Terapia Snoezelen w pracy z osobami z głębokim upośledzeniem umysłowym

Metoda Snoezelen, czyli terapii w Sali Doświadczania Świata, powstała na bazie wieloletnich doświadczeń osób przebywających z ludźmi głęboko niepełnosprawnym.

Niepełnosprawni, z racji swego upośledzenia, nie mają zdolności pełnego postrzegania naszego świata, ale nie oznacza to, że ich świat jest ubogi i prymitywny. Żyją one w „nieco innym świecie”. Wynika to z odmiennego sposobu odbierania bodźców wysyłanych przez otoczenie. Ponadto osobom tym trudno jest się samodzielnie aktywizować i rozwijać. Ten obowiązek spoczywa na „zdrowej” części społeczeństwa. Pomoc nie może jednak polegać na wyrywaniu niepełnosprawnych z ich środowiska i dopasowywaniu do naszego świata. Przeciwnie, poprzez rozmaite, wciąż udoskonalane formy terapii, należy dać niepełnosprawnym możność rozwoju, proponować im rozmaite formy aktywizacji - wszystko w ramach ich możliwości percepcyjnych, nie zamykając przy tym drzwi do „naszego świata”. To my musimy „przełączyć się” na inne kanały nadawania i odbierania sygnałów, musimy spojrzeć oczami naszych podopiecznych i zaproponować taką formę aktywności, która pozwoli poznać im to co dla nas jest oczywiste. Właśnie taką metod pracy, która odpowiada na potrzeby osób głęboko niepełnosprawnych, jest terapia Snoezelen.

Dzięki istnieniu Sali Doświadczania Świata w Domu Pomocy Społecznej w Matczynie, uczestnicy zajęć rewalidacyjno - wychowawczych, uczniowie Zespołu Szkół Specjalnych, mogą „smakować” i poznawać świat w specjalnie stworzonych do tego warunkach. Sala Doświadczania Świata to pomieszczenie wyposażona w elementy dające bogatą ofertę pobudzania zmysłów w nastrojowym otoczeniu. Przysłonięte okna dają poczucie ciepła i bezpieczeństwa. W barwne tło wkomponowane są przyrządy i przybory do stymulacji polisensorycznej. Terapia Snoezelen stwarza możliwość autentycznego przeżywania otoczenia tym, którzy są „inni”.

Po dłuższym czasie stosowania terapii uwidaczniają się upodobania uczestników, niekiedy samodzielnie dążą w kierunku preferowanych przez nich bodźców. Jednak nie wszyscy uczniowie, ze względu na towarzyszącą upośledzeniu umysłowemu niepełnosprawność fizyczną, są w stanie samodzielnie dokonać wyboru. Dlatego uważam, iż początkowe zajęcia w Sali Doświadczania Świata powinny polegać na przedstawieniu uczestnikom terapii całej jej oferty, umożliwieniu im doznania różnego rodzaju bodźców. Obserwacje poczynione podczas tego typu zajęć pozwolą na wyciągnięcie wniosków odnośnie upodobań uczniów, a w przyszłości umożliwienie im dotarcia do nich i spędzenie czasu w warunkach dobrowolnej aktywności. Prowadząc tego typu zajęcia, w celu uniknięcia sugestii słownej, czy fizycznej, użyłam muzyki jako bodźca „popychającego” uczniów w kierunku różnorodnych doznań i regulującego ich aktywność.

Oto jeden ze scenariuszy moich zajęć dotyczących pierwszego etapu terapii Snoezelen:

Scenariusz zajęć w zespole rewalidacyjno - wychowawczym - Nauka korzystania z oferty Sali Doświadczania Świata

Czas trwania zajęć: dwie jednostki lekcyjne

Miejsce zajęć: Sala Doświadczania Świata

• Pomieszczenie I wyposażone w: projektor płynny z kolorowymi cieczami, podświetlaną kulę lustrzaną, bulgoczącą kolumnę, suchy wodospad z kolorowymi światłowodami, świecące węże, rozmaite przedmioty wabiące barwa i blaskiem, obiekty do dotykania o różnej fakturze.

• Pomieszczenie II wyposażone w basen z piłeczkami, piłki, miękkie pufy różnego kształtu dające niekiedy jedyną szansę przyjęcia przyjemnej pozycji.

• Pomieszczenie III to tzw. Sala Ciszy, najczęściej mroczne ze spokojnymi efektami świetlnymi w postaci akwarium, bukietów światłowodowych. Tajemniczości dodaje „jaskinia węża” i skalna ściana.

Uczestnicy zajęć: czterech uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim ze współwystępującymi zaburzeniami, takimi jak: zachowania autystyczne, mózgowe porażenie dziecięce, małogłowie, wodogłowie, oczopląs, porażenie spastyczne, zaburzenia gastrologiczne.

Środki dydaktyczne:

• przyrządy i przybory do stymulacji polisensorycznej będące na wyposażeniu Sali Doświadczania Świata;

• przyrządy do doświadczania dotyku i ruchu;

• 3 kasety z muzyką: uwrażliwiającą, aktywizującą, relaksacyjną;

• odtwarzacz.

Cele zajęć:

Cel ogólny:

• poznawanie form aktywności Sali Doświadczania Świata.

Cele operacyjne zajęć:

Uczeń:

• postrzega zmysłami proponowane wrażenia zmysłowe co wyraża odwróceniem twarzy w kierunku bodźca, pobudzeniem psychoruchowym, aktywnością wokalną lub przemieszczeniem się w jego kierunku (niekiedy ze wsparciem ze strony nauczyciela),

• wyraża preferencje co do rodzaju bodźca przez nasilenie ww. aktywności, czym sygnalizuje swoje upodobania będące cenną wskazówką podczas stosowania metody Snoezelen w przyszłości,

• podejmuje proponowane aktywności poddając się działaniu bodźców,

Metody pracy:

• Metody instrumentalne: modyfikacja zachowań z użyciem wzmocnień stymulujących.

• Stymulacja polisensoryczna.

• Muzykoterapia.

• Metoda Snoezelen.

Formy pracy: zbiorowa, zindywidualizowana.

Przebieg zajęć:

I Zajęcia wstępne

1. Indywidualne przywitanie się z każdym z uczniów poprzez wymówienie jego imienia oraz podanie ręki.

2. Przemieszczanie się windą będące dla uczniów pozawerbalną zapowiedzią zajęć w Sali Doświadczania Świata.

3. Wejście do Sali Doświadczania Świata i zajęcie miejsc bez ingerencji nauczyciela.

Czas: 10 minut

II Zajęcia właściwe

MIEJSCE	TOK	AKTYWNOŚĆ NAUCZYCIELA	OCZEKIWANA AKTYWNOŚĆ UCZNIA	CZAS
1	2	3	4	5
POMIESZCZENIE I BODŹCE WZROKOWE I DOTYKOWE	Łagodna aktywizacja i uwrażliwienie modelowane muzyką.	Prezentuje muzykę o charakterze spokojnym, nastroju pogodnym, o działaniu terapeutycznym uwrażliwiającym i łagodnie aktywizującym.	Ożywia się psychoruchowo, otwiera się na propozycje zajęć.	Około 20 MINUT
		Przybliżenie bodźców o charakterze manipulacyjnym	Podaje uczniom przedmioty o różnym kształcie, wielkości, fakturze: korale, sznurki, zabawki. Ukierunkowuje stereotypowe zachowania na ww. obiekty dotykowe.		Manipuluje innymi niż zwykle przedmiotami, angażuje zmysł dotyku i wzroku, nabywa nowe doświadczenia.
		Stopniowe proponowanie bodźców wzrokowych	Kolejno w kilkuminutowych odstępach włącza przyrządy: projektor płynny - solar z barwnymi tarczami, kolumna z bulgoczącą wodą, wodospad fluoroscencyjny ze światłowodami, kręcąca się kula lustrzana. Obserwuje reakcje uczniów. Wspomaga chęć przybliżenia się w kierunku bodźców.		W charakterystyczny dla siebie sposób sygnalizują postrzeganie bodźców. Wyrażają zainteresowanie, obojętność lub awersję.
		Umożliwienie odczuwania różnorakich bodźców dotykowych	Dostarcza w zasięg ręki ucznia lub pomaga w przemieszczeniu się w kierunku różnorodnych bodźców o charakterze dotykowym: kawałki futer, surowe płótna, pumeksowe lub kolczaste tablice. Obserwuje reakcje uczniów.		W charakterystyczny dla siebie sposób reagują na kontakt z fakturą. Wyraża zainteresowanie, obojętność lub awersję.
1	2	3	4	5
POMIESZCZENIE II DOŚWIADCZANIE DOTYKU I RUCHU	Ukierunkowanie uwagi na aktywności pomieszczenia do odczuwania dotyku i ruchu.	Przechodzi do pomieszczenia II włączając tam światło. Wyłącza oświetlenie w pomieszczeniu I.	Kierują uwagę w stronę pomieszczenia II.	Około 20 MINUT
		Aktywizacja modelowana muzyką.	Prezentuje muzykę o charakterze radosnym, nastroju zabawy, ruchu, o działaniu terapeutycznym aktywizującym.		Ożywiają się psychoruchowo. Przejawiają zainteresowanie atmosferą pomieszczenia II.
		Przemieszczenie się uczniów do pomieszczenia II, podjęcie aktywności.	Używając wzmocnień stymulujących zachęca uczniów do aktywności . Fizycznie wspomaga chęć podjęcia aktywności (przemieszczenie , pozycjonowanie, itp.). Obserwuje reakcje.		Podejmują aktywności ruchowe na miarę swoich możliwości wykorzystując: suchy basen i piłeczki, piłkę, pufy Wyrażają we właściwy sobie sposób swój stosunek emocjonalny do tego typu aktywności.
	POMIESZCZENIE III SALA CISZY	Ukierunkowanie uwagi na aktywności pomieszczenia o charakterze relaksacyjnym.	Przechodzi do pomieszczenia III włączając tam światło. Wyłącza oświetlenie w pomieszczeniu II.		Kierują uwagę w stronę pomieszczenia III.	Około 20 MINUT
		Wprowadzenie w nastrój relaksu.	Prezentuje muzykę o charakterze spokojnym, monotonnym, nostalgicznym, o działaniu terapeutycznym uspokajającym.		Zainteresowani uczniowie przemieszczają się w kierunku pomieszczenia III (samodzielnie lub z pomocą). Stopniowo wyciszają się. W sposób dla siebie właściwy reagują na nastrój tego pomieszczenia.
		Wzmocnienie nastroju relaksu przez włączenie przyrządów łagodnie bodźcujacych wzrokowo.	Włącza podświetlenie akwarium fluoroscencyjnego, lampy światłowodowe, eliminuje oświetlenie zasadnicze. Obserwuje reakcje uczniów		Pozostają pod wpływem odprężającego działania muzyki relaksacyjnej i spokojnego wystroju Sali Ciszy. Wyrażają swoje emocje związane z tego rodzaju bodźcami.
1	2	3	4	5
WSZYSTKIE POMIESZCZENIA	Swobodne korzystanie ze wszystkich pomieszczeń Sali Doświadczania Świata.	Eliminuje muzykę. Włącza oświetlenie i przyrządy w poprzednich pomieszczeniach. Zezwala na swobodne zachowanie się uczniów. Obserwuje wybór aktywności. Pomaga w przemieszczaniu się.	Zachowują się w sposób dowolny, sami wybierają aktywność.	Około 15 MINUT

III.Zajęcia końcowe

1. Porządkowanie pomieszczeń Sali Doświadczania Świata.

2. Pozycjonowanie uczniów będące dla nich zapowiedzią opuszczenia Sali Doświadczania Świata.

3. Opuszczenie Sali Doświadczania Świata i udanie się do pracowni zespołu rewalidacyjno - wychowawczego.

Czas : 10 minut

Literatura:

J. Hulsegge, A. Verheul (1989) Snouzellen, nieco inny świat. pracowanie polskie. A. Smrokowska, Kraków 1993, Copyright Rehabilitations - Technik GmbH.

---