Metodyka zajęć rewalidacyjnych z osobą z n.i. - zajęcia I
E. Gruszczyk-Kolczyńska i E. Zielińska - „Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczęły naukę w szkole.”
Zakres kompetencji, jakimi musi dysponować dziecko, które rozpocznie naukę w szkole.
Został on określony w Podstawach programowych wychowania przedszkolnego i wskazuje te kompetencje, bez których dziecko nie poradzi sobie w szkole. Są to:
Umiejętności i wiadomości społeczne - dziecko powinno umieć obdarzać uwagą innych, przestrzegać reguł i współdziałać w zabawach i sytuacjach zadaniowych, grzecznie zwracać się do innych, prezentować się.
Zdrowie i sprawność ruchowa - powinno być zahartowane i sprawne ruchowo (adekwatnie do swoich możliwości) oraz dbać o swoje zdrowie, aby nie narażać się na choroby.
Dbałość o bezpieczeństwo własne i innych - powinno wiedzieć, gdzie można zwrócić się o pomoc, bezpiecznie poruszać się po drogach, korzystać ze środków transportu, być świadome zagrożeń płynących ze świata ludzi, zwierząt i roślin.
Czynności samoobsługowe, nawyki higieniczne oraz utrzymywanie ładu i porządku - powinno umieć korzystać z toalety, właściwie zachowywać się przy stole w czasie posiłku, sprawnie ubrać się i rozebrać, dbać o rzeczy osobiste.
Poziom rozwoju czynności intelektualnych potrzebnych do rozumienia otoczenia i do nauki szkolnej - powinno umieć przewidywać skutki wykonywanych czynności i ustalać związki przyczynowe, wnioskować o obserwowanych zmianach.
Rozwój mowy - powinno umieć zwracać się do rozmówcy, poprawnie mówić, słuchać, pytać o fakty i formułować logiczne wypowiedzi.
Gotowość do nauki czytania i pisania - powinno umieć organizować pole spostrzeżeniowe, ważna jest sprawność rąk oraz współpraca ręki i oka potrzebna w nauce pisania oraz umieć układać krótkie zdania, dzielić je na wyrazy, a wyrazy na sylaby, które są ważne w nauce czytania.
Edukacja matematyczna - powinno umieć liczyć obiekty, wyznaczyć wynik dodawania lub odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach, ustalać równoliczność dwóch zbiorów, posługiwać się liczebnikami porządkowymi, orientować się w schemacie własnego ciała, rozróżniać prawą i lewą stronę, określać kierunki i położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, rozumieć sens pomiaru długości, następstwo np. dni tygodnia, pór roku z ich nazwami.
Rozumienie istoty zjawisk atmosferycznych i znajomość świata, roślin i zwierząt - powinno umieć rozpoznać zjawiska atmosferyczne dla pór roku, znać rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych oraz warunki, które potrzebne są do ich rozwoju.
Wychowanie przez sztukę i rozwijanie zainteresowań technicznych - malowanie, rysowanie, muzyka, a także zabawy techniczne i konstrukcyjne są bardzo ważne dla rozwoju dzieci.
Bardzo ważną funkcją w nauce jest zabawa! Dzieci wolniej rozwijające się mniej się bawią, ich zabawy trwają krócej i są bardziej dziecinne. Dlatego dzieci te gromadzą mniej doświadczeń, a to nie przyspiesza ich rozwoju umysłowego. Dlatego nauczyciel musi wspierać je w organizowaniu zabaw!
Wspomaganie rozwoju umysłowego dziecka.
To działania, dzięki którym dzieci:
rozwijające się wolniej mogą dogonić swoich rówieśników, lepiej funkcjonować w sytuacjach życiowych i korzystać z dobrodziejstwa edukacji szkolnej,
o nieharmonijnym rozwoju mają szansę osiągnąć harmonię rozwojową,
mieszczące się w szeroko pojętej normie mogą ujawnić drzemiące w nich zdolności,
zdolne mogą wspaniale rozwijać swoje predyspozycje i osiągać sukcesy.
Im wcześniej rozpocznie się wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci, tym lepiej!
Wspomaganie rozwoju dziecka różni się od procesu wychowania i edukacji głównie nasyceniem procesu uczenia się (jest ono bardziej intensywne)!
Ważne jest też to, aby w procesie tym dorośli organizowali sytuacje zadaniowe na miarę uczącego się dziecka, czyli nie za trudne ani nie za łatwe oraz aby nauka dla dzieci była przyjemnością!
Ważne pojęcia:
Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne (zwane też reedukacją albo terapią pedagogiczną)
- są organizowane dla uczniów, u których stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające uzyskanie osiągnięć wynikających z podstawy programowej. Prowadzone są przez nauczycieli posiadających przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej. Mogą w nich uczestniczyć wszyscy uczniowie klas I - VI szkoły podstawowej i I - III gimnazjum, którym w opinii poradni psychologiczno - pedagogicznej zalecono udział w takich zajęciach. Liczba uczestników zajęć wynosi od 2 do 5 uczniów.
Głównym celem zajęć korekcyjno-kompensacyjnych jest wspomaganie rozwoju psychicznego i efektywności uczenia się, w szczególności poprzez:
- korygowanie zaburzeń funkcji elementarnych,
- usprawnianie podstawowych umiejętności szkolnych, jakimi są czytanie i pisanie,
- zapobieganie i eliminowanie konsekwencji dysharmonii rozwojowych.
Rewalidacja indywidualna - to zajęcia dla uczniów, którzy pomimo specjalnych metod nauczania doświadczają licznych trudności w opanowaniu podstawowych wiadomości i umiejętności szkolnych. Nadrzędnym jej celem jest wyrównywanie braków spowodowanych zaburzeniami somatycznymi, psychicznymi bądź niesprzyjającymi warunkami rodzinnymi i środowiskowymi. Tak sformułowany cel wyznacza naprawczy charakter tych zajęć. Dla każdego ucznia nauczyciel wspomagający opracowuje plan pracy dostosowany do jego indywidualnych potrzeb i możliwości.
Na zajęciach rewalidacji indywidualnej wykorzystuje się różnorodne formy i metody pracy (często zabawowe np. gry dydaktyczne). Podczas tych zajęć są ćwiczone i usprawniane:
- funkcje słuchowe (analiza, synteza) oraz koordynacja słuchowo-wzrokowo,
- funkcje wzrokowe (analiza, synteza), koordynacja wzrokowo-ruchowa,
- koncentracja uwagi,
- funkcje językowe,
- orientacja w schemacie ciała i przestrzeni,
- pamięć i uwaga,
- techniki szkolne,
- myślenie.
Rewalidacja indywidualna są to zajęcia, w czasie których są stosowane także oddziaływania terapeutyczne na sferę emocjonalną i motywację do aktywności poznawczej i nauki poprzez system wzmocnień pozytywnych tj. zachęcanie, chwalenie, ukazywanie sukcesów.
Rewalidacją indywidualną objęte są dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Zajęcia odbywają się w specjalistycznie wyposażonej sali.
Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze - organizuje się dla uczniów, którzy mają znaczne trudności w uzyskaniu osiągnięć z zakresu określonych zajęć edukacyjnych, wynikających z podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego. Trudności mogą wynikać z różnorodnych przyczyn, często złożonych, takich jak: stan zdrowia dziecka, predyspozycje wrodzone, doświadczenia dziecka, charakter środowiska rodzinnego itp. Zajęcia prowadzone są przez nauczyciela właściwych zajęć edukacyjnych i polegają na niwelowaniu trudności szkolnych poprzez wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach i eliminowaniu niepowodzeń szkolnych. Dobór form i metod pracy uzależnia się od aktualnych dyspozycji ucznia, rodzaju, stopnia i rozległości trudności. Liczba uczestników zajęć wynosi od 4 do 8 uczniów.
Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze prowadzone są we wszystkich klasach I-III kształcenia zintegrowanego oraz z języka polskiego i matematyki w klasach IV - VI szkoły podstawowej i I-III gimnazjum.
Rozwój umysłowy - to wszystko, z czym dziecko przychodzi na świat, czyli zadatki wrodzone + proces uczenia się, czyli każda trwała zmiana w zachowaniu, uczuciach i myślach jednostki będąca rezultatem przeszłego doświadczenia.
Sfera najbliższego rozwoju - określa ją różnica pomiędzy poziomem rozwiązania zadań dostępnych pod kierunkiem i przy pomocy dorosłych a poziomem rozwiązania zadań w samodzielnym działaniu. Najogólniej mówiąc to pewien umowny obszar stykający się z osiągniętym przez dziecko poziomem rozwoju tu i teraz. Pozwala ona określić dynamikę zmian rozwojowych dziecka. Zachowania intelektualne mieszczące się w strefie najbliższego rozwoju są regulowane przez schematy poznawcze, które dziecięcy umysł buduje i które będzie stosował do poznania rzeczywistości. Dolna granica tej sfery jest określona zakończonymi już cyklami rozwoju i dlatego reprezentuje ją poziom aktualnego rozwoju umysłowego.
Dojrzałość szkolna - polega na osiągnięciu przez dzieci w pewnym wieku wrażliwości i podatności na nauczanie i wychowanie szkolne.
Wrażliwość na naukę szkolną - dostateczny stopień zainteresowania dziecka nauką i wiedza w tym zakresie i w tej postaci, w jakiej się je podaje uczniom w szkole.
Podatność na nauczanie i wychowanie w szkole - posiadanie pewnych umiejętności podporządkowania się wymaganiom szkoły w zakresie skupiania uwagi na lekcjach, odrabiania zadań domowych oraz harmonijnego współżycia z kolegami. Polega też na tym, że dla dzieci rozpoczynających naukę w klasie I to, czego będą się tam uczyć, jest już na tyle przystępne, że może być zrozumiałe, zapamiętane oraz opanowane.
Organizowanie wspomagania rozwoju umysłowego dzieci w przedszkolu i szkole.
Aby korzystnie zmienić przebieg rozwoju psychoruchowego dziecka należy organizować proces uczenia się w specjalny sposób:
Proces uczenia się trzeba dopasować do rzeczywistych potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka. Powinien on mieścić się w strefie najbliższego rozwoju.
Organizując proces uczenia się trzeba bezwzględnie przestrzegać prawidłowości rozwojowych.
Procesem uczenia się trzeba objąć możliwie szeroki zakres funkcjonowania dziecka, a to wymaga dłuższego czasu oraz systematyczności w prowadzeniu zajęć dydaktyczno-wyrównawczych.
Proces uczenia się wspomagający rozwój dziecka z konieczności musi być intensywny, a to oznacza, że wymagać będzie niebywałego wysiłku ze strony dziecka i dorosłego.
Jakie warunki muszą być spełnione w przedszkolu lub w szkole, aby prowadzić zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze?
Może je prowadzić osoba mająca ku temu odpowiednie przygotowanie psychologiczne i pedagogiczne.
Muszą one poprzedzać badania diagnostyczne zrealizowane z myślą o intensywnym wspomaganiu rozwoju psychoruchowego dziecka.
Wymagają one niezwykłej systematyczności, trzeba je staranie zaplanować w rocznym planie przedszkola lub szkoły, aby nie kolidowały z planem zajęć. Powinny one często się odbywać, najlepiej, aby dziecko uczęszczało na nie codziennie.
Są one realizowane zgodnie z programem opracowanym stosownie do potrzeb i możliwości dziecka.
Muszą się one odbywać w pomieszczeniu przystosowanym do takiej działalności, a jego wyposażenie ma sprzyjać skupieniu i nie może wywoływać lęku u dzieci.
Efekty zajęć dydaktyczno-wyrównawczych zależą od dobrej współpracy nauczycieli z rodzicami dzieci! Muszą oni wyrazić zgodę na takie zajęcia. Mogą też w nich uczestniczyć, a jeśli nie to należy ustalić sposoby przekazywania im odpowiednich informacji, aby mogli utrwalać w domu to, co było kształtowane w danym dniu.
Współczesne koncepcje diagnozy dzieci rozpoczynających naukę w szkole:
Koncepcja wczesnych zapisów wg A. Szemińskiej
Zgodnie z nią trzeba zorganizować w szkole w styczniu zapisy dzieci, które we wrześniu miałyby rozpocząć naukę w klasie I. Należy także przygotować:
salę pobytu i obserwacji dzieci, w której są kąciki z zabawkami do swobodnej zabawy i kilka miejsc do realizowania zadań zespołowych i indywidualnych,
sale dla rodziców dzieci, która byłaby tak zaaranżowana, aby mogli oni porozmawiać z pedagogiem szkolnym, obejrzeć filmy, przeglądnąć publikacje, podręczniki i przybory szkolne zalecane dzieciom.
W ustalonym terminie zaprasza się dzieci i rodziców do szkoły. Dzieci udają się do sali zabaw.
a) Zajęcia grupowe - łączy się je w grupy pięcioosobowe, a następnie organizuje się im sytuacje zadaniowe, obserwując ich zachowania, kontakty z rówieśnikami i wykonywanie zadań.
Sytuacje zadaniowe:
rysunek na dowolny temat,
odwzorowywanie według podanego wzoru,
układanka obrazkowa,
liczenie,
zabawa ruchowa.
b) Zajęcia indywidualne - obserwuje się dziecko w trakcie:
opowiadania tego, co przedstawia obrazek,
rozmowy kierowanej,
zagadki obrazowej,
zdań wymagających dokończenia wyrazów dwusylabowych.
Dla dzieci, które nie wykazały się dojrzałością szkolną w diagnozie przeprowadzonej podczas zapisów do szkoły opracowano wskazówki do zajęć wyrównawczych z przykładami zajęć i podziałem na ćwiczenia doskonalące:
procesy poznawcze,
rozwój mowy,
różnicowanie wielkości, ujmowanie stosunków w przestrzeni i w czasie, liczenie, dodawanie i odejmowanie,
rozwój ruchowy (zajęcia artystyczno-graficzne).
Zaproponowano także odroczenie obowiązku podjęcia nauki szkolnej.
Diagnoza dojrzałości szkolnej wg B. Wilgockiej-Okoń
Głównym narzędziem diagnostycznym jest Test do badania gotowości szkolnej dzieci w wieku od 6 do 7 roku życia, nazywany w skrócie DS1. W strukturze testu wyróżnia się badania indywidualne i wywiady z rodzicami. Wszystkie zebrane informacje zapisywane są w dokumencie składającym się z dwóch części:
Karty informacyjnej o badanym (wywiad z rodzicami),
Kwestionariusza do obserwacji zachowania się dziecka podczas badania (wynik testu DS1).
a) Badanie zespołowe - dziecko ma samodzielnie rozwiązać serię zadań i wykazać się kompetencjami w zakresach:
porównywania i różnicowania obiektów przedstawionych na obrazkach,
odwzorowywania i związanej z tym sprawności motorycznej,
analizy i syntezy wzrokowej,
wiadomości i umiejętności matematycznych.
b) Badania indywidualne - dziecko rozwiązuje serię zadań testowych, w których ma się wykazać:
Rozumowaniem krytycznym na płaszczyźnie percepcyjnej i symbolicznej,
Rozumowaniem potrzebnym do ustalenia równej liczebności w figurach liczbowych,
Myśleniem przyczynowo-skutkowym.
W badaniach tych zwraca się szczególną uwagę na: stosunek dziecka do zadań, samodzielność i współdziałanie w grupie rówieśniczej!
c) Analiza środowiska wychowawczego - wywiad z rodzicami lub opiekunami, w którym pytamy o:
same dziecko,
rodzinę dziecka,
warunki domowe.
Środowisko ma bardzo duży wpływ na prawidłowy rozwój dziecka (wg badań dzieci miejskie mają większą gotowość szkolną niż dzieci wiejskie).
Skala gotowości szkolnej (SGS)
Jest metodą obserwacyjną opracowaną dla nauczycieli dzieci sześcioletnich. Metodę skonstruowano i sprawdzono badawczo w ramach projektu Badanie Gotowości Szkolnej Sześciolatków finansowanego z dotacji Europejskiego Funduszu Społecznego.
Stopień gotowości szkolnej dla dzieci wyodrębniono w postaci 6 podskal:
umiejętności szkolne,
kompetencje poznawcze,
sprawność motoryczna,
samodzielność,
niekonfliktowość,
aktywność społeczna.
SGS składa się z 5 części, które odnoszą się do wyróżnionych aspektów aktywności dzieci. Są to:
poznanie świata i siebie (A),
zabawa i nauka w grupie rówieśników (B),
samodzielność w trudnych sytuacjach (C),
podejmowanie zadań i praca pod kierunkiem nauczyciela (D),
przygotowanie do nauki czytania, pisania i matematyki (E).
W obszarach tych wyróżniono 72 zadania opisujące zachowania i umiejętności dzieci. Zadaniem nauczyciela jest oszacowanie częstości występowania danego zachowania lub umiejętności na czterostopniowej skali: tak, raczej tak, raczej nie, nie.
Czym różni się program zajęć dydaktyczno-wyrównawczych od szkolnych programów edukacyjnych?
Programy zajęć dydaktyczno-wyrównawczych konstruuje się zawsze stosownie do potrzeb rozwojowych i sytuacji edukacyjnej konkretnego dziecka lub nielicznej grupy dzieci (najpierw diagnoza, a potem program!).
Natomiast szkolne programy edukacyjne opracowywane są z myślą o wszystkich dzieciach z uwzględnieniem tego, czego nauczyły się wcześniej i czego będą uczyć się w następnych latach nauki szkolnej. Podstawą opracowania szkolnych programów edukacyjnych jest to, co zawiera Postawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych.
Konstruowanie programów indywidualnych zajęć dydaktyczno-wyrównawczych oraz zajęć prowadzonych z kilkorgiem dzieci.
Podstawą opracowania programów są następujące źródła informacji:
wyniki diagnozy,
zakres wiadomości i umiejętności, jakimi dziecko ma dysponować po zakończeniu programu zajęć,
organizacja zajęć - grupowe bądź indywidualne, długość trwania, kiedy i gdzie będą realizowane.
Konstruując program trzeba uwzględnić sposób porozumiewania się dorosłego z dziećmi, ponieważ nie można kształtować umiejętności potrzebnych dzieciom, jeżeli one nie potrafią obdarzyć uwagą dorosłego, nie są skłonne porozumiewać się z dorosłym w taki sposób, aby zrozumiał to, co chcą powiedzieć, nie próbują naśladować czynności i nie rozumieją sensu sytuacji zadaniowych.
W każdym programie trzeba umieścić pakiety ćwiczeń, których celem jest intensywne wspomaganie dzieci w rozwijaniu umiejętności społecznych, podatności na uczenie się organizowane przez dorosłego, kształtowania odporności emocjonalnej i rozwijania zdolności rozumnego zachowania się w sytuacjach trudnych, wymagających wysiłku intelektualnego.
Gdy dziecko potrafi już porozumiewać się z dorosłym i sensownie funkcjonować w sytuacjach zadaniowych, można przystąpić do dalszego:
wspomagania w rozwoju czynności intelektualnych,
rozwijania mowy i umiejętności porozumiewania się z innymi,
kształtowania dziecięcej spostrzegawczości i pamięci wzrokowej,
wspomagania w uważnym słuchaniu i rozwijaniu słuchu fonematycznego,
wspierania dzieci w lepszej koordynacji wzrokowo-ruchowej, jeśli charakteryzują się niekorzystną dominacją stronną ze względu na naukę czytania i pisania,
rozwijania sprawności motorycznych i koordynacji ruchowej dzieci,
kształtowania umiejętności matematycznych potrzebnych dziecku w codziennych sytuacjach i w szkolnej edukacji,
kształtowania gotowości do czytania i pisania.
Dobrze dobrany pakiet z odpowiednimi ćwiczeniami gwarantuje lepsze usprawnianie dziecka i lepsze efekty!