METODY PRACY TERAPEUTYCZNEJ
Z OSOBAMI Z GŁĘBOKIM UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM

Metody i techniki oddziałujące poprzez dotyk i ruch

dotyk, masaż, masaż twarzy, Ustno-twarzowa terapia regulacjna Castillo Moralesa, masaż Shantal, metoda stymulacji bazalnej Frohlich'a, metoda Felicji Affolter, ruch, kinezyterapia, baraszkowanie, metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborn'e, integracja sensoryczna, programy aktywności Knill'a

Metody i techniki oddziałujące poprzez sztukę

arteterapia, biblioterapia, choreoterapia, dramatoterapia, kulturoterapia, metoda malowania dziesięcioma palcami, muzykoterapia, terapia plastyczna, silwoterapia, esteto terapia, ludoterapia, talasoterapia

Metody relaksacyjne

relaksacja wg. Wintreberta i inne.

Metody i techniki oddziałujące poprzez zmysły

aromaterapia, chromoterapia, poranny krąg, stymulacja polisensoryczna, zabawy tworzywami bezkształtnymi, zajęcia z żywiołami

Metody i techniki oddziałujące na sferę społeczną (komunikacja i funkcjonowanie w otoczeniu)

zabawy paluszkowe, metoda gestów naturalnych, program rozwoju komunikacji Makaton, ergoterapia, terapia behawioralna

Literatura przestudiowana w ramach samokształcenia w celu pogłębienia wiedzy na temat najnowszych metod i technik pracy z osobami z głęboką niepełnosprawnością intelektualną:

1. Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, J. Błeszyński (red.). Wyd. Impuls, Kraków 2008

2. Borecka I., Biblioterapia teoria i praktyka, Poradnik, Warszawa,2001

3. Cardinaux V., Cardinaux H., Lowe A., Przygarnij mnie. Wychowanie dzieci głuchoniewidomych. PWN, Warszawa 1993.

4. Kaja B., Zarys terapii dziecka, WSP Bydgoszcz 1998

5. Knill M., Knill CH., Programy aktywności. Świadomość ciała Kontakt i Komunikacja, CMPP-P MEN, Warszawa 1997

6. Kwiatkowska M., Dzieci głęboko niezrozumiane. Oficyna Literatów i Dziennikarzy Pod Wiatr, Warszawa 1997

7. Nowatorskie i alternatywne metody w praktyce pedagogiki specjalnej, Dykcik W., Szychowiak B. (red), Poznań 2001.

8. Olechnowicz H., Wyzwalanie aktywności dzieci głębiej upośledzonych umysłowo. Warszawa 1994.

9. Rozwój daje radość, Kielin J. (red.) Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999

10. Sherborne W., Ruch rozwijający dla dzieci, PWN, Warszawa 1997

11. Stachowicz K., Praktyczna Aromaterapia. Anahata. Warszawawa1999

12. Sztuka w edukacji i terapii, M. Knapik, W.A. Sacher(red). Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls.

13. Usprawnianie wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym, Pilecki J (red) WSP, Kraków 1998

Źródła internetowe

1. Barańska A., Masaż relaksacyjny.

http://agnieszka-baranska.republika.pl/masaz_relaksacyjny.html

2. Gatunek olejku i jego działanie aromatoterapeutyczne http://www.avicenna.com.pl/zastosowanie.html

3. Jędrysiak K., Arteterapia jako terapia przez sztukę http://docs5.chomikuj.pl/

4. Krawczyk M., Praca rewalidacyjno - wychowawcza. http://literka.pl/article/show/id/32000

5. Macygon B. Metody pracy z osobami głęboko niezrozumiałymi http://chomikuj.pl/opowiastka/TERAPIA/REWALIDACJA/METODY+PRACY+Z+OSOBAMI+G*c5*81*c4*98BOKO+NIEZROZUMIA*c5*81YMI,121311107.doc

6. Majka - Rosa B. Metody pracy z uczniem z głęboką niepełnosprawnością intelektualną http://zss9.internetdsl.pl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=90

7. Michalak - Dziki E.,Terapia ruchowa dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. http://www.gimnazsm.republika.pl/terapiaruchowa.htm

8. Mieszkowicz M., Wykorzystanie gestów w pracy edukacyjno-terapeutycznej z niemówiącymi dziećmi upośledzonymi umysłowo.

http://docs9.chomikuj.pl/61928017,0,0,Gesty-w-pracy-z-uposl-umysl.doc

9. Terapia zajęciowa http://www.stowarzyszenie-port.pl/index.php/terapia-zajciowa

10. Zajączkowska Z., Biblioterapia jako metoda pedagogiki specjalnej. http://www.eduforum.pl/modules.php?name=Publikacje&d_op=MostPopular&ratenum=10&ratetype=percent

11. Zmitrowicz R., Somatognozja - poznajemy własne ciało.

http://www.edukacja.edux.pl/p-6494-somatognozja-poznajemy-wlasne-cialo.php

DOTYK

W przypadku wielu dzieci z głęboką niepełnosprawnością dotyk będzie stanowił podstawę nawiązania kontaktu, będzie on jedyną metodą rozwijającą aktywność dziecka.

Dotyk jest niezbędny dla prawidłowego  psychofizycznego i emocjonalnego rozwoju  człowieka. Doznania dotykowe pozwalają dziecku stworzyć siebie, poznać własne ciało, wyznaczyć jego granice i uświadomić mu sobie jego własną odrębność.

Brak stymulacji dotykowej u dziecka wpływa również na układ odpornościowy upośledzające jego działanie- w wyniku braku stymulacji dotykowej podnosi się poziom hormonu stresu oraz hamuje wydzielanie hormonu wzrostu.

Wrażenia dotykowe pojawiają się u nas najwcześniej i najdłużej też nam w życiu towarzyszą.

Narządy dotyku rozłożone są na powierzchni całego naszego ciała. Zmysł dotyku reaguje na różne bodźce. Jest czuły na głaskanie, uciskanie, oklepywanie, reaguje na temperaturę, różne faktury przedmiotów, których oddziaływaniom jest poddany. Wykorzystajmy to bogactwo wrażeń dotykowych i ich znaczenie w kontaktach międzyludzkich dla rozwijania świadomości własnego ciała, w poznawaniu środowiska naturalnego.

MASAŻ

Jednym z najwcześniej rozwiniętych zmysłów jest dotyk. Ma on fundamentalne znaczenie dla całego organizmu i wpływa na fizyczny i psychiczny rozwój dziecka. Dzieci, których rozwój psychoruchowy przebiega nieprawidłowo, z powodu ograniczonej możliwości poruszania się i zaburzonego współdziałania, mają duży niedosyt wrażeń czuciowych. Dlatego trzeba pamiętać o dostarczaniu ich w odpowiedni sposób. Można to osiągnąć wykonując systematycznie masaż całego ciała.

Masaż dostarcza wrażeń czuciowych, ale jest także przygotowaniem do ćwiczeń ruchowych oraz pomocą w rozwoju prawidłowego odczuwania własnego ciała. Pobudza czynności fizjologiczne, zwiększa koordynację mięśni i dobrze wpływa na wszechstronny rozwój psychofizyczny dziecka. Masaż stymuluje rozwój motoryczny dziecka, a przez to wpływa na jego rozwój poznawczy (mowa, myślenie, pamięć ). Masaż  poprawia swobodę ruchów, wpływa na samopoczucie naszego dziecka, zapewnia mu relaks oraz, rozluźnia mięsnie i stawy. Masaż stymuluje układ krążenia i układ odpornościowy wzmacnia układ odpornościowy który zaczyna  produkować więcej przeciwciał i tym samym poprawia ogólną odporność dziecka, wspomaga pracę serca, oddychanie i trawienie. Regularne masowanie dziecka daje możliwość kontrolowania jego rozwoju i szybkiego odnajdywania miejsc, w których występują bóle i napięcia. Jest to również porozumiewanie się  w sposób pozawerbalny.

Wpływ masażu na ustrój człowieka.

1. Wpływa na skórę - usuwane są ze skóry w postaci łusek obumarłe komórki i warstwy zewnętrzne. Sprzyja to polepszeniu „oddychania skóry” oraz wzmożeniu czynności wydzielniczych gruczołów łojowych i potowych. Dzięki masażowi naczynia skórne, krwionośne rozszerzają się, poprawia się obieg krwi, odżywianie skóry oraz znajdujących się w niej gruczołów.

2. Wpływ masażu na mięśnie - pod wpływem masażu tkanka mięśniowa jest lepiej zaopatrzona w tlen i substancje odżywcze. Masaż zwiększa zdolność mięśnia do pracy.

3. Wpływ masażu na stawy, ścięgna - pod wpływem masażu zwiększa się elastyczność i wytrzymałość aparatu węzadłowego, stopień ruchomości stawów.

4. Układ krwionośny i limfatyczny - zwiększa ukrwienie, prąd krwi i limfy ulega przyspieszeniu, sprzyja to zasileniu organizmu w tlen i substancje odżywcze.

5. Wpływ na układ nerwowy - działa na obwodowy układ nerwowy, poprzez korę na centralny układ nerwowy. W zależności od użytych chwytów działa kojąco - takim chwytem jest głaskanie, oraz pobudzająco - ugniatanie.

Metodyka masażu.

Wszystkie ruchy wzdłuż przebiegu naczyń ułożonych w kierunku najbliższych węzłów chłonnych:

• kończyna górna - od dłoni do stawu łokciowego, od stawu łokciowego do pachy,

• kończyna dolna - stopa do stawu kolanowego i do pachwiny,

• okolica krzyżowa i lędźwiowa - miednica w kierunku węzłów pachwinowych,

• plecy - od kręgosłupa na zewnątrz, dolne odcinki do pachwiny, górne do pachy,

• szyja - od linii włosowej w dół do węzłów podobojczykowych, jeżeli na obręcz barkową to do pachy,

• klatka piersiowa - od mostka na zewnątrz i w kierunku pachy

• płatki brzuszne - mięsień prosty brzucha od góry w dół, skośne od dołu do góry.

Pełen masaż klasyczny składa się z sześciu technik:

• głaskanie,

• rozcieranie,

• ugniatanie,

• oklepywanie,

• wibracja (siekanie),

• wstrząsanie (uderzanie)

Każda z nich wiąże się z wykorzystaniem innego rodzaju ruchów ręki w stosunku do powierzchni ciała objętej masażem i inną siłą nacisku. Ponieważ wstrząsanie, wibracja i oklepywanie nie sprzyjają uzyskaniu przez dziecko stanu wyciszenia i relaksu ze względu na zbyt gwałtowne i zbyt silne ruchy wykonywane przez masażystę - należy je pominąć.
      Głaskanie - jest techniką o działaniu rozluźniająco-przeciwbólowym i należy do najłagodniejszych; wykonujemy po ciele dziecka delikatny ruch posuwisty (w górę i w dół) stroną dłoniową lub grzbietową ręki. W przypadku dzieci o większej wrażliwości dotykowej możemy wykorzystać głaskanie opuszkami palców. Ponieważ technika ta ma za zadanie uspokoić, rozluźnić i obniżyć pobudliwość emocjonalną, wykonujemy ją bardzo lekko, spokojnie i rytmicznie.
      Rozcieranie - posiada podobne właściwości do głaskania, ale wykonuje się je głównie na okolicach stawów (wokół nich). Polega na wykonywaniu ruchów kulisto-posuwistych. Wykonywane z większą intensywnością stymuluje czucie stawu i nadaje się do stosowania np. u dzieci autystycznych.
      Ugniatanie -jest techniką intensywniejszą w porównaniu z wymienionymi wcześniej i należy stosować ją bardzo ostrożnie. Użycie jej w nie właściwy sposób i w niewłaściwym momencie może doprowadzić do zaprzepaszczenia możliwości uzyskania efektu relaksacyjnego. Technika ta polega na wykonywaniu przez masażystę ruchów unoszenia, uciskania i wyciskania tkanki masowej. Technikę ugniatania wykorzystujemy wyłącznie na następujących częściach ciała:

• kończyna górna - przedramiona, ręce,

• kończyna dolna - podudzia, stopy,

• twarz - okolice czoła, policzków i brody.

Na pozostałych częściach ciała nie wykonuje się masażu tą techniką ponieważ brzuch, udo i ramię są zbyt wrażliwe. Plecy natomiast wymagają zmian pozycji z leżącej (pozycja relaksacyjna) na siedzącą, co powoduje utratę oczekiwanego efektu relaksacji.

Masaż wykonuje się 1-2 godziny przed jedzeniem lub po jedzeniu.

Czas trwania od 20 minut do 1 godziny. Czas zależy od ilości użytych chwytów oraz od stanu masowanego.

Przed przystąpieniem do masażu nawiązujemy z dzieckiem kontakt wzrokowy, rozmawiamy z dzieckiem - przemawiamy do niego.

MASAŻ TWARZY

Zmniejsza nadwrażliwość okolic jamy ustnej i śluzówki, która jest powodem uciążliwych odkrztuszeń i wymiotów, gdy podaje się dzieciom pokarmy o stałej konsystencji. Masaż przyspiesza także uzyskanie przez dziecko kontroli nad ruchami mięśni twarzy.

Masaż możemy wykonywać nawet kilka razy dziennie

Technika wykonania:

• Dotykamy najpierw okolic bardziej oddalonych jamy ustnej i twarzy, na przykład okolic barków, przyzwyczajając dziecko do naszego dotyku. Na skórę szyi i twarzy nakładamy krem. Zaczynamy od szyi, masując od dołu ku górze ruchem głaszczącym.

• Następnie przechodzimy do policzków. Masujemy je kciukami lub całą dłonią, ruchami głaszczącymi od nosa i warg w kierunku skroni. Ruchy te przeplatamy ruchami rozcierającymi okrężnymi, a następnie delikatnie oklepujemy i obszczypujemy policzki.

• Przechodzimy dłońmi na podbródek, który masujemy także w kierunku skroni. Ruchy głaskania przeplatamy rozcieraniem obszczypywaniem. Masaż policzków i brody kończymy głaskaniem.

• Masaż czoła: rozpoczynamy głaska­niem od środka czoła do ucha, następnie rozcieramy tę okolicę i na koniec głaszczemy.

• Kończymy masażem warg, Robimy to ruchem ugniatającym, wykorzystując palec wskazujący i środkowy. Ugniatamy jednocześnie obydwie wargi w kierunku poprzecznym. Następnie wargi kilkakrotnie rozciągamy w kierunku uszu i ściągamy, robiąc „dzióbek" z warg, po czym je puszczamy. Na koniec lekko obszczypujemy i głaszczemy. Możemy także masować wargi miękką szczoteczką do zębów.

USTNO-TWARZOWA TERAPIA REGULACYJNA CASTILLO-MORALESA

Jest częścią całego kompleksu metod opracowanych przez Randolfo Castillo-Moralesa w centrum dziecięcym w Kordobie (Argentyna) w połowie lat siedemdziesiątych.

Można ją, z powodzeniem, wykorzystać, aby przygotować ucz­niów do podjęcia funkcji ruchów mimicznych, artykulacyjnych, do je­dzenia, picia oraz do ogólnej stymulacji twarzy i ust zwłaszcza na poziomie odruchów wrodzonych. Ćwiczenia najczęściej wykonuje się tuż przed posiłkami lub podczas zajęć logopedycznych. Ustno-twarzowa terapia regulacyjna polega na stymulacji neuromotorycznych punktów twarzy.

Technika wykonania:

Pozycja:

W czasie terapii dziecko leży na plecach tyłem do terapeuty, jego głowa znajduje się między nogami terapeuty, co stabilizuje ją i jednocześ­nie zapewnia rozluźnienie mięśni szyi i obręczy barkowej.

Tak zwaną „ciszą motoryczną" (ok. pół minuty) rozpoczynamy ćwiczenia wstępne, kładziemy jedną rękę pod potylicę. Drugą na klatce piersiowej ucznia, lekko ją uciskając. Następnie rozciąga­my kark, przez lekkie pociągnięcie głowy, do góry, utrzymujemy je podczas całego ćwiczenia. Potem lekko odchylamy głowę do tyłu i do przodu (10 razy). Na koniec pochylamy i obracamy ją na bok, następnie wracamy z nią do linii środkowej nawet wbrew oporowi dziecka.

Stymulacja neuromotorycznych punktów twarzy:

• Jedna ręka trzyma okolice potylicy, ciągnąc ją w górę i do przodu, a druga stymuluje punkty neuromotoryczne.

• rozpoczynamy od punktu dna jamy ustnej i przechodzimy kolejno do punktu podbródka, punktu wargi górnej i punktu gładzizny.

• przechodzimy w dowolnej kolejności do parzystych punktów neuromotorycznych. Każdy punkt stymulujemy przez kilka sekund poprzez lekki ucisk lub wibrację.

1. punkt gładzizny,

2. punkt kąta oka,

3. punkt skrzydełka nosa,

4. punkt wargi górnej,

5. punkt ust,

6. punkt podbródka,

7. punkt dna jamy ustnej,

8. punkt żwacza

Jeżeli mamy mało czasu (np. przed posiłkiem) można nie stosować ćwiczeń wstępnych, a ćwiczenia zasadnicze prowadzić w pozycji siedzącej.

MASAŻ SHANTAL

Masaż Shantal jest to tradycyjny masaż indyjski opisany przez francuskiego położnika Frédéricka Leboyera. Jest masażem dla niemowląt, ale nie tylko; daje pozytywne rezultaty także zastosowany dla dzieci starszych o zburzonym rozwoju.

Walory terapeutyczne:

• pomaga w uregulowaniu snu dziecka, 

• poprawia trawienie,

• wycisza, uspokaja,

• podnosi odporność organizmu, stymuluje układ hormonalny,

• stymuluje rozwój układu nerwowego,

• wzmacnia odporność na stres,

• tonizuje pracę układu oddechowego oraz serca,

• pomaga w zrozumieniu dziecka, tego co komunikuje, jakie potrzeby próbuje przekazać

• zaspokaja potrzebę bliskości, pogłębia więzy pomiędzy opiekunem a dzieckiem

• doznania  dotykowe pozwalają dziecku poznać własne ciało, wyznaczyć jego granice i uświadomić sobie własną odrębność

Masażu według Shantali nie powinniśmy wykonywać przed lub bezpośrednio po posiłku. Ponieważ do masażu ucznia należy rozebrać (małe dzieci możemy rozebrać całkowicie), powinniśmy zadbać o właści­wą temperaturę pomieszczenia, tak aby dziecko nie zmarzło.

Technika wykonania masażu:

Należy zadbać o dobry kontakt z dziec­kiem, o dobre samopoczucie dziecka. Dobrze jest przez cały czas łagodnie mówić do dziecka o tym, co się robi. Masaż wykonujemy wolno i lekko, starając się zachować stały rytm ruchu. Każdy ruch powtarzamy 4—5 razy, utrzymując nacisk, dobrany indywidualnie do każdego dziecka. Masaż dobrze jest wykonywać systematycznie. Przed masażem i w jego trakcie terapeuta powinien natłuszczać sobie ręce oliwką.

Pozycja:

Osoba masująca siedzi na podłodze z wyprostowanymi nogami.

Małe dziecko masujący kładzie sobie na nogi twarzą do siebie. Nogi dziecka spoczywają na brzuchu, masażysty, u większych dzieci są zgięte i rozchylone po obu stronach talii masującego. Duże dzieci mogą leżeć na kocu między nogami.

Masaż klatki piersiowej

Wyprostowane ręce kładziemy, jedną obok drugiej, na klatce piersiowej dziecka. Masujemy ruchem głaszczącym od łuków żebrowych (okolice przepony) w górę na zewnątrz do okolicy barków. Ruch prowadzimy obiema rękami równocześnie. Ruch powtarzamy kilka razy. Następnie masujemy po przekątnej, przez klatkę piersiową od dolnych łuków żebrowych do przeciw­nego ramienia naprzemiennie raz jedną ręką, raz drugą. Tak więc prawa ręka masażysty rozpoczyna ruch po stronie lewej na dolnych łukach żebrowych dziecka i kończy go na prawym ramieniu. Ręka prawa odwrotnie: z prawej strony od dołu przechodzi przez środek klatki piersio­wej do lewego ramienia. Ręce pracują wolno i rytmicznie.

Masaż rąk

Delikatnie obracamy dziecko na bok. Lekko unosimy mu wolną rękę, trzymając za przegub dłoni, druga naszą dłonią, obejmując rękę dziecka, schodzimy ruchem głaszczącym od ramienia ku nadgarstkowi. Ręka masująca tworzy jakby pierścień wykorzystujący kciuk i palec wskazujący. Gdy dojdziemy do nadgarstka dziecka, zmieniamy rękę, którą masujemy. Obie ręce pracują naprzemiennie. Drugi ruch polega na tym, że chwytamy ramię dziecka obiema dłońmi, jedna dłoń nad drugą, tworząc pierścienie. Obie dłonie jednocześnie powinny wykonać ruch śrubowy (ruch wyżymający. Zabieg ten powtarzamy, kolejno przechodząc od ramienia do dłoni, po czym obie ręce masażysty swobodnie wracają do ramienia. Powtarzamy ruch 4-5 razy.

Masaż dłoni

Najpierw kciukami masujemy dłoń, przechodząc od przegubu dłoni ku palcom i następnie całą naszą dłonią wykonujemy ruch głaszczący także od przegubu ku palcom. Po cztero-, pięciokrotnym powtórzeniu przechodzimy do drugiej ręki i dłoni, wykonując masaż w ten sam sposób.

Masaż brzucha

Masujemy obiema dłońmi, naprzemiennie, ręka za ręką, od dolnych że­ber do spojenia łonowego, jakbyśmy chcieli delikatnie opróżnić jamę brzuszną dziecka. W drugiej części masażu brzucha masujemy wykorzystując przedramię jednej ręki, także od dolnych żeber do spoje­nia łonowego. Druga ręka powinna unieść nogi dziecka do góry U starszych dzieci uniesione nogi mogą być zgięte w kolanach, a stopy oparte o podłoże.

Masaż kończyn dolnych

Kończyny dolne masu­jemy dokładnie tak samo, jak górne, wykorzystując opisane już dwa rodzaje ruchów. Rozpoczynamy od głaskania ruchem obejmującym od uda do stopy dziecka, potem prowadzimy ruch śrubowy w tym samym kierunku. Na koniec masujemy stopy najpierw kciu­kiem, a potem głaszczemy całą dłonią od pięty w kierunku palców. Powtarzamy te same czynności z drugą kończyną.

Masaż grzbietu

Dziecko kładziemy na brzu­chu. Małe dziecko możemy położyć sobie poprzecznie na kolanach. W pierwszym etapie dłonie masują poprzecznie ruchem głaszczącym. Masuje­my, przechodząc coraz niżej od barków do pośladków. Z mniejszym naci­skiem, głaszcząc naprzemiennie obiema rękami, przechodzimy z powro­tem od pośladków do barków. W drugim etapie masować będzie tylko jedna ręka, biegnąc po grzbiecie od karku do pośladków wzdłuż ciała dziecka. Druga ręka leży na pośladkach dziecka i przeciwstawia się ręce masującej. Ręka, która schodzi z grzbietu do pośladków, wraca z powrotem do górnej części grzbietu i ponownie rozpoczyna masaż. W ostatnim etapie masażu grzbietu nie zatrzymujemy ruchu ręki masują­cej na pośladkach, ale schodzimy ruchem masującym aż do pięt. Małym dzieciom wolną ręką podtrzymujemy stopy. Starsze dzie­ci mogą oprzeć stopy na wałku.

Masaż twarzy

Masujemy opuszkami naszych palców, od środka czoła do skroni. Masujemy obiema rękami jednocześnie. Później masujemy ruchem kołowym od czoła poprzez skronie na policzki i omijając okrężnie oczy, wracamy na czoło. Powtarzamy to kilka razy. Następnie masujemy wzdłuż nosa po obu jego stronach. Wykonujemy bardzo lekki ruch tam i z powrotem. Bardziej aktywny i pewny powinien być ruch w kierun­ku czoła, a bardziej delikatny z powrotem. Następnie kładziemy kciuki na powiekach dziecka i powoli schodzimy nimi w dół po brzegach nosa ku kącikom ust. Ruch powtarzamy kilkakrotnie.

Metoda stymulacji bazalnej FroHlich'a

 

Metoda polegająca na stymulowaniu poszczególnych części ciała dziecka poprzez uciskanie, głaskanie jego ciała za pomocą materiałów o różnej fakturze. Stosowane są również elementy masażu i kąpiele. Stymulacja ta powinna odbywać się w trakcie „somatycznego dialogu”, jaki powinien zaistnieć pomiędzy dzieckiem a terapeutą. Najważniejszym zadaniem, jakie stoi przed terapeutą, to sprawienie, by dziecko odczuwało swoje ciało poprzez uciskanie, głaskanie, ogrzewanie.

W trakcie terapii zalecane jest stosowanie różnych bodźców akustycznych. Metoda ta stwarza dziecku możliwość odczuwania swojego ciała, pozwala przeżyć pozytywne doświadczenia, których najczęściej było pozbawione w okresie wczesnego dzieciństwa.

METODA AFFOLTER

Terapia metodą Felicji Affolter odbywa się w ścisłym kontakcie dotykowym terapeuty i dziecka. Ich ręce stykają się, współdziałają. Dziecko odczuwa ruchy dłoni i samo nadaje sygnały. Kontakt dotykowy wpływa na temperaturę uczuć dziecka, gdyż każde dotknięcie budzi jakieś uczucia. Kontakt „ręka w rękę” daje poczucie bezpieczeństwa.

W tej metodzie terapeuta pomaga programować czynność dziecku w ten sposób, iż kładzie swoje ręce na jego rękach i lekko je naprowadzając kieruje czynnością, która wykonuje podopieczny. Nie wyręcza się ucznia, ale dziecko przeżywa wysiłek jako własny i doznaje siebie jako sprawcę.

Instrukcja terapeuty jest przekazywana wyłącznie przez dotyk. Podstawowym zadaniem terapeuty jest zapewnienie osobie z zaburzeniami spostrzegania lepszych informacji czuciowych, dzięki którym osoba ta może zdobyć doświadczenie interakcyjne, a tym samym lepiej radzić sobie z rozwiązywaniem problemów.

W terapii Affolter nie używa się zabawek, tylko tworzywa, z którym dziecko spotyka się na co dzień. Dużo miejsca zajmuje kontakt dłoni z materią żywą, plastyczną jak owoce, jarzyny. Tworzywa te silnie oddziaływają na pozostałe zmysły i emocje - są przyjemne - jak zapach i smak owoców, lub budzące opór - jak klej czy ciasto.
Praca rękami dziecka sprawia, że po pewnym czasie następuje koordynacja wzroku i działania ręki, a więc osiągnięty został cel terapii: integracja dotyku z doznaniami innego zmysłu.
Metoda prezentowana przez Felicję Afolter opiera się na działaniu, którego celem jest rozwiązywanie podstawowych codziennych zadań. Odbywa się to przez badanie wzajemnych relacji - ja a otoczenie, na bazie doznań czuciowo-dotykowych. Aktywności te zmierzają w kierunku celowego poznania własnego działania. Narzędziem badania rzeczywistości jest dłoń, która jest nośnikiem sygnału - komunikatu, między światem otaczającym nas a naszym umysłem. Ze strony terapeuty polega ona na czynnym wspomaganiu fizycznym osoby niepełnosprawnej. Odbywa się to przez kładzenie rąk przez terapeutę na grzbietowej stronie dłoni pacjenta i lekkie ukierunkowanie ich na wykonanie czynności, co pozwala podopiecznemu czuć się sprawcą. Pomoc ta nie może być wyręczeniem ani wymuszeniem. Dotykanie otoczenia to badanie siebie i środowiska. Aktywność działania nie jest możliwa bez ruchu. Ruch prowadzi do poznania schematu własnego ciała, kształtuje związek osoby z otoczeniem, wykształca interakcje z drugim człowiekiem, doprowadza do współdziałania, wytwarza potrzebę tworzenia. Odczucie ruchu jest możliwe dzięki zmysłom sensorycznym, najważniejszą rolę odgrywa odczucie dotyku. Dla uczenia się ważne jest otoczenie wzbogacone sensorycznie. Stanowią je codzienne czynności. Osoba dotykając otoczenia uczestniczy w doświadczaniu, odnosi je do wcześniejszych doznań.

Terapeuta organizując otoczenie musi wiedzieć jakie tworzywa dobrać stosownie do upodobań i możliwości pacjenta, kiedy trzeba zrobić przerwę na relaks, jak rozpoznać bezsłowne znaki przyzwolenia na kierowanie dłonią lub oporu przeciw temu. Terapia przez dotyk przełamuje nawyki i lęki dziecka. Im więcej doświadczeń czuciowych, tym sprawniej dzieci wykonują różne czynności.

RUCH

Charakterystyczną cechą życia jest ruch. Ruch uwzględniający cały repertuar jego przejawów począwszy od ruchów ssania, połykania, ruchów oddechowych, po skorygowaną precyzyjną małą motorykę i akty  przemieszczania się i pokonywania dystansu.

Już życie prenatalne pełne jest spontanicznych ruchów celowych, dzięki którym gromadzone są pierwsze doświadczenia sensomotoryczne. Zmysły: dotyku, równowagi, czucia  głębokiego są aktywne, a ich współpraca stanowi  podstawę dla prawidłowego rozwoju psychoruchowego w tym i następnych okresach życia człowieka. Czucie ruchu staje się początkiem rozwoju świadomości siebie i własnego ja. Ruch powoduje ogólne wzmożenie aktywacji, w tym emocji i gotowości do kontaktów.

W przypadku dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną  aktywność ruchowa jest zaburzona lub znacznie ograniczona, a ciało przestało być narzędziem służącym do odkrywania, badania, zaspokajania ciekawości, zbliżania i porozumiewania z otoczeniem. Uszkodzenie CUN sprawią, że dziecko pozostaje na pewnym poziomie aktywności motorycznej, głównie o charakterze odruchowym (w zależności od stopnia uszkodzenia i czasu jego wystąpienia), a ukształtowane schematy ruchowe nie są zastępowane przez odruchy dowolne.

Dyskinetyka, dominacja literalna, stereotypie ruchowe (autostymulacje), zaburzona somatognozja to najważniejsze nieprawidłowości ograniczające i utrudniające relacje z własnym ciałem, jak i z otoczeniem. Ponadto zaburzona i ograniczona motoryka bezpośrednio wpływa na integrację wrażeń sensorycznych. Możliwości percepcyjne całkowicie zależą od umiejętności wykonywania celowych ruchów badawczych nastawionych na poszukiwanie bodźców, dzięki którym można gromadzić informacje  w różnych sferach sensorycznych. Tylko czynności ruchowe pozwalają  dziecku na odkrywanie nowych bodźców i nowych ich kombinacji, a ruchy ukierunkowane umożliwiają integrację różnych spostrzeżeń.

KINEZYTERAPIA

(gr. kinesis - ruch) - leczenie ruchem, gimnastyka lecznicza. Podstawą tej dziedziny fizjoterapii są ćwiczenia ruchowe.     

Jest ona działaniem obejmującym usprawnianie ruchowe, celem jej jest przywrócenie sprawności i wyrównywanie zaburzeń psychoruchowych poprzez stopniowe eliminowanie przetrwałych odruchów patologicznych. Zajęcia z kinezyterapii wpływają korzystnie na cały organizm, oddziałują na sferę ruchową(kontrola postawy i lokomocja), adaptacje do otoczenia, (koordynacja wzrokowo - ruchowo - czuciowo - słuchowa)

Kinezyterapia dzieli się na miejscową i ogólną.

Miejscowa - dotyczy bezpośrednio narządu zmienionego chorobowo, składają się a nią:

• ćwiczenia bierne - wykonywane przez kinezyterapeutę lub aparat CPM (Continuous Passive Motion - ciągły bierny ruch) bez czynnego udziału chorego;

• ćwiczenia izometryczne - czynne napinanie mięśni bez zmiany ich długości;

• ćwiczenia czynno-bierne - ruch wykonywany jest biernie natomiast pacjent czynnie rozluźnia mięśnie;

• ćwiczenia samowspomagane - pacjent siłą mięśni kończyny zdrowej wspomaga pracę osłabionych mięśni;

• ćwiczenia w odciążeniu - wykonywanie ruchu przy odciążeniu ćwiczonego odcinka ciała;

• ćwiczenia czynne;

• wyciągi;

• ćwiczenia synergistyczne;

• ćwiczenia oddechowe.

Ogólna - składa się z ćwiczeń części ciała nie objętych chorobą:

• ćwiczenia ogólnokondycyjne;

• ćwiczenia gimnastyki porannej;

• ćwiczenia w wodzie;

• sport inwalidów.

Skala trudności ćwiczeń jest zawsze dostosowana do indywidualnych możliwości dziecka na danym etapie. Usprawnianie przebiega wg naturalnego następstwa rozwojowego, a więc od kształtowania postaw i ruchów w pozycji leżącej, poprzez umiejętność zmiany pozycji na wyższą (czworaczną, siedzącą, stojącą) oraz kolejne doskonalenie coraz wyższych pozycji aż do chodzenia. W postępowaniu usprawniającym dąży się do stopniowego zacierania odruchów patologicznie przetrwałych a pobudzania i utrwalania odruchów fizjologicznych dla danego etapu rozwojowego.

Kinezyterapia w pracy z osobami z upośledzeniem intelektualnym w stopniu głębokim to:

-       normalizację nacięcia mięśniowego, ćwiczenie wzorców ruchowych,

-       ćwiczenia koordynacji wzrokowo - ruchowej,

-       ćwiczenia koordynacji wzrokowo - słuchowej,

-       ćwiczenia koordynacji wzrokowo - czuciowej,

-       ćwiczenia poprawiające równowagę,

-       ćwiczenia eliminujące nieprawidłowe  współruchy i ruchy mimowolne,

-       masaż,

-       ćwiczenie samoobsługi,

-       ćwiczenie znajomości części ciała,

-       ćwiczenie identyfikacji siebie i innych w lustrze,

-       ćwiczenia wzmacniające czucie antygrawitacyjne, głębokiego i ruchu,

-       ćwiczenie orientacji w czasie: dzień, noc, pory roku,

-       rozpoznawanie struktur rytmicznych: klaskanie, słuchanie muzyki, spontaniczne ruchy ciałem,

-       ćwiczenie rozpoznawania pojęć: wielkości, kształtu, budowanie z klocków, zabawy manipulacyjne i konstrukcyjne.

Somatognozja jest niezwykle ważnym  elementem edukacji osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną i obejmuje:

-       stymulację dotykową,

-       stymulację wibracyjną,

-       stymulację przedsionkową.  

Aby kształtowanie poczucia własnego ciała przebiegało prawidłowo w/w doznania należy dostarczać w sposób systematyczny i zorganizowany poprzez:

-       masaż

-       pocieranie materiałów o różnorodnej fakturze

-       stymulację ciepłym powietrzem

-       zawijanie ciała w tkaniny

-       rozciąganie i ściskanie stawów

BARASZKOWANIE

1. beztroskie bawienie się, swawolenie, zbytkowanie

2. 2. figle i swawole

System ćwiczeń i zabaw ruchowych, który wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłym — tzw. baraszkowanie pojawiające się we wczesnym dzieciństwie. Przede wszystkim jest to przeżycie wspólnoty przez rodziców/terapeutów i dziecko.

Podczas baraszkowania następuje kontakt dotykowy i pojawiają się doznania odbierane przez zmysł równowagi. Bodźce działające na zmysł równowagi wywierają wpływ na napięcie niemal wszystkich mięśni. Następuje więc swego rodzaju gimnastyka całego aparatu mięśniowego. Zmysł równowagi ma też ścisły związek z naszymi emocjami. Zachwianie równowagi powoduje zawsze przestrach, a łagodne ruchy kołyszące działają kojąco. Podczas zabaw obniża się napięcie emocjonalne jak i mięśniowe.

Walory terapeutyczne:

• dziecko uczy się bezpiecznego przeżywania uczuć negatywnych, tolerowania związanego z nimi napięcia, dzięki napięciu a później rozluźnieniu np. przy kołysaniu (strach przed upadkiem, a później rozluźnienie)

• daje możliwość wyładowania negatywnych emocji 

• wzrasta śmiałość społeczna - nawiązanie przyjacielskich kontaktów z rówieśnikami bez lęku i zahamowania

• wychowanie sfery uczuciowej i samokontroli. Doznawane uczucia podlegają kontroli własnej osobowości. Dzieci tuląc się do siebie czy czubiąc, uczą się stopniowo regulować nasilenie własnych zachowań - tak serdecznych jak i konfliktowych.

• rozwija się aktywność własna dziecka,

• usprawnianie motoryczne, wzrasta śmiałość ruchowa dziecka

Formy zabaw:

Kołysanie, turlanie dziecka, podrzucanie, kręcenie się z nim dookoła, galopowanie trzymając je na ramionach, fikanie koziołków, tańczenie z dzieckiem na rękach, huśtanie w kocach, rzucanie się poduszkami, rzucanie w poduszki z coraz to większej wysokości itp.

Trzeba pamiętać, aby nie przeciągnąć zabawy. Sesje baraszkowania można podzielić na - zabawy rozbudzające, hałaśliwe i na sesję wyciszającą, wśród materacy i poduszek, zabawa w ciszę. Gdy dziecko początkowo zahamowane osiągnie już stopień pobudzenia, jaki jest dla niego najkorzystniejszy, trzeba zwrócić uwagę, czy pobudzenie nie ma tendencji do niepohamowanego narastania. Zanim to nastąpi, zaczynamy zabawy wyciszające.

METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORN'E
 

WERONIKA SHERBORNE - angielska terapeutka , zaczynała pracę jako nauczycielka wychowania fizycznego. Przez pewien czas wykonywała swą pracę w sposób tradycyjny, do momentu, kiedy została uczennicą Rudolfa Labana. To właśnie Laban zmienił jej spojrzenie na ruch i ciało człowieka. Początkowo wykorzystywała swe doświadczenia i inne spojrzenie na ruch w pracy z dziećmi sprawnymi, a następnie przeniosła je na dzieci specjalnej troski. Stała się nauczycielem dla innych nauczycieli, studentów, terapeutów, specjalistów i innych osób pracujących z dziećmi.
     Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne, jest metodą dość znaną i stosowaną z powodzeniem w pracy z dziećmi i dorosłymi z różnego rodzaju niepełnosprawnością. Ten opracowany przez Nią system ćwiczeń wywodzi się z baraszkowania, naturalnej formy kontaktu rodzic - dziecko, które pojawia się we wczesnym dzieciństwie każdego dziecka.

Został on oparty na twierdzeniu, iż rozwój ruchowy jest podstawą do rozwoju poznawczego. Poprzez zastosowanie odpowiednich zestawów ćwiczeń ruchowych tworzy się możliwość realizowania potrzeb psychicznych, a tym samym sposobność ujawnienia się własnej aktywności jednostki. Ważne dla osób upośledzonych umysłowo jest to, że znajomość mowy nie jest konieczna do uczestniczenia w tych ćwiczeniach. Bodźce kinestetyczne, poczucia związane z równowagą, dotykiem, odczuwaniem ruchu leżą u podstaw kształtowania własnej tożsamości.

Celem tej metody jest doświadczenie:

• ruchu,

• kontaktu emocjonalnego,

• kontaktu fizycznego,

• kontaktu społecznego,

• poznanie własnego ciała.

Stosując tę metodę dążymy do rozwoju:

• świadomości schematu ciała, integracji poszczególnych jego części,

• orientacji w czasie i przestrzeni w środowisku zewnętrznym,

• poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i partnera,

• emocji, opanowywania ich,

• własnej inwencji, pewności siebie, inicjatywy,

• spontaniczności ruchu i zachowań,

• sprawności ruchowej, wyobraźni, pojęć,

• koncentracji uwagi, sposobu komunikowania się,

• umiejętności rozluźniania się po okresie napięcia i koncentracji,

• a także do integracji środowiska, w którym jesteśmy.

     Metoda W. Sherborne - w odróżnieniu od metod rehabilitacji ruchowej - koncentruje się przede wszystkim na kontakcie z innymi osobami, komunikacji pozawerbalnej oraz aspekcie terapeutycznym, którego podstawą jest ruch. Metoda ta wymaga od nauczyciela nie tylko znajomości ćwiczeń, ale przede wszystkim terapeutycznego podejścia do dziecka, podejścia opartego na umiejętności nawiązywania kontaktu, otwartości na potrzeby dziecka i elastyczności w prowadzeniu zajęć. Jest to szczególnie ważne w pracy z dziećmi z głębokim stopniem upośledzenia umysłowego.
     W metodzie ruchu rozwijającego wyróżnia się kilka kategorii ruchu. Największe zastosowanie ma grupa ćwiczeń pozwalających dzieciom poznać swoje ciało. Ćwiczenia te są szczególnie wskazane, gdyż nie wymagają od ucznia ukierunkowanej aktywności własnej, która często przerasta możliwości rozwojowe osób głęboko upośledzonych umysłowo. W proponowanych ćwiczeniach dziecko może być bierne, stroną aktywną jest tu dorosły. Innym ważnym powodem jest fakt, że wykonuje się je na podłodze. Bliski kontakt ciała dziecka z podłożem daje poczucie bezpieczeństwa. Kolejnym powodem szerokiego zastosowania tych ćwiczeń jest to, że one w sposób prosty przekazują dziecku wiedzę o budowie jego ciała.
     

Wiadomości o ciele dziecka i jego możliwościach przekazujemy mu w czterech grupach ćwiczeń:

• ćwiczenia wyczuwania brzucha, pleców i pośladków (wszelkie dotykanie, masowanie i nazywanie tych części ciała).

• ćwiczenia wyczuwania rąk i nóg (np. dotykanie dłonią i stopą podłoża, podnoszenie i opuszczanie całej nogi na podłogę, zginanie i przyciąganie nóg, maszerowanie, bieganie).

• ćwiczenia wyczuwania stawów (dotykanie łokciami podłogi, dotykanie kolan i okci, dotykanie łokciem kolana, machanie stopą i dłonią ).

• ćwiczenia wyczuwania twarzy (np. "witanie się" z uszami i nosem swoim i orosłego).

Na podstawie wieloletnich obserwacji i doświadczeń W. Sherborne doszła do wniosku, że wszystkie dzieci mają dwie podstawowe potrzeby:

• chcą dobrze poznać swoje ciało, umieć nad nim zapanować,

• odczuwają potrzebę kontaktu z innymi.

W czasie doświadczeń ruchowych występują trzy relacje:

Relacja opiekuńcza czyli "Z"

• Obejmowanie partnera, głaskanie, bujanie (na boki, w przód, w tył aż do przewrotu).

• Podrzucanie partnera, turlanie, pociąganie za ręce i nogi,

• Mosty w parach i czwórkach aż do utworzenia tunelu,

• Jazda na koniku,

• Wspólne skakanie

• Bagaż - dziecko uczepione partnera.

Relacja "przeciwko"

• Starszy partner dostosowuje się do możliwości dziecka, zachęca je do podejmowania wysiłku, pozwala mu wygrać po uzyskaniu maksymalnej aktywności, czy chociażby czynnego zaangażowania się dziecka,

• Przygniatanie - dziecko usiłuje się wydostać spod leżącego pod nim partnera,

• Więzienie - w siadzie, silne obejmowanie dziecka, podczas gdy ono stara się wyswobodzi,

• Przepychanie się rękami, stopami, biodrami, plecami,

• Mocowanie się,

• Skała - próba przewrócenia partnera, będącego w siadzie podpartym lub stojącego w rozkroku.

Relacja "razem"

• Waga - trzymając się za ręce, naprzemiennie wstajemy i siadamy,

• Wspólne dmuchanie na wyobrażony puszek,

• Lustrzane odbicie - pokazywanie, naśladowanie, powtarzanie ruchów, gestów, mimiki partnera,

• Wychylanie na boki,

• Krokodyl z partnerem na plecach.

W Metodzie Ruchu Rozwijającego ważna jest przede wszystkim atmosfera w jakiej odbywają się ćwiczenia. Dziecko najlepiej, najbezpieczniej się czuje, gdy może swobodnie baraszkować. Zabawa powinna nieść mu radość i umożliwić bezproblemowe pokonywanie wszelkiego rodzaju przeszkód i trudności. Tylko w takich warunkach dziecko ma możność poznania oraz zdobywania doświadczeń.

Zabawa powinna przebiegać w atmosferze spokoju. Nie wolno zmuszać dziecka do ćwiczeń, łamać jego oporu siła, by przez to nie wyzwolić przekory, lęku czy agresji.

Zestawy ćwiczeń dobieramy według potrzeb indywidualnych każdego dziecka, stopnia trudności przystosowawczych, możliwości psychofizycznych, wieku, wskaźnika lęku jaki przejawia, zdobytych doświadczeń.

Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne jest bardzo przydatna w pracy z dziećmi głęboko upośledzonymi, przyczynia się do rozwoju w dwóch ważnych dziedzinach: wykształcenia obrazu samego siebie - wyodrębnienia własnej osoby z otoczenia i poczucia tożsamości oraz nawiązania kontaktów społecznych (interpersonalnych). Metoda W. Sherborne umożliwia dzieciom upośledzonym umysłowo zaspokoić także potrzeby psychiczne jak potrzebę bezpieczeństwa, potrzebę rozwoju, potrzeby społeczne i poznawcze oraz bardzo dla nich ważną potrzebę ruchu.

Ruch jest zabawą, która daje przeżycie radości i dzielenia jej z innymi, co jest dla dzieci upośledzonych jedną z najważniejszych rzeczy.

INTEGRACJA SENSORYCZNA

Podstawę założeń opracowanej przez A. J. Ayres terapii stanowi zjawisko integracji czynności zmysłowych. Na proces ten składają się:

• Odbiór bodźców za pomocą zmysłów,

• Segregowanie - eliminowanie dokonywane w obrębie układu nerwowego, a także rozpoznawanie i przypisywanie odpowiednich znaczeń bodźcom,

• Łączenie tych informacji uprzednio odebranymi,

• Kojarzenie ich z posiadanymi doświadczeniami czuciowymi lub ruchowymi,

• Wytwarzanie odpowiednich reakcji adaptacyjnych na dane bodźce,

• Zapamiętanie tych sposobów reagowania w celu przyszłego wykorzystania ich.

     Przebieg procesu integracji zmysłów decydować będzie zarówno o jakości wykonywanych przez dziecko ruchów, rozwoju świadomości własnego ciała, jak i o sposobie postrzegania świata.
     Zasadniczym celem tej terapii jest wzbogacanie zdolności mózgu do dostrzegania bodźców płynących z otoczenia, do odczytywania i zapamiętywania ich oraz opartego na tej podstawie świadomego działania. Charakterystyczne jest to, że terapeuta nie jest skoncentrowany na efekcie terapii, lecz na jej przebiegu - nie walczy z objawami, lecz z ich przyczynami. Jego działania, oparte na wynikach bardzo szczegółowej diagnozy (tzw. test południowo - kalifornijski - SCSIT), obejmują przede wszystkim:

• Odpowiednie przygotowanie środowiska zewnętrznego,

• Dostosowanie do potrzeb dziecka prostej stymulacji zmysłów ( przede wszystkim czucia głębokiego i dotyku ),

• polisensoryczną stymulację,

• motywowanie dziecka do podejmowania wysiłku

 W toku stymulacji sensomotorycznej dochodzi do zbierania wrażeń zmysłowych z otaczającego świata i własnego ciała., a dzięki integracji tych wrażeń zwiększa się orientacja w otoczeniu i tak istotne poczucie bezpieczeństwa.

Dzięki bodźcom czucia głębokiego  odbieranym głównie  z powierzchni stawowych i mięśni dostarczane są informacje o położeniu poszczególnych części ciała w stosunku do siebie, co ułatwia zaplanowanie i wykonanie coraz bardziej skomplikowanych czynności ruchowych.

Właściwe odczuwanie siły ciążenia przez zmysł równowagi (układ przedsionkowy) jest ważne w kierowaniu czynnościami ruchowymi, gdyż dzięki temu mogą odpowiednio współdziałać poszczególne mięśnie lub ich grupy.

Prawidłowa integracja wszystkich zmysłów i odpowiednie ich zakodowanie w OUN są podstawą  dla osiągania coraz bardziej złożonych zręczności i umiejętności oraz ich koordynacji. Jest to poprzedzone wykształceniem się u dziecka schematu ciała i bardzo ważną czynnością, jaką jest planowanie czynności ruchowych. 

Integracja czynności zmysłowo - ruchowych w OUN polega na uporządkowaniu i właściwej interpretacji informacji odbieranych z różnych układów zmysłów oraz wykorzystywanie ich dla uzyskania odpowiednich reakcji.

Objawy zaburzeń procesu integracji sensoryczno - motorycznej:

• zaburzeń napięcia mięśniowego,

• nieadekwatności ruchowej,

• obniżonej koncentracji uwagi,

• zaburzeń koordynacji wzrokowo - ruchowej,

• trudności w rozwoje mowy,

• zaburzeń zachowania.

Usprawnianie uwzględnia:

• stymulację układu dotykowego,

• hamowanie przetrwałych odruchów,

• normalizację napięcia mm,

• ćwiczenia równoważne i koordynacji wzrokowo - ruchowej,

• koordynację czynności ruchowych obu stron ciała.

 

Przykładowe ćwiczenia ruchowe stymulujące układy zmysłów:

1.      Obroty na materacu lub innym podłożu z koncentracją wzroku na wybranym punkcie (znajdującym się na odpowiednim poziomie i w odpowiedniej odległości od oczu dziecka). 2.      Leżenie przodem, ręce wyciągnięte w przód - kołysanie się z jednej strony na drugą (naprzemienne obciążanie jednej ze stron ciała) - hamowanie odruchu tonicznego błędnikowego. 3.      Obracanie się wokół w leżeniu przodem - dostarczanie stymulacji dotykowej, ćwiczy naprzemienność, hamuje odruchy toniczne. 4.      Pozycja czworacza - skręty głowy w prawo, lewo bez poruszania kończynami (oparcie dłoni o podłoże hamuje odruch chwytny, ogranicza nieprawidłowe reakcje stowarzyszone  i poprawia  równowagę. 5.      Pozycja czworacza - poruszanie głową w górę i dół (hamuje symetryczny toniczny odruch szyjny). 6.      Pozycja czworacza - poruszanie się do boków, do przodu i tyłu, wokół - szybko i wolno (dostarcza wrażeń dotykowych, czucia głębokiego, hamuje odruch chwytny dłoni, wywołuje reakcje równoważne i planowanie ruchów). 7.      Pozycja czworacza - poruszanie się wokół na dłoniach i kolanach w obie strony (działanie stymulujące, ćwiczy naprzemienność ruchów). 8.      Przechodzenie z siadu na piętach do pozycji czworaczej i powrót (ćwiczy reakcję prostowania głowy i równowagę). 9.      Pozycja w klęku - wykonywanie izolowanych ruchów skrętu głowy w jedną i drugą stronę, do góry i do dołu, krążenie wokół (ćwiczy swobodę ruchów, zmiany pozycji głowy). 10.  Pozycja w klęku - skręty tułowia w obie strony, przechylanie głowy w bok w obie strony (stymulacja błędnika, ułatwienie ruchów naprzemiennych).

 

Najczęściej stosowanymi pomocami do stymulacji układu przedsionkowego są: hamaki, huśtawki, wałki, piłki, deski równoważne, deskorolki, krzesła obrotowe, bujane fotele i łóżka wodne.

W przypadku wykonywania ćwiczeń stymulujących układ przedsionkowy mogą wystąpić niepokojące objawy  takie, jak: nudności, zawroty głowy itp. Należy wówczas przerwać prowadzenie ćwiczeń.

PROGRAMY AKTYWNOŚCI ( metoda Knill'a)

     

Christopher Knill - twórca programu Aktywności, jest pracownikiem Norweskiego Instytutu; pracuje z dziećmi, młodzieżą, dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym.

Małżeństwo Marianna i Christopher Knill, pracując przez wiele lat z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z zaburzeniami w rozwoju ruchowym poznawczym i społecznym, w oparciu o nabyte doświadczenie opracowali program terapeutyczny nazwany "Programem Aktywności - Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja".
Podstawą tego programu jest założenie, że każde nawet najbardziej pasywne, upośledzone dziecko, można dzięki odpowiedniemu programowi terapeutycznemu zmotywować, zachęcić do przejawiania własnej inicjatywy i aktywności. Ponadto doszli do przekonania, że rozwój człowieka jest zależny od jego zdolności do zdobywania i odpowiedniego wykorzystywania wiedzy o sobie.
Dzieci upośledzone, nadpobudliwe mają z tym bardzo duże trudności . Mając utrudniony, ograniczony kontakt ze środowiskiem, otoczeniem wykształcają nieprawidłowy, zaburzony obraz swojego ciała i jego możliwości ruchowych. Może to być przyczyną poważnych problemów w szeroko rozumianej komunikacji, braku bezpieczeństwa i zaburzeń emocjonalnych, a to z kolei może hamować normalny rozwój dziecka. Rozwijanie u dzieci świadomości własnego ciała jest sposobem na przełamanie tego błędnego koła.
Małżonkowie Knill pracując z osobami głęboko upośledzonymi, a więc głęboko wycofanymi doszli do przekonania, że najważniejszym kanałem sensorycznym jest skóra,ponieważ pierwszym wrażeniem jakiego doznajemy jest dotyk. Od wrażliwości dotykowej uzależniona jest więc umiejętność nawiązywania kontaktu z otoczeniem. Umiejętność ta jest z kolei podstawą prawidłowego kształtowania się kolejnych umiejętności - m.in. bardzo ważnej - komunikacji.
Dotyk jest praktycznie pierwszą, najwcześniejszą formą komunikacji pomiędzy noworodkiem a rodzicem (człowiekiem dorosłym).
Program Aktywności małżeństwa Knill polega na skojarzeniu dotyku i ruchu z muzyką. Muzyka musi być tak skomponowana, by słuchacz potrafił nadać porządek dźwiękom, które słyszy i by mógł przyporządkować odpowiednie dźwięki do konkretnej czynności, którą ma wykonać. Dziecko zapamiętuje kolejne sekwencje sygnałów muzycznych, co sprawia, że dotyk terapeuty jest dla niego przewidywalny. Taka rytualizacja aktywności jest dla dziecka źródłem poczucia bezpieczeństwa. Wykorzystywane w tej metodzie sygnały muzyczne odzwierciedlają rytm i charakter każdej czynności. Ważnym elementem realizacji programów jest świadome i aktywne używanie głosu przez terapeutę, który słowami i intonacją zachęca dziecko do podjęcia danej aktywności. Tę samą rolę ma pełnić fizyczne wsparcie (kiedy dziecko jest oparte plecami o terapeutę) lub kontakt wzrokowy. Muzyka rozrywkowa, komercyjna nie nadaje się do tego celu.
Dźwięk jest wykorzystywany do stymulowania u dziecka świadomości istnienia własnego ciała, jego możliwości ruchowych, a co za tym idzie, podejmowania "celowej aktywności ruchowej".
Dzieci wykonują przy akompaniamencie muzycznym określone ruchy, ruchy powinny być wykonywane świadomie i celowo. Mechaniczne wykonywanie ruchów oznacza, że dziecko ma złe wyobrażenie własnego ciała i ten brak świadomości ulega pogłębieniu.
Program ten jest gotową propozycją postępowania terapeutycznego z osobą, której prawidłowy rozwój został z jakiś powodów zakłócony lub zahamowany. Jego zaletą jest to, że jako forma muzyczno-ruchowa może być przyjmowany przez dziecko jako rodzaj świetnej zabawy. Każdy wykonywany ruch jest prosty, ma określony cel i wyznaczoną długość.

Program składa się z sześciu części:

1. Program wprowadzający.

2. Programu Specjalnego dla dzieci ze znaczną niepełnosprawnością ruchową.

3. Programu Pierwszego, koncentrującego się na ćwiczeniach górnej partii ciała.

4. Programu Drugiego, koncentrującego się na ćwiczeniach dolnej partii ciała.

5. Programu Trzeciego wymagającego od uczestnika wiekszej sprawności i koordynacji ruchowej, a także uwagi.

6. Programu Czwartego - najtrudniejszego - gdzie dużą rolę odgrywa już własna inicjatywa dziecka (np. taniec).

Celem Programu 1 i 2 jest:

• wyrobienie u dzieci aktywnej świadomości ramion i rąk

• rozwój świadomości pojęć: ręka, dłoń, palce, zginanie, wyprostowywanie

• doskonalenie odczuwania ciężaru ciała i równowagi

• uświadomienie pojęć: stopa, palce stopy, plecy, brzuch

• rozwój zdolności dziecka do celowego i niezależnego używania nóg

Celem Programu 3 jest:

• rozwijanie świadomości i koordynacji nóg

• wzmocnienie kręgosłupa

• doskonalenie ruchów naprzemiennych

• świadomość kolan

Celem programu 4 jest:

• rozwijanie i poszerzanie świadomości ciała; dziecko uczy się używać swego ciała w stosunku do czasu, przestrzeni i innych osób

• wprowadzenie pojęcia: szyja, ramiona i kark

• rozwijanie zdolności koncentracji uwagi i koordynacji ruchowej

• rozwijanie rozumienia pojęć relacyjnych i pozycyjnych

• wspieranie zdolności rozumienia wielokierunkowych poleceń

• poprawianie umiejętności w zakresie zabawy i interakcji społecznych

Relaksacja
W przerwach pomiędzy kolejnymi czynnościami nauczyciel przygotowuje dziecko do następnego zadania. Bardzo ważne jest aby bardzo wyraźnie mówić o każdej aktywności, używać starannie w sposób wrażliwy i zróżnicowany swojego głosu , aby skoncentrować i wzmocnić uwagę dziecka. W miarę jak dziecko zapoznaje się z programem , stopniowo zaczynamy przyzwyczajać je do aktywnego uczestniczenia w jednej lub dwóch wybranych aktywnościach. Jeśli jest niemożliwe poruszanie pewnymi częściami ciała lub gdy istnieją przeciwwskazania ku temu , można je jedynie dotykać lub delikatnie naciskać na nie . Pracując z dzieckiem niepełnosprawnym należy dać mu wystarczającą ilość czasu, powstrzymać aktywność ,która wywołuje stres lub napięcie , upewnić się , że ubiór nie ogranicza jego ruchów, pamiętać , że rozwój kontaktu jest ważniejszy niż sam ruch.

Metoda opracowana przez CH. Knilla może być kluczem do każdego dziecka, bez względu na jego możliwości i stan psychofizyczny. Jej zastosowanie możliwe jest zarówno w trakcie terapii indywidualnej, jak i przy nawiązywaniu kontaktu z dzieckiem, rozbudzaniu sprawczości pozytywnej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie ciała i rozwijaniu poczucia tożsamości. Dodatkowym plusem tej metody jest uzyskany przez wprowadzenie określonej muzyki, efekt orientacji w czasie oraz przewidywania kolejnych czynności. Jej istota polega na prowadzeniu wyraźnie ustrukturalizowanych sesji.
      Podstawowym założeniem programu Ch. Knilla, jest oparcie działań stymulujących rozwój dziecka, na zmyśle dotyku. Doświadczenie kontaktu fizycznego, jest podstawą rozwoju związków z innymi ludźmi i komunikacji między nimi. Program zawiera wskazówki służące jak najlepszemu zaplanowaniu i przygotowaniu sesji kontaktu ( poprzez określenie potrzeb partnera, podział odpowiedzialności za sesje kontaktu, dostosowanie tych spotkań do codziennych rytuałów planu dnia, przygotowanie niezbędnego wyposażenia do prowadzenia zajęć).

ARTETERAPIA

Wykorzystanie sztuki w celach diagnostycznych i terapeutycznych.

Arteterapia to „układ poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie i (lub) podnoszenie poziomu jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawianie sztuki”

Środkami używanymi w arteterapii są różne wytwory kultury: utwory muzyczne, literackie, dzieła sztuk plastycznych. Przy stosowaniu arteterapii są wykorzystywane istniejące wytwory kultury lub też osoby będące przedmiotem oddziaływania terapeutycznego same uczestniczą w ich tworzeniu.

Przedmiotem oddziaływania arteterapii jest człowiek, zachodzące w nim procesy fizjologiczne i psychiczne.

Oddziaływanie arteterapii na człowieka polega na jej wpływie na jego psychikę, zachowanie się, strukturę osobowości. Może ona wpływać na procesy poznawcze, ukierunkowanie zainteresowań, hierarchię wartości. Niektóre techniki arteterapii oddziałują na sprawność ruchową stymulującą określone formy aktywności.

Szczególną rolę arteterapia odgrywa w oddziaływaniu na stan emocjonalny osób poddanych postępowaniu terapeutycznemu. Może ona zarówno zapobiegać występowaniu emocji poprzez negatywną funkcją regulacyjną, jak też stymulować emocje wywierające korzystny wpływ na stan psychiczny oraz rodzaj aktywności. Można więc stwierdzić, że arteterapia spełnia funkcję zarówno korekcyjną jak też stymulującą.

Dzięki arteterapii człowiek może realizować również potrzeby psychiczne, takie jak: wyrażania się i ekspresji, poczucia własnej wartości i znaczenia przeżyć estetycznych.

Proces twórczy

W kontekście arteterapii proces twórczy to zdolność wznoszenia czegoś nowego do ludzkiej egzystencji. W tej właśnie „zdolności” mieści się potencjał i siła arteterapii. Istotą arteterapii jest terapeutyczny skutek (wynik) działalności polegającej na tworzeniu czegoś. Stworzone dzieło jest narzędziem terapeutycznym w tym sensie, że prowokuje do dyskusji, analizy i samooceny W trakcie arteterapii człowiek uczy się poprzez dzianie polegające na tworzeniu czegoś. I chociaż aktywność twórcza w arteterapii inicjowana jest przez terapeutę, to jest ona spontaniczna, wynikając z wewnętrznej motywacji, a zarazem wewnętrznie sterowana, jej uczestnik jest całkowicie zaabsorbowany tym co robi.

Arteterapia jako metoda oddziaływania stosowana jest przez lekarzy, psychologów, wychowawców i arteterapeutów zarówno u jednostek wykazujących zaburzenia nerwicowe, psychotyczne, charakterologiczne i inne, jak i u osób zdrowych w celu odprężenia, uwolnienia od nadmiaru napięć, szczególnie u osób konfliktowych i nieprzystosowanych społecznie. Stosowana jest jako metoda indywidualna i grupowa.

Wyróżnia się następujące funkcje wpływów arteterapii:

1. Funkcja relaksacyjna - polega na tworzeniu kierunków ułatwiających wypoczynek, oderwanie się od trudności życia codziennego i nabywania sił do sprostania ważnym problemom życiowym.

2. Funkcja edukacyjna - polega na dostarczaniu dodatkowych wiadomości w celu zwiększenia mądrości życiowej. Poprzez to dana jednostka ma możliwość pełniejszego orientowania się w rzeczywistości, może stawiać sobie nowe cele, podejmować różnego rodzaju problemy i skutecznie je rozwiązywać.

3. Funkcja korekcyjna - polega na przekształceniu mniej wartościowych lub szkodliwych mechanizmów i struktur na bardziej wartościowe. Dzięki tej funkcji można „ zapobiegać lub przeciwdziałać zaburzeniom występującym zarówno w zachodzących w organizmie procesach fizjologicznych, jak też w samopoczuciu i zachowaniu się”.

4. Funkcja psychoprofilaktyczna - ma na celu chronić człowieka przed poważnymi zaburzeniami oraz chorobami psychicznymi.

Arteterapia spełnia następujące cele główne:

1) Ujawnianie uczuć- w trakcie procesu twórczego jak malowanie czy rysowanie ujawniają się wyparte lub zalegające uczucia, które z różnych przyczyn nie mogą być wyrażane w inny sposób (jest to np. złość, niepewność).

2) Oczyszczenie (katharsis)- ujawnienie uczuć w formie plastycznej może jednocześnie spowodować pozbycie się ich, co przynosi ulgę i uczucie lekkości.

3) Uświadomienie - oglądanie i analizowanie swoich wytworów daje możliwość uświadomienia sobie własnego sposobu przeżywania.

4) Porównywanie - systematycznie prowadzone zajęcia i gromadzenie wytworów umożliwia stworzenie kroniki zmian, jakie zachodzą u pacjenta w trakcie terapii.

Formy arteterapii:

Pojęcim arteterapii w szerokim znaczeniu obejmuje się muzykoterapię, choreoterapię i biblioterapię, a także działania terapeutyczne przy pomocy filmu, teatru oraz sztuk plastycznych. Arteterapia w węższym znaczeniu oznacza wykorzystanie technik plastycznych i ich wytworów w terapii i diagnozowaniu zaburzeń psychicznych i emocjonalnych.

Wykorzystanie Arteterapii w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim

Celem arteterapii nie jest stworzenie pięknego dzieła, lecz przekonanie ucznia, że jest sprawczy, że i on potrafi „coś” zrobić. Ważne jest, by każdy ślad aktywności dziecka był podziwiany i odbierany jako przejaw ważnej i cenionej twórczości.

Formy zabaw twórczych:

Wszystkie dzieci są twórcze - dotykają, ugniatają, lepią, kleją, rwą, bazgrają kredką, malują pędzlem lub po prostu rękami, poddają się działaniu muzyki, barw, aromatów, niekiedy wydobywają dźwięki z prostych instrumentów muzycznych. Szczególne znaczenie w pracy z dzieckiem głęboko niepełnosprawnym znalazły działania terapeutyczne przy pomocy zjawisk przyrodniczych.

Twórczych zabaw jest wiele. Ważne jest, by rodzaj twórczości dostosować do możliwości dziecka, tak by czerpało radość ze spotkania z bodźcem, ze swobodnej i twórczej zabawy, by mogło odnieść sukces.

Walory terapeutyczne:

Techniki arteterapeutyczne są źródłem niezastąpionych bodźców pobudzających do aktywności zaburzone funkcje emocjonalne, percepcyjne i motoryczne uczniów. Działania arteterapeutyczne pozwalają na kształtowanie i doskonalenie pewnych umiejętności, kompensowanie braków i ograniczeń psychofizycznych, niwelowanie negatywnych nawyków, uwrażliwienie, a jednocześnie wyzwalanie aktywności. Arteterapia pomaga również w realizacji jednego z głównych celów rewalidacyjnych jakim jest podnoszenie poczucia własnej wartości.

BIBLIOTERAPIA

(ang. bibliotherapy, reading therapy)

„Biblioterapia to dział psychologii czytelnictwa znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii. Zakłada wykorzystanie lektury książek i czasopism dla regeneracji systemu nerwowego i psychiki człowieka chorego”.

Definicja E. Tomasika podaje, że biblioterapia to zamierzone działanie przy wykorzystaniu książki lub innych materiałów nie drukowanych (obrazów, filmów), zmierzająca do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych.

Praca biblioterapeutyczna polega na czytaniu, słuchaniu lub oglądaniu odpowiednio dobranych książek, fragmentów utworów, oglądaniu i słuchaniu adaptacji utworów literackich. Pozwala to na identyfikowanie się z bohaterami literackimi, uaktywnienie lub wyciszenie osoby objętej terapią, prowadzi do zmian zachowań i akceptacji siebie oraz otoczenia. Wymaga to od prowadzącego intuicji, umiejętności wczuwania się w przeżycia pacjenta, rozumienia jego problemów.

Biblioterapia składa się z dwóch części:

• działań przygotowujących (gdy czytelnik nie miał w ręku książki - podajemy mu pozycje przyjemne i łatwe, sam wybiera odpowiednią)

• działań korygujących - gdy za pośrednictwem książki chcemy uzyskać właściwe zmiany w zachowaniu i postawie.

Właściwy proces biblioterapii powinien przebiegać w następujących etapach::

• identyfikację(czytelnik identyfikuje się z postacią z książki),

• katharsis (czytelnik doznaje ulgi, odreagowuje napięcie psychiczne)

• wgląd (poprzez przemyślenie, przepracowanie problemu czytelnik uzyskuje nowe spojrzenie na dany problem).

Wyróżniamy następujące rodzaje biblioterapii:

• instytucjonalną, która stosuje literaturę dydaktyczną dla potrzeb indywidualnego pacjenta;

• kliniczną, która stosuje literaturę w grupach pacjentów głównie z problemami emocjonalnymi. Zajęcia prowadzą lekarze wspólnie z bibliotekarzami. Celem tej terapii jest leczenie zaburzeń. Uczestnikami są ludzie niepełnosprawni, chorzy, pacjenci.

• wychowawczą - rozwojową w której stosuje się książki wyobrażeniowe i dydaktyczne. Celem jest tutaj korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja. Uczestnikami w tym procesie są uczniowie, studenci, osoby niedostosowane społecznie.

Proponuje się następujący podział książek przeznaczonych do celów biblioterapeutycznych:

• materiały uspokajające - książki przygodowe, baśnie, fantastyka oraz literatura humorystyczna;

• materiały pobudzające : książki o tematyce awanturniczo-przygodowej, wojenne, podróżnicze i popularnonaukowe

• materiały refleksyjne - powieści obyczajowe, biograficzne, romanse, psychologiczne i socjologiczne, religijne;

Walory terapeutyczne:

Znaczenie tej metody w pedagogice specjalnej jest ogromne. Jako najważniejsze należy wymienić: kształtowanie właściwych postaw u osób niepełnosprawnych, pomoc w akceptacji swojej osoby, eliminowanie postawy roszczeniowej wobec otoczenia, eliminowanie zachowań agresywnych, odkrycie siebie i obdarowywanie otoczenia własnymi bardzo często wielkimi wartościami, oddziaływanie na postawy społeczne względem osób niepełnosprawnych. Ponadto biblioterapia rozwija osobowość twórczą poprzez prezentowanie literackich wzorców osobowych godnych naśladowania. Wzbogaca wiedzę, język, zdolność rozumienia pojęć moralnych i rozwój uczuć.

Jeśli chodzi o biblioterapię stosowaną u dzieci - to szczególne zastosowanie mają bajki terapeutyczne o różnej treści, ukierunkowane do konkretnego dziecka z konkretnym deficytem, każda bajka ma wartość moralną, kończy się morałem - który należy rozwinąć w rozmowie z dzieckiem.

Dla uatrakcyjnienia zajęć można zastosować dramę, techniki plastyczne i muzykoterapię ćwiczenia relaksacyjne. Zajęcia prowadzone z dziećmi upośledzonymi powinny być krótkie i bardziej urozmaicone. Wskazane jest aby zajęcia kończyły się rysunkiem, zabawą ruchową i śpiewem. Należy też zachęcać dzieci do dzielenia się wrażeniami z przeczytanej lektury.

CHOREOTERAPIA
    

Stanowi rodzaj usprawniania przez taniec.

Zainspirował ją R. Laban, a początek jej dały dwie nauczycielki tańca: M. Whitehouse i M. Chace.
Ich zdaniem taniec przezwycięża poczucie zagrożenia i zahamowania przy wyrażaniu uczuć.

Choreoterapia wykorzystuje możliwość oddziaływania na psychikę poprzez ruch, muzykę i kontakt psychiczny z ludźmi. Terapia przez taniec działa jednocześnie na wiele zmysłów i różne sfery aktywności pacjenta, np. na sferę kontaktów społecznych, sferę motoryczną, poznawczą, emocjonalną, fizyczną, estetyczną i erotyczną.

Najważniejszym celem choreoterapii jest wyzwalanie energii, która w człowieku jest zablokowana oraz umożliwienie poznawania własnej ekspresji ruchowej.

Terapeuta ma tu za zadanie wywołać wszystkie te ruchy, których pacjent unika, wykonywać i włączać je do zestawu ćwiczeń. Terapeuta pomaga również pacjentom w przeżywaniu wykonywanych ruchów.

Choreoterapia pełni funkcję:

• profilaktyczna,

• diagnostyczna,

• terapeutyczna

Formy choreoterapii

Obejmuje taniec, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, improwizacje ruchowe do wybranej muzyki. Można tu także zaliczyć tańce integracyjne - promowane przez Polskie Stowarzyszenie Pedagogów Zabawy - Klanza.

Rodzaje tańca terapeutycznego:

• Ogólnokondycyjny charakter tańca leczniczego opiera się na odpowiednio dobranej dynamice i rodzaju ćwiczenia, co zależy od angażowania wielu mięśni lub niektórych dużych grup mięśniowych - w danym odstępie czasowym.

• W tańcu leczniczym o charakterze sprawnościowym przeważają takie układy taneczne, których wykonanie wymaga koncentracji i uwagi ćwiczących.

• Ćwiczenia taneczne specjalne obejmują tych chorych, którzy z powodu rozległej dysfunkcji narządu ruchu nie mogą harmonijnie włączyć do pracy poszczególnych mięsni i wymagają ostrożności w dawkowaniu wysiłku fizycznego. Tego rodzaju ćwiczenia prowadzi się indywidualnie. Rytm i harmonia wpływają na poprawę nastroju, koncentracji i tym samym ułatwiają koordynację nerwowo-mięśniową.

Walory terapeutyczne

Dzięki choreoterapii wyrabia się lekkość i płynność ruchów. Choreoterapia sprzyja tez reedukacji ciała, obniżając napięcie mięśniowe. Działa również odprężająco i wpływa na rozładowanie napięć psychicznych. Choreoterapia pomaga żyć bardziej intensywnie, budując poczucie pewności siebie.

DRAMATOTERAPIA

Psychodrama (ang. drama therapy, psychodrama) to psychoterapia wykorzystująca elementy teatru i dramy polega na przygotowywaniu przez członków grupy terapeutycznej przedstawień teatralnych i udziale w nich.

Ważnym elementem jest dyskusja nad tym co się wydarzyło na scenie i jakie towarzyszyły temu uczucia. Dzięki temu problem zostaje przepracowany.

Istnieje zasadnicza różnica między dramą a psychodramą:

• drama to odgrywanie wcielanie się w role, stwarzanie sytuacji, w których pacjenci (nie tylko) mogą identyfikować się z innymi osobami;

• psychodrama to jedna z metod psychoterapii grupowej, polega na odgrywaniu roli przez pacjenta, której treścią są jego problemy czy przeżycia. Pacjent jest głównym aktorem - protagonistą. Pozostali to aktorzy pomocniczy, reżyser (terapeuta) i publiczność (pozostali pacjenci).

Techniki psychodramy:

granie samego siebie, monolog, sobowtór jako sumienie, zamiana ról, zwierciadło.

Przebieg:

• faza wstępna - rozgrzewka: pantomima, choreoterapia

• faza główna - przedstawienie problemu,

• faza końcowa - wspólna rozmowa, dyskusja

KULTUROTERAPIA

W szerokim znaczeniu obejmuje wszystkie rodzaje terapii, które dla realizacji określonych celów terapeutycznych posługują się środkami kulturowymi (wytworami kultury) traktowanymi jako swoiste narzędzie terapeutyczne. Kulturoterapia w wąskim znaczeniu, to działalność kulturowo-oświatowa w ośrodku leczniczym, uwzględniająca szczególne potrzeby i możliwości partycypacyjne ludzi chorych.

Kulturoterapia jest działaniem ukierunkowanym na człowieka i podejmowana jest w celu przywrócenia lub potęgowania zdrowia i równowagi psychicznej. Zmierza w ten sposób do poprawy jakości życia.

Wykorzystanie sztuki do celów terapeutycznych opiera się na założeniu, że może ona pełnić określone funkcje. Są one następujące:

1. Funkcja dydaktyczna- jest bliskoznaczna z funkcją wychowawczą i polega m.in. na tym, że wzbogacając wewnętrzne życie człowieka otwiera on przed jego umysłem nowe wartości. Pogłębia przy tym treść życia emocjonalnego i kształci intelekt. Zmusza tez do refleksji, do zastanawiania się nad samym sobą i nad życiem. Funkcję tę najwyraźniej pełni literatura piękna oraz muzyka.

2. Funkcja hedonistyczna- sztuka przynosi jednostce odprężenie psychiczne i pozwala oderwać się od trosk i smutków życia.

3. Funkcja komunikacyjna (integracyjna)- sztuka może być środkiem zintegrowania jednostki ze zbiorowością, a więc środkiem jej uspołecznienia, uczestniczenia w przeżyciach, w doświadczeniach i ideach innych ludzi.

4. Funkcja ludyczna- sztuka może służyć zabawie,

5. Funkcja kathartyczno-kompensacyjna- zwana też funkcją terapeutyczną; pomaga odzyskać równowagę psychiczną, niwelować lęki, przezwyciężać frustracje, depresje oraz konflikty wewnętrzne, pomaga pozbyć się urazów i kompleksów.

W zależności od rodzaju środka kulturowego wykorzystywanego w terapii wprowadzono różne nazwy na określenie poszczególnych jej dziedzin:

• arteterapia - terapia za pomocą sztuki w ogóle lub częściej za pomocą sztuk plastycznych;

• biblioterapia - terapia czytelnicza;

• choreoeterapia - taniec leczniczy;

• chromoetrapia - leczenie kolorami;

• dramoterapia, psychodrama - terapia przez przygotowanie spektakli teatralnych i uczestniczenie w nich;

• estetoterapia - terapia przez doznania estetyczne, kontakt z pięknym otoczeniem;

• hortikoloterapia - terapia poprzez przebywanie w ogrodzie, zmysłowy kontakt z roślinami, zwłaszcza kwiatami;

• ludoterapia, zabawoterapia - terapia przy pomocy gier i zabaw;

• muzykoterapia - terapia przy pomocy muzyki;

• poezjoterapia - terapia za pomocą recytowania, czytania i/lub pisania wierszy;

• silwoterapia - terapia poprzez zmysłowy kontakt z lasem;

• socjoterapia - terapia poprzez przebywanie w zorganizowanej grupie społecznej;

• talassoterapia - terapia poprzez zmysłowy kontakt z morzem;

• terapia zajęciowa, ergoterapia - terapia poprzez wykorzystanie określonych zajęć, prace ręczne; jest to wprawdzie oddzielna, wyspecjalizowana forma rehabilitacji (podobnie jak socjoterapia), ale rodzaj zajęć prowadzonych w jej ramach (zajęcia w pracowniach tkackich, rzeźbiarskich, ceramicznych itp.) upoważnia do zaliczenia jej również do kulturoterapii.

METODA MALOWANIA DZIESIĘCIOMA PALCAMI (Finger Paiting)
Autorką jest Ruth F.Show.
     Podczas terapii metodą "malowania dziesięcioma palcami" instruuje się dziecko dokładnie co ma robić. Otrzymuje ono duży arkusz papieru oraz farby, a jego zadaniem jest namalowanie jakiegoś obrazu. Pozostawia mu się zupełną swobodę i inicjatywę malowania. Malowanie odbywa się dłońmi oraz palcami dziecka. Zajęcia trwają 20-40 minut, a kończą się przyczepieniem wykonanego obrazka do słomianej maty. Podkreśla się w ten sposób wartość pracy dziecka. Metoda ta uwalnia dziecko od zahamowań, pokonuje lęk, wzmacnia wiarę w jego możliwości, pobudza do ekspresji fantastycznej. Metoda ta spełnia również funkcje diagnostyczne.
     Większość dzieci uwielbia malowanie palcami. Po części to uwielbienie wypływa z tego, że podczas malowania palcami wolno im się brudzić i bałaganić. Malowanie palcami jest jedną z najbardziej emocjonujących i satysfakcjonujących form twórczej ekspresji dzieci. Korzyści malowania to nie tylko wzmocnienie rąk i palców, ale także pomoc w poznaniu procesu mieszania kolorów.
     Ta metoda spełnia funkcje diagnostyczne. Bierze się pod uwagę stosunek dziecka do tworzywa, czas wykonywania zadania, element ekspresji ruchowej, zachowanie wobec kolorów. Wykonuje się w tej metodzie naturalną skłonność dzieci do bawienia się substancjami gęstej konsystencji. Pozostawia się dziecku zupełną swobodę. Malowanie odbywa się palcami i dłońmi.

FARBA DO MALOWANIA PALCAMI:

1. Rozgotowujemy mydło lub płatki mydlane

2. Po ostudzeniu i otrzymaniu galaretki dosypujemy mąkę (ew. trochę mąki ziemniaczanej)

3. Tak otrzymaną masę zabarwiamy farbami

4. Chcąc uzyskać gładka masę dodajemy oleju lub gliceryny

Zaleca się stosowanie 6 kolorów: niebieski, czarny, czerwony, brązowy, zielony i żółty. Farby powinny się znajdować w miseczkach tak by dziecko mogło swobodnie włożyć w nie rękę. Swobodę ułożenia arkusza pozostawia się dziecku, arkusz przypina się pinezkami do podłoża.     

Dzieci malują bezpośrednio mocząc w farbie palce. Wykonują rysunek na bardzo dużych arkuszach papieru, co zapewnia swobodę ekspresji. Daje to duże możliwości wypowiedzi graficznych przy minimum zdolności plastycznych. Przy wykonywaniu przez dzieci pracy należy obserwować sposób nabierania farby, reakcje na zanurzanie ręki w masie, kolejność użycia kolorów, zapełnienie płaszczyzny, kierunek linii przy malowaniu, zakres linii, reakcje mimiczne i werbalne dziecka, tempo pracy, przerwy i czas pracy. Te wszystkie spostrzeżenia daję wiele informacji o dziecku i pozwalają na ukierunkowanie dalszej pracy terapeutycznej.

     Malowanie dziesięcioma palcami, ma wiele wspólnego z naturalną skłonnością do paćkania się w substancjach o konsystencji błota. Wykorzystanie tej skłonności okazuje się przydatne w terapii.

Walory tej metody to:

• pomoc w pokonywaniu lęków,

• uwalnianie się od zahamowań,

• wzmacnianie wiary we własne siły,

• pobudzanie ekspresji fantastycznej oraz wartości diagnostyczne.

     Malowanie palcami jest wykorzystywane do nadania swobody wzorcom ruchowym, do uzyskiwania płynności ruchów. Metoda wymaga tylko przygotowania farb o sześciu kolorach oraz papieru.
     W spontanicznej działalności plastycznej kształtuje się poznawczy i emocjonalny stosunek do świata. Twórczość plastyczna daje olbrzymie możliwości wyrażania ekspresji emocjonalnej. Dziecko przedstawia to, co lubi, czym się interesuje, czego boi się lub nienawidzi.

MUZYKOTERAPIA
     Muzyka jest jednym z najstarszych sposobów uzewnętrzniania ludzkich przeżyć i emocji. Stwarza możliwości oddziaływania nie tylko na wybrane sfery funkcjonowania, ale i na człowieka jako na jedność ciała, umysłu i ducha. Współcześnie muzyka jest uznanym środkiem terapeutycznym.

Jako dyscyplina stale rozwijająca się, została podzielona ze względu na sposoby jej wykonywania na następujące rodzaje:

• kliniczno-diagnostyczna: w zakres, której wchodzą działania podejmowane przez specjalistów dziedziny medycyny

• naturalna: gdzie podstawowym materiałem muzycznym są dźwięki natury np. szum potoku górskiego, śpiew ptaków, szum morza itp.

• spontaniczna: będąca wyrazem przeżywanych emocji np. mimowolne wystukiwanie rytmu, nucenie, gwizdanie, pstrykanie palcami

• adoptowana: wykorzystująca przypadkowy materiał muzyczny np. nadawaną przez radio

• profilaktyczna: stosowana w celu zapobiegawczym, wykorzystująca odpowiedni materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub uspokojenia pacjenta

Elementy muzyki:

• rytm (uporządkowanie materiału muzycznego w czasie)

• melodia (uszeregowanie wysokości dźwięku)

• barwa

• dynamika

• agogika (tempo)

• harmonia (współbrzmienie kilku dźwięków)

Muzyka wpływa na:

• napięcie mięśni

• układ krążenia (podwyższa puls)

• działa na układ pokarmowy i oddechowy

• może obniżać próg wrażliwości myślowej

• odpowiednio dobraną muzykę stosuje się w łagodzeniu bólu i w czasie zabiegów chirurgicznych, stomatologicznych, w położnictwie i ginekologii

• oddziaływanie muzyką stosuje się w chorobach psychosomatycznych, a także w rehabilitacji narządów ruchu

Muzyka oddziałuje na człowieka jako na jedność ciała, umysłu i ducha, gdyż łączy oddziaływania na:

• sferę ruchową,

• procesy poznawcze jednostki

• procesy emocjonalne

• sferę społeczną

Muzyka uwrażliwia na odbiór bodźców z otoczenia, wpływa na rozwój świadomości własnego ciała, koncentracji uwagi, pamięć wyobraźnię. Pobudza ciało w zakresie ruchów dowolnych. Kształtuje umiejętności współdziałania w grupie. Muzyka daje możliwość odbioru miłych, przyjemnych doznań, może być źródłem odprężenia, pomaga nawiązać kontakt z drugim człowiekiem.

Muzykoterapia obejmuje dwie grupy oddziaływań: muzykoterapię receptywną, polegającą na wykorzystaniu muzyki na psychofizyczny rozwój człowieka oraz muzykoterapię aktywną, łączącą dobierane bodźce dźwiękowe z aktywnością ruchową.

Znaczenie muzyki dla stymulacji i usprawnienia dziecka upośledzonego umysłowo nie sposób przecenić. Istotne wartości, jakie niesie muzyka to:

• oddziałuje na zmysły, wprawia w wibrację cały organizm,

• muzyka wyzwala radość, która jest nowym bodźcem do rozwoju,

• muzyka przenika bariery intelektualne, emocjonalne, charakterologiczne i motoryczne,

W trakcie zajęć muzykoterapeutycznych osoby głęboko i wielorako niepełnosprawne mają możliwość przeżycia i doświadczenia czterech podstawowych sytuacji terapeutycznych:

• odreagowania (uwalnianie napięć, emocji),

• rytmizacji (uważne słuchanie, wyrabianie poczucia rytmu),

• relaksacji ( odprężenie, wyciszenie, ukojenie),

• aktywizacji (poczucie sprawstwa; „działam, jestem twórcą”, ożywienie).

Rodzaje muzyki i efekty jej oddziaływania;

• Muzyka żywa- usuwa stan zmęczenia, ospałości czy też niechęci do aktywności;

• Łagodna, ale radosna muzyka zmniejsza znacznie stany depresyjne;

• Melodie o łagodnym, powolnym charakterze, są niezastąpionym środkiem terapeutycznym w likwidowaniu stanów przewlekłej nerwowości i napięcia.

Muzyka aktywizująca: to utwory instrumentalne lub piosenki w umiarkowanym, marszowym tempie. Zaliczamy m.in. takie rodzaje muzyki jak: muzyka rozrywkowa, pop, rock, disco, jazz, muzyka ludowa, hip-hop.

Muzyka relaksująca: to utwory przede wszystkim instrumentalne o zwalniającym tempie, rozpoznawalnej melodii, miękkim brzmieniu, małej dynamice m.in. muzyka poważna, rozrywkowa, elektroniczna.

Zastosowanie:

• utwory najspokojniejsze do zasypiania i relaksu

• utwory spokojne do ćwiczeń oddechowych i rozluźniających, również podczas pracy umysłowej i w czasie posiłków

Formy aktywności stosowane podczas zajęć z osobami niepełnosprawnymi umysłowo:

1. Ruch przy muzyce

• Zabawy ze śpiewem (zabawy ilustracyjne, inscenizowane, rytmiczne i taneczne);

• Ćwiczenia i zabawy rytmiczne;

• Ćwiczenia i zabawy oddechowe;

• Ćwiczenia i zabawy artykulacyjne.

Gra na instrumentach perkusyjnych;

Słuchanie muzyki;

Relaksacja przy muzyce.

Cele stosowania muzyki w terapii dzieci;

1. Odczuwanie potrzeby obcowania z muzyką i "radosne jej przeżywanie"

2. Wyrabianie koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej;

3. Rozwijanie zainteresowań;

4. Stymulowanie rozwoju mowy

5. Rozwijanie i doskonalenie sprawności psychomotorycznej;

6. Pokonywanie lęku;

7. Stwarzanie sytuacji do odzwierciedlania ruchem elementów otaczającej rzeczywistości;

8. Wyrabianie wrażliwości zmysłowej, emocjonalnej i intelektualnej;

9. Doskonalenie umiejętności orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni.
       

Muzykoterapia jest środkiem odreagowania napięć, wzmacniania przeżyć i pobudzania do obrazowego myślenia. Jest również czynnikiem wspierającym proces uczenia się.
     Muzykoterapia spełnia ważne zadanie przy pokonywaniu lęku i zahamowań dzieci, stwarzając możliwości do wyrażania ekspresji. Muzykoterapia wpływa na rozwój zainteresowań muzycznych, wzbogaca świat uczuć i przeżyć, uwrażliwia dziecko na otaczający świat. Obserwuje się też znaczny wpływ muzykoterapii na sferę emocjonalną i intelektualną dziecka. Muzykoterapia odgrywa również ważną rolę w stymulowaniu psychoruchowego rozwoju. Dzięki niej zwiększa się sprawność aparatu mięśniowo-ruchowego oraz precyzyjność i płynność ruchów. Rytm w muzykoterapii prowokuje takie reakcje ruchowe jak: wystukiwanie rytmu palcami, nogami, ruchy ciała, mimikę, co ma znaczenie dla usprawniania. Muzykoterapia służy odreagowaniu negatywnych emocji oraz obniżeniu napięcia mięśniowego.

TERAPIA PLASTYCZNA

Cele rehabilitacyjne:

1. Podnoszenie poziomu manualnego

2. Regulacja napięcia mięśniowego

3. Wyrabianie poprawności chwytu pęsetkowego

4. Stymulacja sensoryczna, dotykowa, wzrokowa, węchowa

5. Koordynacja wzrokowo - ruchowa (zapamiętywanie, wyobraźnia)

6. Porządkowanie wiadomości o świecie

K

SILWOTERAPIA

(łac. silva - las)

Sylwoterapia, drzewoterapia

- pobudzanie organizmu do samoleczenia, poprzez przebywanie w obecności drzew i krzewów.

Samo przebywanie pośród swobodnie rosnących drzew poprawia samopoczucie człowieka. Dotykanie, głaskanie, przytulanie się ułatwia powrót do równowagi z naturą, czyli do równowagi z całym naszym organizmem. Aby silwoterapia była w pełni wykorzystana, sam spacer po lesie nie wystarczy. Należy wybrać odpowiednie gatunki drzew, dotykać je odkrytymi częściami ciała - najlepiej czołem, dłońmi, bosymi stopami i plecami.

Leczniczy wpływ drzew na organizm ludzki potwierdzają badania naukowe. Substancje zawarte w liściach, kwiatach i korze wielu drzew mają właściwości bakteriobójcze, przeciwbólowe i przeciwzapalne, a soki i olejki poprawiają samopoczucie i dodają sił.

TERAPIA

Termin „terapia” przyjął się z greki „therapeuein” i oznacza leczenie lub metodę leczenia. Słowo „terapia” wskazuje na bezpośredni związek terapii z pielęgnowaniem, ponieważ znaczy opiekować się kimś, troszczyć się o kogoś, a dopiero w trzeciej kolejności leczyć.

ESTETOTERAPIA

(gr. aisthesis - wrażenie zmysłowe, doznanie) -

Terapia wykorzystująca kontakt z pięknym otoczeniem i kontakt z przyrodą, sztuką, bądź wyjście do galerii, muzeum, teatru, kina.

LUDOTERAPIA

(ang. play therapy)

Terapia wykorzystująca gry i zabawy, w których uczestniczą podopieczni. Stanowi ważny element szczególnie w terapii dzieci jako, że jest naturalna aktywnością przejawianą przez nie. Wyzwala wiele emocji i uczuć. Podejmowana zazwyczaj dobrowolnie może stanowić doskonały punkt wyjścia do wspólnej pracy terapeuty z podopiecznym.

POEZJOTERAPIA

(ang. poetry therapy)

Terapia wykorzystująca poezję, polega na czytaniu, recytowaniu, pisaniu wierszy.

TALASOTERAPIA

(gr. thalassa - morze)

Terapia wykorzystująca spacery brzegiem morza. Czynnikiem terapeutyczny jest kontakt z przyrodą. Pojawiają się tutaj również elementy muzykoterapii - szum morza, śpiew ptaków, granie wiatru, szum w muszlach. Także polisensoryczne doświadczanie świata - piasek (dotyk), woda (smak, dotyk), kamienie (dotyk, smak), wiatr (węch).

METODY RELAKSACYJNE

     Metody relaksacyjne opierają się na wzajemnych zależnościach między napięciem psychicznym, napięciem mięśni oraz układem nerwowym. Stwarza się zarazem okazję do osiągnięcia relaksacji psychicznej poprzez wykonywanie relaksacji mięśniowej. Metody relaksacyjne obniżają psychofizyczne napięcie organizmu, przeciwdziałają zmęczeniu, stanowią rodzaj regeneracji psychicznej. Sprzyjają także pogłębianiu się samoświadomości, mają duże znaczenie w samorealizacji człowieka.

Ich celem jest odprężenie, rozładowanie stanu napięcia psychofizycznego i mięśniowego - rozluźnienie (w ciągu dnia) bądź wyciszenie, świadome obniżenie aktywności myślowej (zazwyczaj wieczorem). Jest to ważny element radzenia sobie ze stresem.

Relaksacja to proces wchodzenia w stan relaksu. Zwykle uczenie relaksacji polega na rozluźnianiu grup mięśni (zobacz np. progresywna relaksacja mięśniowa), spowolnieniu oddechu i oddychaniu brzusznym.

Relaksacja jest to zmniejszanie się naprężeń w ciele, rozluźnianie napięcia, wiotczenie tkanek. Stan ten osiąga się przy udziale świadomości, albowiem podstawą aktywnego rozluźnienia napiętych mięśni jest rozwijanie czucia proprioceptywnego i kinestetycznego oraz dążenie do opanowania przestrzennego schematu ciała i biologicznego rytmu, w którym ruch i wysiłek fizyczny stymulują następczą fazę odprężenia i wypoczynku. Trudno wpływać na dzieci upośledzone umysłowo w stopniu głębokim tego typu terapią, która wymaga udziału świadomości i kontaktu werbalnego. Można jednak oddziaływać przez relaks na dzieci ze wspomnianej grupy, stosując np. pewne elementy masażu klasycznego.

RELAKSACJA wg WINTREBERTA

H. Wintrebert - neuropsychiatra dziecięcy, opracował w latach 1951-1957 w Paryżu metodę relaksacji.

Metoda ta nie posługuje się sugestią, nie wymaga zdolności koncentracji umysłowej, co powoduje, że jest ona szczególnie przydatna w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, o słabej koncentracji uwagi, a przede wszystkim z dziećmi nerwicowymi. Istotę metody H. Wintreberta stanowi wykonywanie ruchów biernych całego ciała przez osobę prowadzącą.

Metoda ta posiada duże wartości terapeutyczne:

• umożliwia dziecku wykonywanie ruchu

• stanowi podstawę do wywołania aktywności ruchowej dziecka

• pozwala dziecku na poznanie własnego ciała

• możemy w tej metodzie decydować o tempie wykonywania ruchów

Schemat ruchów biernych obejmuje kolejno: ręce, nogi, szyję, twarz.W metodzie tej wyróżniamy następujące rodzaje ruchów: ruchy unoszenia i opuszczania, obroty, huśtanie (balansowanie). Masaż ruchów biernych może dotyczyć tylko jednej części ciała, ale możemy go wykonywać również w całości. Metoda ruchów biernych może być poprzedzona masażem, który sprzyja redukcji napięć mięśniowych.

Podczas relaksu dziecko leży wygodnie na leżance w zacisznym, nieco przyciemnionym pokoju. Z głośnika dyskretnie płynie łagodna muzyka. Terapeuta wykonuje na dziecku ruchy bierne zaczynając od dłoni ręki dominującej, poprzez przedramię, ramię, mięśnie barku, szyi do mięśni twarzy. Następnie rozluźnia w tej samej kolejności mięśnie drugiej ręki, potem kończyny dolnej, zaczynając od stopy poprzez podudzie, udo i kończąc na nodze dominującej. Ruchy relaksatora są powolne, monotonne i rytmiczne, wykonywane bez przerw, które mogłyby spowodować oczekiwanie dziecka na następny ruch, za zatem wzrost napięcia.

Dla uzyskania zwolnienia napięcia mięśniowego relaksator wykonuje w zakresie ruchów biernych obroty, huśtania, krążenia i bierne opuszczanie kończyn. Znaczenie ruchów biernych polega na osłabieniu napięcia mięśniowego, opanowaniu znajomości ciała, poprawie orientacji przestrzennej, lepszej koordynacji nerwowo - mięśniowej i wzrokowo - ruchowej. Dzieci po seansie są bardziej aktywne, wypoczęte i łatwiej koncentrują się na wykonaniu zadania.

PROPOZYCJA RUCHÓW BIERNYCH CAŁEGO CIAŁA WZOROWANA NA METODZIE RELAKSACJI H. WINTREBERTA:

Poczujmy dłoń:

• wykonujemy ruchy unoszenia i opuszczania dłoni, Jedną ręką przytrzymujemy przegub dziecka, drugą przytrzymujemy dłoń dziecka za palce. Podnosimy dłoń dziecka do góry i opuszczamy w dół.

• Wykonujemy ruch unoszenia i samodzielnego opadania dłoni. Trzymamy dłoń jak w poprzednim ćwiczeniu. Unosimy dłoń do góry, puszczamy i pozwalamy jej samodzielnie opaść na podłoże

• Wykonujemy ruch krążenia dłoni

• Wykonujemy ruchy dłoni w płaszczyźnie poziomej

Każdy z przedstawionych ruchów powtarzamy kilkakrotnie.

Poczujmy przedramię:

• wykonujemy ruchy unoszenia i opuszczania przedramienia. Jedną dłonią przytrzymujemy łokieć dziecka, drugą trzymamy przegub dziecka. Wykonujemy naprzemienne ruchy unoszenia i opuszczania przedramienia

• wykonujemy ruchy unoszenia i samodzielnego opadania przedramienia. Przedramię uniesione do góry puszczamy i pozwalamy jemu samodzielnie opaść na podłoże

• wykonujemy ruch przedramienia w płaszczyźnie poziomej

• wykonujemy ruch krążenia przedramienia

Poczujmy ramię:

• wykonujemy ruch unoszenia i opuszczania ramienia. Rękę dziecka przytrzymujemy od spodu za łokieć i z góry za przegub, unosimy ją do góry i opuszczamy

• wykonujemy ruch unoszenia i opadania ramienia. Unosimy rękę do góry i puszczamy, pozwalając jej samodzielnie opaść na podłoże.

• Wykonujemy ruchy krążenia ramienia

• Wykonujemy ruchy ramienia w płaszczyźnie poziomej

• Wykonujemy ruch huśtania

Poczujmy całą rękę:

• wykonujemy ruch unoszenia i opuszczania ręki. Trzymamy rękę dziecka pod dłonią, podnosimy ją i opuszczamy.

• Wykonujemy ruch unoszenia i samodzielnego opadania ręki na podłoże

• Wykonujemy ruch huśtania ręki

• Wykonujemy ruch krążenia ręki

• Wykonujemy ruchy ręki w płaszczyźnie poziomej

Poczujmy szyję:

Siadamy za głową dziecka. Obracamy ją naprzemiennie raz w lewo raz w prawo. Wykonujemy z dłoni kołyskę, podkładamy ją pod szyję dziecka i wykonujemy:

• ruchy krążenia szyi

• ruchy unoszenia i opuszczania szyi

• wykonujemy ruchy ręki w płaszczyźnie poziomej

Poczujmy twarz:

Wykonujemy masaż twarzy, wykorzystują ruchy głaskania, ugniatania palcami:

• głaskanie od podbródka do skroni

• głaskanie, ugniatanie palcami okolic ust

• głaskanie dookoła oczu z delikatnym ugniataniem w okolicy nasady nosa

• głaskanie czoła od środka do skroni

Poczujmy nogę:

Przytrzymując nogę w kostce wykonujemy stopą:

• ruchy unoszenia i opuszczania

• ruchy w płaszczyźnie poziomej

• ruchy krążenia

Przytrzymując jedną dłonią kolano dziecka od spodu, a drugą za stopę:

• podnosimy kolano do góry i opuszczamy

• podnosimy kolano dziecka i pozwalamy mu samodzielnie opaść na podłoże

• wykonujemy wyrzut zgiętego kolana w bok

• wykonujemy ruchy zginania i prostowania kolana - ruch żabki

MASAŻ RELAKSACYJNY

Trzy (głaskanie, rozcieranie, ugniatanie) spośród sześciu technik masażu klasycznego nadają się do relaksacji wspomnianej grupy dzieci.

      Masaż klasyczny jest to takie zastosowanie klasycznych technik masażu, których celem będzie uzyskanie efektu terapeutycznego z uwzględnieniem istniejących u chorego warunków anatomicznych i fizjopatologicznych. W naszym przypadku celem zastosowania masażu klasycznego będzie doprowadzenie dziecka do osiągnięcia przez nie stanu wyciszenia emocjonalnego, na ile pozwala na to jego stopień niepełnosprawności.

Sposób wykonywania "masażu relaksacyjnego":

1. przygotowanie dziecka - pomieszczenie, w którym włączona jest cicha muzyka relaksacyjna, musi być ciepłe i odizolowane od hałasu; dziecko rozebrane z odzieży (pozostawiając koszulkę i majteczki) kładziemy w pufie rehabilitacyjnej lub na materacu,

2. kolejność technik i stosowane środki - masaż rozpoczynamy od głaskania, przechodząc do rozcierania stawów i ugniatania, kończąc głaskaniem; do zajęć wykorzystujemy oliwkę dla niemowląt, która wspomaga efekt ślizgu po ciele i dzięki temu nie powoduje podrażnień naskórka; ma również działanie stymulujące węch, ale na tyle delikatne, że jest tolerowana nawet przez dzieci autystyczne z nadwrażliwością węchową,

3. metodyka masażu relaksacyjnego - wydaje się słuszne stosowanie następującej kolejności:

• kończyna dolna:

• masaż jednej stopy (głaskanie całej stopy: rozcieranie stawów palców; ugniatanie opuszkami palców powierzchni podeszwowej i grzbietowej stopy; głaskanie całej stopy),

• noga (głaskanie - cała noga, rozcieranie stawu kolanowego; ugniatanie - tylko podudzie lub wcale; głaskanie - cała noga),

• druga kończyna dolna - analogicznie

• brzuch - tylko głaskanie opuszkami palców albo wcale,

• kończyny górne:

• ręka (głaskanie całej ręki; rozcieranie stawów palców; ugniatanie opuszkami palców powierzchni dłoniowej i grzbietowej ręki; głaskanie całej ręki),

• przedramię i ramię (głaskanie całości; rozcieranie stawu łokciowego; ugniatanie - tylko przedramię lub wcale; głaskanie - całość,

• druga kończyna górna - analogicznie

• twarz:

• policzki (głaskanie - opuszkami palców obu rąk),

• czoło (głaskanie opuszkami palców obu rąk na zewnątrz),

czas trwanie masażu - w zależności od każdego dziecka od 10 do 15, a nawet 25 minut (choć bardzo rzadko); u dzieci, o których wiemy, że nie są w stanie wytrzymać zbyt długo, nie wykonujemy tak "dokładnego" masażu, tzn. nie wykonujemy ugniatania podudzi, przedramienia, czy też rozcierania drobnych stawów stóp i rąk. Możemy również zrezygnować z masażu twarzy i skracać czas trwania poszczególnych technik.

postawa terapeuty - musi mieć krótko obcięte paznokcie, nie powinien mieć żadnych ozdób na palcach; proces relaksacji może wspierać poprzez zwracanie się do dziecka spokojnym, łagodnym głosem.

MUZYKOTERAPIA

Muzyka relaksująca to utwory przede wszystkim instrumentalne o zwalniającym tempie, rozpoznawalnej melodii, miękkim brzmieniu, małej dynamice m.in. muzyka poważna, rozrywkowa, elektroniczna.

AROMATERAPIA

Z zastosowaniem olejków: miętowego, z melisy, pomarańczowego, geraniowego, jodłowego, mandarynkowego, z drzewa sandałowego.

CHROMOTERAPIA

Z zastosowaniem kolorów: zielony, różowy, niebieski, biały.

AROMATERAPIA

Terapia za pomocą pachnących, lotnych substancji wytwarzanych przez rośliny - olejków eterycznych. Czynne substancje olejków wchłaniane są przez mieszki włosowe na skórze. Następnie są one rozprowadzane po całym organizmie, wpływając na różne organy i narządy wewnętrzne.

Gatunek olejku i jego działanie aromatoterapeutyczne:

EUKALIPTUSOWY
- działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo,
- kaszel, grypa, przeziębienie, angina, zapalenie zatok,
- działa przeciwbólowo i rozgrzewająco,
- reumatyzm, artretyzm, nerwobóle, mięśniobóle,
- działa pobudzająco,
- depresje, niskie ciśnienie,

LAWENDOWY
- jest antybakteryjny i przeciwwirusowy
- pomaga przy infekcjach górnych dróg oddechowych, przeziębieniu, katarze
- pobudza przy nadmiernej senności
- łagodzi ból przy migrenie, bólu głowy

MIĘTOWY
- działa antyseptycznie
- przeziębienie, grypa, angina, zapalenie zatok, katar, kaszel
- łagodzi bóle głowy, menstruacyjne, skutki ukąszeń owadów
- przyspiesza gojenie się oparzeń i ran
- stymulujące pracę układu nerwowego i krążenia
- działa uspokajająco
- polecany przy bezsenności, nadpobudliwości, nerwicach,

ROZMARYNOWY
- stymuluje centralny układ nerwowy,
- depresje, zmęczenie psychiczne, wzmożone napięcie, trudności w zapamiętywaniu,
- tonizuje pracę serca, łagodzi dolegliwości związane z żylakami,
- ułatwia oddychanie w czasie kataru, łagodzi kaszel przy przeziębieniu, grypie,

Z MELISY
- działa uspokajająco, łagodzi silne napięcia nerwowe, ataki histerii, trudności w zasypianiu,
- działa antyseptycznie, odkażająco,
- łagodzi bóle głowy i menstruacyjne,

ANYŻOWY
- działa wykrztuśnie,
- infekcje górnych dróg oddechowych, w przewlekłym zapaleniu oskrzeli, grypie, anginie,
- ma działanie przeciwskurczowe we wzdęciach, kolkach bólach żołądkowych,

z drzewka HERBACIANEGO "tea tree oil"

- zwalcza bakterie, grzyby i wirusy
- jest stosowany przy infekcjach górnych dróg oddechowych, grypie, anginie, przeziębieniu,
- stymuluje pracę układu immunologicznego,
- zwalcza trądzik,
- stosowany do pielęgnacji skóry,

GOŹDZIKOWY

- działa przeciwbólowo,
- reumatyzm, ból zęba,
- wzmacnia system odpornościowy,
- odstrasza owady,
- komary osy, muchy
- stosowany jest jako afrodyzjak,

PACZULOWY

- służy do pielęgnacji skóry,
- trądzik, pęknięcia skóry, egzemy, łupież, stany zapalne skóry,
- reguluje gospodarkę płynami, używany przy cellulitis,
- uchodzi za afrodyzjak,

POMARAŃCZOWY

- działa uspakajająco
- depresje, stany lękowe, napięcia nerwowe, nadpobudliwość,
- ułatwia zasypianie przy bezsenności,

ŚWIERKOWY

- stosowany jest w stanach przeziębieniowych i podgorączkowych a także
przy osłabieniu organizmu i infekcjach górnych dróg oddechowych,

GREJPFRUTOWY

- działa tonująco i przeciwdepresyjnie,
- łagodzi bóle migrenowe, napięcia nerwowe,
- stosowany w terapii cellulitis i otyłości,
- wspomaga terapię odwykową przy narkomanii,

SOSNOWY

- działa antyseptycznie,
- przeziębienie, grypa, angina, zapalenie zatok, katar, kaszel,
- działa rozgrzewająco
- reumatyzm, artretyzm,
- stymuluje pracę układu krążenia,
- zwiększa odporność organizmu,

TYMIANKOWY

- działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo,
- przy infekcjach górnych dróg oddechowych i katarze,
- działa antydepresyjnie, podnosi ciśnienie krwi,
- wzmacnia system odpornościowy,

GERANIOWY

- ma działanie uspokajające,
- reguluje krążenie krwi,
- zmniejsza stany lękowe, problemy menopauzy,
- reguluje gospodarkę płynami,
- polecany w terapii cellulitis i zaburzeniach menstruacyjnych,
- jest stosowany również do pielęgnacji skóry,

CYTRYNOWY

- poprawia funkcje systemu immunologicznego,
- przyspiesza gojenie się ran,
- obniża temperaturę w stanach gorączkowych,
- obniża ciśnienie przy nadciśnieniu,

CEDROWY

- łagodzi infekcje górnych dróg oddechowych,
- stosuje się do pielęgnacji skóry, zwalcza trądzik,
- działa pobudzająco i tonizująco na organizm, redukuje stresy i napięcia,

SZAŁWIOWY

- łagodzi infekcje bakteryjne, kaszel, bronchit,
- zwalcza bóle reumatyczne i mięśniobóle,
- łagodzi infekcje skóry, zmarszczki, rozstępy,

JODŁOWY

- łagodzi infekcje górnych dróg oddechowych,
- działa antyseptycznie,
- działa relaksująco,

JAŁOWCOWY

- działa antyseptycznie,
- zalecany jest przy rekonwalescencji i osłabieniu odporności organizmu,
- łagodzi infekcje górnych dróg oddechowych,

z KOPRU włoskiego

- łagodzi zaburzenia gastryczne, niestrawność,
- redukuje zatrzymanie płynów, cellulitis,
- masaż,
- pomaga przy podagrze, otyłości (obniża apetyt),
- reguluje cykl miesiączkowy,

z drzewka RÓZANEGO

- ma właściwości bakteriobójcze,
- działa tonizująco na cały organizm ,
- polecany jest przy bólach głowy, mdłościach, zmęczeniu psychicznym i fizycznym,

CYNAMONOWY

- działa antybakteryjnie i przeciwwirusowo
- pomocny jest przy infekcjach górnych dróg oddechowych, przeziębieniu, katarze
- pobudza przy nadmiernej senności
- działa rozgrzewająco ma działanie zmniejszające dolegliwości reumatyczne

MANDARYNKOWY
- działa uspokajająco, łagodzi silne napięcia nerwowe, trudności w zasypianiu,
- działa antyseptycznie, odkażająco,
- pomocny w higienie skóry - niweluje efekt rozstępów skóry

SANDAŁOWY zachodnioindyjski

- pielęgnacja skóry - łagodzi infekcje skóry, zmarszczki, rozstępy,
- ma działanie antybakteryjne,
- działa relaksująco i odprężająco

Do pobudzających i ożywiających olejków należą : cyprysowy, eukaliptusowy, lawendowy, sosnowy, rozmarynowy, cytrynowy, lemongrasowy, tymiankowy.

Podstawowe formy stosowania aromaterapii to:

• inhalacje aromaterapeutyczne

• masaż aromaterapeutyczny

• kąpiele aromaterapeutyczne

• kompresy aromaterapeutyczne

Wdychanie - to najprostsza forma inhalacji, aby wdychanie było możliwe, molekuły olejku muszą się znaleźć w powietrzu, ten proces odbywa się samorzutnie (inaczej nie czulibyśmy woni), jednym ze sposobów wykorzystywania olejków jest więc pokropienie nimi jakiegoś materiału (np. chusteczki), można też wlać kilka do kilkunastu kropel do kieliszka i wąchać bezpośrednio z niego - nie polecam jednak tej metod osobom wrażliwym na mocne zapachy. Aby olejki rozpraszały się szybciej i intensywniej, stosuje się oddziaływanie cieplne - kilka do kilkunastu kropel olejku wylewa się na ciepłą wodę. najpopularniejszym "urządzeniem"

do tego jest tzw. kominek aromaterapeutyczny.
Masaż aromaterapeutyczny - w zależności od stosowanych olejków może mieć działanie relaksujące, wzmacniające lub pobudzające. W aromaterapii można stosować każdą technikę masażu. Działanie na organizm jest podwójne i olejków i samego masażu. We wszystkich przypadkach do masażu stosuje się mieszaniny olejków rozpuszczone w naturalnych olejach roślinnych. Dodajemy 2-6 kropli olejku do 10ml oleju roślinnego (2-3%). Olej migdałowy i kokosowy są najbardziej wszechstronne. Tak przygotowany olejek można przechowywać w buteleczce z ciemnego szkła w chłodnym i ciemnym miejscu. Stężenie olejków w przypadku dzieci jest niższe niż w przypadku dorosłych. Najczęściej stosuje się 1 kroplę olejku na 10ml bazy, zależy to jednak zarówno od nasilenia problemu jak i od wieku i budowy dziecka.
Kąpiele aromaterapeutyczne -Kąpiele korzystnie wpływają na dolegliwości fizyczne i psychiczne. Mogą pomóc m.in. przy stresie, bezsenności, zmęczeniu, infekcjach dróg oddechowych, bólach mięśniowych i chorobach skóry. Zależnie od stosowanego olejku, kąpiel aromatyczna jest oczyszczająca, relaksująca lub ożywiająca. Ciepła woda rozszerza pory i rozluźnia mięśnie, dzięki czemu olejki są łatwiej wchłaniane przez skórę i przedostają się do układu krążenia. Natomiast opary z kąpieli umożliwiają inhalację aromatu przez układ oddechowy. Do wanny z ciepłą wodą (nie powinna być za gorąca, by nie wywoływać osłabienia) dodajemy 5-10 kropli wybranego olejku (dzieci od 2 roku życia do 4 kropli) i dokładnie mieszamy. Trzeba jednak bardzo uważać, ponieważ niektóre olejki np. cytrusowe wywołują pieczenie, w takim przypadku stosuje się nie więcej niż 2 krople na pełną wannę. Kąpiel powinna trwać powyżej 10 minut (10-30 min.). Należy zanurzyć ciało i masować je pod wodą, cały czas obserwując dziecko - jego mimikę, ruchy ciała i oddech. Oddech powinien być spokojny i głęboki, mięśnie rozluźnione, a twarz spokojna i radosna. Stężone olejki mogą być rozcieńczone olejem kokosowym dla lepszego nawilżenia skóry i dla odprężenia. W czasie kąpieli aromaterapeutycznej nie należy używać środków myjących ani płynów do kąpieli. Aby kąpiel działała pobudzająco woda powinna być letnia, a pod koniec kąpieli dolewamy powoli zimnej wody. Następnie szybko wyjmujemy dziecko i energicznie wycieramy je ręcznikiem do sucha.
Kompresy i okłady - można stosować zimne lub ciepłe kompresy. Do mieszanki z wodą dodajemy 2-5 kropli olejku. Moczymy bawełnianą ściereczkę w przegotowanym płynie i przykładamy do chorego miejsca. Kompresy ciepłe - stosujemy na artretyzm, bóle mięśni, nerwobóle, bóle menstruacyjne i stany zapalne skóry.
Kompresy zimne - bóle głowy, oczy, siniaki, stany napięcia. Przy skurczach, kolce, opuchliznach, przy urazach stawów i stłuczeniach można zacząć od ciepłego kompresu, a zakończyć na zimnym.
Zasady dotyczące stosowania olejków eterycznych;
1. Nie mieszaj ze sobą więcej niż 5 olejków eterycznych.
2. Nie stosuj większych dawek olejków niż to wskazane.
3. Nie stosuj olejków eterycznych doustnie.
4. Nie stosuj nie rozcieńczonych olejków bezpośrednio na skórę.
5. Przed pierwszym zabiegiem aromaterapeutycznym wykonaj 12godzinny test uczuleniowy. Kroplę olejku lub mieszanki rozpuścić w łyżeczce oleju roślinnego i wetrzeć w skórę za uchem albo na mostku. Jeżeli w ciągu tego czasu nie pojawi się czerwony odczyn, swędzenie lub pieczenie, olejek możesz stosować.
6. Nie łącz kąpieli aromaterapeutycznych z myciem ciała w płynach pianotwórczych.
7. Pamiętaj o ogólnych przeciwwskazaniach- uczulenia, wystawiania skóry na promienie UV, (odczekać około 4 godziny po zastosowaniu olejku bezpośrednio na skórę).
8. Stosuj tylko olejki eteryczne wysokiej jakości.
9. Unikaj długiego stosowania tego samego rodzaju olejku.

CHROMOTERAPIA

To inaczej terapia kolorami.

W pracy z osobami z głębokim upośledzeniem umysłowym chromoterapia w sposób efektywny może poprawić energetyczny poziom, funkcjo­nowania dziecka. Dzieci ospałe, mało zainteresowane otoczeniem, o sła­bych możliwościach komunikacyjnych pod wpływem barw stają się bardziej aktywne, ciekawe świata, łatwiej nawiązać z nimi kontakt. Dzieci nadpobudliwe i agresywne bardzo szybko możemy wyciszyć i uspokoić.

Może polegać na:

• bezpośrednim naświetlaniu poprzez ekran w odpowiednim kolorze,

• przebywaniu w otoczeniu danych kolorów,

• piciu nasłonecznionej wody i jedzeniu wybranych produktów,

• wdychaniu promieni słonecznych przez kolorową tkaninę,

• kąpielach w kolorowej wodzie,

• piciu napromieniowanej danym kolorem wody - w tym celu szklankę z zimną wodą należy trzymać lewą ręką, a prawą skierowaną palcami w dół trzymać nad szklanką, następnie skoncentrować się nad danym kolorem, a po pięciu minutach wypić wodę małymi łyczkami)

W pracy z uczniami z upośledzeniem umysłowym najczęściej stosu­je się barwne naświetlania części lub całego ciała. Dla potrzeb chromoterapii najlepsze są lampy halogenowe z odpowiednio dobranymi filtrami. Filtry (czerwony, niebieski, zielony i żółty) powinny być tak dobrane, aby suma ich barw dawała światło białe. Czas naświetlania średnio wynosi on pięciu do dwudziestu minut. Istotną rzeczą jest zwracanie uwagi na samopoczucie dziecka. Jeśli wystąpią niekorzystne objawy, na przykład rozdrażnienie, nudności, silne zmęczenie, to naświetlania należy przerwać.

EFEKTY KOLORÓW:

Czerwony

Jest barwą, z którą należy obchodzić się bardo ostrożnie, gdyż jej nadmiar szybko prowadzi do irytacji i rozdrażnienia. Działa pobudzająco i stymulująco. Naświetlania czerwienią dobrze jest stosować w stosunku do uczniów o słabej energii życiowej. Czerwień wzmaga pobudliwość układu nerwowego Działa wzmacniająco na organizm, zwłaszcza na mięśnie, pęcherzyk żółciowy i śledzionę. Zabiegi tym kolorem zwiększają ilość czerwonych krwinek, przyspieszają tętno i krążenie, jednocześnie podnosząc temperaturę ciała, regenerują siły i pobudzają przemianę materii. Wzmacniają wolę i odwagę, pomagają pokonać poczucie bezsiły w obliczu trudności. Zaleca się je w przypadku dreszczy, przeziębienia, bronchity, anemii, reumatyzmu, neurastenii. Efektem kosmetycznym jest pobudzenie metabolizmu komórek skóry, poprawienie ukrwienia, regeneracji skóry zmęczonej. Ma działanie zabliźniające i przyspieszające gojenie ran.

Pomarańczowy

Działa wspierająco na procesy witalne i łagodzi napięcia emocjonalne. Jest kolorem regenerującym i wzmacniającym znacznie jednak delikatniejszym od czerwonego i można go głębiej używać. Wzmacnia energię bez agresywności. Równoważy harmonię psychiki i ciała. Stymuluje proces oddychania i krążenia. Reguluje ciśnienie krwi. Przyporządkowany śledzionie współsteruje zdolnościami przyjmowania pokarmów. Działa przeciwspastycznie. Silnie działa na psychikę, ośrodki nerwowe i powoduje wzmożenie koncentracji ułatwiając percepcję zmysłów. Zaleca się przy kłopotach z oddychaniem, astmie, katarze chronicznym, dolegliwościach z nerkami i kamieniami nerkowymi, skurczami. Efektem kosmetycznym jest wspomaganie odbudowy włókien kolagenowych, reaktywacja naturalnego płaszcza ochronnego skóry, poprawa wytrzymałości skóry.

Żółty

Wywiera przyjazne i ciepłe wrażenie. Dobrze działa na dzieci smutne. Przeciwwskazane może być dla dzieci nerwowych i niespokojnych. Działa na układ współczulny, mięśnie i układ pokarmowy, wzmacnia funkcje myślowe i psychikę. Wzmacnia, otwiera, ożywia umysł, pobudza, ale nie denerwuje, rozszerza pole działania energii, wzmacnia słabe procesy organizmu, likwiduje odrętwienie, wzmacnia odporność nerwową. Wpływa korzystnie na pracę mózgu, przez co poprawia procesy logicznego myślenia, pamięć i wzbogaca intelektualnie. Pomaga odzyskać radość usuwa smutki i depresje, pomaga w zwalczaniu melancholii. Wzmacnia i pobudza układ trawienny. Zaleca się przy chorobach wątroby, zmęczeniu, zaparciach, egzemie, reumatyzmie mięśniowym, chronicznej niestrawności, migrenach. Efektem kosmetycznym jest rozluźnienie i uspokojenie podrażnionej skóry, wzmocnienie systemu ochronnego i pobudzenie metabolizmu skóry, pobudzenie metabolizmu komórkowego i przepływu limfy.

Zielony

Zielony jest jedynym kolorem, którym można naświetlać bez ograniczeń. Zieleń ma charakter stabilizujący i wyrównujący. Dobrze jest sto­sować ją do dzieci autoagresywnych i agresywnych, przejawiających duże napięcia. Podobnie do zielonego może działać kolor różowy. Zieleń uspokaja, odświeża, przywraca równowagę, odpręża, utrzymuje energię fizyczną i psychiczną. Likwiduje napięcia i bóle, daje głęboki spokój, wzmacnia serce, układy: immunologiczny i krążenia, stymuluje układ hormonalny. Komplementarny do czerwieni. Symbolizuje równowagę i harmonię, z tego względu ma fundamentalne znaczenie dla całego systemu nerwowego, uspokaja w naturalny sposób niwelując stany irytacji, pobudzenia oraz fizyczne zapalenia i zaognienia. Obniża ciśnienie krwi i ją oczyszcza. Poleca się przy nadciśnieniu, bezsenności, bólach pleców, hemoroidach. Efektem kosmetycznym jest uśmierzanie ogólnych problemów skórnych, wiązanie wilgoci, uspokojenie skóry, zmniejszenie zmarszczek spowodowanych przesuszeniem skóry i uczucie naprężenia.

Niebieski

Kolor niebieski ma właściwości nasenne i przeciwbólowe. Może działać przyhamowująco na osoby agresyw­ne i autoagresywne. Kolor ten uspokaja, usypia, relaksuje, koncentruje, chłodzi, gromadzi energię, wycisza i odnawia układ nerwowy. Jest przeciwieństwem koloru czerwonego. Ma łagodne właściwości nasenne. działanie uaktywniające procesy wewnątrzkomórkowe, działa korzystnie na tkankę łączną, śluzówkę, płyny surowicze i limfę. Działa przeciwzapalnie, leczy nerwicę, pomaga przy leczeniu żółtaczki u niemowląt, korzystny przy migrenach, mdłościach, nerwowym kaszlu, bólach gardła, zapaleniu oczu, bólu zębów, epilepsji, bólach miesiączkowych, skurczach żołądka, wrzodach i bezsenności. Efektem kosmetycznym jest nawilżenie, wysubtelnienie produkcji łoju skóry zanieczyszczonej i podrażnionej, ukojenie przy podrażnieniach skóry.

Fioletowy

Zalecana jest ostrożność, niektórzy terapeuci twierdzą, że w ogóle nie powinno się używać tego koloru w stosunku do osób z upośledzeniem umysłowym. Fiolet inspiruje, koi nerwy, zmniejsza pobudzenie nerwowe, wspomaga wysiłek umysłowy, odpręża, podrażnione nerwy, uśmierza ból, reguluje przemianę materii, pobudza i wzmacnia system odpornościowy,  zwłaszcza zwiększa produkcję leukocytów, działa uspokajająco na serce, śledzionę, gruczoły dokrewne, odtruwa. Efektem kosmetycznym jest ukojenie skóry, wzmocnienie naczyń krwionośnych, ustępowanie zaczerwień, ochrona przed wolnymi rodnikami, nawilżenie skóry.

Biały

Działa harmonizująco i tonizująco, zapewnia równowagę w organizmie. Pobudza organizm do walki z chorobą, uaktywnia czynniki odpornościowe, pobudza metabolizm, stymuluje proces tworzenia czerwonych krwinek. Często duża dawka koloru białego działa na organizm wstrząsowo i przełomowo. od tego momentu rozpoczyna się proces poprawy stanu zdrowia. Źródłem koloru białego jest słońce. Efektem kosmetycznym jest poprawa elastyczności i sprężystości skóry, regulacja gospodarki płynami, stymulacja zaopatrzenia skóry w tlen, pobudzenie tworzenia kolagenu, wspomaganie gojenia ran.

Światło słoneczne

Polepsza spraw­ność mięśni, poprawia odporność na choroby infekcyjne oraz polepsza przyswajanie substancji mineralnych. Kąpiele słoneczne stosowane z umiarem działają aktywizująco i wzmacniająco.

PORANNY KRĄG

 „Poranny Krąg” odwołuje się do metod stymulacji polisensorycznej.

Celem zajęć jest dostarczanie dzieciom określonej ilości i jakości bodźców sensorycznych pobudzających zmysły do działania. Spotkanie w kręgu przynosi dziecku poczucie bezpieczeństwa, przyjemność i zadowolenie, stanowi okazję do spotkania terapeuty i dzieci jako równych sobie partnerów, sprzyja rozwojowi komunikacji oraz budowaniu relacji między osobami.

Wszystkie etapy zajęć wykonywane są w stałej, zawsze takiej samej kolejności, dzięki czemu dzieci uczą się identyfikować działania i przewidywać zdarzenia.

Komunikowanie się z dzieckiem wykracza poza sferę tylko werbalną, obejmuje całą osobę ze wszystkimi jej możliwościami percepcyjnymi - pobudza do działania umysł oraz emocje i uczucia.

Podstawą tworzenia programu Porannego Kręgu jest świat przyrody - żywiołów, barw, zapachów, smaków, wrażeń dotykowych i termicznych.

Każdej porze roku przyporządkowane są właściwe jej atrybuty:

• kolor (żółty, biały, niebieski,  zielony, czerwony

• zapach (lawendowy, miętowy, cytrynowy, różany);

• smak (krem orzechowy, miętowe talarki lub herbata, cytryna, wiśniowa konfitura);

• instrument (dzwony rurowe, dzwonki, trójkąt, bębenek, grzechotka z piaskiem);

• głoska („e”, „a”, „o”, „i”);

• żywioł (powietrze, lód, ziemia, ogień)

„Poranny krąg - stymulacja polisensoryczna według pór roku.

Zajęcia te można określić jako stymulację polisensoryczną, czyli wielozmysłową, obejmującą dotyk, wzrok, słuch, węch, smak.

Gdybyśmy spojrzeli na „poranny krąg” tylko jako na czas bodźcowania dzieci, to bardzo zubożylibyśmy ich treść. Bodźcowanie jest środkiem do celu, jakim jest spotkanie terapeuty - nauczyciela i dziecka oraz dzieci ze sobą nawzajem. Istotą spotkania jest komunikacja i budowanie relacji między ludźmi. W czasie „porannego kręgu” spotykamy się z dziećmi po to aby dać im poczucie bezpieczeństwa, przyjemność i zadowolenie.

Aby było to możliwe, konieczne jest stworzenie odpowiedniego klimatu do spotkania. Temu służy utworzenie kręgu, ciepły nastrój pomieszczenia, zapalona świeca, znajomy zapach. Po prostu rytuał, którego reguły są dobrze znane. Każdy element „porannego kręgu” powinien być dla dziecka przewidywalny, a więc bezpieczny.

Dzieci uczą się je identyfikować i przewidywać. Rozpoznawanie oraz możliwości przewidywania to podstawy do otwierania się na zmiany wprowadzane na zajęciach przez nauczyciela zgodnie z rytmem przyrody i w końcu otwarcia się na komunikację.

Podstawą tworzenia „porannego kręgu” jest świat przyrody. Świat którego jesteśmy częścią, w którym jesteśmy zakorzenieni, od niego uzależnieni i poddani jego rytmowi. Ten świat jest źródłem symboli podstawowych żywiołów, barw, zapachów, smaków, wrażeń dotykowych i termicznych. „Poranny krąg nie zastępuje dzieciom bodźców płynących wprost ze świata natury. On je wykorzystuje wplatając je w proces rewalidacyjny: komunikację, naukę pojęć, różnicowanie barw, naukę widzenia.

Podstawowym elementem tych zajęć są bodźce. Najważniejszym i mającym największe znaczenie bodźcem jest nauczyciel prowadzący zajęcia - od nas zależy, jakie będą to zajęcia. Nasze zewnętrze nastawienie, nastrój uwidaczniający się w postawie to elementy najbardziej oddziałujące na dzieci.

Musimy pamiętać, że osoby głęboko upośledzone mają ogromne trudności w komunikacji, a więc tym większa jest rola świadomego wykorzystania własnej ekspresji. Ważnym jej elementem jest głos. Jakość dźwięku, który z siebie wydajemy, może przyczynić się do stworzenia atmosfery bezpieczeństwa, w której łatwiej skierować zainteresowanie dziecka na to co robimy. Dzięki odpowiedniej głośności oraz szybkości mówienia możemy uspokajać lub pobudzać tworzyć atmosferę oczekiwania i radości.

W komunikacji z dzieckiem ważna jest także nasza twarz. Powinniśmy być świadomi ekspresji naszej twarzy. W pracy nad kontaktem podstawowym celem jest „przykucie wzroku” dziecka, inicjowanie i podtrzymywanie kontaktu wzrokowego. Kontakt wzrokowy jest głównym źródłem rozwoju dialogu.

Duże znaczenie w odbiorze wzrokowym mają barwy. Kolory należą do naszego życia, świadczą o obecności życia, budzą uczucia, ożywiają, pobudzają umysł lub zasmucają, cieszą lub uspokajają. W proponowanych zajęciach do każdej pory roku przypisany został inny kolor. Do lata należy kolor czerwony. Ma on silne oddziaływanie pobudzające. Jest kolorem serca, płuc i mięśni i wpływa ożywiająco na te narządy. Zwiększa siłę i energię życiową. Kolor żółty jest barwą jesieni. Jest kojarzony z radością życia, rozpoczynającym się dniem. Barwa żółta wzmacnia wolę, przekazuje ciepłe uczucia, wesołość. Przy depresjach i stanach lękowych może działać łagodząco i rozpogadzająco. Kolor biały podporządkujemy ziemie. Biel promieniuje, uspokaja i rozjaśnia. Do zimy należy też błękit. Kojarzy się z głębią i dala nieba lub wody, jest kolorem ciszy i pokoju, przypomina zimowy chłód. Prowadzi do spokoju i wyciszenia. Kolor zielony należy do wiosny. Zieleń kojarzona jest z siłą stworzenia, wzrostu i procesu dorastania. Zieleń łagodzi, powoduje zadowolenie, przynosi pokój, uspokaja i odpręża.

Ważnym elementem „porannego kręgu” jest ciemność. Ciemność silnie działa na nasze emocje. Im jest głębsza, tym bardziej do nas dociera. Może budzić niepokój a nawet lęk. Ważne jest oswojenie się z ciemnością, opanowanie tych emocji.

Istotnymi elementami „porannego kręgu” są bodźce dotykowe. Tu najważniejsze są nasza ręce. Sposób, w jaki nimi poruszamy i jak dotykamy dziecka, ma wielkie znaczenie. Dotyk powinien być przekonujący i precyzyjny, a nie mechaniczny i bezmyślny. Podając dłonie dziecku powinniśmy przekazywać pozytywne nastawienie i poczucie bezpieczeństwa.

Podstawową propozycją stymulacji dotykowej jest masaż dłoni wykonywany na powitanie. Towarzyszy mu piosenka, a olejek używany do masażu ma charakterystyczny dla danej pory roku zapach.

Zapachy, podobnie jak kolory, oddziaływują na naszą psychikę.

Do lata przyporządkujemy zapach różany, działa on kojąco, łagodzi złość, gniew, bezsenność, pomaga rozładować stres. Podczas jesieni używamy lawendy, która łagodzi napięcia, uspokaja, wzmacnia. Do zimy przypisana jest mięta, działa uspokajająco, wzmacniająco i rozluźniająco. Mięta udrażnia drogi oddechowe. Wiosną używamy olejku cytrynowego, który działa antyseptycznie, pobudza apetyt i ożywia.

Każdej porze roku przyporządkujemy instrumenty będące źródłem bodźców dźwiękowo - wibracyjnych. Latem jest to gong i grzechotka z piaskiem, jesienią używamy dzwonów rurowych. Zimą posługujemy się dzwonkami i trójkątami, wiosną używamy bębna.

Silne wibracje tych instrumentów wspomagają odbiór fal akustycznych.

Kolejna grupą są bodźce smakowe. I te zmieniają się cyklicznie, wraz z porami roku.

Celem wprowadzenia tych bodźców jest dostarczenie dziecku przyjemności wynikającej ze smakowania różnych potraw a nie nauka jedzenia. Latem podajemy słodką wiśniową konfiturę z naturalnych owoców, jesienią miód i krem orzechowy. Zimą miętowe talarki w czekoladzie, natomiast wiosną podajemy gorzko-kwaśną cytrynę posypaną cukrem.

Jest jeszcze jeden ważny element zajęć. Każdą porę roku charakteryzuje inny żywioł, który jest elementem „porannego kręgu”. Żywioły, czyli ogień, wiatr, woda i ziemia. Są bodźcami ciemnymi, ponieważ mają charakter polisensoryczny. Ogień to bodziec wzrokowy, ale daje ciepło, przyporządkowujemy go latu. Wiatr czujemy na skórze, słychać i widać, jest on przyporządkowany jesieni. Woda przyporządkowana jest zimie - możemy słyszeć plusk wody, oglądać ją i poczuć jej krople i doświadczyć zimna lodu. Ziemia jest żywiołem wiosny, ziemia to bodziec wzrokowy, ale ma także swój zapach.

Schemat przebiegu spotkania i zajęć:

• Zapalenie lampki zapachowej ( w lecie różany, jesienią-lawendowy, zimą-miętowy, wiosną-cytrynowy)

• Obejście z lampką kręgu dzieci (wymienienie imion, zwrócenie uwagi na zapach oraz cechy ognia - ciepły, jasny)

• Piosenka na powitanie z wymienieniem imienia każdego dziecka i jednocześnie masaż dłoni oliwką zapachową (zapach oliwki winien być taki sam jak lampki zapachowej), Piosenka - na melodię „panie Janie” - to np. słowa „ Witaj ...(imię dziecka) / 2x, jak się masz /2x. Wszyscy cię lubimy /2x, bądź wśród nas /2x”.

• Krótkie opowiadanie o każdej porze roku. Możemy pokazać różne ciekawostki przyrodnicze związane z daną porą roku (wiosną podlać zboże w doniczkach, jesienią obejrzeć liście i kasztany, zimą dzieci oglądają śnieg, latem zwracają uwagę na wysoką temperaturę. Przy demonstracji możemy otwierać okna).

• Spotkanie z żywiołem:

• wiosną rozcieramy dzieciom glinę na dłoniach, najpierw jest mokra, śliska, a później ciepła, szorstka i krucha;

• latem zapalamy kilka świec lub lampion, opowiadamy o ogniu i pokazujemy jego właściwości, na koniec zdmuchujemy go lub zalewamy wodą;

• jesienią wentylatorem rozwiewamy suche liście, poruszamy tkaninami na ścianach i suficie albo zabawkami mobilnymi, rozwiewamy włosy dzieciom;

• zimą demonstrujemy wodę w stanie ciekłym i zamarzniętym, dzieci dotykają lodu, który jest twardy, śliski , zimny i mokry.

• Demonstracja instrumentu muzycznego: gra nauczyciel i w miarę możliwości dzieci: wiosną na bębnie, latem na gongu, jesienią na dzwonach rurowych, a zimą na dzwonkach i trójkącie.

• Zakładanie na głowy dzieci kolorowych chust (kolor chusty według pory roku) - dziecko ściąga samo (lub z pomocą) chustę z głowy;

• Zaciemnienie sali: szukanie z lampką dzieci, wymawianie ich imion, dziecko w miarę możliwości odpowiada odpowiednią głoską: wiosną - „o”, latem - „i”, jesienią - „e”, zimą - „a”, albo inaczej daje znak, gdzie się znajduje, np. poprzez podniesienie ręki albo nogi.

• Lampa nadfioletowa: w ciemnościach i w świetle nadfioletowym pokazujemy fosforyzujące zabawki, gumy, materiały, w odpowiednim kolorze, zimą możemy rozdmuchiwać kawałki białego papieru jako płatki śniegu, oglądamy jak części garderoby uczniów „świecą”.

• Bodźce smakowe: podajemy dzieciom odpowiedni smakołyk, latem - słodką wiśniową konfiturę, jesienią miód lub krem orzechowy, zimą miętowe talarki, wiosną - cytrynę z cukrem, pamiętamy o higienie i osobnej łyżeczce dla każdego dziecka!

• Gaszenie lampki zapachowej.

STYMULACJA POLISENSORYCZNA

Zaburzenia w funkcjonowaniu analizatorów zakłócają, a często uniemożliwiają dzieciom nabywanie nowych doświadczeń i umiejętności. Rolą metody stymulacji polisensorycznej jest usprawnianie wszystkich zmysłów: czucia proproceptywnego, dotyku, węchu, smaku, wzroku, słuchu, tak by umożliwić dzieciom zintegrowane, wielozmysłowe poznawanie świata.

Ćwiczenia stymulacyjne są proste, nawiązują do wczesnych dziecięcych czynności i doświadczeń poznawczych, zaś materiały stosowane podczas zajęć są łatwo dostępne.

Przykładowe ćwiczenia służące stymulacji:

• czucia proproceptywnego (wewnętrznego): stanie na równoważni, huśtanie w kocu, podskoki na materacu, trampolinie, bujanie w toczku rehabilitacyjnym;

• zmysłu dotyku: masowanie całego ciała dłońmi terapeuty, pocieranie dłoni (innych części ciała) przedmiotami o różnorodnej fakturze, wielkości, twardości i kształcie, przesypywanie materiałów sypkich np. piasku, ziaren zbóż, zabawy w wodzie, manipulowanie tworzywami przekształcalnymi: ziemią, masą solną, plasteliną, ciastoliną, gliną, itp.

• zmysłu węchu: wąchanie artykułów spożywczych i innych zapachów np. kosmetyków;

• zmysłu smaku: smakowanie potraw, rozpoznawanie pokarmów na podstawie smaku, różnicowanie smaku słodkiego, kwaśnego, słonego, gorzkiego;

• narządu wzroku: dostarczanie bodźców wielobarwnych (wystrój sali, środki dydaktyczne), wyodrębnianie figury z tła, rozpoznawanie osób, zwierząt i przedmiotów na obrazkach, rozpoznawanie kolorów;

• narządu słuchu: słuchanie szelestów, szumów, dźwięków wydawanych przez ludzi, zwierzęta, przedmioty, rozróżnianie ich, lokalizowanie źródła dźwięku.

ZABAWY TWORZYWAMI BEZKSZTAŁTNYMI

Dłoń, końce palców są podstawowym narzędziem poznania świata i dlatego też u dzieci z głęboką niepełnosprawnością powinny być ćwiczone ze szczególną uwagą. Cel ten może być osiągnięty przez właściwie dobrane zabawy. Pracę nad aktywizowaniem dzieci rozpoczynamy od podsuwania im tworzyw najłatwiejszych do manipulowania - tworzyw bezkształtnych.

Tworzywa bezkształtne, poddające się naciskowi, łatwo skłaniają dziecko, by pracowało całą dłonią bez pośrednictwa narzędzi. W ten sposób najłatwiej jest dziecku zapoczątkować samorzutną aktywność. Aktywność ta nie wiąże się z napięciem psychicznym, nie może być bowiem nieudana. Pozwala dziecku na samodzielne regulowanie wysiłku spostrzegania i manipulowania, może ono dowolnie ułatwiać lub utrudniać sobie zabawę, ograniczając się do dotykania tworzywa bądź też budując (zamki z piasku, rzeźby z gliny). Dlatego posługiwanie się tymi tworzywami jest skutecznym środkiem uspokajającym.

Tworzywa bezkształtne możemy uszeregować według intensywności doznań dotykowych podczas manipulowania nimi: woda, piasek glina.

Woda - bardzo uaktywnia dzieci. Woda pobudza aktywność ruchową i wokalizacyjną dzieci. Woda daje miłe i delikatne wrażenia dotykowe. Woda szumi i pluska, łatwo także poddaje się aktywności dziecka.

Propozycje wykorzystania wody - zabawy

- w misce możemy moczyć z dziećmi ręce i nogi

• w misce bawimy się gumowymi zabawkami

• możemy chwytać wodę

• możemy mieszać wodę

• możemy poklepywać wodę

• możemy przelewać wodę do różnych pojemników i naczyń

• możemy demonstrować ciepłą i zimną wodę

• zimą możemy bawić się śniegiem i lodem

• kawałkiem lodu możemy dotykać różnych części ciała

Piasek - piasek zwłaszcza sypki stawia rękom dziecka niewielki opór. Piasek nie wymaga wysiłku umysłowego, nie wymaga wysiłku spostrzegania barwy , wyzwala samorzutną zabawę - pracę dziecka

Propozycje wykorzystania piasku - zabawy

• w misce, kuwecie możemy mieszać piasek rękami dziecka

• w misce możemy chwytać piasek

• możemy ugniatać piasek

• możemy przesypywać z ręki do ręki

• możemy przesypywać z pojemnika do innego pojemnika

• możemy wrzucać piasek ze stołu do miski

Glina, plastelina, ciasto - tworzywa te mają zalety podobne jak woda i piasek. Tworzywa te stawiają dłoni dziecka większy opór. Masy ciastowate działają kojąco - szczególnie na dzieci, u których nadpobudliwość ma charakter gwałtowny, napięcie jest skuteczniej rozładowywane przez ugniatanie masy twardszej, będące zarazem wyładowaniem energii fizycznej.

Glina i ciasto, podobnie jak piasek, nie wymagają od dziecka sprawności ani wysiłku spostrzegania, ale kształty im nadane są bardziej trwałe.

Propozycje wykorzystania gliny, plasteliny, ciasta - zabawy

• możemy ugniatać

• możemy chwytać

• możemy poklepywać masy

• możemy mieszać masy

• możemy formować wałki, kulki, placuszki

• możemy skubać masy

Tworzywa bezkształtne nie stwarzają żadnych ograniczeń inwencji dziecka. Można z nich zrobić niemal wszystko. Każda zmiana wyglądu tworzyw bezkształtnych - nawet spowodowana przez dziecko przypadkowo, jest już kształtowaniem. Dzięki temu dziecko może mieć przeżycie „ja to zrobiłem”, nawet jeśli jego możliwości są niewielkie.

Bawiąc się tworzywem nie mającym struktury dziecko może wedle swej woli kształtować, ale także niszczyć to, co zrobiło, nie narażając się na naganę. Może wyładować impulsy złości. Tworzywa bezkształtne: woda, piasek, glina, plastelina, ciasto są bezpieczne, nie można się nimi uderzyć ani skaleczyć są bardzo przydatne w prowadzeniu zajęć terapeutycznych.

Ponieważ dziecko samo nie potrafi wyzwolić w sobie odpowiedniego rodzaju aktywności dlatego istotne są ćwiczenia aktywizujące dziecko. Rozpocząć jednak należy od wyzwalania tzw. „aktywności biernej”. Zdrowe dzieci samoistnie sięgają po ustawioną obok nich zabawkę. U dziecka głęboko upośledzonego czynność taką musimy wymusić. Można to czynić kierując rękę dziecka w stronę zabawki, albo poprzez cały ciąg zabaw z wodą i materiałem nieustruktualizowanym. Zaliczamy tutaj m.in. sypki piasek, ryż, zboże, groch,, mokry piasek, glinę, plastelinę, masa solna, farby (malowanie dłonią), itp. Im bardziej niestrukturalne jest tworzywo tym chętniej bawią się nim dzieci. Poprzez przejście od bardziej płynnych do coraz bardziej trwałych materiałów, wyzwalamy samoczynną aktywność dziecka.

ZAJĘCIA Z ŻYWIOŁAMI

Żywioły są najsilniejszymi elementami stymulującymi zachowania dzieci, pobudzają ich aktywność i ożywiają zmysły. Wyzwalają duże zainteresowania i emocje.

Ziemia

Do pracy z dziećmi najbardziej nadaje się czarna ziemia, ma ona największą moc pobudzania dzieci. Ziemia ma zdecydowaną barwę, specyficzny mocny zapach, a ze względu na swoją strukturę, wilgotność i temperaturę dostarcza złożonych doznań dotykowych.

Najlepiej jest wysypać ziemię na stół pokryty folią. Można też ziemię wysypać do miski lub korytka. Aby ziemia rzeczywiście robiła wrażenie na dzieciach, nie może jej być zbyt mało. Dzieci powinny mieć możliwość badania ziemi obiema rękami.

Dzieci najmniej sprawne będą dotykały rękami i rozgarniały ją. Możemy schować im rękę w ziemi, możemy dotykać jej nogami. Specyficzna miękkość ziemi dostarcza stopom ciekawych wrażeń. Ziemią możemy napełniać różne pojemniki. Zakopywać w niej różne przedmioty.

Poklepywanie błota zrobionego z ziemi i wody wyzwala wiele emocji. Na koniec zabawy do wypełnionych ziemią korytek możemy wysiać nasiona zbóż lub innych roślin. Możemy potem pokazywać dzieciom, rośliny kiełkują i wzrastają.

Bardzo wiele dzieci niesprawnych ruchowo rzadko ma okazję bezpośrednio dotknąć ziemi, warto więc czasami położyć dziecko bezpośrednio na trawie, na leśnym igliwiu i ściółce, na jesiennych liściach, itp. Większości sprawia to ogromną radość.

Ogień

Ogień ma w sobie olbrzymią moc przykuwania uwagi. Ogień dostarcza dzieciom wielu wrażeń, świeci i migocze, porusza się i zmienia swój kształt, grzeje.

Ogień zmusza dzieci do zatrzymania i bezruchu. Nawet najbardziej ruchliwe mogą całkowicie znieruchomieć na widok ognia. Dzieci instynktownie boją się ognia. Ważne jest więc to, aby podczas zajęć z ogniem nauczyciel swoją obecnością, zachowaniem i głosem za­pewniał dzieciom poczucie bezpieczeństwa.

Możemy wykorzystać świece lub blachę wypełnioną ziemią, na której robimy „ognisko", spalając kilka kartek papieru lub kilka drewienek. Dla wzmocnienia efektu najlepiej jest to robić w zaciemnionym pomieszczeniu. Świece stawiamy na stole, wokół którego siedzą w bezpiecznej odległości dzieci. „Ognisko" najwy­godniej robi się na podłodze.

Celem zajęć winno być nie tylko pokazanie dzieciom ognia, ale przede wszystkim oswojenie dzieci z nim. Świeczkę możemy każdemu dziecku po­kazać z bliska i z daleka. Wskazujemy na cechy ognia —jest ciepły i jasny. Jedne materiały się palą, na przykład papier, a inne nie, na przykład łyże­czka. Ogrzaną w ogniu łyżeczkę możemy pokazać dzieciom, dotknąć nią ich ręki i twarzy. Nasze panowanie nad ogniem demonstrujemy, gasząc ogień. Ogień możemy gasić albo przez polanie wodą, albo przez zdmuchnięcie.

Powietrze

Przeszywający, silny wiatr dostarcza nam wrażeń, przenika on przez ubranie i „dotyka" każdej części naszego ciała. Silny, odczuwalny na całym ciele wiatr powoduje u większości dzieci znieruchomienie.

Pracując z powietrzem, możemy wykorzystać wentylator i suszarkę do włosów. Podmuch powietrza może być zimny albo ciepły. W czasie zajęć dmuchamy na dzieci, na ich twarze, rozwiewając włosy, na ręce i nogi, pod koszulkę, na plecy i piersi i dłonie. Możemy także pokazać dzieciom, jaki wpływ ma powietrze na różne przedmioty. Pęd powietrza może poruszać dzwony rurowe, wiatraki, wiszące zabawki mobilne, wstążki, wiszące materiały, itp. Za pomocą wentylatora możemy jesienią rozwiewać suche liście, a zimą białe papierki. Efekt działania powietrza możemy także demonstrować dzieciom na przykładzie różnych gwizdków, fujarek, itp.

Woda

Woda pobudza aktywność ruchową i wokalizacyjną . Woda, opływając całe ciało, dostarcza delikatnych wrażeń dotykowych, które przyrównać możemy do pieszczoty. Zabawy w wodzie są źródłem miłych, łagodnych doznań wzrokowych i słuchowych. Plusk i szum wody są dźwiękami działającymi uspakajająco.

Woda łatwo także poddaje się aktywności dziecka. wystarczy niewielki ruch, aby zafalowała, a z nią pływające po niej zabawki.

Możemy wybrać się z dzieckiem nad jezioro lub morze, spotkanie się dziecka z wielką wodą zwielokrotnia jogo przeżyciu. War­to także wyjść z dzieckiem upośledzonym na spacer w czasie ciepłego deszczu. Dostarczy to dziecku nowych ciekawych wrażeń.

W misce możemy moczyć z dziećmi ręce i nogi, bawiąc się przy tym zabawkami. Wodę możemy przelewać do różnych pojemników i naczyń. Inną formą ożywie­nia dzieci może być pokropienie ich wodą. W czasie zajęć można demon­strować dzieciom wodę ciepłą i wodę zimną. Zimą można bawić się śnie­giem i lodem. Kawałkiem lodu można dotykać różnych części ciała dziecka - rąk, nóg, twarzy.

ZABAWY PALUSZKOWE

Znane z dzieciństwa zabawy (np. „Idzie rak nieborak”, „Sroczka kaszkę warzyła” i inne) posiadają bardzo dużą wartość dla rozwoju każdego człowieka. Dostarczając dziecku doznań dotykowych pozwalają poznać własne ciało, poczuć jego odrębność, nawiązać niewartościujący kontakt z drugim człowiekiem. Zapewniają poczucie pewności i bezpieczeństwa, gdyż dziecko znając te zabawy potrafi przewidzieć rozwój zdarzeń.

Celem zabaw paluszkowych jest nawiązywanie miłego, fizycznego kontaktu z dzieckiem. Wpływają one pozytywnie na rozwój dziecka i jego kontakt z druga osobą. Charakterystyczne dla tych zabaw jest to, że to dorośli mówią i ilustrują ruchem treść rymowanek. Pokazują dzieciom ruchy rąk, palców i wykonują je na ciele dziecka. Podczas wykonywania tych samych ruchów można stosować różne słowa i odwrotnie.

Możemy wyróżnić cztery sfery rozwoju, na które pozytywny wpływ mają zabawy paluszkowe.

 

1. sfera rozwoju motorycznego

- umożliwiają dziecku wzbogacenie repertuaru ruchów,

- usprawniają manualnie.

2. sfera rozwoju poznawczego

- poznawanie świata za pośrednictwem rąk ( motywują dziecko do czynności

poznawczych)

- umożliwiają dziecku poznanie własnego ciała

- zapoznają dziecko z werbalnym i poza werbalnym sposobem komunikowania się

- dostarczają delikatnych bodźców stymulacyjnych

- stymulują percepcję wzrokową przez obserwacje

3. sfera emocjonalna

- zabawy paluszkowe dają dziecku poczucie bezpieczeństwa

- nie powodują sytuacji niepowodzenia

- pozwalają rozładować napięcia emocjonalne

- wywołują pozytywne reakcje i zaspokaja potrzeby emocjonalne i psychiczne dziecka

- wyzwalają radosne reakcje dziecka, aktywizują ruch jego ciała, angażują je

emocjonalnie.

4. sfera społeczna

- wzbogacają kontakt dziecka z osobą dorosłą.

Przykłady Zabaw Paluszkowych

Rak
Idzie rak
nieborak.
Czasem - naprzód,
czasem - wspak.
Gdy ugryzie,
będzie znak.

Rak

Idzie rak nieborak,
Jak uszczypnie będzie znak.
(dotyk dłonią po ręce, nodze; zabawę kończy łaskotanie)

Sroczka
Sroczka kaszkę warzyła.
Dzieci swoje karmiła.
Temu dała - na łyżeczce.
Temu dała - na miseczce.
Temu dała - na spodeczku.
Temu dała - w garnuszku.
A dla tego ? - Nic nie miała.
Frrr !!! 
Po więcej poleciała.

Świerszcz

Szedł świerszcz po ścianie
W czerwonym żupanie,
A świerszczyka po drzwiczkach
W żółtych rękawiczkach.
(dotyk palcami po ręce)

Myszka

Idzie myszka do braciszka
Tu wskoczyła, tu się skryła.
(ruch podobny do ruchów raczka; na słowa "tu wskoczyła, tu się skryła" dziecko chowa rękę pod pachę, a następnie za kołnierz towarzysza zabawy)

Myszka II

Idzie myszka po ścianie,
Niesie złote pierścienie,
Jak się pierścień zachwieje,
To się myszka zaśmieje.
(dotyk palcami po całym ciele)
Dodatkową atrakcją tych zabaw może być pacynka, np. raka, myszki, która założona na rękę, wędruje po ciele dziecka.

Chłop

Szedł chłop przez bór,
Niósł ze sobą wór.
Pytałem go o grosz,
A on mnie cap za nos.
(dotyk dłoni po ciele; na słowa "A on mnie cap za nos" chwytanie za nos swojego towarzysza zabawy)

Rzeczka
Płynie, wije się rzeczka
Jak błyszcząca wstążeczka.
     na plecach/brzuszku dziecka rysujemy falistą linię
Tu się srebrzy, tam ginie,
     delikatnie je drapiemy, wsuwamy palce za kołnierz
A tam znowu wypłynie.
     przenosimy dłoń pod pachę dziecka i szybko ją wyjmujemy

Wieloryb i rybki
Raz rybki w morzu brały ślub
     rysujemy na plecach dziecka faliste linie
I tak chlupały: chlup, chlup, chlup.
     lekko stukamy w nie rozluźnionymi dłońmi
A wtem wieloryb wielki wpadł
I całe towarzystwo zjadł.
     delikatnie przykrywamy własnym ciałem ciało dziecka -
     zachęcamy je, aby samo wydostało się z „kryjówki”;
    zabawę możemy zakończyć całuskami

Rodzina
Ten pierwszy - to nasz dziadziuś.
A obok - babunia.
Największy - to tatuś.
A przy nim - mamunia.
A to jest - dziecinka mała!
Tralalala, la, la...
A to - moja rączka cała!
Tralalala, la, la...
     zaczynamy zabawę od dłoni zamkniętej w pięść,
     po kolei, począwszy od małego palca
     i zgodnie z treścią wierszyka otwierając palce

Grzybki

W lesie grzyby sobie rosły.
     dłoń zamknięta w pięść
Nagle wszystkie się podniosły.
     otwieramy wszystkie palce
Ujrzały zająca.
Wszystkie się schowały.
Tylko nie ten mały.
     zamykamy palce oprócz najmniejszego
Przyszedł zając, ugryzł go,
     łapiemy małego paluszka - grzybka
Wszystkie grzyby mówią: „Sio!”
     machamy odganiając zajączka

Dwa Michały

Tańcowały dwa Michały,

Jeden duży,

drugi mały.

Jak ten duży zaczął krążyć,

to ten mały nie mógł zdążyć.

Chateńka

Jest w lesie chateńka,

przed chatką sarenka

i zając tam szary,

i drugi do pary.

Sosna jak wielkolud

Maleńki krasnolud

Pod grzybkiem się schował

I zwierzątka rachował.

Idzie kominiarz
po drabinie...
po drabinie...
po drabinie...
po drabinie...
Patrz, już siedzi
tam w kominie. 

Jedzie pociąg fu - .fu - fu,
Trąbka trąbi tru - tu - tu.
A bębenek bum - bum - bum,
Na to żabki kum - kum - kum.

Woda z kranu kap - kap - kap.
Konik człapie: człap - człap - człap.
Mucha brzęczy: bzy - bzy - bzy,
A wąż syczy: sss, sss, sss
Rączki robią: klap, klap, klap.
Nóżki tupią: tup, tup, tup.

Tutaj swoją główkę mam,
a na brzuszku: bam, bam, bam.
Buzia robi: am, am, am,
oczy patrzą tu i tam.
Tutaj swoje uszy mam,
a na nosku sobie gram.

Tu paluszek, tu paluszek.
Kolorowy mam fartuszek.
Tu jest nóżka, a tu druga,
a tu oczko ładnie mruga.

Tu jest uszko i tu uszko.
Buzia cała jak jabłuszko.
Tu jest nosek, tu ząbeczki,
tu wpadają cukiereczki.

Kapu, kapu, kapu, kap, deszczyk sobie pada,
do siostrzyczki przyszedł brat i tak jej powiada:
Tyś królewna, a ja król, gdzieś pójdziemy sobie,
wezmę babci parasol, deszcz nam nic nie zrobi

METODA GESTÓW NATURALNYCH

Jest to zestaw bardzo prostych gestów, zwykle opisujących nazywaną czynność lub przedmiot. Czasem są to ruchy rąk, innym razem całego ciała. Znaki te mogą opanować nawet dzieci z bardzo poważnymi dysfunkcjami, np. głębiej upośledzone umysłowo, głuchoniewidome. Komplet wykorzystywanych gestów ( a także wygląd poszczególnych znaków ) zależy od potrzeb i możliwości ucznia i powinien być indywidualnie modelowany.

Gesty naturalne - przykłady. ( V. H. Cardinaux, A. Lowe, 1993 )

Proste gesty stosowane często przez ludzi spontanicznie towarzyszące mowie werbalnej mogą być zastosowane jako podstawowa metoda komunikowania się. Wówczas bazą dla porozumiewania się jest nadanie spontanicznym dotychczas gestom funkcji symbolicznej - gesty mają symbolizować przedmioty i zdarzenia oraz proste cechy przedmiotów, np. wysokie wspięcie na palcach - „coś jest duże”, imitowanie picia gestem -„chce mi się pić”, pogrożenie palcem - „nie wolno”. Gestykulację stosuje się podczas wspólnego działania, w zabawie, w próbach intencjonalnego porozumiewania się.

Aby samodzielnie używać gestów, dziecko musi potrafić naśladować oraz oznaczać, czyli wiązać gest z jego umownym znaczeniem. Są dzieci, które niestety nie mają nawet tych prostych umiejętności. Dla części z nich gesty mogą służyć: jako powitanie i pożegnanie, jako sygnały rozpoczynania i kończenia czynności, jako podziękowanie za pomoc, itd. Z całą pewnością pozwoli im to czuć się bezpieczniej i stworzy możliwość uczenia się przewidywania następujących po sobie zdarzeń.

Program Rozwoju Komunikacji MAKATON

       

Metoda Makaton - język gestów i symboli. Makaton nie odkrywa niczego nowego, lecz wykorzystuje to, co znamy od dzieciństwa: gest i rysunek.

Metoda stworzona została w latach 70-tych w Wielkiej Brytanii przez Margaret Walker, logopedę i psychiatrę, pracującą z osobami niepełnosprawnymi. Makaton jest jedną z form wspomagającej i alternatywnej komunikacji (AAC - augmentative and alternative communikation), służącą osobom o zburzonej komunikacji od wielu lat.

Osobą odpowiedzialną za Makaton w Polsce i prowadzącą szkolenia jest dr Bogusława Kaczmarek - profesjonalny (licencjonowany) Tutor Makatonu - przeszkolona na terenie Wielkiej Brytanii.

Makaton adresowany jest do wszystkich osób (dzieci, młodzieży, dorosłych), które z racji różnych zaburzeń (np. niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia autystyczne, niepełnosprawność fizyczna, zaburzenia sensoryczne, specyficzne zaburzenia języka - alalia, afazja, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona etc.) nie są w stanie porozumiewać się z otoczeniem przy użyciu mowy dźwiękowej. Dla wielu z nich metoda służy jako „głos” umożliwiający kontakt z innymi ludźmi. Makaton przeznaczony jest również dla członków rodziny (rodziców/opiekunów, rodzeństwa i krewnych) oraz nauczycieli i terapeutów (logopedów, pedagogów specjalnych, psychologów) oraz personelu placówek skupiających osoby z zaburzeniami komunikacyjnymi.

Zasadniczym celem posługiwania się Programem Językowym Makaton jest:

• podstawa komunikacji (baza gestów i symboli do porozumiewania się)

• pomoc w rozumieniu mowy

• rozwój umiejętności językowych

• ułatwienie interakcji społecznych

• pomoc w budowaniu relacji

• nauka umiejętności potrzebnych w czytaniu i pisaniu

Program Językowy Makaton to:

• słownictwo podstawowe (zasadnicze pojęcia dnia codziennego)

• słownictwo dodatkowe (uzupełniające)

Słownictwo podstawowe - 450 pojęć - to rdzeń metody, który obejmuje pojęcia dnia codziennego, zaś słownictwo dodatkowe obejmuje aż 7000 pojęć, które są rozszerzeniem i uzupełnieniem słownictwa podstawowego. Można z nich tworzyć liczne kombinacje zwrotów i zdań. Podejście przyjęte w Makatonie jest pewną próbą pokierowania na poszczególnych etapach rozwoju procesem nabywania przez dziecko podstawowego zasobu słownictwa. Słownika można używać wraz ze znakami, symbolami, przedmiotami lub w jakiejkolwiek innej kombinacji z alternatywnymi systemami porozumiewania się. Baza słownikowa jest uszeregowana w poziomach (1-8 plus poziom zwany dodatkiem, który obejmuje pojęcia różnic kulturowych. Każdy z krajów adaptujących metodę do swoich warunków, posiada własną, odrębną wersję Makatonu!). W Makatonie każde pojęcie (ze Słownictwa Podstawowego lub Dodatkowego) wspierane jest odpowiednim znakiem manualnym (gestem) lub/i obrazem graficznym (symbolem). Znakom i/lub symbolom towarzyszy zawsze mowa (według indywidualnych możliwości dzieci i dorosłych).

Wybór formy znaku lub symbolu zależy od indywidualnych potrzeb i umiejętności osoby niepełnosprawnej. Dzieci i dorośli oraz terapeuci mają pełną możliwość wyboru najbardziej odpowiedniego do danej sytuacji symbolu lub znaku oraz sposobu nauki. Znaki i symbole nie są alternatywami wzajemnie wykluczającymi się, mogą być stosowane łącznie lub rozdzielnie.

W Makatonie występują dwa rodzaje znaków:

• znaki manualne (gesty)

• znaki graficzne (symbole)

Znaki manualne - gesty Makatonu

Każde pojęcie ma swój odpowiedni znak manualny (gest). Znaki manualne powstały jako pierwsze, przed symbolami (1973 rok), trzy lata później zostały zrewidowane i przystosowane do potrzeb większej grupy osób (dorośli i dzieci). Liczba znaków manualnych odpowiada ilości pojęć ze Słownictwa Podstawowego lub Dodatkowego. Znakom podobnie, jak i symbolom musi zawsze towarzyszyć mowa (nazywanie czegoś, wypowiadanie zwrotów, fraz lub zdań). Systematyczne i konsekwentne zastosowanie znaków manualnych w codziennej komunikacji, dostarcza osobom z trudnościami komunikacyjnymi dodatkowych, wizualnych informacji o nowo poznawanym pojęciu, co zwiększa rozumienie mowy i wzmacnia proces porozumiewania się. Znaki manualne Makatonu są bardzo czytelne i łatwe do zapamiętania, bowiem powstały na bazie naturalnych gestów. Ich rolą nie jest zastępowanie mowy, ale są wspaniałymi środkami wspomagającymi rozwój języka i komunikacji. Zarówno znaków manualnych jak i mowy uczyć należy jednocześnie, w tym samym momencie. Z czasem, gdy dziecko lub osoba dorosła zaczyna opanowywać mowę, znaki przestają być potrzebne i nie są już używane.

Przykładowe gesty Makatonu:

Znaki graficzne - symbole Makatonu

W Makatonie każde pojęcie ma swój odpowiedni znak graficzny (symbol). Symbole są szczególnie przydatne osobom, które z powodu obniżonej sprawności motorycznej nie są w stanie wykonywać znaków manualnych. Symbole zaprojektowane zostały nieco później niż znaki manualne (1985 rok) przez grupę doświadczonych Tutorów Makatonu. Symbole są proste i łatwe do zapamiętania, są to rysunki liniowe, ilustrujące znaczenie określonych pojęć. Są tak zaprojektowane, aby było można narysować je ręcznie. Symbole Makatonu podobnie, jak inne symbole systemów AAC, są wpisane w kwadrat. Każdy z symboli dla łatwiejszej orientacji oznaczony jest (u podstawy) ciemną linią, która określa sposób ułożenia symbolu w przestrzenie oraz sposób odczytywania. Jest to szczególnie przydatne przy pojęciach abstrakcyjnych. Liczba symboli odpowiada ilości pojęć Słownictwa Podstawowego lub Dodatkowego.

Przykładowe symbole Makatonu:

Symbole wykorzystuje się do tworzenia tradycyjnych pomocy edukacyjnych (tablice, ksiązki komunikacyjne) oraz zaawansowanych (komputerowych). Znaki graficzne można dowolnie układać w przeróżne zdania i sekwencje. Mogą więc służyć do podawania instrukcji, przepisów kulinarnych, „pisania” wiadomości oraz listów. Nauce symboli i konwersacji za ich pomocą musi towarzyszyć mowa.

Źródłem frustracji dla wielu osób, które pragną zająć się językiem migowym, jako alternatywnym źródłem komunikowania się, jest to, że początkowy trening wymaga długich tygodni studiowania, zanim przyswoi się odpowiedni zasób słownictwa. W przypadku Słownika Makaton sprawa przedstawia się inaczej - jego stopniowo ustrukturyzowane etapy pozwalają na natychmiastowe komunikowanie się na najbardziej podstawowym poziomie.

Ponieważ Słownik Makaton stanowi kompletny program językowy, zaleca się nauczanie ustrukturyzowane. Makaton jest jednym z niewielu systemów porozumiewania się, który jest podzielony na etapy rozwojowe. Słownik dostarcza wskazówek metodycznych zarówno osobom bardzo doświadczonym, jak i takim, które dopiero zaczynają pracować z dziećmi. Zasób słownictwa został tak dobrany, że wraz z opanowaniem pojęć można wykorzystywać poszczególne znaki do tworzenia zdań dwu-, trzywyrazowych i dłuższych. Zamysł ten jest widoczny w całym Słowniku od najwcześniejszego etapu.

Uczący słownictwa nauczyciel powinien realizować poszczególne etapy po kolei. Jednak słowa nauczane na kolejnym etapie nie muszą być wprowadzane w sztywnym porządku. Nauczyciel powinien zawsze odwoływać się do potrzeb komunikacyjnych dziecka, jego zainteresowań i upodobań oraz własnej wyobraźni. Jeśli nie ma wysokich kwalifikacji w nauczaniu słownictwa i niezbyt dobrze zna dziecko, powinien starannie rozważyć jakiekolwiek odstępstwo od sekwencji właściwej dla danego etapu. Znaki można przekazywać prawą lub lewą ręką (pod warunkiem, że robimy to konsekwentnie). Znakom powinna towarzyszyć normalna mowa (zgodna z regułami gramatyki) oraz mimika i pantomimika.

ERGOTERAPIA

(gr. ergo - czynię, robię) - rodzaj psychoterapii, forma terapii wykorzystująca różne rodzaje pracy i rekreacji jako środki terapeutyczne.

Ergoterapia towarzyszy, wspiera, uzdalnia i usprawnia ludzi w każdym wieku. Ludzi, którzy mają trudności w wykonywaniu codziennych czynności, którzy nie radzą sobie ze swoimi ograniczeniami i muszą liczyć na pomoc osób drugich. Jest formą terapii, która dzięki różnorodności metod i materiałów terapeutycznych pozwala chorym nauczyć się jak największej samodzielności, niezależności i aktywności. Leczenie ergoterapeutyczne pomaga także w powrocie do czynnego życia zawodowego. Stosuje się ją przy zaburzeniach ruchowych, czuciowych, przewodzenia nerwowego i psychicznych.

Walory terapeutyczne:

• poprawa stanu fizycznego pacjenta

• usprawnianie ruchowe, manualne

• usprawnianie koordynacji ruchowej

• usprawnianie procesów pamięci i uwagi

• rozwijanie samodzielności i niezależności życiowej

• aktywizacja pacjenta

Formy Ergoterapii

• ćwiczenia ruchowe,

• nauka czynności dnia codziennego, takich jak ubieranie i rozbieranie się, przygotowywanie i spożywanie posiłków, higiena osobista itp.

• warsztaty (np. prace plastyczne, technicznie, praca z zakresu gospodarstwa domowego, rzeźbiarstwo, tkactwo, krawiectwo, wikliniarstwo, ceramika itp.)

Ćwiczenia mogą być prowadzone z zastosowaniem gier i zabaw tak, aby nie tylko poprawiały stan chorego, ale także sprawiały mu dużo przyjemności.

Zajęcia ergoterapeutyczne prowadzone są przy współpracy całego zespołu specjalistów takich jak lekarze, rehabilitanci, logopedzi, psychologowie, tak aby osiągnąć możliwe jak najlepsze wyniki w poprawie ogólnego, zarówno psychicznego i fizycznego stanu chorego.

TERAPIA BEHAWIORALNA

Technika ta bazuje na podstawowym założeniu behawioryzmu, a więc na teorii uczenia się. Rodzic lub terapeuta starają się wzmacniać zachowania pożądane, a wygaszać oraz redukować zachowania nieprawidłowe. Im większą zdolność do adaptacji dziecko osiągnie, tym większa będzie jego samodzielność i niezależność.

Podstawowe cele terapii behawioralnej to:

• wzmacnianie pożądanych zachowań,

• eliminowanie zachowań niepożądanych,

• utrzymywanie efektów terapii.  

Terapię behawioralną rozpoczyna się od nauki podstawowych umiejętności, czyli prawidłowej komunikacji, np. zachowywania kontaktu wzrokowego, czynności samoobsługowych, np. prawidłowego jedzenia, wykonywania prostych poleceń słownych, np. wskazywania i przynoszenia konkretnych przedmiotów.

1

---