Metody pracy Metody pracy rewalidacyjnej z dziećmi upośledzonymi umysłowo są różnorodne, a ich dobór zależy od:                 celu i zadań oddziaływań,     sytuacji dziecka (wieku, potrzeb, stopnia upośledzenia, możliwości i ograniczeń),     realnych warunków, w jakich odbywają się zajęcia (dom rodzinny, szkoła). Metody – to przede wszystkim ukierunkowana zabawa, dobrze zorganizowana praca dająca stosunkowo szybko zamierzone efekty, ćwiczenia w mówieniu, samoobsłudze, gimnastyka korekcyjna i rytmika. Dobór metod rewalidacji osób upośledzonych umysłowo wymaga między innymi: dobrego poznania ucznia;  zrozumienia jego trudności w poznaniu świata; uświadomienia istoty rewalidacji uczniów;  znajomości potrzeb rozwojowych dziecka;  tworzenia korzystnych warunków emocjonalnych w zespołach uczniowskich.     Wśród metod pracy z dzieckiem upośledzonym na szczególną uwagę zasługują:   metody oglądowe oparte na obserwacji,      metody oparte na słowie (opowiadanie, opisy, pogadanki, praca z książką),  metoda malowania dziesięcioma palcami (R. F. Show);   metoda uczenia przez naśladownictwo: -     naśladownictwo ruchowe i statyczne (wychowanie fizyczne, rytmika, plastyka, technika, czynności samoobsługi); -    naśladownictwo werbalne (kształcenie i nauka mowy); -      naśladownictwo zachowań i postaw.   metoda zabawy: od manipulacyjnych, ruchowych, konstrukcyjnych, tematycznych do Orgiami.   metoda gier dydaktycznych; Należą do nich:         º metoda stymulacyjna, np. sztuczne wytwarzanie fragmentu rzeczywistego tj. wyścigi przy użyciu klocków;         º metoda sytuacyjna; tzn. stwarzanie sytuacji i przewidywań następstw;         º metoda inscenizacji; odtwarzanie wydarzeń, które maiły miejsce, i stwarzanie problemów, które należy rozwiązać;         º giełda pomysłów (,,burza mózgów”); polega na wysuwaniu śmiesznych pomysłów, stawianiu hipotez i rozwiązywaniu problemów. drama; pozwala na otwarcie się, sprzyja poznaniu i rozwijaniu możliwości dziecka.  metoda swobodnej pracy M. Montessori. metoda W. Sherborne, czyli Metoda Ruchu Rozwijającego.  metoda stymulacji polisensorycznej. Metoda Dobrego Startu.  Metoda instrumentalna.  Metoda Ośrodków Pracy. metoda komputerowego wspomagania. metoda ośrodków zainteresowań O. Declory metody wspomagające, alternatywne – Klanzy, A. Frostig i D. Horne.;   OPIS NIEKTÓRYCH METOD PRACY Z DZIEĆMI  Metody pedagogiki zabawy Zabawa jest dominującą formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym. Zajęciem przez dzieci lubianym, atrakcyjnym, przyjemnym. W celu wspomagania rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka, wzbogacania doświadczeń, rozwijania nowych umiejętności stosuje się metody pedagogiki zabawy w formie: zabaw stymulacyjnych z użyciem płachty animacyjnej,  pląsów, korowodów, tańców integrujących grupę,   zabaw ruchowych,    zajęć ze słowem i piosenką. Zajęcia prowadzone w oparciu o tę metodę stanowią dla dziecka okazję do radości oraz przyjemnego spędzania czasu.   Metoda malowania dziesięcioma palcami (R. F. Show) Pomaga ona dziecku w pokonywaniu lęków, wzmacnianiu wiary we własne siły; ma wartości diagnostyczne. Wykorzystanie tej skłonności okazało się przydatne w terapii. Metoda malowania dziesięcioma palcami wymaga przygotowania farb i papieru. Zaleca się stosowanie sześciu podstawowych kolorów: niebieski, czerwony, brązowy, zielony i żółty, można je uzupełnić białym i fioletowym. Farby powinny znajdować się w miseczkach o takiej wielkości, by dziecko mogło swobodnie włożyć w nie rękę. Metoda ta oprócz cennych walorów terapeutycznych, ma również wartości diagnostyczne. Obserwacji poddaje się szereg elementów takich, jak ustosunkowanie się dziecka do tworzywa, element czasu, element ruchu, zachowanie się wobec kolorów. Stosunek do tworzywa - obserwacja reakcji dziecka na zetknięcie się z tworzywem - przygotowanymi farbami sprowadza się na ogół do dwóch postaw: postawy zachowania dystansu i postawy zaangażowania. Pierwsza z nich wiąże się z chęcią unikania wykonania zadania, występuje ona u większości dzieci w pierwszym zetknięciu się z malowaniem dziesięcioma palcami. Element czasu- obejmuje czas trwania startu do zajęć. Im bardziej się on przedłuża, tym większe prawdopodobieństwo występowania u dzieci stanów lękowych. Istotny jest ponadto czas wykonania rysunku, częstotliwość i długość przerw w pracy. Przerwy mogą być objawem reakcji lękowych na barwę, tzw. "szok barw". Element ruchu - podczas malowania dzieci w różny sposób nakładają farbę. Może to być: klepanie rozmazanej farby, tworzenie kolein, podkładu z grubej warstwy, a następnie wykonanie w nim rysunku, wcieranie, tworzenie kropek. Zachowanie się wobec kolorów - obserwacja dziecka związania z zachowaniem się wobec kolorów obejmuje trzy elementy:  wybór koloru oraz kolejność użycia kolorów reakcja dziecka na kolor widziany na arkuszu poprawianie położonego koloru.   Metoda Kinezjologii edukacyjnej P. Dennisona Ćwiczenia kinezjologii edukacyjnej służą kształtowaniu gotowości dziecka do uczenia się. Według twórcy metody „Ruch jest drzwiami do uczenia się”, dlatego stosowanie odpowiednich ćwiczeń ruchowych ma integrować funkcje mózgu i ułatwiać proces nabywania nowych umiejętności, tworzenia pojęć, rozwijać myślenie. Typowymi dla metody są min: kilkakrotne w ciągu dnia picie wody mineralnej niegazowanej, wykonywanie ruchów naprzemiennych (z przekroczeniem linii środkowej ciała, np. dotykanie prawym łokciem lewego kolana i następnie lewym łokciem prawego kolana), kreślenie tzw. „leniwych ósemek”. Ćwiczenia Dennisona rozwijają koncentrację uwagi, wyciszają, stosować je można również jako etap przygotowawczy do zajęć właściwych.   Metoda swobodnej pracy M. Montessori Hasłem, które oddaje ideę metody Marii Montesorii jest zdanie, które ona sama sformułowała - ,,Pomóż mi zrobić to samemu”. W Metodzie Montessori zapewnione powinno być Przygotowane Otoczenie, w którym dzieci mogą swobodnie pracować z wybranymi przez siebie materiałami. Dzieci mają wrodzoną chęć do uczenia się, a przy tym nauka ich nie męczy, ale raczej zachwyca i czyni szczęśliwymi. Wykonywanie celowych prac przez dziecko pod przewodnictwem dorosłego prowadzi do rozwoju jego koncentracji i samodyscypliny. Dziecko może pracować w zgodzie z własnymi możliwościami, we własnym tempie i w spokoju. Rodzic czy nauczyciel powinni umieć obserwować dziecko i przygotowywać dla niego odpowiednie materiały i zadania, by wspomóc jego chęć dążenia do rozwoju, a nie hamować ją. Główne cele metody realizowane są m.in. poprzez:   rozwijanie u dziecka samodzielności i wiary we własne siły  uczenie go szacunku do porządku, pracy własnej oraz innych, pomoc w osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem wypracowanie u dziecka postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie zewnętrznym przymusie uczenie reguł społecznego współdziałania i pracy w grupie, a przede wszystkim poprzez rozwijanie indywidualnych uzdolnień. Zadaniem nauczyciela jest obserwowanie z szacunkiem trudności i postępów dziecka, otoczenie go bardzo indywidualną opieką, podążanie za jego tempem rozwoju oraz stawianie przed nim zadań i wyzwań, do których jest gotowe.   Metoda ośrodków pracy. Poznanie świata zewnętrznego za pomocą tej metody opiera się na stwarzaniu odpowiednich warunków do właściwej percepcji bodźców, do sprawnej przeróbki tych bodźców oraz do zastosowania w praktyce przyswojonych wiadomości. Z badań                    I. Muszyńskiej i J. Pańczyka (1991) wynika, że metoda ośrodków pracy, chociaż nie              w „czystej” formie, jest powszechnie stosowana w klasach początkowych szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. W ostatnich latach obserwujemy wzrost zainteresowania nowymi formami aktywności uczniów upośledzonych umysłowo       w stopniu lekkim, co związane jest ze zmianą poglądów na temat ich kształcenia. W metodzie tej należy poznać następujące treści programowe:  obserwować, badać, porównywać, wyciągać wnioski, wyodrębniać cechy istotne na plan pierwszy;   zebrać wszelkie dostępne materiały o nich różnymi drogami i w różnej postaci; skonkretyzować zebrane wiadomości i przeżycia związane z tym poznaniem. W metodzie ośrodków pracy treści nauczania czerpiemy ze środowiska społeczno-przyrodniczego obejmującego następujące działy tematyczne:  pory roku i związane z nimi zamiany w przyrodzie oraz zajęcia przyrodnicze, w szkole i w klasie, otoczenie szkoły, droga do szkoły, rodzinny dom dziecka, życie w rodzinie, mieszkanie, rodzinna miejscowość i okolice, urzędy, zajęcia ludzi, zabytki itd.,  tematyka okolicznościowa związana ze świętami i innymi aktualnymi wydarzeniami. Treści poznawcze narastają w każdej następnej klasie. Te same tematy realizowane są coraz szerzej, w innym kontekście, a zagadnienia dostosowywane są do coraz wyższego poziomu rozwoju ucznia.   Metoda W. Sherborne Nazywana inaczej Metodą Ruchu Rozwijającego. Korzeni metody należy szukać        u R. Labana – twórcy gimnastyki ekspresyjnej, a także w doświadczeniach samej autorki. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna          i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania. Ma właściwości relaksu, oparta jest na zabawie. Dostarcza psychicznych i fizycznych doznań, które pobudzają świadomość ciała, kontrolę nad nim, podorując dobre samopoczucie. W metodzie wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń: ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała; ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie; ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy; ćwiczenia twórcze. Metoda W. Sherborne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała. W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania (ważne tu jest wyczucie centralnej części ciała tj. brzucha i tułowia). Poczucie wzajemnej bliskości ćwiczących partnerów, ułatwia akceptację niedoskonałej cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz zaufania do siebie i do innych. Wykonywane w grupie, budują więzi grupowe i interpersonalne. Zajęcia metodą W. Sherborne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniżają spastyczność.  „Każdy może mieć sukces” – to dewiza twórczyni metody Ruchu Rozwijającego. Zajęcia prowadzone tą metodą polegają na uczestnictwie w sesjach doświadczeń ruchowych nawiązujących do spontanicznych zabaw podejmowanych często przez małe dzieci; turlania się, baraszkowania, ślizgania się po podłodze. Zajęcia mogą przybierać formę indywidualnych spotkań terapeuty z dzieckiem, bądź zespołowych działań w grupie. Podstawowym środkiem terapii jest ruch. Może on pomagać dziecku w poznawaniu własnego ciała, rozwijaniu orientacji w przestrzeni, prowadzić do wytworzenia się bliskich związków   z innymi osobami, kształtowaniu umiejętności współdziałania w grupie. Poprzez zastosowanie odpowiednich zestawów doświadczeń ruchowych tworzy się możliwość realizowania potrzeb psychicznych, a tym samym ujawnienia się własnej aktywności dziecka.   Metoda stymulacji polisensorycznej To metoda rozkładania poleceń na etapy z powodu znacznie opóźnionego czasu realizacji, czyli uczenie polisensoryczne. Zaburzenia w funkcjonowaniu analizatorów zakłócają, a często uniemożliwiają dzieciom nabywanie nowych doświadczeń i umiejętności. Rolą metody stymulacji polisensorycznej jest usprawnianie wszystkich zmysłów: czucia, dotyku, węchu, smaku, wzroku, słuchu, tak by umożliwić dzieciom zintegrowane, wielozmysłowe poznawanie świata. Ćwiczenia stymulacyjne są proste, nawiązują do wczesnych dziecięcych czynności      i doświadczeń poznawczych, zaś materiały stosowane podczas zajęć są łatwo dostępne. Przykładowe ćwiczenia służące stymulacji: czucia (wewnętrznego): stanie na równoważni, huśtanie w kocu, podskoki na materacu, trampolinie, bujanie w toczku rehabilitacyjnym; zmysłu dotyku: masowanie całego ciała dłońmi terapeuty, pocieranie dłoni (innych części ciała) przedmiotami o różnorodnej fakturze, wielkości, twardości i kształcie, przesypywanie materiałów sypkich np. piasku, ziaren zbóż, zabawy w wodzie, manipulowanie tworzywami przekształcalnymi: ziemią, masą solną, plasteliną, ciastoliną, gliną, itp. zmysłu węchu: wąchanie artykułów spożywczych i innych zapachów np. kosmetyków; zmysłu smaku: smakowanie potraw, rozpoznawanie pokarmów na podstawie smaku, różnicowanie smaku słodkiego, kwaśnego, słonego, gorzkiego; narządu wzroku: dostarczanie bodźców wielobarwnych (wystrój sali, środki dydaktyczne), wyodrębnianie figury z tła, rozpoznawanie osób, zwierząt  i przedmiotów na obrazkach, rozpoznawanie kolorów; narządu słuchu: słuchanie szelestów, szumów, dźwięków wydawanych przez ludzi, zwierzęta, przedmioty, rozróżnianie ich, lokalizowanie źródła dźwięku. Metoda Dobrego Startu Metodę tę wykorzystuje się głównie w celu przygotowania dzieci do nauki pisania i czytania. Zajęcia składają się z kilku etapów: zajęcia wprowadzające (ćwiczenia koncentracji uwagi i orientacji w schemacie ciała, uczenie się piosenki), zajęcia właściwe: ćwiczenia ruchowe (zabawy ruchowe nawiązujące do treści piosenki), ćwiczenia ruchowo - słuchowe (wystukiwanie rytmu do śpiewanej piosenki na bębenku, woreczkach z grochem, itp.) ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe (wykonywanie wzorów literopodobnych, liter w rytm śpiewanej piosenki: rysowanie w powietrzu, na stole, na tackach z kaszą, tabliczkach, papierze), zajęcia końcowe (ćwiczenia relaksacyjne, oddechowe, wyciszające). Zajęcia mogą być prowadzone z grupą dzieci lub w formie zajęć indywidualnych. Założeniem metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie mowy, funkcji wzrokowych, słuchowych, dotykowych, motorycznych oraz współdziałanie między tymi funkcjami (tzw. integracja percepcyjno- motoryczna).   Metoda instrumentalna To inaczej pozytywne wzmacnianie poprawnych form zachowania się i osiągnięć po udanym wykonaniu zadania. Jest oparta na wzmacnianiu i wygaszaniu, tzn. na warunkowaniu instrumentalnym . Podstawową zasadą tej metody jest oparcie się na wzmacnianiu, tzn. doprowadzanie do pewnych czynności lub do ich zahamowania wywołanego ustaniem wzmocnienia. Pedagog w tej metodzie musi dobrze poznać samorzutnie powtarzające się reakcje danego dziecka na bodźce pewnego typu dostarczane mu przez pedagoga (np. szereg zabawek czy czynności do wyboru), co daje możność zorientowania się w jego preferencjach i niechęciach. Można w ten sposób ustalić listę tych bodźców, które dla danego dziecka stanowią wzmocnienie dodatnie, np. pochwała, nagroda materialna lub jakieś inne miłe dla niego zdarzenie. Poznanie tych preferencji pozwala na organizowanie tych "zdarzeń bodźcowych", które wywołują pożądane -również zaplanowane przez rewalidanta- zachowanie. Ta technika została nazwana "dobieraniem zdarzeń następujących", w których ustala się hierarchię następstw. Podstawową zasadą jest konieczność stosowania wzmacniania ciągłego. Analiza zachowania podstawowego dzieci odchylonych od normy stanowi w ramach metody instrumentalnej wstęp do pracy rewalidacyjnej z nimi. Jest to określenie "silnych i słabych punktów w ich zachowaniu". Metoda instrumentalna jest bardzo rozpowszechniającą się strategią wychowawczą stosowaną również do dzieci normalnych, jak i do wszelkiego typu dzieci odchylonych od normy.   Metoda komputerowego wspomagania Pełni dwie funkcje: jest narzędziem ułatwiającym proces komunikowania się oraz stymuluje procesy poznawcze dziecka.   Metoda czytania całościowego Domana Metoda jest kontynuacją metody Faya. W metodzie tej wychodzi się z założenia, iż na drodze rozwoju zdrowego dziecka pojawia się sześć najważniejszych obszarów, służących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk. Wykorzystuje się w niej etykiety z napisanymi na nich drukiem wyrazami. Kilkakrotnie w ciągu dnia następuje krótka kilkusekundowa ekspozycja każdej z etykiet         z towarzyszącym jej głośnym odczytaniem treści napisanego wyrazu. Po jakimś czasie dzieci spostrzeżeniowo odpoznają etykiety – potrafią przyporządkować obrazom graficznym wyrazów ich warstwę znaczeniową.  Czytanie całościowe wyrazów można wykorzystywać    w procesie komunikowania, wówczas dziecko chcąc wyrazić swą potrzebę lub prowadząc dialog komunikacyjny wskazuje etykietę o określonej treści .   Metoda A. Frostig i D. Horne Ćwiczenia zasadnicze w tej metodzie to praca papierem i ołówkiem. Po krótkim instruktażu (historyjka, opowiadanie) dzieci przystępują do pracy z zeszytem według kolejności oraz we właściwym sobie tempie, co skłania prowadzącego do prowadzenia ćwiczeń indywidualnych. Metoda Frostig ćwiczy, ponadto dokładność, wytrwałość, koncentracje uwagi. Jest to metoda wykorzystywana do pracy z dziećmi z zaburzoną koordynacją wzrokowo-ruchową. Zwraca uwagę na indywidualne tempo pracy dziecka. Wychowankowie poddani systematycznemu oddziaływaniu innowacyjnych metod pracy wykazują wyższy poziom zręczności i zwinności manualno-ruchowej oraz praksji, czego dowodem jest twórczość plastyczno-konstrukcyjna, prace graficzne, udział i wykonywanie ćwiczeń ruchowych. Jak zauważa autorka metody A. Frostig : „Ogólnie, celem tych ćwiczeń jest rozwinięcie i integracja zdolności do koordynowania ruchów gałek ocznych z precyzyjnymi ruchami ciała. Ćwiczenia te mają więc, znaczenie dla wszystkich działań wymagających dokładnych ruchów ręki dziecka.”   Metoda Blissa Metoda Blissa jest formą międzynarodowej komunikacji, w której „słowa i pojęcia reprezentowane przez umowne symbole obrazowe, a nie abstrakcyjne znaki literowe, które oddają wartości fonetyczne jednostek językowych”. Metoda jest prostym i logicznym systemem znaków, w skład, którego wchodzą obrazy, symbole, idee i pojęcia. Symbole przedstawiają konkretne myśli i słowa, a zestawiane w różnych kombinacjach dają nowe znaczenie. W metodzie Blissa wyróżnia się trzy rodzaje symboli: piktograficzne (przedstawiają konkretne przedmioty), ideograficzne (wyrażają pojęcia) i arbitralne ( służą wyrażaniu się w formie gramatycznej). Warunkiem opanowania metody jest ścisła zależność zachodząca między myśleniem a tworzeniem, między przekazem a odbiorem informacji. Metoda ta powstała z myślą o osobach nie mogących posługiwać się mową. Komunikacji       (TEACCH) Erica Schoplera zawierający test przeznaczony dla dzieci autystycznych, uważanych dotychczas za nietestowne, na podstawie, którego wyników można precyzyjnie ustalić indywidualne programy nauczania oraz bogaty zestaw ćwiczeń i metody pracy nad zachowaniem.   Metoda Kepharta. N. C. Kephert proponował swą metodę jako system percepcyjno-motoryczny dzieciom, przeżywającym trudności i niepowodzenia szkolne. Uważał, że w nauczaniu powinno się uwzględniać całość procesów percepcyjno-motorycznych, przy szczególnym zwróceniu uwagi na ich nierozłączność. Metoda Kepharta opisuje szczegółowo zadania pozwalające na obserwację percepcyjno-motoryczną w zachowaniu się dziecka. Podawane są również wskazania do stosowania odpowiednich ćwiczeń w razie stwierdzonych opóźnień rozwojowych. Wiele spośród proponowanych interesujących ćwiczeń Kepherta może być wprowadzonych i obecnie jest w nauczaniu dzieci, u których obserwuje się trudności  w szkole.   Metoda Bon Depart Metoda wzrokowo-słuchowo- motoryczna, w której rolę odgrywają następujące trzy elementy: element wzrokowy (wzory graficzne),słuchowy (piosenka) i motoryczny – wykonywanie ruchów zharmonizowanych z rytmem piosenki i jednocześnie ilustrujących figury zawarte we wzorach graficznych. Podstawę ćwiczeń stanowi tu zestaw wzorów graficznych uszeregowanych wg zasady stopniowania trudności i wymagających coraz większej precyzji ruchów podczas odtwarzania. Polską adaptacją tej metody jest metoda “Dobrego Startu” opracowana przez M. Bogdanowicz, w pracy z dziećmi z upośledzeniem umiarkowanym możliwe jest wprowadzenie tylko najprostszych wzorów.   Muzykoterapia Muzykoterapia polega na wykorzystywaniu wpływu muzyki na psychofizyczny rozwój dziecka oraz łączeniu dobieranych bodźców dźwiękowych z aktywnością ruchową. Jest to metoda, przy pomocy której można stworzyć sytuacje dostarczające sposobności do zaspokojenia potrzeb psychicznych i fizycznych dzieci. Uwrażliwia na odbiór bodźców z otoczenia, wpływa na rozwój świadomości swojego ciała, koncentrację uwagi, pamięć, wyobraźnię. W trakcie zajęć muzykoterapeutycznych dzieci mają możliwość przeżycia i doświadczania czterech podstawowych sytuacji terapeutycznych: odreagowania (uwalnianie napięć, emocji), rytmizacji (uważne słuchanie, wyrabianie poczucia rytmu), relaksacji ( odprężenie, wyciszenie, ukojenie), aktywizacji (poczucie sprawstwa; „działam, jestem twórcą”, ożywienie).   Alternatywne metody komunikowania się Posługiwanie się mową werbalną nie jest dostępne dla wszystkich wychowanków. By pomóc dzieciom komunikować się: rozumieć kierowane do nich polecenia, zaś przede wszystkim nauczyć je nadawania komunikatów będących wyrazem potrzeb, przeżyć i emocji, wykorzystujemy metody komunikacji alternatywnej: język gestów naturalnych oraz piktogramy. Język gestów naturalnych Proste gesty stosowane często przez ludzi spontanicznie towarzyszące mowie werbalnej mogą być zastosowane jako podstawowa metoda komunikowania się. Wówczas bazą dla porozumiewania się jest nadanie spontanicznym dotychczas gestom funkcji symbolicznej – gesty mają symbolizować przedmioty i zdarzenia oraz proste cechy przedmiotów, np. wysokie wspięcie na palcach - „coś jest duże”, imitowanie picia gestem –„chce mi się pić”, pogrożenie palcem - „nie wolno”. Gestykulację stosuje się podczas wspólnego działania,       w zabawie, w próbach intencjonalnego porozumiewania się. Piktogramy Piktogramy to metoda polegająca na posługiwaniu się obrazkami w celach komunikacyjnych. Zestaw 600 obrazków o wymiarach 10x10 cm podzielony jest na kilkanaście kategorii np. osoby, ubranie, jedzenie, itp. Poszczególne pojęcia przedstawione są w formie uproszczonych rysunków. Piktogramy są wyraziste, nie posiadają zbyt wielu szczegółów. Obrazek podstawowy na piktogramie jest biały, jego tło czarne - uzyskany w ten sposób kontrast eksponuje treść znaku. Każdy obrazek ma podpis informujący o znaczeniu danego znaku.      Z piktogramów tworzyć można plan dnia pobytu dziecka w szkole odpowiadający kolejno wykonywanym przez dzieci czynnościom. Można również tworzyć indywidualne książki komunikacyjne dla dzieci posługujących się piktogramami, według potrzeb i możliwości każdego wychowanka.   Metoda Christophera Knilla M.i Ch. Knill opracowali Programy Aktywności, w których rozwija się z dzieckiem kontakt społeczny, ruch i zabawę. Programy te pomagają dziecku poznawać:  własne ciało; pobudzają dzieci do aktywności i działania; aktywizują dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym; uporządkowują zachowanie dzieci niedostosowanych społecznie. Zaletą programów jest zabawowa forma muzyczno - ruchowa. Muzyka jako element stymulujący i podwyższający uwagę w tych programach odgrywa dużą rolę. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu sygnatury muzycznej na początku i na końcu zajęć dziecko uczy się rozpoznawać sytuację, a to przygotowuje je do określonej aktywności. Program powinien być przeprowadzany regularnie i o tej samej porze.   Metoda 18 struktur wyrazowych Metoda 18 struktur wyrazowych przedstawia pracę korekcyjno - kompensacyjną stosowaną i sprawdzoną przez autorki w ciągu ostatnich siedmiu lat. Jest to metoda przeznaczona do jednoczesnego ćwiczenia czytania i pisania na tym samym materiale leksykalnym, w oparciu o uaktywnianie - w równej mierze - analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego. Metodę 18 struktur wyrazowych można więc stosować niezależnie od tego, które funkcje są najbardziej zaburzone. Ponieważ opisywana metoda ma doprowadzić do opanowania techniki czytania i podstaw pisania, ma ona głównie zastosowanie na etapie przechodzenia w pracy z dzieckiem do ćwiczeń na materiale literowym, po wstępnych ćwiczeniach słuchowo – wzrokowo - ruchowych, ale przed podjęciem prób eliminowania specyficznych błędów dysortograficznych (takich jak: błędny zapis tzw. zmiękczeń, mylenie i-j, nieprawidłowa pisownia liter odpowiadających głoskom tracącym swą dźwięczność, błędne stosowanie u-ó, rz-ż, ch-h, itp.). Z powodzeniem można ją stosować w pracy z dziećmi, gdy: znają one wszystkie litery lub większość z nich; mylą niektóre litery np. graficznie podobne lub odpowiadające głoskom brzmieniowo podobnym; w ogóle nie czytają i nie piszą; czytają i piszą na niezadawalającym poziomie; dysleksja współwystępuje z dysortografią i dysgrafią; - występuje sama dysleksja (lub z dysgrafią); występuje sama dysortografia (lub z dysgrafią). W omawianej metodzie przestrzegane jest stopniowe i rozłożone w czasie poznawanie wyrazów o konkretnej, jednakowej na danym etapie pracy, budowie literowo-sylabowej. Poznawanie to oparte jest o bogaty i różnorodnie zaprezentowany materiał słowny.   Literatura: M.Frostig,D.Horne: Wzory i obrazki-Poziom Podstawowy.Warszawa 1989, Pracownia Testów Psychologicznych PTP J-Francis-Williams: Dzieci ze specjalnymi trudnościami w nauce.Warszawa 1975, PZWL J. Doroszewska - Pedagogika Specjalna ; Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1981 Dziecko niepełnosprawne w rodzinie pod red. I. Obuchowskiej ; Warszawa 1999 Pedagogika Specjalna pod red. W. Dykcik ; Poznań 2001 Z. Sękowska - Wprowadzenie do Pedagogiki Specjalnej ; Warszawa 1998 Bogdanowicz M. Kisiej B. Przasnyska M. Metoda Weroniki Sherborne w terapii wspomaganiu rozwoju dziecka, WSiP Warszawa 1989r. Dykcik W. Pedagogika specjalna Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1997r. Knill Ch.: Komunikacja i dotyk, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Warszawa 1997. Kosińska A. Polak A. Żiżka D. Uczę metodą ośrodków pracy, WPiS Warszawa 1999r. Zabłocki K.J. Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 1998r.