DRAMA I PSYCHODRAMA W PRACY Z DZIEĆMI UPOŚLEDZONYMI UMYSŁOWO

"Słucham i zapominam,

widzę i pamiętam,

robię i rozumiem"

Konfucjusz

Drama i psychodrama to metody, które służą aktywizowaniu rozwoju dzieci i młodzieży. Rozwijają wyobraźnię, sprawność intelektualną i ruchową, szybki refleks, które to przygotowują do kreatywnego życia. Metody te pozwalają dziecku wzmocnić wiarę w siebie, pozwalają dojrzewać mu do samodzielnego podejmowania decyzji i znajdować pytania dotyczące własnej tożsamości. Psychodrama dziecięca i drama opierają się na słownym kontakcie, choć jej istotą jest przeżycie danej sytuacji, czyli roli w warunkach symulacyjnych.

Są to metody szczególnie cenne w pracy z dziećmi u których występują specyficzne trudności w uczeniu się, wynikające z zaburzeń w różnych sferach rozwojowych. Umowne życie fikcją w dramie i psychodramie pozwala na otwarcie się, stwarza gotowość badania i rozwijania swoich możliwości, pozwala spojrzeć na daną sytuację z innego, niż własny, punktu widzenia.

U dzieci głębiej zaburzonych pozwala odkrywać i rozwijać wewnętrzne możliwości dotyczące koncentracji uwagi, zmysłów, wyobraźni, fizycznego Ja, mowy, emocji, intelektu. Silne odwoływanie się do wszystkich zmysłów jest dodatkowym atutem. Dzieci poprzez działanie, później wyobrażenia zmysłowe mogą rozwijać doświadczenia, emocje. Próbując swojego głosu, gestu, mimiki uczą się właściwej komunikacji z otoczeniem. Poznając możliwości ruchu w przestrzeni czują się bezpieczne i pewne swoich kompetencji.

Zaletą psychodramy dziecięcej jest struktura i zespołowy charakter pracy nad problemami dzieci w grupie rówieśniczej. Grupa rówieśnicza jest dla dziecka równie ważna jak rodzina. W fazie dorastania grupa rówieśnicza daje dziecku możliwość przeżywania konfliktów w zabawie. Przyczynia się do skutecznego porozumiewania, współdziałania, co pozwala wydobywać się z egocentryzmu, pozwala na trenowanie i poznawanie nowych ról. Dziecko może grać siebie, albo swoich najbliższych, co umożliwia mu ich lepsze zrozumienie i weryfikowanie obowiązujących norm społecznych. Aktywność w grupie wymaga określenia swojego nastawienia do innych i określenie swojej roli w grupie jako całości. Grupa w psychodramie dziecięcej staje się poligonem do ćwiczenia zdolności właściwego artykułowania oczekiwań, roszczeń, sygnalizowania różnych zmian, a w procesie komunikowania się stwarza warunki do ustalania norm, reguł i sankcji. Psychodrama jest procedurą ukierunkowana na modelowanie pożądanych form porozumiewania się. Psychodrama ma za zadanie dawać wsparcie, rozwijanie umiejętności odczuwania i zachowania, które są zdominowane podświadomymi konfliktami, drugiej strony oraz poprawę zdolności komunikowania, nawiązywania kontaktów, zespołowego współdziałania i życia we wspólnocie. Warunki, w jakich przebiega psychodrama umożliwiają uzyskanie utraconej równowagi zniekształconego stosunku ja - my. W trakcie rozgrzewki, wprawek teatralnych, gry właściwej, omawiania, dziecięcy aktorzy mają doświadczać solidarności, empatii i poszerzać społeczne kompetencje do wchodzenia w relacje z innymi.

Drama jest formą naturalnej aktywności człowieka, stanowiącą potrzebę spontanicznych zachowań w autentycznych sytuacjach, jak również sposobem naturalnego przyswajania tzw. wiedzy życiowej. Ponadto jest tą metodą pedagogiczną, która dzięki odwoływaniu się do indywidualności dziecka sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech jego osobowości oraz wzmacnia wiarę w siebie.

Aktywność twórcza stanowi naturalną potrzebę biologiczną dziecka. Jego rozwój kieruje się w stronę świata ludzi dorosłych, stąd intensywna potrzeba naśladowania i identyfikowania się z człowiekiem dorosłym. Tę naturalną potrzebę rozwojową trzeba wykorzystać, podsuwając pożądane wzory do naśladowania, tworząc odpowiednie sytuacje i sprzyjającą atmosferę do twórczej aktywności. Drama umożliwia wykorzystanie naturalnej skłonności dziecka do naśladownictwa i zabawy, przez co rozwija nie tylko aktywność intelektualną, ale także emocjonalną i ruchową. Drama edukacyjna to swoisty trening życia, w którym chodzi o określone sposoby postępowania, zmierzające do określonych efektów: odgrywane w rolach fikcyjne sytuacje – symulujące rzeczywiste, mają nauczyć ich uczestników odpowiedniego reagowania, pobudzić do refleksji, uwewnętrznić „poruszone” wartości.

Teatr, gra aktorska czy zabawa werbalna są wyjątkową okazją do osiągnięcia sukcesu wśród dzieci z upośledzeniem umysłowym. Sytuacje takie stymulują do większego wysiłku, stają się motywacją do nowych wyzwań. A przede wszystkim dają poczucie wartości, godności i nadają sens własnej aktywności zarówno dziecku, jak i nauczycielowi.

Prowadzona systematycznie drama i psychodrama pozwala na doskonalenie wewnętrznych możliwości dzieci:

- intelektualnych,

- percepcyjnych,

- emocjonalno-motywacyjnych,

- społeczno-moralnych.

Drama stwarza okazję do zadawania pytań i rozwiązywania problemów.

W zakresie percepcji drama wzbogaca kontakt ze światem za pomocą wszystkich zmysłów, które cywilizacja techniczna, niestety, często ogranicza i pozbawia wrażliwości. Ćwiczenie koncentracji poszczególnych zmysłów pozwala na ciągłe ich doskonalenie.

Rozwój procesów poznawczych kształtuje zainteresowania dziecka i w istotny sposób motywuje do nauki w szkole. Następuje rozwój uczuć wyższych i wzrost świadomości emocjonalnej. Uświadomienie własnej struktury emocjonalnej pomaga stawać się odpowiedzialnym za swoje zachowania i decyzje.

Dzięki ćwiczeniom sprawności komunikacyjnych uczniowie stają się otwarci w kontaktach z innymi ludźmi.

Analiza postaci trudnych i konfliktowych sprzyja zdobywaniu podstaw ocen moralnych. Drama daje nauczycielowi możliwość niezwykłego kontaktu z dzieckiem, motywowania go do pracy nad rozwojem całej osobowości.

Wielkim atutem dramy jest fakt odwoływania się do indywidualności każdego dziecka, co sprzyja zaspokajaniu jego osobistych pragnień. Drama wdraża do samodzielności i aktywności, rozwija wyobraźnię, fantazję oraz plastykę ciała. Jako kontynuacja zabaw aktywizuje dziecko, rozbudza jego wyobraźnię, a przez to ułatwia i pogłębia przyswajanie treści i form językowych, rodzi sprzyjające warunki do kształtowania sprawności językowej.

Współczesna szkoła powinna świadomie i konsekwentnie organizować takie działania, które rozbudzą naturalną aktywność i postawę twórczą w każdym dziecku. Staje się to szczególnie ważne, gdy mamy do czynienia z małymi dziećmi. Są one bowiem spontaniczne, otwarte, nie obciążone stereotypami nauczania i obawą przed zbyt częstą represyjnością szkoły, będą więc szybko wchłaniać przekazywane treści.

Potrzeba komunikowania się jest na tym etapie niezwykle ważnym elementem rozwoju dziecka. Stanowi warunek jakichkolwiek rezultatów jego działalności.

Nie może być bowiem efektów bez porozumiewania się i przekazywania informacji. Komunikacja staje się tym bardziej niezbędna, kiedy dziecko w ramach zespołu (grupy) zmierza do osiągnięcia wytyczonych, wspólnych celów.

Należy pamiętać o konieczności dostosowywania technik dramy do potrzeb i możliwości rozwojowych dzieci.

Zajęcia z dramą spełniają nie tylko funkcję dydaktyczną, ale również wychowawczą. Wpływają na uspokojenie wewnętrzne dzieci, które ze szkolnych i pozaszkolnych relacji przenoszą uczucia negatywne, będące konsekwencją stresu i frustracji. Pedagog staje się powiernikiem kłopotów, a zajęcia – azylem, gdzie można się otworzyć, rozładować i dowartościować, nabrać zaufania do siebie i ludzi.

Znaczenie dramy i psychodramy w pracy z dziećmi upośledzonymi jest istotne i znaczące. Ze względu na swoje walory i nieograniczone możliwości może ona pomagać w realizacji wielu zadań dydaktycznych, jak i wychowawczych.

W dramie można wyróżnić cztery podstawowe grupy zajęć. Są to według Gawina Boltona:

proste doświadczenia, wprawki dramowe, ćwiczenia dramowe, gry i inne formy artystyczne;

gry dramowe; teatr; drama właściwa.

Przykłady technik dramowych:

Wykorzystywane w kształceniu językowym: fonetyki, części mowy, fleksji, słowotwórstwa i składni.

§ Rozmowa – polegająca na dawaniu i przyjmowaniu odpowiedzi, stanowi najprostszą formę bycia w roli. Wymiana argumentów powoduje często narastanie konfliktu, który jest nieodłącznym atrybutem dramy. Technika rozmowy w roli pozwala zrozumieć przeżycia, a jednocześnie sprzyja kształtowaniu mowności dziecka;

§ Wywiad jest nieco inną odmianą pracy w roli. Może być dwuosobowy, a także z grupą osób. Wywiad sprzyja rozwojowi myślenia oraz wyobraźni uczniów;

§ Ćwiczenia pantomimiczne tzw. „ etiudy”, są często stosowaną formą pracy w roli z małymi dziećmi. Sprzyja rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji itp., można wprowadzać nazwy części mowy;

§ Improwizacje – to oprócz scenek i inscenizacji improwizowanych także przedstawienia improwizowane. Oparte są często na osnowie opowiadania nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego. Uczniowie działają w grupach bez nastawienia na efekty artystyczne.

§ Inscenizacja – w odróżnieniu od inscenizacji improwizowanej – opiera się na wyraźnym podziale na widzów i aktorów;

§ Rzeźba – może mieć kilka odmian. Najprostszą formę przyjmuje wtedy, gdy uczeń zastyga w określonej pozie bez ruchu. Bardzo ważna jest tu mowa ciała, gestu i mimiki twarzy. Innym wariantem tej techniki jest sytuacja, w której jeden z uczniów jest tworzywem, a drugi rzeźbiarzem;

§ Żywe obrazy to obrazy stworzone z ludzi. Najważniejsze zdarzenie zostaje uchwycone w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane w bezruchu ( stop – klatka ). Uczniowie uczą się współdziałania i koncentracji;

§ Film stanowi jakby kontynuację stop – klatki. Jego akcja może przebiegać w tempie zwolnionym lub przyspieszonym. Po chwilowym zatrzymaniu jego akcja toczy się dalej, aż do następnej stop – klatki;

§ Rysunek to technika plastyczna, która znajduje szerokie zastosowanie. Może to być realistyczny lub fantastyczny portret postaci literackiej. Uczniowie mogą rysować przedmioty należące do poszczególnych postaci, mogą rysować wyposażenie wnętrz, w których toczy się akcja. Mogą barwami wyrażać swoje uczucia i nastroje.

§ Ćwiczenia głosowe spełniają bardzo ważną funkcję, zwłaszcza w nauczaniu języka ojczystego. Na początku dobrze jest wprowadzić rytm oddechowy. Wyrazistość mówienia ułatwia ćwiczenie w powolnym wymawianiu głosek. Celowi temu służą również ćwiczenia ortofoniczne. W tej grupie znajdują się zabawy w naśladowaniu głosów zwierząt, odgłosów wydawanych przez przedmioty będące w ruchu;

§ List jest jedną z form bycia w roli. Odczytanie listu bohatera literackiego może stanowić punkt wyjścia do poznania utworu oraz zrozumienia motywów postępowania postaci literackich;

§ Dziennik lub pamiętnik może być odczytany jako świadectwo minionej epoki, np. w związku z omawianiem warunków życia ludzi w dawnych czasach;

DRAMA – przykładowe ćwiczenia dramowe do wykorzystania w pracy z dziećmi upośledzonymi:

• Rytmiczne chodzenie po przestrzeni i witanie się różnych części ciała ( paluszki, stopy ...)

• Małe zoo – jedna osoba staje w środku, kręci się i wskazując na jedną osobę określa które zwierzę ma ta osoba naśladować ( również osoby stojące po bokach )

- małpa filozoficzna- niema, głucha, ślepa

- małpa zwykła- środek naśladuje małpę a boki drapią się

- kaczor- środek naśladuje kłapanie dzioba, boki kręcą kuperkami

- wielbłąd- środek robi skłon, boki opierają się łokciami o plecy osoby stojącej w środku

- kangur- środek tworzy z rąk koło, boki zaglądają do środka

• Imię w tańcu sylabowym – grupy przygotowują układ taneczny, w którym przedstawiają swoje imiona sylabami. Przechodzenie na drugą stronę wg określonego warunku np. na drugą stronę przejdą te osoby, które mają niebieskie oczy.

• Pieczenie ciasta

- zabawa w mikser ( zespoły trzyosobowe )- środek trzyma uniesione na boki ręce, sąsiadujące z nim osoby kręcą się wokół własnej osi

- wywiad z mikserem

- wybieranie produktów do upieczenia ciasta

- wymyślanie przepisów

- pieczenie ciasta wg przepisu- na środek wychodzą poszczególne składniki, mikser je kręci, inne osoby są piekarnikiem i pieką ciasto

- składanie życzeń, robienie laurek, zdobienie ciasta na arkuszach papieru, dzielenie ciasta na kawałki

• zabawa ruchowa CIASTO:

• kręcenie ciasta 8x

• otrzepywanie rąk 4x

• otrzepywanie ubrania 4x

• wybijanie jajek 4x ( dwa razy uderzamy piąstką o przeciwległe ramię, następnie prostujemy rękę i wybijamy jajko, wyrzucamy skorupkę za plecy)

• ugniatanie ciasta 4x

• wsypywanie bakalii 4x

• wałkowanie ciasta 4x

• dekorowanie ciasta 4x

• częstowanie ciastem w lewo, w prawo

• Ludzie do ludzi - części ciała do części ciała np. pięta do pięty ( powinna być nieparzysta liczba uczestników).

• Przeciąganie liny - podnosimy z podłogi linę i przekazujemy ją następnej osobie

• Powitalne dłonie - każdy wita się z każdym, podchodzimy do innych, uśmiechamy się do siebie, wracamy do kręgu i patrzymy z kim się nie witaliśmy- podchodzimy do tych osób

• Imię i gest - podajemy swoje imię i jakiś gest, grupa powtarza nasze imię i gest.

• Idzie stonoga - stajemy jeden za drugim i trzymamy się za ramiona, pierwsza osoba jest głową a ostatnia ogonem. Idziemy w rytmie i powtarzamy 3x słowa „ idzie stonoga”. Po zakończeniu pochodu możemy odliczać np. pierwsza noga Asia, druga noga Ewa itp. Jeśli ktoś powie „głowa” idzie na początek, „ogon” idzie na koniec. Stonogę można rozbudowywać np. uszy, oczy...

• Pingwin - pierwsza osoba chodzi po sali , podchodzi do innej osoby przedstawia się „pingwin Jola”, druga osoba robi to samo „pingwin Ewa” następnie upewniają się „pingwin?”- „pingwin” odwracają się do tyłu i idą do następnej osoby.

• Klaskanie - uderzanie i odliczanie na trzy ( na jeden uderzamy w kolana, na dwa uderzamy w dłonie, na trzy wskazujemy kciukami za plecy)

• ćwiczy podział na sylaby

• trudne wyrazy

• działania matematyczna

• podział wierszy na sylaby

Można dodać komendę „cztery” tzn. na cztery można pokazać coś wg własnej inwencji.

• Znajdź bratnią duszę - zbieramy podpisy osób, które dają podobne odpowiedzi do naszych wg określonego schematu.

• Księżniczka, zamek, trzęsienie ziemi - tworzymy zespoły trzyosobowe, dwie osoby tworzą zamek, księżniczka stoi w środku. Na hasło:

• „księżniczka”- księżniczki szukają nowego zamku

• „zamek”- zamki szukają nowych księżniczek

• „trzęsienie ziemi”- tworzymy nowe zespoły trzyosobowe

• Szukanie Gofiego - chodzimy z zamkniętymi oczyma i szukamy innej osoby. Gdy kogoś dotkniemy pytamy „Gofi?”. Osoba , która jest Gofim nic nie może mówić, dlatego jeśli się nie odezwie trzymamy ją i też stajemy się Gofim. Jeśli napotkamy kogoś kto nam odpowie, szukamy Gofiego dalej. Gofiego należy wyznaczyć tak aby nikt tego nie zauważył. Gofi cały czas chodzi z otwartymi oczyma po sali.

• Prowadzenie „niewidomego” - trzymamy rękę „niewidomego” i prowadzimy do różnych przedmiotów.

- Kierowanie „niewidomego” swoim głosem- ustalamy określony odgłos, w kierunku którego udaje się „niewidomy”.

- Prowadzenie „niewidomego” poprzez dotyk

• prawe ramię- w prawo

• lewe ramię – w lewo

• głowa- przód

• plecy- tył

• oba ramiona- stop

- Kierowanie „ niewidomego ” do krzesełka komendami „w prawo, w lewo itp.”

omijanie przeszkód.

• Pociąg - dwie pierwsze osoby mają zamknięte oczy i są lokomotywą, trzecia osoba jest maszynistą , ma otwarte oczy i prowadzi lokomotywę tak, aby nie zderzyła się z inną lokomotywą.

• Instrumenty muzyczne (zespoły trzyosobowe)- jest to zabawa na zasadzie „Małe zoo”- określamy ruchy oznaczające instrumenty:

• fortepian- środek gra, boki są pedałami

• trąba- środek gra na trąbce, boki tworzą tuby

• skrzypce- środek gra na skrzypcach, boki tworzą stojaki do nut

• kontrabas- środek gra, boki tworzą krzesełko

• „ Gorące krzesło ”- siedząc w okręgu odliczamy kolejno, następnie wyznaczamy konkretny numer. Osoba , która ma podany numer siada na krzesło (przydzielamy jej określoną rolę np. księdza ) i odpowiada na pytania zadane przez pozostałych. Może 3 razy odmówić odpowiedzi.

• Naśladowanie ruchem poszczególnych postaci.

• Przekazywanie piórka, gumy, gorącego ziemniaka, kotka itp. Stajemy w okręgu i przekazujemy sobie jakiś przedmiot. Jeśli jakieś zachowanie jest nieprawidłowe klaszczemy – oznacza to dezaprobatę.

• Na niby – skaczemy na niby przez skakankę, przez sznur, gramy w tenisa, gramy w ping - ponga.

• Budowanie liter alfabetu z ciał, budowanie wyrazów, prostych zdań.

• Rola – podchodzimy do drugiej osoby i przedstawiamy się jako np. firanka. Opowiadamy o sobie i następnie wracamy na swoje miejsce. Wówczas wstaje osoba do której mówiliśmy i teraz ona do kogoś podchodzi i opowiada o sobie.

• Miłe słowa – stajemy w kręgu, trzymamy w ręce kawałek kartki, klękamy. Następnie w rytm muzyki przekazujemy kartki następnej osobie. Gdy muzyka umilknie piszemy coś miłego na kartce, która leży przed nami. Ponownie puszczamy muzykę. Robimy kilka rundek.

• Sałatka Walentynowa – siedzimy w kole, dzielimy klasę przydzielając konkretne wyrazy np. miłość, życzliwość, radość, zaufanie. Prowadzący wymawia wybrane wyrazy np. miłość i zaufanie a wtedy osoby z tymi wyrazami zmieniają miejsce siedzenia. W trakcie zabawy odsuwamy jedno krzesło.

Przechodzenie – przechodzimy na drugą stronę w roli np. kelnera, modelki.

• Rozmowa w zespołach dwuosobowych – „filiżanka i łyżeczka”- zorganizowanie konferencji prasowej np. będę się widziała z waszym właścicielem, co mam mu przekazać?

• Las – budowanie lasu z postaci, symulowanie czynności jakie dzieci wykonują w lesie, dewastacja lasu i odnowa. Rozmowa z drzewami.

• Orkiestra dźwiękowo – ruchowa – osoba zaczynająca pokazuje rytmiczny ruch, wszyscy go powtarzają. W połowie okręgu następuje zmiana ruchu. Zmiany dyktują kolejne osoby z okręgu ( 1,2,3,4...).

• Dentysta – praca w zespołach dwuosobowych. Dentysta stoi a pacjent siedzi na krześle. Jeden dentysta nie ma pacjenta więc mruga do innych pacjentów. Jeśli dentysta zauważy, że jego konkurent mruga do jego pacjenta musi go zatrzymać łapiąc swojego pacjenta za ramiona. Jeśli pacjent ucieknie dentysta musi zdobyć nowego pacjenta.

• Pantomima – dzielimy grupę na 3 zespoły. Jeden zespół siada twarzą w stronę sceny, druga grupa siada plecami do pierwszego zespołu – plecami do sceny. Trzeci zespół wychodzi i umawia się jak pokazać ruchem przysłowie. Po krótkim czasie pokazują przysłowie pierwszej grupie. Po obejrzeniu każda osoba z pierwszej grupy zapisuje na kartce najważniejsze słowo do danego przysłowia i przekazuje kartkę osobie, która siedzi z tyłu odwrócona plecami ( mogą być zdarzenia, bajki, uczucia itp.)

Sport – prezentacja udziału w imprezach sportowych jako widzowie – mimiką musimy pokazać jaki sport oglądamy.

Film – oglądanie różnych gatunków filmowych – przedstawienie mimiką jaki gatunek filmu oglądamy.

Sklep – oglądanie wystawy sklepowej – pokazanie mimiką jaką wystawę oglądamy

• Chór zwierzęcy – dzielimy grupę na poszczególne zwierzęta, które będą śpiewały swoim charakterystycznym głosem znaną wszystkim melodię. Prowadzący pokazuje , które zwierzęta mają śpiewać.

• każdy wchodzi w rolę zwierzęcia i wita się z pozostałymi zwierzętami wydając określony dla siebie dźwięk

• prezentacja poszczególnych zwierząt – każda grupa przedstawia się ruchem, słowem

• symulacja pobytu w hotelu, omawianie jak wyglądają pomieszczenia hotelowe

• symulacja koncertu i wyniku konkursu

• ustawianie poszczególnych zwierząt na podwórku, dochodzą do nich osoby pracujące w gospodarstwie i wykonują określone czynności ( obraz nieruchomy i w ruchu).

• Dworzec – wchodzenie w rolę osób przebywających na dworcu. Tworzymy obraz nieruchomy, a następnie ożywiamy poszczególne elementy tego obrazu. Możemy rozmawiać z poszczególnymi osobami.

Drama jest obecnie uważana za jedną z najbardziej efektywnych metod edukacyjnych. Wykorzystuje ona naturalną umiejętność człowieka do wchodzenia w role.

Właśnie poprzez wchodzenie w różne role w dramie, mamy okazje obserwować i przeżywać zarówno reakcje wypływające z naszych osobistych doświadczeń, jak również te, które wynikają z odgrywanej roli. Dzięki temu mamy możliwość spojrzenia z dystansu i przeanalizowania sytuacji problemowych, nazwania emocji, które im towarzyszą, zrozumienia lepiej siebie i innych oraz trenowania nowych zachowań i umiejętności.

John Somers, wykładowca dramy na Exeter University w Wielkiej Brytanii powiedział kiedyś: „Pomimo tego, że drama wykorzystuje naszą umiejętność wchodzenia w role, to nie jest ani spektaklem teatralnym, ani realisty show. To zgoda na wejście do świata innej osoby”. Dodał też: „Drama polega na przeżywaniu z perspektywy danej postaci pewnych doświadczeń oraz wyciąganiu wniosków z podjętych decyzji pod osłoną roli, która chroni, ale jednocześnie pozwala nam się zaangażować. To taka pigułka ze skondensowanymi emocjami promieniująca na cały organizm”.

Tak więc drama tworzy sytuacje edukacyjne poprzez angażowanie uczestników na trzech poziomach:

•fizycznym (zaangażowanie ruchu, ciała w trakcie improwizacji)

•emocjonalnym (zaangażowanie emocji w trakcie wchodzenia w role)

•intelektualnym (dyskusje i podsumowanie po improwizacjach)

Identyfikacja i utożsamienie z odgrywanymi podczas improwizacji postaciami, to właściwie istota dramy. Jest to bezpieczne doświadczanie. Wykorzystywane w dramie improwizacje pozwalają przeżyć pewne doświadczenie w bezpiecznych warunkach, w tzw. płaszczu roli, bez ponoszenia realnych konsekwencji swoich działań, ale z możliwością wyciągnięcia z nich wniosków.

Drama przez swój specyficzny sposób pracy kształtuje z jednej strony umiejętności społeczne i intelektualne uczestników, takie jak: praca w grupie, współdziałanie, umiejętności efektywnej komunikacji, empatii etc., z drugiej zaś pozwala na wyrażenie siebie – własnych uczuć, myśli i doświadczeń. Dzięki temu możemy przyjrzeć się emocjom, sytuacjom problemowym i ich rozwiązaniom oraz poszerzyć możliwości rozumienia postaw i zachowań innych ludzi. Jedną z zasadniczych funkcji dramy jest ukazywanie motywów i konsekwencji określonego zachowania, analizowanie postaw i pobudzanie świadomości relacji międzyludzkich.

Olbrzymią zaletą dramy jest także danie uczestnikom szansy dostrzeżenia możliwości: innego sposobu myślenia, postępowania, reagowania - podkreślenie ich podmiotowości i sprawczości. "Tak, mogę się inaczej zachować, jeśli podejmę taką decyzję. To ode mnie zależy jak wygląda moje otoczenie, w jaki sposób ludzie się do mnie zwracają, jak mnie traktują" – to filozofia życia, która umiejętnie zaszczepiona z pewnością zwiększy szansę na dokonywanie lepszych wyborów życiowych i zawodowych.

Drama, dzięki działaniom podjętym w świecie fikcji, ułatwia zmianę siebie w rzeczywistości. Pielęgnowanie tej zmiany, ciągłe testowanie i ćwiczenie nowych zachowań powoduje powstanie nowych, pozytywnych nawyków i adekwatnych mechanizmów zachowań.

Drama uczy, jak rozpoznawać motywy, którymi kierują się ludzie spotykani na co dzień. Poprzez podjęcie działań w świecie fikcji, pozwala później skuteczniej kształtować otaczającą rzeczywistość.

Z tego właśnie powodu drama jest metodą pracy doskonale sprawdzającą się na warsztatach z zespołowości, komunikacji, zarządzania, rozwiązywania konfliktów, sprzedaży, radzenia sobie ze stresem i emocjami, inteligencji emocjonalnej. Elementy dramy można również z powodzeniem wykorzystywać na różnego rodzaju imprezach i warsztatach dotyczących rozwoju osobistego oraz służących integracji i lepszemu poznaniu się zespołu.

"ABY MÓC SIĘ REALIZOWAĆ, TRZEBA SIĘ UCZYĆ, A ŻEBY DZIECKO CHCIAŁO SIĘ UCZYĆ, MUSI UWIERZYĆ W SIEBIE" (A.WARZECHA).

Drama jest tą metodą pedagogiczną, która dzięki odwoływaniu się do indywidualności dziecka sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech jego osobowości oraz wzmacnia wiarę w siebie.

Aktywność twórcza stanowi naturalną potrzebę biologiczną dziecka. Jego rozwój kieruje się w stronę świata ludzi dorosłych, stąd intensywna potrzeba naśladowania i identyfikowania się z człowiekiem dorosłym. Tę naturalną potrzebę rozwojową trzeba wykorzystać, podsuwając pożądane wzory do naśladowania, tworząc odpowiednie sytuacje i sprzyjającą atmosferę do twórczej aktywności. Drama umożliwia wykorzystanie naturalnej skłonności do naśladownictwa i zabawy, przez co rozwija nie tylko aktywność intelektualną, ale także emocjonalną i ruchową.

W pracy z dziećmi na etapie edukacji wczesnoszkolnej szczególnie przydatne są:

Proste ćwiczenia - ćwiczenia rozwijające wrażliwość zmysłów: słuchu, wzroku, dotyku, węchu i smaku, doskonalące refleks, polegające np. na rozpoznawaniu dźwięków, uważnym obserwowaniu otoczenia, naśladowaniu ruchów, rozpoznawaniu obiektów za pomocą dotyku, a pokarmów za pomocą węchu i smaku.

Wprawki dramowe - podczas których dzieci przypominają sobie wrażenia wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe i dotykowe i swoje doświadczenia wykorzystują w nowych sytuacjach (rozwijanie wyobraźni). W tej grupie mieszczą się ćwiczenia intonacyjne, językowe (np. powiedz tak jak człowiek zdenerwowany, wesoły, smutny), ruchowe (np. chodzimy jak małpki, wspinamy się na stromą górę), mimiczne (np. wyrażanie za pomocą mimiki różnych uczuć: strach, radości, złości, itd.).

Ćwiczenia dramowe - zwykle dotyczą sytuacji, w których dochodzi do konfliktu. Wśród nich są ćwiczenia typu: "Dokończ opowiadanie" (np. nauczyciel lub dziecko rozpoczyna opowiadanie, dzieci kolejno rozwijają je, dodając po jednym zdaniu), "Zmień zakończenie opowiadania" (zmiana tragicznego zakończenia opowiadania na optymistyczne lub tworzenie własnej wersji zakończenia), praca w parach (np. wywiad z bohaterem opowiadania), scenki i sytuacje improwizowane (np. odtwarzanie sytuacji konfliktowej w sklepie, próba rozwiązania konfliktu w grupie rówieśniczej), inscenizacje improwizowane (uczniowie wchodzą w role bohaterów utworu, prezentują tekst własnymi słowami, ale zachowują się zgodnie z jego treścią).

Gry - rozwijają sprawność fizyczną i intelektualną, doskonalą refleks, koncentrację, aktywność dziecka oraz sprzyjają harmonijnemu rozwojowi. Jako wstępne ćwiczenia dramowe wykorzystywane są:

• gry z wyobrażonymi przedmiotami (dzieci bawią się przedmiotami, które sobie jedynie wyobrażają np. piłką, skakanką);

• gry w wyobrażonych sytuacjach (dzieci prezentują swoją reakcję na dowolny przedmiot zgodnie z poleceniem nauczyciela, np. zachwycasz się nim, uważaj, parzy!);

• gry w wyobrażonej przestrzeni (dzieci za pomocą gestów i mimiki prezentują sytuację nakreśloną przez nauczyciela, np. zabłądziłeś w górach, szukasz drogi do domu, słyszysz czyjeś kroki: kto to może być?);

• gry typu "powstawanie z niczego" (np. wyobraź sobie, że jesteś nasionkiem, kiełkujesz, rośniesz i wyrasta z ciebie kwiat);

• gry matematyczne sprzyjające utrwalaniu pojęć matematycznych.

Inne formy artystyczne- rozwijają zdolności artystyczne dzieci. Należą do nich m.in. układanie opowiadań, tworzenie melodii do tekstów i tekstów do melodii, ilustrowanie utworów różnorodnymi pracami plastycznymi, malowanie obrazów słowami, układanie "swobodnego" tekstu, ilustrowanie muzyką opowiadań nauczyciela.

Istnieje ponad dwadzieścia technik dramy. Przy ich wyborze należy pamiętać o konieczności dostosowania do potrzeb rozwijającej się psychiki, wieku uczniów oraz stopnia zaawansowania grupy. Przedstawię tu kilka technik, które również można z powodzeniem wykorzystywać do pracy z uczniami nauczania zintegrowanego.

Rola

Głównym sposobem pracy w dramie jest "bycie w roli". Najczęściej polega to na tym, że uczeń jest sobą w nowej, nie znanej dla niego, odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji postaci.

Rozmowa

Najprostszym sposobem bycia w roli jest rozmowa na określony, zadany temat. Podstawą dyskursu jest tu konflikt. Najbezpieczniejszą formą - spotkanie w zespołach dwuosobowych, rozgrywające się na kilku planach jednocześnie. Przebieg tego ćwiczenia organizujemy w ten sposób: partnerzy siadają naprzeciwko siebie na podłodze lub na krzesłach, ewentualnie rozmawiają stojąc. Mają wyraźnie określony czas pracy. Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel prosi o relację z rozmów na forum klasy.

Wywiad

Częstym sposobem pracy w roli jest wywiad. Może być prowadzony po cichu, intymny, dwuosobowy i oficjalny, prowadzony przez cała grupę z jedną czy kilkoma osobami. Kształci on trudną umiejętność zadawania pytań. Obie konwencje bycia w roli, rozmowa i wywiad, jako bardzo bezpieczne, nie wymagają umiejętności aktorskich; angażują emocjonalnie, rozwijają myślenie i wyobraźnię, doskonale nadają się do ćwiczeń w mówieniu.

Etiuda pantomimiczna

Jedną z form pracy w roli jest etiuda pantomimiczna ruchowa, z wyimaginowanym przedmiotem. Może to być zabawa w piłkę, strzelanie z łuku, mycie się, ubieranie, itp. Ćwiczenie to rozwija "elokwencję" ciała, uczy komunikatywności, wpływa na wyobraźnie, pomaga w koncentracji, ułatwia wchodzenie w role.

Improwizacja

O improwizacji można mówić, gdy jedna lub więcej osób otrzymuje rolę oraz temat i próbuje działać w związku z otrzymanym zadaniem. Podstawą jej jest tekst tworzony na gorąco, w trakcie rozwijającego się sporu czy konfliktu.

Inscenizacja

O inscenizacji (spektaklu) mówimy wtedy, gdy występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność. Punktem wyjścia inscenizacji jest scenariusz. Pod kierunkiem reżysera aktorzy starannie opracowują sytuacje i działania. Uczą się tekstu na pamięć. Elementy inscenizacji: aktor i jego środki wyrazu, przestrzeń, ruch sceniczny, scenografia, kostium, rekwizyt, muzyka, światło.

Rzeźba

Jest nazwą ćwiczenia, które polega na tym, że uczeń przyjmując rolę, zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucie, postawę czy sytuację; przy czym ważna jest tu zarówno wymowa całego ciała, jak i jego poszczególnych elementów, gestu ręki, mimiki twarzy. Rzeźbę można przygotować indywidualnie lub w zespołach dwuosobowych, rzadziej w większych grupach. Są różne metody przeprowadzenia tego ćwiczenia. Na przykład jeden uczeń jest "rzeźbiarzem", drugi- "materiałem do rzeźbienia"; tworzenie może odbywać się w ciszy, bez kontaktu werbalnego, może także polegać na rozmowach, dyskusjach w wyniku których dochodzi do wykreowania pozy. Najczęściej rzeźbiarz "lepi" swoją "figurę", dotykając i ustawiając partnera, który ma mu się podporządkować. Inny sposób: reżyser sam demonstruje pozę, którą wykonawca wiernie naśladuje.

Żywy obraz,( obraz bez ruchu, stop - klatka, zdjęcie, fotografia).

W żywym obrazie, tzn. obrazie skomponowanym z ludzi, zostaje uchwycone zdarzenie w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane, jak w stop - klatce filmowej lub na fotografii. To technika bezpieczna, skupiająca. Służy zarówno celom polonistycznym, jak i edukacji estetycznej i teatralnej.

Rysunek

Należy do technik plastycznych. Może to być portret realistyczny, lub karykatura postaci literackiej, rysunki przedmiotów związanych z bohaterami. Uczniowie rysują indywidualnie, w małych zespołach, kredkami, flamastrami, farbami, na kartkach papieru; pracują i tworzą obrazy na większych formatach, także na tablicy, a następnie opowiadają o elementach rysunku np. z pozycji różnych osób, przywołując sytuacje lub charakteryzując postać. Ćwiczenie nie wymaga od uczniów zdolności plastycznych. Rozwija dar obserwacji, uczy patrzenia i widzenia, rozbudza wyobraźnię i fantazję. Staje się punktem wyjścia do opisów, opowiadań i charakterystyki postaci.

Przedmiot - znak

Należy do techniki plastycznej. Nauczyciel lub uczniowie przynoszą na lekcje różne przedmioty należące do danej osoby, charakteryzujące bądź jej wygląd, bądź zainteresowania. Może być punktem wyjścia do ćwiczeń przedmiotowych, opisów, opowiadań.

List

List rozpoczyna serię ćwiczeń w pisaniu i czytaniu. Jest to technika ściśle związana z rolą. List wprowadza się wtedy, gdy uczniowie posiadają umiejętność pisania i konstruowania zdań. Tematy mogą być różne, muszą jednak być ciekawe, a nawet zaskakujące. Dzieci nie zawsze muszą pisać ze swojego punktu widzenia. Mogą zmieniać perspektywę, wcielać się w inną postać. Ta forma może być wykorzystywana do charakterystyki bohaterów czytanek, opisu zwierząt, lub problemów matematycznych.

Zabawy

Dramę można rozpoczynać od rozgrzewki, czyli zabawy zatytułowanej "Drwale i niedźwiedzie". Cała grupa w rolach drwali wykonuje proste etiudy ruchowe (rąbanie, piłowanie, opuszczanie drzewa), połączone z dźwiękiem. Pojawiają się "niedźwiedzie", głodne, żarłoczne. Nie atakują tylko nieruchomych. Zabawa polega na tym, że drwale muszą zatrzymać się w pozie i trwać w bezruchu. Któremu drgnie ręka czy głowa, natychmiast zostaje zjedzony. Ćwiczenie powtarza się kilkakrotnie. Zwycięża drwal, który nie daje się sprowokować ani śmiechem, ani łaskotaniem. Mogą tu też być inne zabawy tego typu, np. pająk i muchy.

Ćwiczenia wykorzystujące zmysły do rozwijania wyobraźni

Wprowadza się je w celu wyciszenia wewnętrznego i skupienia grupy. Związane są ze zmysłami człowieka: wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem, smakiem. Nauczyciel czyta sugestywnie czytankę, czy wiersz. Uczniowie mają zamknięte oczy. Potem opowiadają o obrazach, formach, kolorach, postaciach i zdarzeniach, jakie pojawiły się w ich wyobraźni pod wpływem słuchania utworu.

Roli i znaczenia dramy na szczeblu nauczania zintegrowanego nie sposób przecenić. Ze względu na swoje walory i nieograniczone możliwości może ona pełnić w procesie kształcenia funkcję służebną, pomagając w realizacji wielu czynności i zadań dydaktyczno - wychowawczych.

Pokaż uczucia-rozpoznaj uczucia – nauczycielka umawia się z każdym dzieckiem, jaki rodzaj uczucia, emocji, będzie pokazywało za pomocą mimiki i gestów, np. smutek radość, strach, zdziwienie, złość, rozpacz, oczekiwanie, niepokój. Pozostałe dzieci odgadują rodzaj zaprezentowanej emocji i próbują dopasować ją do bohatera bajki i sytuacji, w której mógł ją odczuwać.

Zagadki pantomimiczne -"Jaka to postać?"-dzieci losują obrazki przedstawiające jakąś postać z bajki i starając się w nią wcielić naśladują jej sposób poruszania się, miny, gesty, mimikę, mogą też dobrać sobie rekwizyty. Pozostałe dzieci odgadują, w jaką postać bajki wcieliło się dziecko.

Improwizacje słowno- ruchowe. Teatrzyk wyborów-dzieci podzielone na kilka małych zespołów. Wybrane dziecko z każdego zespołu pełni rolę reżysera. Reżyser losuje obrazek przedstawiający scenkę z bajki lub otrzymuje zadanie od nauczycielki, np. scena, w, której kot przynosi królowi kuropatwy. Dziecko to dobiera sobie aktorów, rekwizyty i omawia sposób odegrania scenki. Każda grupa prezentuje swoją scenkę.

Wywiad z bohaterami bajki – dzieci dzielimy na dwie grupy. Jedna z grup występuje w roli redaktorów- zadaje pytania. Dzieci według własnego upodobania wybierają sobie rolę, w której chcą wystąpić. Do zabawy można wykorzystać mikrofon. W zabawie stosujemy zasadę, aby nie powtarzać zadanych już wcześniej pytań.

Improwizacje dźwiękowe- nauczycielka proponuje stworzenie dźwiękowych portretów i zdarzeń. Do każdej postaci występującej w bajce dzieci dobierają jakiś efekt akustyczny, np. stukanie, szelesty, zgrzyty lub dźwięki instrumentów,(np. grzechotka, kołatka). Wybrane sceny z bajki dzieci ilustrują za pomocą ruchu, gestu, mowy i efektów akustycznych.

Włączenie elementów dramy w przygotowanie przedstawień i inscenizacji rozwija wyobraźnię dzieci, ich pomysłowość oraz zamiłowanie do twórczej działalności.