HISTORIA DOKTRYN, PRAWNYCH, POLITYCZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH
*************************************************************************
LIBERALIZM - nacisk na wolność jednostki. Moja wolność kończy się na zakresie wolności drugiego człowieka.
Narodził się w Anglii. Silna pozycja burżuazji (podstawa prawa).
Rodzący się kapitalizm, idea wolnego rynku (A. Smith, Ricardo).
Myśl prawa natury. (PRAWO NATURY - zbiór pewnych reguł, które są ponadczasowe, niezmienne, powszechne).
LIBERALIZM FILOZOFICZNY (ŚWIATOPOGLĄDOWY) - nacisk na wolność jednostki, na indywidualizm, a nawet egoizm. Tolerancja i poszanowanie odmienności.
ASPEKT GOSPODARCZY - państwo powinno mieć zadania zminimalizowane. Mała ingerencja w gospodarkę. Ochrona własności prywatnej - konieczna.
Wolność (I. Berlin):
negatywna - od ingerencji państw i innych autorytetów w nasze prywatne życie,
pozytywna - prawo do pewnych działań.
SPOŁECZEŃSTWO - prosty zbiór jednostek. Jednostka dominuje nad społeczeństwem.
SYSTEM PRAWNY - prawo natury (do życia, wolności, własności). Zapewnienie tych praw i zbytnie nie ingerowanie.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
John LOCKE - podwaliny pod myśl burżuazyjną. Zmniejszenie znaczenia króla. Na bazie krytyki Tomasza Hobbes'a - myśl J. Lock'a przeciwna była jego teorii. Ludzie mają rozum, którym posługują się. Namiętności nie żądzą człowiekiem. Pełna szczęśliwość. Stan natury jest niepewny. Nie można być sędzią we własnej sprawie, powrót do myśli niepewności.
UMOWA SPOŁECZNA - społeczeństwo nie oddawało swojej wolności w całości. Władzę zawsze można zmienić, tyrańska władza może być obalona. Jedno prawo karania odstępców.
Umowa społeczna składa się z 2 etapów:
wiązanie się społeczeństwa,
oddanie władzy organowi (autorytetowi) - powołanie rządu tworząc tym samym państwo.
Własność bierze się z pracy.
Idea władzy państwowej → ograniczenie monarchii (bardziej funkcje prezentacyjne).
Pierwszy raz pojawia się trójpodział władzy:
ustawodawcza,
wykonawcza (sądownicza),
federacyjna - stosunki zagraniczne.
Nie można łączyć władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz federacyjnej → może powstać bowiem dyktatura.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Tomasz HOBBES - nie było więzi społecznych między jednostkami. Wojna wszystkich ze wszystkimi. Człowiek jest z natury zły. Ma rozum, ale nie korzysta z niego. Wszyscy oddają władzę na cześć państwa. Państwo jest w posiadaniu tej władzy. Dobra droga do absolutyzmu.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Adam SMITH - ojciec ekonomii, odkrywca pewnych praw („Rozważania nad przyczynami bogactwa narodu”).
Geneza powstania państwa: ludzie zawsze dzielili się na biednych i bogatych. Bogaci to ludzie inteligentniejsi, a biedni to chcący wzbogacić się na zamożnych. Bogaci tworzyli organizacje, które miały ich chronić przed ludźmi ubogimi. Państwo ma funkcję ochronną - ochrona jednostki (bez znaczenia majątkowego). Państwo jako stróż nocny. Państwo może ingerować gdy są zagrożone jakieś wartości ludzkie, zasady i gdy ludzie sami o to poproszą.
Społeczeństwo można opisywać poprzez zbadanie jednostki.
TEORIA EKONOMII - całym życiem gospodarczym rządzi „niewidzialna ręka rynku” (rynek sam reguluje się). Nie ma potrzeby ingerencji w te prawa. Państwo może ingerować tylko w ważnych dziedzinach infrastruktury (np. budowa dróg, kanałów, oświetlenia, wałów przeciwpowodziowych, itp.), w ostateczności, gdy nikt tym nie zajmie się.
Państwo powinno być tanie - minimalne wydatki (redukcja kadry urzędniczej; podatki tylko tam, gdzie jest to konieczne).
Dla obrony państwa z zewnątrz powinna istnieć silna armia (podatek uzasadniony): armia z poboru powszechnego lub zawodowa. Armia z poboru powszechnego uczy patriotyzmu, poszanowania dla państwa, trzeba jednak od nowa przeszkalać nowych ochotników. Armia zawodowa jest profesjonalna, ale odpłatna. Lepsza jest armia zawodowa.
*************************************************************************************
Roman DMOWSKI - ojciec myśli narodowej. Różnicował ludzi ze względu na narodowość. Zarzut współpracy z Rosjanami → nie do końca prawda. Chęć utworzenia niepodległego państwa polskiego. Zamiast walki → praca u podstaw. Rozbudzanie świadomości u Polaków.
Doradzał współpracę z mocarstwem → bezpieczeństwo.
Niemcy są bezpieczniejsi od Rosjan, ponieważ są bardziej dojrzali. Gorsza była germanizacja niż rusyfikacja.
NARÓD - to więzi między ludźmi i ich przodkami (mowa, kultura, obyczaje). Miejsce jednostki wyznacza jego praca na poczet narodu → żebyśmy jako naród rośli w potęgę.
Stan wiecznej wojny między narodami. Każdy ma prawo do aktywności. Między narodami nie ma równości (hasła niechęci z osobami z innego narodu). Polacy są postrzegani jako leniwi, bierni, gnuśni, słabo uświadomieni narodowo.
Kwestia Żydów → nieprzejednany antysemita.
Postulował:
aby Polacy mieli jak najwięcej praw (różnica między obywatelstwem a narodowością),
asymilacja,
likwidacja autonomii językowej → powolna.
Żydzi nie dadzą się asymilować w Polsce. Wykonywali wolne zawody (handlowcy, lekarze, adwokaci), co budziło niepokój Polaków, że opanują Polskę przez piastowanie takich zawodów (zajęć).
Żydzi stanowili proletariat.
R. Dmowski postulował emigrację Żydów jako najbardziej skuteczną.
Zmiana koncepcji R. Dmowskiego → w trakcie I wojny światowej (1917 r. - Rewolucja Lutowa) przy poparciu mocarstw zachodnich można odzyskać niepodległość. Umiędzynarodowienie sprawy polskiej. W kwestii granic polskich powinno się wcielać tereny etnicznie polskie.
Państwo parlamentarne z silną władzą wykonawczą.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Józef PIŁSUDSKI - wywodził się z PPS-u (socjalista).
W przeciwieństwie do Romana Dmowskiego był praktykiem (liczyły się jego działania). Miał wpływ na ludzi poprzez swoją charyzmę. Szybko stwierdził, że najważniejsze dla Polaków jest wywalczenie niepodległości z bronią w ręku (idea powstańcza). Mała liczba ludzi brała udział w powstaniu → niepowodzenie.
Gdy naród odwrócił się od J. Piłsudskiego stwierdził, że Polacy to ciemny motłoch, który trzeba prowadzić, sami bowiem nie dadzą sobie rady. Mało jest ludzi, którzy nadają się na przywódców. Panowanie elitaryzmu.
Później J. Piłsudski związał się z Austrią (Rosja zawsze będzie wrogiem). Austria była najsłabsza z zaborców, więc będzie lżej funkcjonować przy niej.
J. Piłsudski został uwięziony przez Niemców, ponieważ nie odmówił treści przysięgi na cześć cesarza niemieckiego.
Uważał, że definitywnie trzeba rozbić Rosję, która była większym zagrożeniem niż Niemcy.
J. Piłsudski umożliwił zwycięstwo bolszewikom, a potem ruszył z ofensywą na Ukrainę. Nie było żadnych uprzedzeń do grup mniejszościowych (Żydzi). Wszystkie grupy są jednakowe, ale muszą być lojalne wobec Polski.
Państwo to symbol niepodległości (u Romana Dmowskiego był to naród).
System władzy:
silna władza wykonawcza (J. Piłsudski był wrogiem parlamentu),
mocne kompetencje prezydenta (niekoronowany monarcha) - wyznacza dyrektywy do kierowania polityką.
Po śmierci J. Piłsudskiego tworzą się obozy, rozproszenie.
*************************************************************************************
ANARCHIA - nurt lewicowy doktryna postępu:
ANARCHIZM KOLEKTYWISTYCZNY (ANARCHOKOLEKTYWIZM) - gospodarka powinna opierać się na stowarzyszeniach produkcyjnych nazywanych "kolektywami" (ewentualnie gminach, komunach) łączących się ze sobą w federacje - najpierw prowincjonalne czy regionalne, a potem krajowe, na mocy umów zawieranych pomiędzy sobą. Taka organizacja gospodarki byłaby zarazem pewną organizacją polityczną społeczeństwa, pozbawionego struktur państwowych. Własność [środki produkcji] w anarchokolektywizmie jest uważana za zbiorową - należy nie do jednostek, ale do stowarzyszeń, choć niektórzy anarchokolektywiści byli zwolennikami pewnego rodzaju gospodarki mieszanej, gdzie domeną indywidualnej własności byłaby drobna wytwórczość, a własność zbiorowa dotyczyłaby produkcji na dużą skalę ⇒ Mikołaj BAKUNIN
ANARCHIZM INDYWIDUALISTYCZNY (ANARCHOINDYWIDUALIZM) - system społeczny powinien opierać się na wzajemnej pomocy sąsiedzkiej oraz wolnej wymianie dóbr (postulat zniesienia pieniądza). Ludzkość to luźny związek egoistów, a wszelka ingerencja w życie drugiego człowieka jest zbrodnią. Myśliciel ten poddał również w wątpliwość własność. Nie jest jednak on krytykiem własności jednostki, ale własności kapitalistycznej, opartej na wyzysku słabszych poprzez silniejszych. Taką formę własności uznaje on za kradzież oraz przestępstwo. Droga do anarchii społecznej prowadzi poprzez rewolucję, to jest natychmiastowe i całkowite zniesienie porządku kapitalistycznego ⇒ Pierre Joseph PROUDHON (odrzuca jednak walkę zbrojną i terror indywidualny. Dopuszczona jest również pewna forma przedstawicielstwa)
ANARCHIZM KOMUNISTYCZNY (ANARCHOKOMUNIZM) - nie ma państwa, wszystko jest wspólne; nie ma własności prywatnej. To najbardziej usystematyzowana odmiana anarchizmu, powstała na początku lat 80. XIX w. jako rozwinięcie poglądów anarchokolektywistycznych. Zamiast indywidualnej albo grupowej własności środków produkcji ten nurt anarchizmu postuluje własność ogólnospołeczną, a użytkowaniem tej własności powinny według jego zwolenników zajmować się samorządne komuny, w administrowaniu którymi wszyscy mieszkańcy mają mieć równy głos, łączące się ze sobą w federacje. Wszystkie jednostki powinny mieć swobodny dostęp do produktów pracy, również posiadanych wspólnie, na mocy zasady "od każdego według jego zdolności, każdemu według jego potrzeb" oraz pomocy wzajemnej (czym różni się od nurtów anarchizmu proponujących powiązanie w gospodarce ilości otrzymywanych dóbr z ilością wykonywanej pracy) ⇒ Piotr KROPOTKIN
ANARCHIZM SYNDYKALISTYCZNY (SYNDYKALIZM) - najważniejsza rola związków zawodowych. Nurt, który ukonstytuował się na początku XX w. w wyniku syntezy dotychczasowego anarchizmu i ruchu związkowego. Anarchizm syndykalistyczny przyjął model związkowy jako formę organizacji walki ruchu robotniczego i zalążek przyszłego wolnego społeczeństwa. Położył większy nacisk na większe związki robotników-producentów, zamiast związków konsumentów (komun), jak w przypadku anarchokomunizmu, nurty te jednak nie wykluczają się wzajemnie. Podobna relacja zachodzi względem anarchokolektywizmu. Cel w jego przypadku był ten sam - likwidacja kapitalizmu oraz państwa oraz zastąpienie ich nowym, samorządnym społeczeństwem, przy czym niektórzy anarchosyndykaliści skłaniali się bardziej ku postulatom anarchokolektywistycznym (np. w kwestii określonego wynagrodzenia za określoną pracę), a inni ku rozwiązaniom anarchokomunistycznym.
Państwo jest przyczyną wszelkiego zła. Domaga się zniesień innych wartości: religii, tradycji, zwyczajów.
Wolność jest na pierwszym miejscu:
wolność negatywna,
wolność pozytywna.
Równość:
formalna,
materialna.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Wiliam GODWIN - każdy człowiek to czysta kartka zapisywana przez całe życie. Postuluje uwolnienie szkoły od wsadzania młodego człowieka w ramy wartościowania.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Max STIRNER - stwierdza, że w świecie zewnętrznym istniej tylko człowiek, a reszta to widma (rodzina, państwo, lojalność, miłość). Powinno odrzucić się te wszystkie widma (rodzinę). Człowiek jest z natury egoistą, a państwo chce Zrobić z niego altruistę.
Nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo → też widmo.
Człowiek powinien robić to co chce , na co ma ochotę.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Pierre Joseph PROUDHON - ojciec anarchizmu, krytykował marksizm. Chciał znieść własność środków produkcji, a pozostawić własność indywidualną. Proponuje utworzenie banków, które udzielałyby nieoprocentowanych kredytów na działalność; likwidacja pieniądza. Był za tym, aby zlikwidować państwo, zmienić stosunki społeczno-gospodarcze. Władza państwowa powinna być zniesiona. Demokracja to uciskanie mniejszości, to zaprzeczenie wolności.
SPOŁECZEŃSTWO - suma jednostek → zawieranie tzw. umów między nimi.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Mikołaj BAKUNIN - centralną kategorią jest wolność pozytywna. Wolność negatywna jest niewystarczająca. Jest to warunek niezbędny do rozwoju człowieka. Wolność jest niepodzielna (nie można zrezygnować z części wolności). Człowiekowi trzeba dać szansę samorealizacji. Wolność powinna być jak najszersza, ale trzeba godzić się z wolnością innych ludzi.
Władza, rządy → to myślenie, że państwo wie lepiej co jest dla ludu lepsze niż sam lud. Negował parlamentaryzm.
Zniszczenie państwa przez rewolucję (przesłanki → nędza ludu oraz idea przywrócenia wolności). („Bez walki społeczeństwo jest martwe”).
Własność to efekt pracy; nie może być ona efektem dziedziczenia.
Zniesienie własności prywatnej - a więc bodźca do wytwarzania, poza koniecznością utrzymywania się przy życiu. Własność, gdy jest następstwem pracy, wyobraża działalność ciała, podobnie jak myśl wyobraża działalność duszy. Jest znakiem widomym działalności naszej, przetwarzającej świat podobnie jak idee nasze, nasze prawa, wolność naszego sumienia wyobrażają nasz udział w przetwarzaniu świata moralnego. Kto pracuje wytwarza, posiada prawo do owoców swej pracy; na tym właśnie polega prawo własności. I jeżeli mniejsza lub większa energia i pracowitość powoduje nierówność, to ta nierówność materialna jest rękojmią równości moralnej, jest następstwem zasady, że każdy powinien być wynagradzany według swych zasług. Należy zaprowadzić ustrój, przy którym własność nie mogłaby się stać monopolem i nie mogłaby być przekazywana dziedzicznie ludziom nie pracującym, w którym prawa ograniczałyby nagromadzenie jej w niewielu rękach i sprzyjały jej słusznemu podziałowi. Lecz zniesienie własności prywatnej i zastąpienie kolektywizmem zniweczyłoby wszelką pobudkę do pracy, zniweczyłoby wolność pracy, oddałoby całą pełnię władzy i zarząd nad wszelkim dobrem w ręce niewielu przedstawicieli państwa i gminy, ludzi, którzy jak wszyscy inni są dostępni słabości, egoizmowi, stronniczości. Zostałby na wszystkich obywateli rozciągnięty system najmu
Kolektywizm to stadium pierwotne życia ekonomicznego, to okres, w którym ludzkość nie wykluła się jeszcze ze skorupy patriarchalno-podzinmego ustroju. Dziś istnieje tylko w gminach rosyjskich, gdzie chłopi, niedawno uwolnieni z poddaństwa, pospiesznie starają się zdobyć sobie własność osobistą. Warstwa robotnicza jest najbardziej zacofana, najbardziej głucha na wszelkie wołanie postępu.
M. Bakunin to wojujący ateista. Uważał, że religia zniewala lud.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Georges SOREL - przedstawiciel rewolucyjnego syndykalizmu. Był zwolennikiem bolszewików i III Kominternu. Uważał, że nawet po zwycięstwie partii socjalistycznej pozostaną instytuty ucisku jak: policja, armia, biurokracja.
Rozwój społeczny według niego opierał się na grze sił wypadkowych, co odpowiadało walce człowieka np. z żywiołami przyrody. Traktował on o mitach i utopiach.
UTOPIA zaś to intelekt i racjonalne wizje przyszłości; jest ona czynnikiem destrukcyjnym i demoralizującym świadomość grup społecznych.
Twórczą więź społeczną widział w istnieniu stosunków pozainstytucjonalnych w spontanicznym tworzeniu nowej kultury przez społeczeństwo syndykalizmu. Postulował odizolować proletariat od innych klas. Proletariat powinien pracować nad emancypacją spod wszelkiego kierownictwa. Był przeciwny akcjom sabotażowym, a idea strajku powszechnego miała być poprzedzona licznymi strajkami lokalnymi.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Piotr KROPOTKIN - był księciem, arystokratą. Uważał, że państwo zawsze będzie nastawać na życie społeczeństwa. Element: państwo → prawo.
Nie da się zreformować państwa, bo same w sobie jest złe. Człowiek z natury jest dobry, a państwo chce go zniszczyć.
Rewolucja nie powinna być za bardzo krwawa, względna. Nie muszą być likwidowani wszyscy ludzie związani z państwem, mogą zmienić się na dobrych obywateli.
Państwo jest czynnikiem które w ciągu całej swojej historii, służyło dla przeszkadzania jednoczenia się ludzi, dla paraliżowania inicjatywy miejscowej dla tłumienia istniejących wolności i zabijania w zarodku nowych. Organizacja, która ma już za sobą parę stuleci istnienia i która silnie ukształtowała się w pewną formę, w celu wypełnienia w dziejach określonej roli, nie może przystosować się do odegrania roli biegunowo przeciwnej.
Państwo jest uosobieniem zła i tworem, który najskuteczniej ogranicza wolność człowieka.
Państwo jest instytucją, która przeszkadza naturalnemu rozwojowi społeczeństwa
Anarchizm dowiódł, że autorytet państwa, rozszerzającego coraz bardziej zakres swej władzy, jest faktycznie tylko szkodliwą, nieużyteczną nadbudową, którą wzniesiono w interesie kapitału.
Państwo w całej swej historii służyło do przeszkadzania w jednoczeniu się ludzi, dla paraliżowania inicjatywy miejscowej, dla tłumienia istniejących wolności i zabijaniu w zarodku nowych.
Niepodobna jest zrobić nic pożytecznego dla ludu przy pomocy machiny administracyjnej.
Wszystko to co kiedyś było uważane za funkcję państwa, jest dziś kwestionowane; ludzie załatwiają swe sprawy daleko łatwiej i lepiej bez pośrednictwa państwowego.
Ludzkość dąży do sprowadzenia działalności rządów do zera, czyli do zniesienia państwa, tego uosobienia niesprawiedliwości, ucisku i monopolu.
Wszelkie państwo to sojusz bogatych przeciwko biednym, sojusz posiadających władzę przeciwko tym, którymi rządzą
Wszelki rząd, wszelka władza powstała jako wynik wojny.
Tam gdzie nie ma i nigdy nie było wojny - nie ma rządu.
Sama istota państwa stanowi przeszkodę podstawową dla rozwoju społeczeństwa na zasadach równości i wolności, ponieważ państwo jest formą historyczną, która utworzona została w celu przeszkodzenia takiemu rozwojowi.
*************************************************************************************
11