nPYTANIA Z EGZAMINU Z KULTUROZNAWSTWA

1) Ponumerować chronologicznie badaczy: Bodin, Weber, Samuel von Pufendorf, von Humboldt

1. Jean Bodin

2. Samuel von Pufendorf

3. Wilhelm von Humboldt

4. Alfred Weber

2) W zadaniu II- do fragmentu tekstu o kulturze, dobrać odpowiednie cechy kultury:

psychologiczna, normatywna, genetyczna, historyczna, strukturalistyczna

• Opisowo-wyliczające (enumeratywne) - def. Tylora

• Psychologiczne - zawierają informacje o mechanizmach psychicznych kształtowania kultury (proces uczenia się zdobywania doświadczeń) - def. Ruth Benedict, Lintona

• Historyczne - kładą nacisk na tradycję, która konstytuuje kulturę, używa często terminów: dorobek, dziedzictwo, tradycja - def. Czarnowskiego

• Normatywne - kładą nacisk na normy, jako właściwość zachowań, zaznaczają jednolitość stylu życia - def. Łotmana i Uspienskiego,

• Strukturalne (wg Nowickiej dystrybutywne) - mówią o konkretnych kulturach, koncentrują się na kulturach poprzez wskazanie kompleksowego charakteru, podkreślają że każda jest czymś więcej niż tylko sumą swoich składników - def. Tylora , Franca Boasa

• Genetyczne (dwa podtypy)

• Wyróżniające genezę kultury, wyjaśnienie pochodzenia kultury-def. Forda

• Przeciwstawiające kulturę środowisku naturalnemu jako produkt współistnienia ludzi - def. Herskovitza, Kluckhohna

3. Opisać, co to, z jakiej książki i jak ma na imię autor:

• Zabarwienie antagonistyczne pismo stwarza dystans między nadawcą a odbiorcą, natomiast nastawiona antagonistycznie wypowiedź ma wciągnąć do dialogu kolejną osobę. Cechą opowieści oralnych są krwawe opisy, dynamika słowa wiąże się z gwałtem, ruchem, walką (Walter Ong - „Oralność i Piśmienność”)

• rozumiejące bycie w kulturze uświadomienie, że kultura masowa nie oferuje możliwości wyboru, a jedynie przymus; kultura ma opierać się na alternatywności wyborów, świadomości pojęcia kultury masowej, poczucie tożsamości narodowej i że w związku z zagłębianiem się w sztukę można kształtować własną osobowość, poprzez uczestniczenie w kulturze wyższej świadomie przeżywać(Maria Janion- „Czy będziesz wiedział...”)

4) Podać przykład:

Skomplikowanego systemu wymiany w prostej społeczności, przewidywania pogody w plemieniu Czugach,

nur o czerwonym gardle kwacze - dobra pogoda a życzenia będą spełnione

kruk woła „muk” (świeża woda)- będzie padać, gdy krzyczy „gajak” - zbliżanie się łodzi a kierunek jego lotu - strona skąd przybędą goście;

zbieranie jajek morskiej mewy - deszcz (mewy prze deszczem znoszą więcej jajek); itd.)

Latfudżia tzn. „niebieska osoba” - przepowiadający pogodę w czasie wypraw myśliwskich;

Jawnego i ukrytego aspektu kultury,

jawne aspekty - to należące do sfery kinetycznej (zachowania) i materialnej, np: malowanie obrazu i obraz,

ukryte aspekty - to należące do stanów psychicznych, postaw i wartości przejawy zachowań które możemy wyabstrahować poprzez empatie, np.: smutek, gniew,

Przykład kultury bezpośredniej i symbolicznej

zachowania bezpośrednie - dotyczą konsumpcji i technik wytwarzania, np.: jedzenie i budowa domu,

zachowania symboliczne- niosą ze sobą znaczenie, np.: przyjmowanie komunii, sadzenie drzewka pokoju

5) Wypisać cechy kultur I typu ((kultur prostych) -9 cech, za każdą punkt),

scharakteryzować grupę etniczną (7 punktów)

1. cechy kultur pierwszego typu (w poł. XIX w ukształtowano dwa typy kultur które nie zakładały wartościowania: proste i złożone) - o małej stratyfikacji, (złożoności) stacjonarne, stateczne, o niskiej dynamice zmiany (tradycyjne), o czasie cyklicznym związanym z agralnością, o czasie myślenia kosmologicznego i mitycznego, plemienne wertykalne ale i horyzontalne, polichroniczne, wysokiego kontekstu.

2. grupa etniczna - to społeczność wyodrębniona w oparciu o wspólny język (nie ma kryteriów co uznać ja język a co za jego dialekt), kulturę i terytorium zamieszkania (może się zmieniać), świadomość wspólnego pochodzenia, poczucie więzi wewnątrz zbiorowości, obcości wobec innych, własny etnonim (nazwa grupy), wspólny zespół cech antropologicznych (najbardziej spajające są właśnie cechy fizyczne)

6) Dopasować ludy (plemiona) do ludzi, którzy je badali

na pewno byli Nuerowie, Czugach, Trobriandczycy i bodajże Szillukowie - prawie wszystko jest w Etnologii, a Trobriandczycy to Malinowski

Trobriandczycy - Malinowski

Nuerowie- Edward Evans-Pritcharda

Czugach-

Szyllukowie-

7) . Podać:

- 4 typologie kultur

Typologia (uogólnia, przybliżenie do ideału uchwycenie cech charakterystycznych, dwa skrajne przypadki; trzystopniowe - gradacja)

• Dziki - cywilizowany - wynikała z europocentryzmu, XVII\ XIX w, wartosciujące
  Gradacja: dzikość - barbarzyństwo - cywilizacja (1861 - Morgan)

• niskie i wysokie

• południa i północy (pracowite, inteligentne, cywilizowane) - podział wartościujący oraz kultury wschodu (medycyna holistyczna, ale powolna) i zachodu

• apolińskie (nastawione na uporządkowanie, nie ma dużo miejsca na wolę) i dionizyjskie (Nietsche) oraz apolińskie i faustowskie (Sprengler - wykorzystane przez Benedict)

• proste i złożone - poj. mniej wartościujące

• oralne i cyrograficzne (Ong)

Gradacja: oralność - cyrograficzność - typograficzność

• Monochroniczne (czas liniowy, czynności wykonuje się w ustalonej kolejności na podstawie czasu abstrakcyjnego - bez uwzględnienia wschodów słońca itp. Np.: polski), i polichroniczne (brak ścisłego planowania, wiele rzeczy naraz)

• Wysokiego i niskiego kontekstu (kultury proste są kulturami wysokiego kontekstu)

• Wertykalne i horyzontalne (im większe społ. tym większy wertykalizm, w horyzontalnych nie mają strategii pracy - 3 kultury na całym świecie: Nawaho, Andamańczycy)

- 4 klasyfikacje kategorii kultury

• Klasyfikacja Moszyńskiego: materialna (dbanie o ludzkie ciało), duchowa (to co psychiczne), społeczna (relacje społeczne) - ujmuje kulturę całościowo

• Podział Webera na kulturę duchową i cywilizację (strona materialna; cyw. zewnętrzna - technika, wiedza stosowana, wewnętrzna - państwo, moralność, prawo)

• Klasyfikacja wg Kroebera: kultura rzeczywistości , społeczna, wartości

• Wg Mc Ivera: porządek technologiczny - sfera środków (cywilizacja), porządek społeczny - sfera celów i środków, porządek kulturalny - sfera celów

• Wg Dobrowolskiego: materialna, społeczna, niematerialna

• Wg Kłoskowskiej : bytu, społeczna, symboliczna

- 4 nauki pomocnicze dla kulturoznawstwa

• geografia

• geologia

• paleoantropologia

• antropogeografia

• archeologia

• prehistoria

• historia

• filozofia

• psychologia

• religioznawstwo

• historia moralności i języka

• językoznawstwo

• nauki estetyczne (historia sztuki, muzyki, teatru, literatury)

8) 3 fragmenty tekstów- podać tytuł i autora:

Pierwszy był Bagby - „Kultura i Historia”

Drugi Martin Buber - „Problem człowieka”

Trzeci Stefan Czarnowski - "Dzieła, tom I"

10) definicje kultury- był Taylor i Czarnowski, reszty nie pamiętam

Pojęcie kultury wg Stanisława Czarnowskiego.

Kultura to ogół materialnych i niematerialnych wytworów zobiektywizowanych i uznanych przez określoną zbiorowość oraz przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Wytwory muszą istnieć, mieć znaczenie i być uznane.

Pojęcie kultury wg Taylora

Kultura to całość obejmująca wiedzę, wierzenie sztukę , moralność, prawo, zwyczaje i inne umiejętności nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa.

11) zadanie, w którym były podane definicje- i trzeba było nazwać dane zjawisko- na pewno był wzór idealny Lintona, sororat i ethos

1. patrylokacja to zamieszkanie małżeństwa przy rodzicach lub krewnych męża

2. fratria część plemienia składająca się z kilku rodów występujących na ogół jako grupa pochodzeniowa legitymizująca się domniemanym przodkiem

3. sororat norma polegająca na tym że w przypadku śmierci żony lub narzeczonej mężczyzna żeni się z siostrą lub inną bliska krewną żony

4. endogamia nakaz zawierania małżeństwa wewnątrz swojej grupy

5. poliandria to małżeństwo polegające na związku jednej kobiety z więcej niż jednym mężczyzną

6. etos- przewodnia orientacja kultury opierająca się na emocjach i indywidualnych impulsach - wyraża się we wzorach ujednoliconych emocjonalizmu

7. wzór idealny Lintona- abstrakcje rozwinięte przez członków społeczeństwa, są wyrazem zgodności opinii co do kwestii zachowań do których przywiązuje się największą wagę. Mogą się nie zgadzać z konstruktami wzorów; przedstawiają dezyderat - wartość która częściej jest łamana niż przestrzegana. Wywierają pewien efekt normatywny zachęcający do postępowania wg pewnych standardów np.: ideał dżentelmena. Nie można ich jednak traktować jako wskaźniki rzeczywistego zachowania

8. eidos - opiera się na poznawczych władzach umysłu ludzkiego, stanowi wzór typowych procesów intelektualnych i poznawczych charakterystycznych dla danej grupy

pojęcia te odnoszą się do opisu stanów psychicznych, emocjonalnych i intelektualnych a więc to cechy jednostkowe, które powszechne nadają charakteru całej kulturze (np.: zachłanność, agresywność, zamiłowanie pokoju); zwracają uwagę na zachowanie w kulturze pewnych logicznych struktur, równowagi pomiędzy elementami i układania się w całości

---