RYSZARD KAPUŚCIŃSKI
Urodził się w 1932 w Pińsku, dziś na Białorusi - najwybitniejszy pisarz spośród polskich reporterów. Pióro kształcił najpierw na reportażach krajowych, potem zjeździł cały świat, uczestnicząc w kilkudziesięciu wojnach, przewrotach i rewolucjach w Ameryce, Azji, a zwłaszcza w Afryce, której wyzwoleniu z kolonialnego jarzma asystował i któremu poświęcił kilka świetnych książek - wraz z ostatnią: HEBANEM.
Zrazu tylko dociekliwy reporter, Kapuściński zadziwia od lat siedemdziesiątych jako autor książek coraz to literacko kunsztowniejszych, w których technika narracji, rysunek psychologiczny postaci, bogata stylizacja, metaforyka i niezwykłe obrazowanie służyły do interpretacji oglądanego świata. Takim reportażem-powieścią o schyłku anachronicznego reżimu Haile Selassie w Etiopii była najsławniejsza książka Kapuścińskiego: tłumaczony na wiele języków CESARZ. Podobną sławę zdobył SZACHINSZACH - książka o ostatnim szachu Iranu, i poświęcone schyłkowi ZSRR IMPERIUM.
Kapuścińskiego fascynują nie tylko obce światy i ludzie, ale też książki: w dalekie kraje wchodzi najpierw przez bramę literatury, każdą podróż poprzedza wielomiesięczną lekturą, umie słuchać napotkanych ludzi, ale też potrafi "czytać" ukryte sensy znaczących scen: wyprowadzka Europejczyków z Angoli, dyskusja o alimentach w parlamencie Tanganiki, rekonstrukcja fresków w nowej Rosji - wszystko to zmienia się pod jego wzrokiem w metaforę historycznych przemian. Ta skłonność do przetwarzania prywatnych przygód w syntezę czyni z Kapuścińskiego wybitnego myśliciela, a trzy tomy jego LAPIDARIÓW to pasjonujący zapis przekształcania reporterskich spostrzeżeń w filozoficzną refleksję o świecie i człowieku.
"W czasie wędrówek po obszarach Imperium zwróciło moją uwagę między innymi to, że nawet w opuszczonych i zapadłych miasteczkach, nawet w pustych niemal księgarniach z reguły była do kupienia wielka mapa tego kraju, na której reszta świata znajdowała się jakby na drugim planie, na marginesie, w cieniu. Mapa ta jest dla Rosjan rodzajem wizualnej rekompensaty, swoistą emocjonalną sublimacją, a także przedmiotem nie ukrywanej dumy.Służy ona także do tłumaczenia i usprawiedliwiania wszelkich niedostatków, błędów, biedy i marazmu. Za duży kraj, żeby dało się go zreformować! - tłumaczą przeciwnicy reform. Za duży kraj, żeby dało się go posprzątać! - rozkładają ręce dozorcy od Brześcia do Władywostoku. Za duży kraj, żeby wszędzie dostarczyć towar! - burczą ekspedientki w pustych sklepach."("Imperium")
Bibliografia:
BUSZ PO POLSKU. HISTORIE PRZYGODNE, Warszawa: Czytelnik, 1962.
GDYBY CAŁA AFRYKA..., Warszawa: Czytelnik, 1969.
CHRYSTUS Z KARABINEM NA RAMIENIU, Warszawa: Czytelnik, 1975.
CESARZ, Warszawa: Czytelnik, 1978.
WOJNA FUTBOLOWA, Warszawa, Czytelnik, 1978.
SZACHINSZACH, Warszawa: Czytelnik, 1982.
ZAPROSZENIE DO GRUZJI (WSPÓŁWYD. Z W. KUBICKI: SŁODKIE MORZE BAJKAŁ), Warszawa: MAW, 1983.
NOTES (WIERSZE), Warszawa: Czytelnik, 1986.
LAPIDARIUM, Warszawa: Czytelnik, 1990.
IMPERIUM, Warszawa: Czytelnik, 1993.
HEBAN, Warszawa: Czytelnik, 1998.
Z AFRYKI, Bielsko-Biała: Buffi, 2000 (więcej...).
AUTOPORTRET REPORTERA, Kraków: SIW "Znak", 2003 (więcej...).
PODRÓŻE Z HERODOTEM, Kraków: SIW "Znak", 2004 (więcej...).
Cesarz (1988), reportaż Ryszarda Kapuścińskiego o Etiopii po obaleniu monarchii, przechodzącej w wyniku rewolucji gwałtowne przemiany.
Pisarz nie ukazuje jednak bohaterów nowego reżimu, którzy uwolnili kraj z pęt anachronicznej i przestępczej monarchii. Zamiast tego przedstawia relacje byłych członków dworskiej kamaryli, należących do cesarskiej świty. Zamiast efektownego i zapewne łatwo poruszającego wyobraźnię opisu poniżeń, jakich doznawał naród pod rządami cesarza, pisarz rekonstruuje obraz systemu i to oczyma ludzi pałacu. Ich beznamiętne relacje, naszpikowane pozornie nieważnymi szczegółami, składają się na wizerunek obalonego reżimu, będąc zarazem dowodami rzeczowymi, świadczącymi o jego zbrodniczości.
Reportaż stał się świadectwem przeszłości, a także zjadliwą satyrą (o groteskowym odcieniu) na system. I to nie tylko na system obowiązujący w cesarstwie Hajle Sellasje, ale w każdym kraju, kierującym się podobnymi zasadami ustrojowymi.
Kapuściński przedstawia mimochodem model reżimu autorytarnego, którego przykładem jest etiopski dwór i panujące na nim zasady nieczytelności kompetencji, niejawności decyzji, osobistego nadzoru Władcy i jego boskiej nieomylności. Nie bez powodu upatrywano w "Cesarzu" pamfletu na totalitaryzm, a także odnajdywano w książce obraz stosunków w krajach tzw. realnego socjalizmu. Kapuścińskiemu udało się bowiem uchwycić wewnętrzną logikę totalizmu, unikając zarazem bezpośrednich ocen, które pozostawił czytelnikowi.