Jak rozwijać słuch fonematyczny u dzieci

Należy go odróżnić od słuchu muzycznego.
Odbiór mowy polega na zidentyfikowaniu zasłyszanych dźwięków, a następnie na powiązaniu ich z określoną treścią.
Percepcja czyli odbiór mowy jest procesem złożonym, w której uczestniczą zdaniem I. Styczek:
· „słuch fizjologiczny,
· słuch fonematyczny,
· pamięć słuchowa wyrazów, tzn. wzorców słuchowych wyrazów,
· umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami/wybór odpowiedniego pojęcia/,
· umiejętność rozszyfrowywania związków występujących między wyrazami w zdaniu /rzędu, zgody, przynależności/”.

Słuch fizjologiczny - jest warunkiem wykształcenia się słuchu fonematycznego. Częstotliwość dźwięków mowy znajduje się w pasmach od około100 do około 8000 drgań na sekundę. Obniżenie słyszalności w pewnym zakresie częstotliwości /niskich, średnich lub wysokich/ u dziecka powoduje niedokładność odbioru tych dźwięków mowy, w których skład wchodzą właśnie te częstotliwości.
Słuch fonematyczny - nieznaczne niedokształcenie lub zaburzenie słuchu fonematycznego powoduje brak stabilności wzorców słuchowych wyrazów, a w związku z tym trudności w rozróżnianiu wyrazów o „podobnym brzmieniu ” np. nas : nasz, dama : tama. Zaburzeniu mogą ulec także wzorce kinestetyczno - ruchowe tych wyrazów, a więc ich wymowa.
Nasze przedszkole nawiązało współpracę z Poradnią Psychologiczną Obecnie wszystkie dzieci zostały przebadane logopedycznie , niektórzy z rodziców zostali zaproszeni do poradni w celu konsultacji oraz dalszych ćwiczeń .Bardzo proszę o kontynuowanie spotkań z logopeda, ponieważ zaburzenia słuchu fonematycznego utrudniają dokonywanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów, a jest to podstawowa czynność w nauce pisania i czytania.
Pamięć słuchowa wyrazów - jest to pamięć wzorców słuchowych wyrazów tzn. pamięć ich długości. Wasze dziecko dzięki tej pamięci potrafi określić liczbę sylab w wyrazie, kolejność sylab, liczbę głosek w sylabie.
Umiejętność kojarzenia odbieranych zespołów dźwięków z odpowiednimi pojęciami i kojarzenia z danym wzorcem słuchowym wyrazu.
Umiejętność rozszyfrowywania związków frazeologiczno - gramatycznych występujących między wyrazami w zdaniu umożliwia zrozumienie znaczenia poszczególnych wyrazów oraz treści całej wypowiedzi.

Słuch fonematyczny zaczyna się rozwijać bardzo wcześnie, bo już w końcowej fazie gaworzenia/ od 0,6 do 0,12 roku życia/ . Około 1 roku życia dziecko rozumie kilka wyrazów które słyszało wypowiadane przez Państwa wiele razy. Już po kilku miesiącach dziecko rozumiało znacznie więcej, a około 2 roku życia słuch fonematyczny Waszego dziecka był rozwinięty w znacznym stopniu. Powtarzanie przez dziecko wielokrotnie tych samych sylab wykształca ich wzorce słuchowe, a także wzorce czucia mięśniowego języka i warg.
Rozwój analizy i syntezy słuchowej wyrazów.
Co to jest analiza i synteza?
Analiza - to umiejętność świadomego wyodrębniania poszczególnych głosek w wyrazie z zachowaniem ich kolejności.
Synteza - to umiejętność zapamiętania wszystkich sylab lub głosek np.: l -a -s , aby złożyć z nich wyraz. Dlatego łatwiej dokonać syntezy wyrazów , składających się z niewielu elementów czyli głosek lub sylab. Analiza słuchowa wyrazów rozwija się dopiero przy nauce czytania i pisania. W naszej grupie rozpoczęłam naukę czytania według metody I.Majchrzakowej- Naturalna Nauka Czytania .Na pierwszym jej etapie dzieci poznają zapis swojego imienia/ obraz graficzny/ i obrazy imion innych dzieci, będą uczyć się rozpoznawać swoje imię wśród innych napisów. W końcu z poznanych liter ze swojego imienia będą tworzyć nowe wyrazy lub czytać nowe teksty.
Kiedy Państwo przestąpicie do ćwiczeń z waszymi dziećmi musicie pamiętać o kilku czynnikach , które ułatwią analizę wyrazów Waszemu dziecku.
1. Wyrazy wymawiamy z przedłużaniem poszczególnych głosek, co ułatwi analizowanie.
2. Pamiętamy, że najłatwiej jest wyodrębnić :
· pierwszą samogłoskę w wyrazie , tworząca samodzielną sylabę, np. w wyrazy: Ala, oko, ucho,
· ostatnią spółgłoskę wyrazu, np. As, ul, las, dom, kosz, rak,
· pierwszą spółgłoskę w sylabie nagłosowej: lęk, sok, kot,
· określić brakującą głoskę w wyrazie,
· ostatnią samogłoskę w wyrazie: Ala, oko, lata,
· samogłoskę w śródgłosie / w środku wyrazu/ : nos,
· spółgłoskę w grupie: trawa, traktor kołdra.

Praca z dziećmi musi przebiegać systematycznie, gdyby pojawiały się trudności proszę o kontakt, wspólnie rozwiążemy problem.

Przejście do kolejnego ćwiczenia powinno nastąpić
wtedy kiedy Wasze dziecko opanuje I zastaw ćwiczeń

ĆWICZENIE I
Podziel wyraz na sylaby:
· Powiedz ile słyszysz sylab w wyrazie,
· Wyklaskaj sylaby przy ich wymawianiu,
· Dokończ wyraz, który rozpoczyna się sylabą np. ma- , ko- .
· Powiedz wyraz, który kończy się/na ma końcu, słyszysz na końcu/, sylabą np. - ta, -er.
ĆWICZENIE II
· Powiedz jaką głoskę słyszysz na początku wyrazu/ wybieramy wyrazy rozpoczynające się samogłoską: a, e, i, o, u, /. Po opanowaniu tej umiejętności wybieramy wyrazy rozpoczynające się na spółgłoski.
· Powiedz jaką głoskę słyszysz na końcu wyrazu/ wyrazy kończące się na samogłoskę a potem na spółgłoskę/
· Powiedz co słyszysz w środku wyrazu. Wybieramy wyrazy trzy głoskowe np.: las , pas, nos, los, Ala, dom.
· Dowiedz jakie głoski słyszysz w sylabie
· Jakie głoski słyszysz w wyrazie np.: woda, wilk, brama, lalka, topola
ĆWICZENIE III
· Daję ci trzy wyrazy np. l alka , a parat , s er./rodzic wybiera inny zestaw wyrazów/. Ułóż nowy wyraz z ich pierwszych głosek. To będzie” l a s ”
· Dodaj na końcu wyrazu r y b a pierwszą głoskę wyrazu k o t . To będzie r y b a k .

Literatura:
1. E. I F. Przyłubscy, Mam 6 lat. Przewodnik dla nauczyciela, Warszawa 1988
2. I. Styczek, Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, komentarz i tablice, Warszawa 1982

Opracowała Agata Misiąg