„Gdy coś powiesz- zapomni,

Gdy coś pokażesz-zapamięta,

Gdy pozwolisz działać - zrozumie”

W pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim, trzeba nieustannie poszukiwać właściwych działań, metod i form pracy, rozwijać własne umiejętności i kompetencje. Metody trzeba umiejętnie dobierać do możliwości psychofizycznych dziecka, bazy lokalowej i sytuacji . Metody na ogół wzajemnie się nie wykluczają a wręcz dopełniają. Nadal aktualne są metody : manipulacyjne, ruchowe, tematyczne, metody niedyrektywnej terapii zabawowej, metoda W.Sherbone, metoda Knillów i metoda Domana,itp.

Stosowanie metod zależy od rodzaju placówki. W przedszkolu specjalnym czy integracyjnym główną metodą jest zabawa , zaś w szkole życia ćwiczenie przez zadania praktyczne - możliwie w warunkach naturalnych . Praca więc opiera się na naśladowaniu , doświadczeniu , przeżywaniu. W szkole życia stosowana będzie głównie metoda ośrodków pracy, zaś w ośrodkach rehabilitacyjnych - metody indywidualnej rehabilitacji prowadzone przez specjalistów.

Najczęściej stosowane metody pracy z osobami upośledzonymi:

Metoda nauczania funkcjonalnego: ( metoda ogólna )

Polega na uczeniu poprzez czynności dnia codziennego: czynności samoobsługowe, przygotowywanie posiłków, czynności porządkowe.

Główny nacisk kładzie się na działanie i jego wyniki , wykorzystywanie istniejących u dziecka sprawności oraz umożliwienie dziecku funkcjonowania w zakresie stosunków osobistych, społecznych i zawodowych . Naczelne miejsce zajmuje tu ćwiczenie ruchu i postrzeganie oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa .Nie można pominąć w nauczaniu żadnego ze stadiów rozwoju dziecka , gdyż tylko taka systematyka pozwoli na kompleksowy jego rozwój. Metoda ta wypracowana została w przeświadczeniu , iż wszelkie działanie pedagogiczne powinno uwzględniać : specyficzne deficyty i braki dzieci , indywidualny dobór technik i form pracy , a rezultaty pracy z dzieckiem muszą przybierać postać konkretnych czynności , które mogą być w różny sposób łączone i utrwalone.

Niedyrektywna Terapia Zabawowa

Zasadniczą cechą oddziaływań terapeutycznych, opartych na dowolnej zabawie dziecka, jest ich niedyrektywność. Zadaniem terapeuty jest obserwacja czynności wykonywanych przez dziecko. Szczegółowe zasady postępowania w tej metodzie to nawiązanie kontaktu z dzieckiem,całkowita akceptacja dziecka wytwarzanie atmosfery swobody. Nauczyciel nie krępuje spontanicznej aktywności dziecka , rozpoznawania i odzwierciedlania uczuć dziecka,

dziecko kieruje samodzielnie zabawą.Nauczyciel pozostawia dziecku swobodny wybór zabaw i nie wykonuje za nie żadnych czynności. Niedyrektywna Terapia Zabawowa mobilizuje do samodzielnego podejmowania decyzji, pokonywania trudności, a tym samym sprawia, że rozwój emocjonalny dziecka przebiega harmonijnie.

Zabawy paluszkowe

 

Celem zabaw paluszkowych jest nawiązywanie miłego, fizycznego kontaktu z dzieckiem. Wpływają one pozytywnie na rozwój dziecka i jego kontakt z druga osobą. Charakterystyczne dla tych zabaw jest to, że to dorośli mówią i ilustrują ruchem treść rymowanek. Pokazują dzieciom ruchy rąk, palców i wykonują je na ciele dziecka. Podczas wykonywania tych samych ruchów można stosować różne słowa i odwrotnie.

 Zalety zabaw paluszkowych:

- umożliwiają dziecku wzbogacenie repertuaru ruchów,

- usprawniają manualnie,

- poznawanie świata za pośrednictwem rąk ( motywują dziecko do czynności

poznawczych),

- umożliwiają dziecku poznanie własnego ciała,

- zapoznają dziecko z werbalnym i poza werbalnym sposobem komunikowania się,

- dostarczają delikatnych bodźców stymulacyjnych,

- stymulują percepcję wzrokową przez obserwacje,

- zabawy paluszkowe dają dziecku poczucie bezpieczeństwa,

- nie powodują sytuacji niepowodzenia,

- pozwalają rozładować napięcia emocjonalne,

- wywołują pozytywne reakcje i zaspokaja potrzeby emocjonalne i psychiczne dziecka,

- wyzwalają radosne reakcje dziecka, aktywizują ruch jego ciała, angażują je ,

emocjonalnie,

- wzbogacają kontakt dziecka z osobą dorosłą.

Muzykoterapia

Od co najmniej trzech tysięcy lat, świadomie stosuje się muzykę do oddziaływania na człowieka i do wpływania na jego psychikę i ciało. Współcześnie muzyka jest uznanym środkiem terapeutycznym. Na stałe weszło do słownika pojęcie muzykoterapii.

Muzyka jest jednym z najstarszych sposobów uzewnętrzniania ludzkich przeżyć i emocji. Stwarza możliwości oddziaływania nie tylko na wybrane sfery funkcjonowania, ale i na człowieka jako na jedność ciała, umysłu i ducha.

Generalnie możemy podzielić muzykoterapię na dwa podstawowe kierunki:

- o charakterze pasywnym - słuchanie muzyki;

- o charakterze aktywnym - samodzielne muzykowanie.

 Rodzaje muzyki i efekty jej oddziaływania;

 - muzyka żywa - usuwa stan zmęczenia, ospałości czy też niechęci do aktywności;

- łagodna, ale radosna muzyka zmniejsza znacznie stany depresyjne;

- melodie o łagodnym, powolnym charakterze, są niezastąpionym środkiem terapeutycznym w likwidowaniu stanów przewlekłej nerwowości i napięcia.

 Cele stosowania muzyki w terapii dzieci;

 1.Odczuwanie potrzeby obcowania z muzyką i „radosne jej przeżywanie”

2.Wyrabianie koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej.

3.Rozwijanie zainteresowań.

4.Stymulowanie rozwoju mowy.

5.Rozwijanie i doskonalenie sprawności psychomotorycznej.

6.Pokonywanie lęku.

7.Stwarzanie sytuacji do odzwierciedlania ruchem elementów otaczającej rzeczywistości.

8.Wyrabianie wrażliwości zmysłowej, emocjonalnej i intelektualnej.

9.Doskonalenie umiejętności orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni.

Metoda Knillów

Podobnie jak metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne, również metoda opracowana przez CH. Knilla może być kluczem do każdego dziecka, bez względu na jego możliwości i stan psychofizyczny. Jej zastosowanie możliwe jest zarówno w trakcie terapii indywidualnej, jak i przy nawiązywaniu kontaktu z dzieckiem, rozbudzaniu sprawności pozytywnej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie ciała i rozwijaniu poczucia tożsamości. Dodatkowym plusem tej metody jest uzyskany przez wprowadzenie określonej muzyki, efekt orientacji w czasie oraz przewidywania kolejnych czynności. Jej istota polega na prowadzeniu wyraźnie ustrukturalizowanych sesji.

Podstawowym założeniem programu Ch. Knilla, jest oparcie działań stymulujących rozwój dziecka, na zmyśle dotyku. Doświadczenie kontaktu fizycznego, jest podstawą rozwoju związków z innymi ludźmi i komunikacji między nimi .

Pomogą w tym programy Christophera Knilla, których celem jest pomoc w uzyskaniu wiedzy dotyczącej:

- ciała jako całości,

- poszczególnych części ciała i ich powiązań z innymi częściami,

- faktu, że różne części ciała mogą być używane w różny sposób.

Ponadto proponowane przez Christophera Knilla programy stanowią ramy dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa są sposobem na wywołanie i ustrukturalizowanie uwagi dziecka.

Metoda Weroniki Sherborne

Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne, jest metodą znaną i stosowaną z powodzeniem w pracy z dziećmi i dorosłymi z różnego rodzaju niepełnosprawnością. Ten opracowany przez Nią system ćwiczeń wywodzi się z baraszkowania, naturalnej formy kontaktu rodzic - dziecko. Został on oparty na twierdzeniu, iż rozwój ruchowy jest podstawą do rozwoju poznawczego. Poprzez zastosowanie odpowiednich zestawów ćwiczeń ruchowych tworzy się możliwość realizowania potrzeb psychicznych, a tym samym sposobność ujawnienia się własnej aktywności jednostki. Ważne dla osób upośledzonych umysłowo jest to, że znajomość mowy nie jest konieczna do uczestniczenia w tych ćwiczeniach. Bodźce kinestetyczne, poczucia związane z równowagą, dotykiem, odczuwaniem ruchu leżą u podstaw kształtowania własnej tożsamości.

Celem tej metody jest doświadczenie:ruchu,kontaktu emocjonalnego,kontaktu fizycznego,kontaktu społecznego,poznanie własnego ciała.

 Stosując tę metodę dążymy do rozwoju:

- świadomości schematu ciała, integracji poszczególnych jego części,

- orientacji w czasie i przestrzeni w środowisku zewnętrznym,

- poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i partnera,

- emocji, opanowywania ich,

- własnej inwencji, pewności siebie, inicjatywy,

- spontaniczności ruchu i zachowań,

- sprawności ruchowej, wyobraźni, pojęć,

- koncentracji uwagi, sposobu komunikowania się,

- umiejętności rozluźniania się po okresie napięcia i koncentracji, a także do integracji środowiska, w którym jesteśmy.

 Metoda W. Sherborne - koncentruje się przede wszystkim na kontakcie z innymi osobami, komunikacji pozawerbalnej oraz aspekcie terapeutycznym, którego podstawą jest ruch. Metoda ta wymaga od nauczyciela nie tylko znajomości ćwiczeń, ale przede wszystkim terapeutycznego podejścia do dziecka, podejścia opartego na umiejętności

nawiązywania kontaktu, otwartości na potrzeby dziecka i elastyczności w prowadzeniu zajęć. Jest to szczególnie ważne w pracy z dziećmi z głębokim stopniem upośledzenia umysłowego.

Bliski kontakt ciała dziecka z podłożem daje poczucie bezpieczeństwa. Kolejnym powodem szerokiego zastosowania tych ćwiczeń jest to, że one w sposób prosty przekazują dziecku wiedzę o budowie jego ciała.

Wiadomości o ciele dziecka i jego możliwościach przekazujemy mu w czterech grupach ćwiczeń:

- ćwiczenia wyczuwania brzucha, pleców i pośladków (wszelkie dotykanie, masowanie i nazywanie tych części ciała).

- ćwiczenia wyczuwania rąk i nóg (np. dotykanie dłonią i stopą podłoża, podnoszenie i opuszczanie całej nogi na podłogę, zginanie i przyciąganie nóg, maszerowanie, bieganie).

- ćwiczenia wyczuwania stawów (dotykanie łokciami podłogi, dotykanie kolan i łokci, dotykanie łokciem kolana, machanie stopą i dłonią ).

- ćwiczenia wyczuwania twarzy (np. „witanie się” z uszami i nosem swoim i dorosłego).

Stymulacja polisensoryczna

 

W przypadku dziecka głęboko upośledzonego niezbędna jest nieustająca, trwająca często całe lata, pomoc rodzica i nauczyciela w przechodzeniu kolejnych etapów rozwoju.

Stymulacja polisensoryczna, to nauka życia przez życie, to celowe kształtowanie bodźców celu wywołania zaplanowanych wrażeń i uczuć. Umożliwia poznawanie przez patrzenie, słuchanie, dotykanie, wąchanie i smakowanie, - czyli tworzenie globalnego, wielozmysłowego obrazu danego pojęcia.

Dla dziecka z głębokim upośledzeniem umysłowym proces uczenia się i nabywania wszelkich umiejętności jest niezwykle utrudniony. Dlatego stymulacja wielozmysłowa, pomagająca im w odbiorze wrażeń zmysłowych z otaczającego ich świata oraz z ich ciała, stanowi dla nich metodę zajęć edukacyjnych.

Pracując z dzieckiem dostarczamy mu, zatem różnego rodzaju bodźców zmysłowych:

- dotykowych

- proprioceptywnych ( czucia głębokiego)

- westybularnych ( przedsionkowych)

- smakowych

- wzrokowych

- słuchowych.

Działania te powinny towarzyszyć każdej nawet najbardziej prozaicznej, codziennej czynności. Tylko dzięki stałemu dopływowi bodźców otaczającego je świata jest możliwa integracja tych wrażeń, która umożliwia osiągnięcie pewnej orientacji w otoczeniu, co z kolei skutkuje zwiększonym poczuciem bezpieczeństwa.

 

Stymulacja według pór roku - metoda Porannego Kręgu

Jednym z zajęć grupowych jest „poranny krąg”. Zajęcia te można określić jako stymulację polisensoryczną, obejmującą swym zasięgiem dotyk, wzrok, słuch, węch i smak. Istotą tego spotkania jest budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa.

Celowi temu służy utworzenie kręgu, ciepły nastrój panujący w pomieszczeniu, zapalona świeca, znajomy zapach. Po prostu spotkanie, którego reguły są dobrze znane, w którym niepewność została zredukowana do minimum. Każdy element zajęć jest dla dziecka przewidywalny, znany a więc bezpieczny.

Każda pora roku ma przyporządkowany inny kolor. Do lata należy kolor czerwony (bardzo silnie pobudza i wpływa na ożywienie osób powolnych). Kolor żółty jest barwą jesieni. Kolor spadających liści i dojrzałych owoców( jest kojarzony z radością życia). Kolor biały jest odzwierciedleniem tego, co panuje za oknem zimą (biel promieniuje, uspokaja i rozjaśnia). Kolor zielony należy do wiosny, kolor budzącej się do życia przyrody (zieleń łagodzi, przynosi zadowolenie, uspokaja i odpręża).

Oddziaływanie przez barwę w czasie „porannego kręgu” odbywa się poprzez zmianę wystroju całego wnętrza pomieszczenia, w którym odbywają się zajęcia. Kolor każdej pory roku decyduje o wystroju ścian i sufitu odpowiednio dobranymi kolorystycznie tkaninami. Tkaniny na ścianach są zgodne z kolorem danej pory roku, natomiast sufit jest zawieszony niebieskim materiałem. W trakcie zajęć dzieci zasłaniane są dużymi kawałkami materiału o odpowiedniej barwie, a w świetle nadfioletowym przesuwa się przed ich oczami błyszczące, fosforyzujące wstążki.

Jednym z istotnych elementów „porannego kręgu” jest ciemność. Działa ona silnie na emocje dziecka, dlatego tak ważne jest oswojenie z nią uczestników zajęć. Dzięki ciemności wyraźniej dostrzegamy każdy element, który nią nie jest. Dlatego w ciemności tak wielkiego znaczenia nabiera zapalona świeca pojawiająca się w zasięgu wzroku. Ciepłe migoczące światło świecy niesie ze sobą spokój i poczucie bezpieczeństwa.

Ważną rolę w zajęciach polisensorycznych grają bodźce dotykowe. Podstawową propozycją stymulacji dotykowej jest masaż dłoni wykonywany na powitanie. Podając dłonie chcemy przekazać pozytywny stosunek do dziecka i poczucie bezpieczeństwa. Masażowi temu towarzyszy piosenka witająca każdego z uczestników zajęć, a używany do tego olejek ma charakterystyczny dla danej pory roku zapach. Ta codziennie powtarzająca się czynność staje się rytuałem i rodzi zaufanie.

Bodźce zapachowe występują nie tylko podczas masażu dłoni. Do każdej pory roku przyporządkowujemy inny zapach, którym napełniamy pomieszczenie przez wlanie kilku kropel olejku zapachowego do lampki zapachowej. Lampka ta zapalana jest za każdym razem na rozpoczęcie zajęć i gaszona przez jednego z uczestników na ich zakończenie.

Do lata przyporządkowujemy zapach różany, działa on kojąco, uśmierza złość, pomaga rozładować stres. Podczas jesieni używamy lawendy, która łagodzi napięcia, uspokaja i wzmacnia, zaś do zimy przypisana jest mięta, działająca uspokajająco, wzmacniająco i rozluźniająco. Wiosną używamy olejku cytrynowego, który działa antyseptycznie, pobudza apetyt i ożywia.

Kolejną grupą bodźców są wrażenia smakowe. I te zmieniają się cyklicznie z porami roku. Celem dostarczania tych bodźców jest zwiększenie wrażliwości warg i języka. Wiosną podajemy dzieciom cytrynę posypaną cukrem, by poznały smak gorzko-kwaśny. Latem słodką konfiturę. Jesienią miód bądź krem orzechowy, a zimą pijemy miętę.

Każdą porę roku charakteryzuje inny żywioł, który jest elementem zajęć Żywioły, czyli ogień latem, powietrze jesienią, woda zimą i ziemia wiosną, są bodźcami cennymi, gdyż mają charakter polisensoryczny. Ogień to bodziec wzrokowy, ale daje też ciepło. Wiatr czujemy na skórze, jego działanie możemy tez zobaczyć i usłyszeć. Możemy słuchać plusku wody, oglądać ją, poczuć jej krople i doświadczyć zimna lodu. Ziemia nie tylko stanowi bodziec wzrokowy, ale ma także swój zapach.

W swojej pracy przedstawiłam niektóre wybrane przeze mnie - ze względu na szczególne walory metody pracy z osobami głębiej upośledzonymi .

Uważam , że metody w/w są skuteczne i przynoszą zadowolenie i spodziewane efekty.

opracowała

Joanna Grabowska

BIBLIOGRAFIA

1. Bogdanowicz M.,Kisiel B.,Przasnyska M.,(red.)

Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. WsiP.

2.Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym-przewodnik dla Nauczycieli. CMPP-P.,W-wa.

3.Jacek Kielin . „ Rozwój daje radość” GWP 1999.

4. Knill Ch.- Dotyk i komunikacja. CMPP-P. ME, W-WA ,1995.

5 . Knill Ch. Knill M.- Programy aktywności .CMPP-P., w-WA,1995

6. Kopeć D. „Metody terapii dziecii upośledzonych umysłowo oparte o kontakt

z ciałem.” Bydgoszcz 1993.

6. Małgorzata Kwiatkowska. Dzieci głęboko niezrozumiane . W-wa-1997.

7. Olechnowicz H . (red.).” u źródeł rozwoju dziecka”. Warszawa 1988

czsopismo dla nauczycieli i terapeutów.

8. Irena Polkowska - Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia.WSiP,W-wa-1998.

9. Rewalidacja 2(8)2000-czasopKielar-Turska M., Muchacka B., Stymulująca i terapeutyczna funkcja zabawy, Kraków 1999

2

---