John Stuart Mill „System logiki” (1843)

J.S. Mill (1806-1873) - angielski filozof, politolog i ekonomista. W filozofii był pierwotnie kontynuatorem tradycji utylitaryzmu, by później przejść na pozycje naturalistyczne. W politologii i ekonomii był teoretykiem i piewcą liberalizmu. Uważany jest za twórcę liberalizmu demokratycznego.

„System logiki”

O tym, że jest lub że może być nauka o naturze ludzkiej

• nauki ścisłe - badane zjawiska podciągane są pod prawa, obejmujące całość przyczyn, jakie wpływają na te zjawiska; ze szczegółowych praw tworzy się prawa ogólne i powszechne, a na ich podstawie budowane są przewidywania a ich wynik sprawdza się w rzeczywistości (choć nie musi być dokładnie taki, jak obliczony)

• psychologia jest nauką gdyż bada zjawiska - myśli, uczucia, działania istot ludzkich choć nie jest nauką szczegółową - nie można osiągnąć ideału doskonałości nauk, tj. nie można ustalić twierdzeń ścisłych i powszechnie prawdziwych

O prawach dotyczących umysłu

Asocjacjonizm (psychologia klasyczna) - teoria psychologii zakładająca, iż poszczególne zjawiska świadomości łączą się ze sobą nawzajem poprzez kojarzenie (asocjacje) - próba podciągnięcia psychiki pod prawa analogiczne do tych, jakie odkryto w fizyce i chemii miała warunkować przekształcenie psychologii w naukę. Asocjacjoniści twierdzili, iż wystarczy wykorzystać do tego metodologię przyrodoznawstwa (tj. rozczłonkować to, co złożone na elementy proste, posługiwać się prawami indukcji itp.). Teoria ta nie wychodziła jednak poza granice zamkniętego świata zjawisk psychicznych.

Mill zakładał, że istnieją tzw. prawa kojarzenia, które stanowią ogólne, elementarne prawa zjawisk psychicznych. Od tych praw natomiast zależy wystąpienie idei, a każda idea przynależy jakiemuś wrażeniu. Wrażenia stanowią najprostsze i elementarne składniki, do których asocjacjonizm redukuje zjawiska psychiczne. Zdaniem Milla natura wrażeń nie uzasadnia jednak powyższych własności - musi istnieć coś na zewnątrz umysłu, co gwarantuje powtarzalność i intersubiektywny charakter poznania.

• idea podmiotu: wrażenia dotyczące przedmiotu otrzymujemy jednocześnie (np. kształt, kolor, zapach, smak owocu), dostarczają one wiedzy o przedmiocie warunkując umysł postrzegający, który wykazuje wrażliwość na piękno, moralność oraz zamiłowanie do historii naturalnej

• idea zdarzenia: wrażenia dostrzegane są kolejno, dostarczają wiedzy o zdarzeniach, porządku zjawisk, przyczynach i skutkach; w taki sposób wrażenia odbiera umysł rozumujący i filozofujący, wykazujący zamiłowanie do nauki, prawdy abstrakcyjnej oraz średnią wrażliwość na piękno i moralność

- zjawiska, które prezentuje nam doświadczenie wewnętrzne podlegają pewnym prawom,

- ogólne zadanie psychologii: badanie praw następstwa naszych stanów psychicznych, tj. praw, zgodnie z którymi jeden z tych stanów powoduje inny.

Przyjmując za początek stworzonej przez człowieka kultury pracę świadomości jednostkowej, Mill wystąpił jako zwolennik kierunku nazwanego psychologizmem. Ekonomia, polityka, prawo, moralność, wychowanie i inne rozpatrywane były jako efekty działania praw psychologicznych. Asocjacja była traktowana jako klucz do wszystkich zjawisk i problemów ludzkich. Jednak największy wpływ na psychologię wywarła nie idea chemii mentalnej (założenie, że złożone struktury psychiczne są czymś więcej niż „zlepkiem” składników prostych, wrażeń i idei, na podobieństwo stosunku związków chemicznych do atomów) lecz idee zawarte w Systemie logiki dedukcyjnej i indukcyjnej.

Wbrew psychologizmowi Mill w swej Logice wywodził poznawczą działalność umysłu ludzkiego nie z „wielkiego prawa asocjacji idei”, lecz z bogactwa struktur logicznych. Właśnie te ponadindywidualne struktury występowały jako regulatory procesów w świadomości jednostki. Połączenie logiki z psychologią dało syntezę interdyscyplinarną, w której konkretne funkcje psychiczne świadomości uzależnione zostały od logiki. Stało się tak dzięki temu, że wbrew tradycji Mill nie ograniczył się do traktowania logiki jako dyscypliny filozoficznej, ale postawił pytanie, o to jak działa logika w subiektywnym świecie jednostki. Jego Logika odrzucała aprioryzm i w następstwie broniła postulatu, że jedynym źródłem poznania jest doświadczenie. W następstwie tego psychologia powinna stać się nauką doświadczalną.

Mill był zwolennikiem nauki czysto fenomenalnej tj. poglądu że jedyną rzeczywistością poznawczą są dla nas zjawiska i wrażenia.

Charakter jest determinowany przez:

• wychowanie

• okoliczności zewnętrzne

• różnice fizyczne - w ścisłym związku z fizyczną budową (mózgu) pozostają instynkty, jednakże mogą one być modyfikowane lub poskramiane

O etologii, czyli nauce o tworzeniu charakteru

Etologia (gr. Ethos) - empiryczne badanie charakteru; ścisła nauka o naturze ludzkiej, która odpowiada sztuce wychowania obejmująca kształtowanie charakteru indywidualnego, a ten determinuje charakter narodowy, zbiorowy; jej prawa są prawami pochodnymi wypływającymi z ogólnych praw umysłu, i można je wyprowadzić dedukcyjnie z owych ogólnych praw; ich wpływ określa się biorąc pod uwagę także pewien określony zbiór okoliczności

Psychologia a etologia

Psychologia	etologia
nauka	Nauka ścisła
Eksperyment i obserwacja	Dedukcja
Stwierdza proste prawa umysłu w ogóle	Bada działanie praw w złożonych zestawieniach okoliczności
	System wniosków płynących z psychologii

Ogólne rozważania o nauce społecznej

Wszelkie zjawiska społeczne są zjawiskami natury ludzkiej, powstałymi przez działanie zewnętrznych okoliczności na masy istot ludzkich

Historia - zbiorowy szereg zjawisk społecznych; bieg dziejów podlegających pewnym prawom ogólnym, które mogą zostać odkryte przez filozofię

• wpływ zdarzeń przypadkowych

• wpływ cech osobistych ludzi

• jest nauką gdyż pewnym prawom podlega jednostka, co za tym idzie, prawom podlega społeczeństwo, które wykazuje tendencję ogólnej ewolucji w kierunku coraz bardziej określonym i z góry ustalonym

J. S. Mill, System logiki

Księga VI o logice nauk moralnych i społecznych

Rozdz. III O tym, że jest lub że może być nauka o naturze ludzkiej

• Wszystkie fakty zdarzające się wg praw, nawet nieodkrytych mogą stać się przedmiotem nauki

• W nauce należy ustalać zdania ogólne opierając się na ścisłych prawach dot. znacznych (mających główny wpływ) przyczyn oraz na prawach przyczyn mniej znacznych (tu należy brać pod uwagę odchylenia)

• Zjawiska, które miałyby być badane przez NAUKĘ O NATURZE LUDZKIEJ to myśli, uczucia, działania ludzkie; zgodnie z ideałem celem nauki miałoby być ich przewidywanie

• Działania ludzkie są przyczynowe, ale dodatkowo zależą od charakteru CZ; można je badać i wyciągać uogólnienia, bo wpływy przyczyn ogólnych (okoliczności) jest bardzo duży; wyciągnięte uogólnienia będą:
  - prawdopodobne dla jednostki
  - pewne dla mas
  [dosyć zdroworozsądkowo]: zdania wnikające w szczegóły są pewne jedynie w przybliżeniu

• „Nauka o naturze ludzkiej istnieje proporcjonalnie do tego, jak prawdy przybliżone, jakie się składają na praktyczną wiedzę ludzką można przedstawić jako wnioski z uniwersalnych prawd dot. natury ludzkiej, na jakich się opierają.”

Rozdz. V O etologii, czyli o nauce tworzeniu charakteru

• PRAWO EMPIRYCZNE = prawidłowość następstwa zachodząca we wszystkich przypadkach w granicach obserwacji; uogólnienie wymagające pytania „dlaczego to prawda?”; uogólnienie przybliżone,

• Prawdy o ludziach są empiryczne, a NIE ostateczne; maja zastosowanie w konkr. warunkach, są konsekwencją praw przyczynowych

• Prawdy naukowe to prawa przyczynowe wyjaśniające prawa empiryczne;
  zdania wskazjące przyczyny zawierają wyjaśnienia praw empirycznych

• Bywa, że trudno ustalić prawa powszechne, bo prawo przyczynowe może być proste, ale skutki skomplikowane

• Próba skonstruowania nauki o naturze ludzkiej musi opierać się na prawach powszechnych - np. istnieją powszechne prawa tworzenia się charakteru, (choć nie ma jednego charakteru dla wszystkich)

• Nauki o CZ:
  - psychologia, oparta na obserwacji i experymencie
  - etologia, nauka dedukcyjna, wyciągająca wnioski z psychologii, opierająca się na zasadach pośrednich (nie tworzy ani praw empirycznych, ani uogólnień najwyższego rzędu)

• W nauce o przyczynach trzeba najpierw dojść do uogólnień najwyższego rzędu, a dopiero potem dedukować o szczegółach

• nauka o tworzeniu się charakteru to nauka o przyczynach, więc najpierw należy ustalić prawa przyczynowe, a dopiero potem dedukować zasady pośrednie;
  z praw ogólnych dot. różnych elementów składowych natury ludzkiej można dedukować kształtowanie się typu charakteru

• zagadnienia etologii:
  - wyprowadzanie zasad pośrednich z ogólnych praw psychologii metodą dedukcji
  - wyznaczanie, jak zestawienia okoliczności przyczyniają się do powstawania cech

• konkluzje naukowe muszą podlegać sprawdzaniu na podst. Ogólnych uwag z doświadczenia potocznego
  Rozdz VI Ogólne rozważania o nauce społecznej

• dotychczasowe postępowanie: tworzono powszechne wskazania, a nie ustalano powszechnych następstw zdarzeń
  zjawiska społeczne podpadają pod prawa powszechne, choć skutki są zdeterminowane okolicznościami, jakie towarzyszyły przyczynom

• nie da się w pełni przewidywać na polu nauk o społeczeństwie, ale nabyta wiedza może służyć za przewodnik działania: pozwala zrozumieć przyczyny i zapobiegać skutkom

• zadanie nauki społecznej: ustalenie praw ogólnych sprawdzalnych w danych okolicznościach
  Rozdz XI Dodatkowe wyjaśnienia dot nauki historii

• bieg dziejów podlega prawom ogólnym
  właściwie rozumiana koncepcja przyczynowości: działanie ludzi to łączny wynik praw ogólnych i okoliczności związanych z naturą ludzką (charakter, wychowanie)

• postęp społeczny podlega wpływom jednostek i rządów; w wiedzy zbiorowej i w postępie intelektualnym zbiorowości zawiera się wiedza jednostek; akty woli osób wyjątkowych mogą być kluczowe w łańcuchu przyczynowości
  Rozdz XII O logice praktyki, czyli sztuki

• zdarzenia będące pktami zwrotnymi w losach cywilizacji często zależały od charakteru jednostki

• im większy rozwój cywilizacji, tym większy wpływ rodzaju ludzkiego na jednostkę; coraz bardziej określony kierunek ewolucji ludzkości
  więc: historia coraz lepiej poddaje się badaniom
  a ja coraz bardziej poddaje się w ogóle...

---