, jako pierwszy przedstawiciel gospodarki centralnie planowanej.
Runda Tokijska zaczęła się w roku 1973 a skończyła w 1979. Uczestniczyło w niej aż 99 krajów. Przeciętne cła obniżono od jednej trzeciej do 6% dla importu artykułów przemysłowych z krajów OECD. Uzgodniono dobrowolne kodeksy postępowania dla wszystkich zagadnień pozataryfowych oprócz środków ochronnych.
5. Najważniejsze ustalenia Rundy Urugwajskiej.
Runda Urugwajska rozpoczęła się w roku 1986 i trwała do 1994. Na początku uczestniczyły w niej 103 kraje ale już w 1993 roku były ich 117.
Tematyką tej rundy były cła i środki pozataryfowe: antydumping, wycena celna, subsydia i cła wyrównawcze, zamówienia rządowe, licencje importowe, standardy produktów, środki ochronne, usługi, prawa własności intelektualnej, inspekcje przedspedycyjne, polityka inwestycyjna związana z handlem.
Runda Urugwajska doprowadziła do dalszej liberalizacji handlu międzynarodowego, nie tylko poprzez redukcję taryf celnych, lecz także eliminację ceł dla pewnych grup produktów (tzw. porozumienie zero -za -zero), do ponownego włączenia handlu produktami rolnymi, tekstyliami i odzieżą w system handlowy oraz zwiększenia zakresu rygorów. Powołano WTO, organizację mającą nadzorować funkcjonowanie GATT, GATS, i porozumienia TRIPs. Średnie cła na produkty przetworzone w krajach przemysłowych, ważone rozmiarami handlu danymi produktami spadły z 6,4 do 4,0%, czyli o ok. 40%. Dla porównania średnie ważone cło wynosiło 35% przed utworzeniem GATT w 1947 roku i około 15% podczas Rundy Dillona.
6. WTO
15 kwietnia 1994 roku został podpisany w Marakeszu Akt końcowy Rundy Urugwajskiej GATT a wraz z nim Porozumienie o ustanowieniu Światowej Organizacji Handlu (WTO). Od 01.01.1995 roku WTO przejęła zadania dotychczasowych struktur GATT.
WTO jest trzecią obok Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego instytucją regulującą zasady międzynarodowych stosunków ekonomicznych i odpowiadającą za ich przestrzeganie. Jej działalność została oparta na strukturze organizacyjnej, normach prawnych i międzynarodowych funkcjach regulacyjnych GATT, kształtujących wzajemne stosunki państw członkowskich w zakresie obrotu towarowego, usług oraz praw własności intelektualnej, a także procedury rozwiązywania sporów. WTO ma znacznie większe kompetencje niż GATT.
Na czele WTO stoi konferencja ministerialna wszystkich krajów członkowskich, zwoływana nie rzadziej niż co 2 lata. Ma to na celu wzmocnienie kierownictwa politycznego WTO oraz stworzenie nagłośnienia i wiarygodności dla reguł tej organizacji na krajowych arenach politycznych.
Do funkcji WTO należą:
Nadzór nad realizacją wszystkich porozumień Rundy Urugwajskiej oraz poprawa efektywności działań członków w odniesieniu do zasad i procedur prowadzenia wymiany, a także liberalizacji w dziedzinach, które podlegają regulacjom WTO.
Dalsze rokowania dotyczące liberalizacji i regulacji wymiany handlowej.
Administrowanie uzgodnieniami o regułach i procedurach rozstrzygania sporów za pomocą Organu Rozstrzygania Sporów.
Administrowanie Mechanizmem Przeglądu Polityki Handlowej.
Współpraca z MFW i BŚ w celu zwiększania spoistości działań w zakresie globalnej polityki handlowej.
WTO tworzy mechanizmy umożliwiające wprowadzenie niedyskryminacji w handlu, redukcję istniejących barier handlowych, tworzy jednolity system zasad i procedur prowadzenia wymiany, nadzoru nad realizacją uzgodnionych porozumień, stosowania środków ochronnych w razie naruszania tych zasad, rozwiązywania ewentualnych sporów i dalszej liberalizacji handlu.
W okresach między spotkaniami konferencji ministrów organizacją kieruje Rada Generalna na poziomie wyższych funkcjonariuszy. Rada Generalna spotyka się ok. 12 razy w roku i w posiedzeniach ich uczestniczy przeciętnie 70% wszystkich członków WTO i zazwyczaj są oni reprezentowani przez delegacje rezydujące w Genewie. Rada przekształca się w razie potrzeby w organ orzekający w sprawie sporów handlowych (Dispute Settlement Body- DSB) lub oceniający politykę handlową krajów członkowskich (Trade Policy Review Body- TPRB).
Członkostwo w WTO jest otwarte dla każdego państwa lub oddzielnego terytorium celnego, posiadającego pełną autonomię w przeprowadzaniu swych zewnętrznych relacji handlowych. Warunki przyjęcia muszą być uzgodnione między wnioskodawcą i członkami WTO.
Zainteresowany wstąpieniem do WTO rząd musi dostarczyć memorandum, opisując swój system handlu. Na podstawie tego memorandum członkowie grupy roboczej, składającej się z przedstawicieli zainteresowanych krajów, wyjaśniają funkcjonowanie systemu handlu w kraju wnioskodawcy i zazwyczaj skupiają się szczególnie na zgodności z regułami wielostronnymi, zadając szczegółowe pytania odnoszące się do memorandum. Elementy niezgodne z regułami WTO muszą być usunięte lub podlegają specjalnie wynegocjowanym klauzulom.
7. Konferencja Ministerialna WTO w Doha
Konferencja Ministerialna WTO w Doha miała miejsce w dniach 9-13 listopada 2001 roku. Wzięły w niej udział 142 kraje. Podczas obrad miały zapaść decyzje o rozpoczęciu nowej rundy rozmów w sprawie liberalizacji handlu lecz obrady zdominowały spory Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Dotyczyły one standardów socjalnych, ochrony środowiska, subwencji dla rolnictwa i regulacji antydumpingowych.
Udało się jednak uzgodnić tekst deklaracji końcowej, w której przyjęto, że w przyszłym roku rozpoczną się rozmowy między innymi o redukcji subsydiów w eksporcie rolnym, o obniżeniu lub zniesieniu ceł na towary przemysłowe i o problemach krajów rozwijających się. Ponadto przyjęto do WTO Chiny i Tajwan.
W rezultacie, po 6-ciu dniach obrad, został ustalony kompromisowy tekst deklaracji końcowej WTO dotyczący rozpoczęcia za rok nowej rundy negocjacji. Uczyniono również 3 odstępstwa wobec Unii Europejskiej: w kwestii rolnictwa, inwestycji i środowiska. Ministrowie handlu zatwierdzili również dla 77 krajów (dawnych kolonii europejskich w Afryce, na Karaibach i na Pacyfiku) preferencje w handlu z UE, co oznacza wyłączenie z reguł WTO. Indie zażądały znacznych zmian w dziedzinie inwestycji oraz szybszego zniesienia przez kraje zachodnie, tzn. USA i Kanadę, ograniczeń w imporcie tekstyliów.
8. Polityka handlowa Polski
Udział Polski w rokowaniach rolnych i polska lista zobowiązań rolnych
W czasie tzw. Rundy Urugwajskiej, Polska będąca wówczas eksporterem netto art. rolnych i jednocześnie odczuwająca negatywne skutki protekcjonizmu rolnego na rynkach głównych odbiorców ( zwłaszcza UE na który przypadało 58% całego eksportu rolnego Polski ) , była zainteresowana osiągnięciem porozumienia o wydatnej liberalizacji handlu rolnego.
Punktem wyjścia do negocjacji była wstępna lista koncesji rolnych zgłoszona przez Polskę w listopadzie 1993, a także postulaty większej liberalizacji importu niektórych produktów, wysunięte przez USA, Kanadę, Australię, Nową Zelandię. Rozmowy w zakresie dostępu do polskiego rynku dotyczyły : wielkości kontyngentów i wielkości stawek celnych, jakie będą mogły być stosowane poniżej wielkości importu objętych kontyngentami.
Polska lista koncesji rolnych (zobowiązań):
zobowiązanie taryfowe- taryfikacja w odniesieniu do pozycji ważnych dla polskiego rolnictwa, w wyniku której uzyskano i przedstawiono do związania stawki celne znacznie wyższe od stosowanych i zbliżone do poziomu rzeczywistej ochrony rynku w UE. Polska zagwarantowała sobie prawo do „stosowania specjalnej klauzuli ochronnej„ (SSG), która zezwala do 2000 r. na wprowadzenie dodatkowych opłat celnych w wypadku nadmiernego wzrostu importu lub spadku cen towarów importowanych- związanie stawek celnych na wszystkie art. rolne, też na niektóre produkty z działów przemysłowych ( bawełna, wełna, albuminy, sorbit), co oznacza że można je podnieść tylko w wyniku negocjacji- redukcji tych stawek do 2000r. średnio o 37%.
zobowiązania dostępu do rynku w postaci kontyngentów minimalnego i bieżącego dostępu ( kontyngentów celnych ). Polska zapewniła, że dla ustalonych kontyngentów. warunki dostępu do polskiego rynku nie pogorszą się w stosunku do istniejących w dniu 15.12.93. Generalną zasadą jaką kierowała się Polska określając wielkości kontyngentów importowych było ustalenie ich na poziomie co najmniej 3% konsumpcji krajowej i wzrost do 5% w ciągu 6 lat.
zobowiązania do redukcji rządowego wsparcia sektora rolnego- mogą być zredukowane tylko subsydia wpływające bezpośrednio na produkcję. ( redukcja subsydiów bazowych o 20% do 2000mln). Polska zagwarantowała sobie możliwość subsydiowania produkcji w skali całego sektora rolnego do wysokości 4022mln USD w 1995r. i 3329mln USD w 2000r.
zobowiązania do redukcji subsydiów eksportowych i subsydiowanego eksportu- polega na określeniu maksymalnych dozwolonych wielkości i wartości dotowanego eksportu. Stopień redukcji wynosi: 36% w odniesieniu do wielkości wydatków na subsydia i 21% w odniesieniu do wolumenu dotowanego eksportu. Polska zagwarantowała sobie prawo do dotowania np.: mięsa i przetworów, owoców i warzyw, cukru, wyrobów spirytusowych. ( subsydia mogą ale nie muszą być stosowane, ich wpisanie do listy zobowiązań jest dążeniem do jak najszerszego manewru w okresie przeobrażeń polskiej gospodarki. )
Wyniki handlu zagranicznego i relacje makroekonomiczne w polskiej gospodarce w latach 2001-2002. ( zagraniczna polityka gospodarcza Polski 2001-2002 )
W roku 2001 nastąpiło spowolnienie wzrostu polskiej gospodarki do poziomu, który nie był notowany od 10 lat. PKB powiększył się w cenach stałych zaledwie o 1,1%, wartość dodana brutto w gospodarce narodowej o 0,9%, a popyt krajowy zmniejszył się o 2% w porównaniu z 2000r. Stopa inflacji spadła do 5,5% z 10,1% w 2000r. Bezrobocie wzrosło do 17,4% ( w 2000r- 15,1%). Wzrósł udział sektora prywatnego w PKB z 71,5% w 2000r na 72,5% w 2001r.
W 2001r w obrotach handlu zagranicznego osiągnięto największy przyrost eksportu- o prawie 1/5 w stosunku do krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz krajów rozwijających się. Na te grupy przypada łącznie 25% polskiego eksportu i ok. 30% importu. Pojawiło się nowe zjawisko w stosunkach gospodarczych Polski z krajami rozwijającymi się- z Chinami i Indiami-to znaczy lokowanie w nich zamówień dotyczących produkcji i przerobu uszlachetniającego wyrobów tekstylnych, odzieżowych, obuwia, galanterii skórzanej itp. przez polskich przedsiębiorców- pośredników i producentów.
Poziom obciążeń celnych w imporcie do Polski w 2001 i na początku 2002 roku
Proces redukcji cła na mocy umów o wolnym handlu został prawie zakończony. 01.01.2002- zniesione zostały ostatnie stawki celne na samochody importowane z UE i z innych obszarów wolnego handlu. Cały handel artykułami przemysłowymi z UE, EFTA, CEFTA jest już realizowany na warunkach bezcłowych.
Nowym elementem jest wejście w życie ( początek kwietnia 2002r ) umowy o wolnym handlu z Chorwacją ( z natychmiastowym otwarciem rynku- na zasadzie wzajemności- na wszystkie wyroby przemysłowe i pewną liberalizację handlu artykułami rolno-spożywczymi). Rozmowy w sprawie umów z innymi krajami nie są prowadzone w związku z perspektywą rychłego członkostwa w UE.
W efekcie znacznego otwarcia rynku na import (wynikającego z umów o wolnym handlu) przeciętny poziom ceł jest już bardzo niski, zwłaszcza na wyroby przemysłowe- 1,44% w 2001r. Cła w imporcie artykułów rolnych są wyższe: w 2001r wynosiły 10,6%.
Ograniczenia pozataryfowe w imporcie i eksporcie Polski
W roku 2001 Polska nie wszczęła żadnego postępowania ochronnego i antydumpingowego.
Na początku 2002r na wniosek firmy Adipol z Chorzowa zostało wszczęte postępowanie ochronne wobec importu karbidu, a na wniosek firmy chemicznej Dwory z Oświęcimia postępowanie antydumpingowe wobec kauczuku syntetycznego (SBR) pochodzącego z Czech, Rosji i Rumunii.
Trzeba wspomnieć, że liczne postępowania ochronne coraz częściej kończą się niezastosowaniem środka ochronnego. W latach 1998-2002 wskaźnik sukcesu, czyli stosunek wszczętych postępowań do zakończonych ustanowieniem środka, wynosił 57%. Jest to poziom zbliżony do średniej dla krajów członkowskich WTO, lecz jednak niższy (WTO- 59%).
Na niską skuteczność wszczętych postępowań miały wpływ:
umorzenia niektórych spraw z powodu wycofania wniosku,
brak dowodu wyrządzenia poważnej szkody krajowemu przemysłowi lub groźby jej wystąpienia,
brak związku przyczynowego między szkodą a importem.
Postępowania ochronne wszczęte przez Polskę na mocy ogólnej klauzuli ochronnej w 1998-2002. (przykłady)
towar |
kraj |
Data wszczęcia |
Wynik postępowania |
Węgiel kamienny |
Rosja |
30.07.98 |
Kontyngent ilościowy do 31.12.02r. |
Obuwie |
Chiny |
06.08.98 |
Dodatkowa opłata celna do 31.12.05r. |
Ciągniki rolnicze i używane w leśnictwie |
UE, Czechy, Słowacja, Rosja, Białoruś |
14.12.99 |
Postępowanie zakończone bez zastosowania środka. |
Żelazka elektryczne |
Chiny |
29.02.00 |
Dodatkowa opłata celna do 30.09.04r. |
Azotan potasu |
Erga omnes |
22.12.00 |
Postępowanie zakończone bez zastosowania środka |
Węglik wapnia |
Erga omnes |
17.02.02 |
Postępowanie w toku |
Źródło: zestawiono na podstawie Monitorów Polskich z lat 1998-2002 (kwiecień)
Postępowanie ochronne wszczęte w Polsce na mocy ustawy tekstylnej (przykłady)
Towar |
Kraj |
Data wszczęcia |
Wynik postępowania |
tkaniny |
Tajwan, Republika Korei |
29.04.99 |
Kontyngent ilościowy w imporcie z Tajwanu, Korea- zakończenie postępowania bez ustanowienia środka ochronnego |
przędza z włókien syntetycznych akrylowych |
Litwa |
23.08.99 |
Kontyngent ilościowy |
przędza z poliestrów |
Tajwan |
15.10.99 |
Umorzone |
przędza z włókien syntetycznych akrylowych |
Rumunia |
10.10.00 |
Kontyngent ilościowy (zniesiony w kwietniu 2002 na wniosek TMB) |
Źródło: zestawiono na podstawie Monitorów Polskich
Postępowanie antydumpingowe wszczęte w Polsce w latach 1999-2002 (stan na 30.04)
Zapalniczki gazowe jednorazowe i do wielokrotnego napełniania |
Tajwan Wietnam
Indonezja |
21.06.99 21.06.99
21.06.99 |
Cło antydumpingowe do 25.08.00 Cło antydumpingowe od 06.11.00 do 06.11.01 umorzenie postępowania 06.11.00 |
Filmy rentgenowskie |
Niemcy |
15.03.99 |
Zobowiązanie cenowe od 13.11.00 |
Syntetyczne włókna cięte z poliestrów , kabel z włókna syntetyczne z poliestrów |
Białoruś |
26.05.99 |
Cło antydumpingowe od 25.08.00 |
Kauczuk syntetyczny |
Czechy, Rumunia, Rosja |
22.01.02 |
Postępowanie w toku |
Źródło: zestawiono na podstawie Monitorów Polskich z lat 1999-2002 (kwiecień)
Ograniczenia administracyjne obowiązujące w eksporcie Polski w latach 2001-2002 (stan na 30.04)
Środek ochronny |
Towary objęte ograniczeniami |
Okres obowiązywania |
Podstawa prawna |
Automatyczna rejestracja |
Kształtowanie i profile ze skali niestopowej
Substancje zubożające warstwę ozonową |
Do 31.12.02
Do 31.12.02 |
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 20.12.00 i z 11.12.01 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 31.03.99 i z 20.12.01 |
Kontyngenty ilościowe |
Niektóre wyroby tekstylno odzieżowe eksportowane do USA i Kanady |
Do 31.12.02 |
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 20.12.00 i z 28.12.01 |
Czasowy zakaz wywozu |
Żywe gęsi i jaja gęsie
Ropa i wyroby pochodne eksportowane do F.R. Jugosławii
Substancje zubożające warstwę ozonową i towary zawierające te substancje |
Do 31.12.02
Bezterminowo
Do 30.06.02
|
Rozporządzenie Rady Ministrów z 27.12.00 i z 28.12.01 Rozporządzenie Rady Ministrów z 27.04.99 i z 22.09.99 . Rozporządzenie Rady Ministrów z 19.12.97, z 30.03.99 i z 28.12.01 |
Źródło: zestawiono na podstawie Dzienników Ustaw RP z lat 1997-2002 (kwiecień)
Pozataryfowe środki polityki handlowej stosowane wobec polskiego eksportu przez partnerów handlowych Polski
Środki antydumpingowe stosowane wobec eksportu Polskich towarów w latach 2001-2002
towar |
kraj |
Środek antydumpingowy |
Rury bezszwowe z żelaza i stali |
UE |
Zobowiązania cenowo-ilościowe lub cło antydumpingowe od 25.11.97 |
Nawozy azotanowe UAN |
UE |
Ostateczne cło antydumpingowe od 01.01.95 |
Palety drewniane płaskie |
UE |
Zobowiązania cenowe od 06.07.97, ostateczne cło antydumpingowe od 24.11.97 |
Cynk nieobrobiony, niestopowy |
UE |
Zobowiązania cenowe od 03.09.97, lub cło od 22.09.97 |
Liny i druty ze stali |
UE |
Zobowiązania cenowo-ilościowe od 19.02.99 lub cło od 18.08. 99 |
Blachy stalowe węglowe |
USA |
Ostateczne cło antydumpingowe od 22.06.93 |
Pręty żebrowane |
USA |
Ostateczne cło antydumpingowe od 07.09.01 |
Profile stalowe typu H |
Tajwan, Tajlandia |
Zobowiązania cenowe od 20.03.97 Ostateczne cło antydumpingowe od 27.05.97 |
Oxoalkohole |
Indie |
Ostateczne cło antydumpingowe od 17.07.00 |
Papier powlekany i tektura |
Argentyna |
Ostateczne cło w postaci ceny minimalnej. FOB = 600 USD do 23.11.02 |
Karbid |
Argentyna |
Ostateczne cło w postaci ceny minimalnej FOB = 476 USD od 21.11.01 |
Źródło: Dzienniki Urzędowe UE; raporty półroczne Komitetu Antydumpingowego WTO
Polityka wspierania i promocji eksportu
Podstawy funkcjonującego obecnie systemu instrumentów finansowych wspierania eksportu przez państwo stworzono w latach 1994-1997. Składają się na to:
- ubezpieczenia i gwarancje eksportowe, -dopłaty do oprocentowania kredytów eksportowych, -poręczenia i gwarancje na finansowanie przedsięwzięć eksportowych, -kredyty rządowe na finansowanie importu polskich towarów i usług przez kraje rozwijające się.
Nakłady na promocję eksportu w Polsce 1999-2001 :
Polska |
Nakłady w mln USD |
1999 |
5,2 |
2000 |
7,6 |
2001 |
15,2 |
Najpowszechniejsza forma wsparcia promocyjnego- dofinansowanie uczestnictwa polskich przedsiębiorstw w imprezach targowo- wystawienniczych za granicą.
Częściową refundacją kosztów są objęte wybrane imprezy wystawiennicze :
10 polskich wystaw narodowych za granicą o priorytetowym znaczeniu dla gospodarki,
191 międzynarodowych targów i wystaw o bardzo istotnym znaczeniu branżowym dla gospodarki,
88 międzynarodowych targów i wystaw za granicą, na których wskazane byłoby zaprezentowanie polskich firm.
Ze środków na promocję wspierane jest tworzenie Domów Polskich za granicą, które prezentują ofertę eksportową polskich przedsiębiorstw z jednej lub kilku pokrewnych branż. Powstały one w: Słowenii, Rosji, Niemczech, Czechach.
Pozostałe formy wspierania promocyjnego :
- działalność promocyjna polskich przedstawicielstw ekonomiczno- handlowych za granicą, - przedsięwzięcia informacyjno- wydawnicze, - seminaria i szkolenia, - nagrody ministra gospodarki za szczególne osiągnięcia w eksporcie.
Skuteczniejszą promocję polskich towarów zakłada rządowa strategia: „Przedsiębiorczość -rozwój-praca”.
Cel ten ma być osiągnięty przez :
koncentrację eksportu i działalności promocyjnej finansowanej ze środków budżetowych na wybranych rynkach (kraje UE, Rosja, inni sąsiedzi, Ameryka Płn., Chiny, Japonia),
zaostrzenie kryteriów weryfikacji efektów wspierania promocyjnego, - działania instytucji publicznych i organizacji przedsiębiorców na rzecz poprawy międzynarodowego wizerunku polskich marek,
poszerzenie oferty publicznych usług dla małych i średnich przedsiębiorstw w postaci informacji rynkowej, szkoleń, doradztwa, wsparcia finansowego promocji handlowej na rynkach zagranicznych,
udział całej służby zagranicznej (nie tylko handlowej) we wsparciu interesów gospodarczych Polski za granicą,
utworzenie na wzór innych krajów profesjonalnej instytucji zajmującej się międzynarodową promocją gospodarki i eksportu - projekt ustawy o powołaniu Agencji Rozwoju Eksportu rozpatrzony we wrześniu 2002r.
Nawet najlepszy system nie przyniesie jednak spodziewanych efektów, jeśli nie będzie mu towarzyszyła sprzyjająca eksportowi polityka monetarna, fiskalna i polityka wspierania rozwoju konkurencyjnej oferty eksportowej.
9. Polityka handlowa USA
Polityka handlowa USA już od czasów powojennych skłaniała się ku polityce wolnego handlu. Po wojnie USA były twórcą Pax Americana- powojennych reguł gry, które zaowocowały utworzeniem MFW i Banku Światowego, oraz Układu Ogólnego o Cłach i Handlu ( GATT ).
Rynek USA jest obecnie jednym z najmniej chronionych rynków z poziomem stawek nominalnych rzędu 4-5% i obowiązuje na nim niewiele barier pozataryfowych. W USA występują bardzo wysokie stawki celne (kominy celne) na niektóre produkty tj.: tekstylia, odzież, obuwie, szkło, łożyska. Istnieją nietaryfowe bariery dostępu do rynku w postaci ograniczeń ilościowych (kwot importowych) na tekstylia, odzież, sery. Przeszkodą w penetracji rynku są różne standardy (stanowe, federalne, municypalne), a także przepisy o etykietowaniu towarów, na których musi się znaleźć nie tylko kraj, z którego pochodzi produkt gotowy, ale także państwa, z których pochodzą składniki czy elementy danego wyrobu gotowego.
Na mocy ustawy o zakupach rządowych ustanowiono preferencje dla dostawców krajowych, w tym cenowe.
Istnieją obszary w których produkcja krajowa jest subsydiowana.
Występują postępowania antydumpingowe i antysubwencyjne. Podstawą orzeczenia o dumpingu lub subwencjonowaniu może być tylko jedna transakcja mimo istnienia innych niekwestionowanych. Jest to dużą przeszkodą dla eksporterów, gdyż wszczęcie postępowania, niezależnie od wyniku, powoduje powstrzymywanie się importerów od zakupów w wyniku obawy przed cłem antydumpingowym, lub wyrównawczym.
USA dowodzi, że wskutek otwartości ich rynku już obecnie są wykorzystywani przez partnerów, którzy sami chronią rynki lub subsydiują eksport, i że wolny handel jest kategorią nierealistyczną.
Po wojnie udział USA w produkcji globalnej wzrósł o połowę a udział w obrotach międzynarodowych zmalał z ¼ do niecałej 1/6 a rola surowców ważnej części składowej eksportu USA spadła z około połowy do ¼.
Pojawiły się nowe zbiorowe (UE) i jednostkowe (Japonia) potęgi gospodarcze skutecznie konkurujące z USA o rynek globalny.
Główny nacisk kładzie się obecnie nie tyle na ochronę rodzinnego rynku przed importem, ile na otwarcie rynków partnerów USA dla eksportu amerykańskiego.
Głównym instrumentem nacisku USA, jest zagrożenie nałożeniem sankcji w postaci karnych stawek celnych,ale też agresywne negocjacje wymuszające daleko idące koncesje celne, zmiany w wewnętrznej polityce gospodarczej zwiększające ich skłonność do importu.
ZASADA UNILATERALIZMU- USA jednostronnie, a nie przez odniesienie się do wielostronnych- WTO - ustalają kryteria o naruszaniu ich interesów gospodarczych, decydują o zaistnieniu takiego naruszenia i orzekają nałożenie sankcji z tego powodu.
ZASADA EKSTERYTORIALNOŚCI - USA stosują własne prawodawstwo i zasady polit. ekonom. wobec firm amerykańskich działających za granicą, też wobec firm trzecich które naruszają te prawa.
USA bronią się zatem przed naruszeniem swego narodowego interesu przez innych ale sami nie przyznają tego prawa państwom trzecim.
10. Polityka handlowa Unii Europejskiej
Wspólnota Europejska w 1971r. wprowadziła system powszechnych preferencji celnych.
W 2002 na mocy rozporządzenia Rady WE został wprowadzony kolejny zmodyfikowany system powszechnych preferencji celnych na lata 2002-2004.
Wspólnotowy GSP daje bezcłowy dostęp do rynku UE wszystkim towarom (z wyjątkiem broni i amunicji, bananów, cukru i ryżu) z 49 krajów najmniej rozwiniętych. W stosunku do bananów, cukru i ryżu planuje się stopniową redukcję stawek celnych, tak aby z rokiem 2007 cła wyeliminować.
W pierwszej połowie lat 90 nastąpiła trudna sytuacja gospodarcza w krajach UE (utrzymująca się w tych krajach słaba koniunktura gospodarcza), która miała też odzwierciedlenie w ich handlu zagranicznym. Jednak już w drugiej połowie dekady import zewnętrzny rósł szybciej (o 9,2% średniorocznie) niż eksport (o 7,3%), głównie za sprawą bardzo dynamicznie rosnącego importu sprzętu transportowego (o 20,4%), maszyn i urządzeń (odpowiednia stopa wzrostu wyniosła 13,2%) oraz różnych wyrobów przemysłowych i broni.
Głównym partnerem przemysłowym UE są Stany Zjednoczone.
W okresie kryzysu azjatyckiego ujawniły się trudności na międzynarodowym rynku stali, czego następstwem był spadek cen i wzrost importu. USA wprowadziły w 2002 w marcu cła ochronne na produkty stalowe. Wprowadzone środki wywołały wzburzenie w UE, ponieważ USA są największym zagranicznym odbiorcą stali unijnej. UE zdecydowała się na ochronę przed dodatkowym napływem stali, wprowadzenie środków odwetowych, akcję na forum WTO. Aby zapobiec odchyleniom w handlu Komisja Europejska wprowadziła 29 marca 2002 tymczasową dodatkową opłatę celną z systemem kontyngentów celnych. Wprowadzone cła dotyczą 12 produktów stalowych, które zostały objęte sankcjami amerykańskimi, a których import do UE w ostatnich latach wzrósł. Ta opłata nie dotyczy krajów rozwijających się, których udział w imporcie do UE jest mniejszy niż 3% oraz Rosji, Ukrainy, Kazachstanu.
W 2001 roku eksport żelaza i stali z krajów unijnych wynosił 22,7mln ton, a import do tych krajów wyniósł 24mln ton.
Eksport z UE: NAFTA 26%, Kraje kandydackie 21%, Azja 20%, Inne kraje trzecie 13%, Afryka 10%,EFTA 4%, Ameryka Łacińska 4%, WNP 2%
Import do UE: Kraje kandydackie 45%, MNP 18%, Azja 10%, kraje trzecie 10%, Afryka 6%, Ameryka, Łacińska 6%, EFTA 3%, NAFTA 2%.
Dużą rolę w ochronie rynku UE pełnią środki antydumpingowe, mniejszą środki wyrównawcze. Ograniczenia ilościowe obowiązują jedynie wobec wyrobów EWWiS pochodzących z Rosji, Kazachstanu i Ukrainy.
W imporcie wielu krajów, w tym Polski, obowiązuje system podwójnej kontroli, który ma zapobiegać reeksportowi i zapewnić nadzór nad importem (bez ograniczenia ilości).
UE zarzuca się, że wykorzystuje istniejące ograniczenia ilościowe do wywierania nacisku na kraje eksportujące, aby otworzyły szerzej swe rynki.
11. Polityka handlowa Japonii
Od II wojny światowej Japonia prowadziła jednocześnie politykę proeksportową i antyimportową.
Dominującą cechą zagranicznej polityki ekonomicznej Japonii jest protekcjonizm. Jednak już w latach 60 Japonia rezygnuje ze znacznych metod bezpośredniego oddziaływania na stosunki gospodarcze z zagranicą na rzecz metod pośrednich.
W drugiej połowie lat 80 Japonia weszła w etap liberalizacji zagranicznej polityki ekonomicznej. Rosnąca konkurencyjna pozycja Japonii na rynkach międzynarodowych i presja USA i UE spowodowały, że Japonia zwiększyła import wyrobów przemysłowych i zliberalizowała go. Import staje się mniej ograniczony, maleje też subwencjonowanie eksportu. Japonia podpisała również liczne zobowiązania nakazujące likwidację ograniczeń w handlu zagranicznym, tak parataryfowych, jak i pozataryfowych .
Główną siłą napędową Japonii jest eksport. Eksport ma być wspomagany przez interwencje walutowe (zniżka kursu jena), które mają jednocześnie przeciwdziałać deflacji przez zwiększenie cen importu. (spotyka to opór szczególnie w USA i Chinach).
W 2001r. eksport japoński zmalał o 5,1% a import wzrósł o 3,6%, co zostało spowodowane głównie przenoszeniem przez korporacje japońskie produkcji do innych krajów azjatyckich, szczególnie do Chin, ale także przez załamanie koniunkturalne w gospodarce światowej.
Bibliografia:
P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002
J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska (red.), Polska w WTO, Instytut Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, Warszawa 2002
R. E. Caves, J. A. Frankel, R. W. Jones, Handel i finanse międzynarodowe, PWE, Warszawa 1998
M. Paszyński, Zagraniczna polityka gospodarcza USA. Od swobody handlu do protekcjonizmu a rebours, Instytut Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, Warszawa 1999
Zagraniczna polityka gospodarcza Polski 2001-2002, Raport roczny, Instytut Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, Warszawa 2002
Gospodarka i handel zagraniczny Polski w 2001 roku, Raport roczny, IKCHZ, Warszawa 2002
B. Hoekman, M. M. Kostecki, Ekonomia Światowego Systemu handlu WTO: zasady i mechanizmy negocjacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2002
Koniunktura gospodarcza świata i Polski w latach 2000-2002, instytut Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, Warszawa 2002
Gospodarka i handel zagraniczny Polski, Raporty Instytutu Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego za lata 90-te.
Zagraniczna polityka gospodarcza Polski, Raporty Instytutu Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego za lata 90-te.
E. Kaliszuk, Transatlantycka „wojna stalowa”, Wspólnoty Europejskie, Instytut Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, kwiecień 2002, nr 4 (127)
Wspólnoty Europejskie, Instytutu Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, styczeń 2002, nr 1 (124)
J. Michałek, Polityka handlowa. Mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN, Warszawa 2002
L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda (red. naukowa), L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska, PWN, Warszawa 1998
J. Zadroga, www.wshim.edu.pl/konferencja.pdf
J. Rymarczyk (red.), Handel zagraniczny. Organizacja i technika, PWE, Warszawa 2000, s.51
P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002, rozdz. 11
J. Michałek, Polityka handlowa. Mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN, Warszawa 2002
B. Hoekman, M. M. Kostecki , Ekonomia Światowego Systemu handlu WTO: zasady i mechanizmy negocjacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 104-105
B. Hoekman, M. M. Kostecki, Ekonomia Światowego Systemu handlu WTO: zasady i mechanizmy negocjacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2002, rozdz. 9
B. Hoekman, M. M. Kostecki, Ekonomia Światowego Systemu handlu WTO: zasady i mechanizmy negocjacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2002, rozdz. 5
Zagraniczna polityka gospodarcza Polski, Raporty Instytutu Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, IKCHZ, Warszawa 2002, s. 115
Zagraniczna polityka gospodarcza Polski, Raporty Instytutu Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, IKCHZ, Warszawa 2002, s.149
Zagraniczna polityka gospodarcza Polski, Raporty Instytutu Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, IKCHZ, Warszawa 2002, s. 155 i s. 169
Na podstawie Raportów Rocznych Komitetu do spraw Środków Ochronnych WTO
Zagraniczna polityka gospodarcza Polski, Raporty Instytutu Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, IKCHZ, Warszawa 2002, s. 183
M. Paszyński, Zagraniczna polityka gospodarcza USA. Od swobody handlu do protekcjonizmu a rebours, Instytut Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, Warszawa 1999
E. Kaliszuk, Transatlantycka „wojna stalowa”, Wspólnoty Europejskie, Instytut Koniunktur Cen i Handlu Zagranicznego, kwiecień 2002, nr 4 (127)
P. Bożyk, J. Misala , M. Puławski, Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002, s. 354
15