Monika Kowalczyk europeistyka I rok gr II
Tytuł:Uchodżcy w prawie międzynarodowym B.Wierzbicki
Uchodżctwo,jako zjawisko społeczne i polityczne towarzyszy ludzkości w całej jej historii.Rozwój tej gałęzi prawa międzynarodowego nastąpił po II wojnie światowej.Jest to zbiór zasad i norm prawa dotyczących uchodżctwa,a także związany z tym system organizacyjny.
Współcześnie termin „uchodżca”,w znaczeniu potocznym i najszerszym,obejmuje wszystkie osoby zmuszone,przez okoliczności od nich niezależne,do opuszczenia swych miejsc zamieszkania.Okoliczności takie można podzielić na dwie grupy przyczyn:spowodowane bezpośrednio przez człowieka[konflikty zbrojne,prześladowania]lub spowodowane przez siły przyrody[susza,trzęsienia ziemii].W prawie międzynarodowym powszechnie przyjmowana jest definicja zawarta w Konwencji oststusie uchodżców z 1951r. A więc,jest to:a]pobyt poza terytorium kraju ojczystego,co jest spowodowane b]uzasadnioną obawą prześladowania ze względu na ras e,religię,narodowość,przynależnośc do określonej grupy społecznej i poglądy polityczne c]brakiem ochrony ze strony kralu ojczystego.
Uchodżca jest cudzoziemcem,który-w odróżnieniu od innych cudzoziemców-nie ma normalnych powiązań z własnym krajem,a właściwie władzami kraju,co uniemożliwia kożystanie z ochrony jakiegokolwiek państwa.
Cechą wyróżniającą uchodżcę jest motywacja powodująca opuszczenie własnego kraju lub uniemożliwiająca powrót,co powzala odróżnić uchodżcę od emigranta[opuszcza kraj z korzyści materialnych,wygód osobistych].
Status uchodżcy to pewien zespół wzajemnych powiązań,głownie między państwem pobytu,a także innymi państwami oraz całą społecznością międzynarodową a uchodżcą,umożliwiający ochronę uchodżcy w płaszczyżnie międzynarodowej i krajowej oraz zapewniający mu określone prawa i korzyści.
Współcześnie istnieje międzynarodowy system ochrony uchodżców o zasięgu uniwersalnym.Sa to normy prawa międzynarodowego,zwyczajowe i traktatowe,a także system organizacyjny,który tworzą Konwencja o statusie uchodżców z 1951r. oraz Protokół o statusie uchodzców z 1967r..Ważnąrolę spełniają rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz Rady Gospodarczo-Społecznej ONZ,wnioski przyjmowane przez Komitet Wykonawczy Programu Urzędu Wysokiego Komisarza ONZ ds Uchodżców.Zadaniem Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodżców jest udzielanie pomocy oraz ochrony międzynarodowej.Udzielaniem pomocy uchodżcom palestyńskim zajmuje się Agencja Narodów Zjednoczonych ds. Pomocy Uchodżcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie[uchodzcy koreańscy-ds. Pomocy dla Korei].Celem opracowania Konwencji z 1951r. Było rozwiązanie problemu ponad 10 ml osób,które w rezultacie II wojny światowej oraz związanych z nią przesiedleń musiały opuścić swoje miejsce zamieszkania.
Gdy w latach sześdziesiątych pojawiła się nowa fala uchodzców,z treści definicji uchodzcy usunięto ograniczenia czsowe.Osoba fizyczna może zostać zakwalifikowana jako uchodżca jedynie w sytuacji,gdy przebywa poza granicami kraju,którego obywatelstwo posiada[jeśli nie posiada to jest traktowana jako bezpaństwowiec].
Cechą charakterystyczną uchodzcy jest zerwanie więzi z krajem,w którym obawia się on prześladowania,czego konsekwencją jest utrata możliwości ochrony ze strony tego państwa.Może to być wojna domowa,odmowa wydania paszportu czy wystawienie zaświadczenia o posiadaniu obywatelstwa danego kraju.
Jeśli chodzi o uzasadniona obawę przesladowania,to konieczne jest stwierdzenie rozbratu między osobą a władzami kraju ojczystego.Musi istnieć ryzyko poważnego uszczerbku dla tej osoby związane z prześladowaniami.
Akt lub akty stanowiace prześladowania muszą być podejmowane przez same władze państwowe albo inne ciała lub osoby państwowe,w aktach tych muszą zostać spełnione określone warunki.
Goodwin-Gill wymienia następujące prawa człowieka,których naruszenie nie jest dozwolone w żadnych,nawet wyjątkowych okolicznościach:prawo do życia,ochrony przed torturami,okrutnym bądź nieludzkim traktowaniem lub karaniem,aby nie być poddanym niewolnictwu,prawo niekarania wstecz,do uznania osobowości prawnej,do wolności mysli,przekonań,religii.Stąd prześladowanie,w ramach Konwencji,obejmuje środki zagrażające lub naruszające wymienione prawa.Prześladowanie może także znajdować wyraz w stosowaniu odpowiednich środków ekonomicznych[brak środków zarabiania na życie,odmowa zatrudnienia,odmowa pracy zgodnej z kwalifikacjami].
Obawę prześladowania uznaje się za uzasadnioną,jeśli z całokształtu okoliczności w danej sprawie wynika,że życie,wolność,pozycja społeczna lub warunki bytu jednostki zostały zagrożone lub poniosą uszczerbek oraz-jeśli z tych samych powodów nie może ona korzystać z innych podstawowych praw i wolności człowieka.Grahl-Madsen pisze,że Konwencję opracowano w celu pomagania ludziom uciekalącym przed ciemiężeniem,a nie dla ludzi,którzy jedynie nie zgadzają się z polityką ich rządów.
Konwencja zawiera również kilka klauzul wyłączających mozliwość jej zastosowania,kiedy osoba:a]korzystała z pomocy albo ochrony innych aniżeli UNHCR organów lub agend ONZ b]traktowana jest przez kompetentne władze państwa,w którym osiedliła się,jako posiadająca prawa i obowiązki obywatela danego kraju c]dopuściła się zbrodni przeciwko pokojowi,wojennej lub przeciwko ludzkości d]dopuściła się poważnego przestępstwa pospolitego poza terytorium kraju,do którego przyjęto ją jako uchodżcę i przed tym przyjęciem e] jest winna czynów sprzecznych z celami i zasadami ONZ.
Statut UNHCR zawiera definicję uchodżcy identyczną z definicją Konwencji,wyróżnia trzy kategorie osób,które są prawnie usankcjowanymi podmiotami:a]osoby definiowane jako uchodżcy w statucie UNHCR b]zmuszone do opuszczenia swych miejsc zamieszkania,wymagające pilnej pomocy c]osoby przesiedlone.
Wyrażeniem pokrewnym terminu uchodżca jest wyrażenie uchodżca de facto,uchodżcy kategorii B oraz osoby przesiedlone.Uchodżcy de facto nie zostali uznani za uchodżców,w kraju,w którym przebywają.”Osoby przesiedlone to osoby zmuszone do opuszczenia swych miejsc zamieszkania,ale któke nie opuściły własnego kraju oraz osoby,które zostały zmuszone do opuszczenia własnego kraju w rezultacie konfliktów zbrojnych lub innych klęsk spowodowanych przez człowieka i klęski żywiołowe.
Instytucja prawna taka jak „azyl”to wyłączne prawo państwa do ochrony cudzoziemca i-poza względami humanitarnymi-służy realizacji polityki interesów państwa udzielającego azylu.Natomiast Status uchodżcy służy zagwarantowaniu ochrony międzynarodowej.
Jeżeli jednostka zostanie przyjęta jako uchodżca,to korzysta ze specjalnego,raczej korzystnego statusu w tym państwie.Natomiast „azyl” odnosi się do prawa każdego państwa do przyjmowania cudzoziemców na własne terytorium,ze względów politycznych lub humanitarnych.Vierdag rozróżnia”formalny” i „materialny” status osób przebywających za granicą z politycznych powodów.
Konwencja z 1951r. oraz Protokół z 1967r.ustalają określone standardy traktowania uchodżców w płaszczyżnie międzynarodowej i krajowej.Do ustalenia,czy spełnione zostały warunki w nich przewidziane jest kompetentne jedynie państwo-strona odpowiedniej umowy.Chodzi zazwyczaj o państwo pobytu,identyfikacja jest bowiem potrzebna do realizacji określonych praw uchodżcy.W przypadku Statusu UNHCR kompetentnym do przeprowadzenia tego typu identyfikacji jest Wysoki Komisarz ONZ.
Jeśli chodzi o charakter aktu identyfikacji,to uznanie jej statusu nie czyni jej uchodżcą,lecz jedynie stwierdza,że jest ona nim.Jednostka nie staje się uchodżcą z powodu uznania,lecz zostaje uznana, ponieważ jest uchodżcą.Uznanie za uchodżcę potwierdza jedynie stan faktyczny,ale także pozwala korzystać ze statusu uchodżcy,a więc ze wszystkich praw zawartych w odnośnych umowach międzynarodowych.
Praktyka państw w sprawach identyfikacji uchodżców jest dość zróżnicowana.Wobec zupełnego braku reglamentacji tego zagadnienia,należy przyjąc,że pozostawiono do decyzji państw-stron wybór środków umożliwiających wywiązanie się z tych umów.
Celem prawa międzynarodowego jest zastąpienie własną ochroną ochrony realizowanej dotychczas przez państwo,z którego uchodżca pochodzi,a które nie jest w stanie lub nie chce ochrony tej realizowac,albo z której nie chce korzystać sam uchodżca.Międzynarodowa ochrona uchodżców polega na umożliwieniu uchodzcy ponownego uzyskania wszystkich praw i obowiązków w ramach jakiejs społeczności.
Zgodnie z ustloną zasadą prawa międzynarodowego wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu[zasada zwierzchnictwa terytorialnego].Zasada ma także zastosowanie do cudzoziemców[tj.wszystkich osób nie posiadających obywatelstwa państwa,w którym przebywają],tak więc traktowanie cudzoziemców należy do kompetencji własnej państwa.Równocześnie prawo międzynarodowe wywiera coraz większy wpływ na powstawanie norm prawa wewnętrznego poprzez formułowanie pewnych ogólnych zasad,które są uzgadniane przez państwa w umowach międzynarodowych.Szczególne miejsce zajmują Pakty Praw Człowieka,przyjęte przez ONZ w 1966r.Zawieraja one najszerszy katalog praw i wolności człowieka.
Umowy wielostronne zawierane współcześnie w dziedzinie praw człowieka zmierzają do zrównania praw cudzoziemców z prawami obywateli w państwie,w którym przebywają.
Dość częstym zjawiskiem w stosunkach międzynarodowych jest zjawisko masowego uchodżctwa.Współcześnie można wskazać na co najmniej kilkanaście przykładów dużych przemieszczeń ludności,m.in.w 1971r. Indie przyjęły ok. 10 ml uchodżców z ówczesnego Pakistanu Wsch,w latach 80 Afganistan opuściło ok. 5 ml uchodżców,w 1990r.kilkaset tyś. Bułgarskich Turków przekroczyło granicę z Turcją.Wielkie masy uchodżców mogą stanowić polityczne,społeczne oraz ekonomiczne zagrożenie dla stabilności państwa schronienia.