PYTANIE 1

Miejsce finansów publicznych w teorii ekonomii.

Finanse publiczne, mimo iż traktowane są jako dziedzina interdyscyplinarna, ze względu na

pieniężny charakter procesów w nich występujących, są przedmiotem szczególnego

zainteresowania nauk ekonomicznych. Sam fakt postrzegania finansów publicznych jako

dyscypliny sensu stricte ekonomicznej powiązany jest z paradygmatem ekonomii klasycznej i

neoklasycznej. W takim ujęciu f.p. postrzegane były przez pryzmat skutków jakie dla

mikropodmiotów, czyli poszczególnych jednostek mają podatki i inne instrumenty fiskalne. Z

biegiem lat, w miarę zgłaszania przez państwo coraz większego zapotrzebowania na dochody

przedstawione wyżej podejście mikro stało się niewystarczające. Obszar zainteresowań f.p.

musiał być rozszerzony o kwestie dotyczące „żyjącego własnym życiem sektora publicznego”

Innymi słowy nowy obszar badawczy związany jest już z podejściem makroekonomicznym.

Skomentuj pojecie „ekonomia sektora publicznego”

W polskojęzycznej literaturze panuje swego rodzaju chaos terminologiczny i pojęcie Sektor

publiczny nie zawsze jest wyraźnie zdefiniowane.

Przyjmując przedmiot wydatków jako kryterium konstytuujące sektor publiczny można

stwierdzić, że w jego zakres wchodzą wydatki związane z funkcjami państwa. Najogólniej

rzecz ujmując do tych wydatków można zaliczyć

a) wydatki materialne dot. zakupu dóbr i usług przez władze publiczne niezbędnych do

wypełniania przez nie funkcji statutowych

b) wydatki transferowe, będące wyrazem redystrybucji dochodów przez państwo.

Przyjmując kryterium majątkowe sektor publiczny tworzą:

a) majątek służący władzy i administracji państwowej

b) majątek służący publicznym instytucjom usługowym

c) majątek w użytkowaniu publicznym

d) majątek zaangażowany w działalność gospodarczą

W poszukiwaniu definicji nauk o finansach publicznych wielce przydatne jest kryterium

własności. Według niego działalność gospodarczą w sferze realnej można podzielić na

prywatną i publiczną. Na mocy tego rozumowania wyróżnia się sektor prywatny i sektor

publiczny. Rozważając źródło finansowania należy stwierdzić, że dla sektora publicznego

samofinansowanie nie jest typowe. Sektor publiczny musi sięgać do dochodów innych

podmiotów. Innymi słowy niezbędne jest gromadzenie dochodów publicznych.

PYTANIE 2 różnice między dobrami publicznymi, itd.

Na podstawie fizycznych cech dóbr nie zawsze można przeprowadzić podział na dobra

prywatne i publiczne. Istnieją takie rodzaje dóbr, które mają wyłącznie charakter publiczny,

jak np. powietrze, parki, jeziora, rzeki, morza itp. Znaczna jednak część dóbr z punku

widzenia cech fizycznych może być i dobrem prywatnym i publicznym. Np. energia

elektryczna może być wykorzystana do zaspokojenia potrzeb gospodarstwa domowego oraz

oświetlenia ulic, lekarstwa mogą być używane w prywatnych i publicznych szpitalach.

Z tego powodu powstała konieczność wyróżnienia innych kryteriów odróżniających te dobra

i najczęściej obecnie stosowanymi są:

- kryterium użyteczności (kryterium społeczne) wg tego kryterium istnieje zasadnicza

różnica między korzyściami, które daje dobro prywatne i korzyściami osiąganymi dzięki

dobru publicznemu. Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej osoby,

niekiedy do kilku. Co więcej dobro prywatne używane przez daną osobę jest niedostępne dla

innych osób. W dostępie do dóbr prywatnych występuje zjawisko rywalizacji miedzy

użytkownikami danego dobra, w przeciwieństwie do dóbr publicznych, przy których fakt

korzystania jednego człowieka z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z niego przez

innych ludzi. Przykładem mogą być: parki publiczne, jezior, drogi publiczne, powietrze.

-kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne) - dobrami publicznymi wedle tego

kryterium są te dobra, towary, usługi, które są finansowane przez budżet państwa, budżety

samorządowe i inne fundusze publiczne. W tym ujęciu dobra publiczne tworzą konsumpcję

zbiorową społeczeństwa, która musi być sfinansowana z tych funduszy. Oznacza to, że są one

dostarczane bezpłatnie lub za częściową odpłatnością, choć w sensie ekonomicznym są one

opłacane zbiorowo. Konsumpcja dóbr publicznych automatycznie ogranicza konsumpcję

dóbr prywatnych, ale następuje to na skutek ograniczania dochodów indywidualnych

niezbędne do sfinansowania konsumpcji dóbr publicznych.

Konsumpcja dóbr publicznych oznacza konsumpcję przymusowa, narzuconą poszczególnym

jednostkom bez względu na to czy one tego chcą czy nie.

Można odnaleźć też podział dóbr na publiczne, społeczne i prywatne. W tym podziale:

-dobro publiczne: z przyczyn naturalnych (cech fizycznych) może służyć zbiorowości

lokalnej lub całemu społeczeństwu. Ten rodzaje dóbr jest określany mianem: czyste dobro

publiczne. Są one konsumowane przez wszystkich członków zbiorowości, a fakt korzystania

z tego dobra przez jedną osobę nie ogranicza dostępu innej osoby do tego dobra, dotyczy to

zarówno ilości jak i jakości tego dobra. Korzyści z używania czystego dobra publicznego są,

więc nie podzielne, bo nie można wyodrębnić części tego dobra i przypisać go jednostce.

Do tego rodzaju dóbr należą: powietrze, rzeki, jeziora, autostrady, bezpieczeństwo

zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych itp. Dobra publiczne są chronione (np.

powietrze), powstają i są eksploatowane przy wykorzystaniu funduszy publicznych.

Przesłankami do ich tworzenia są zarówno znaczenie dla egzystencji człowieka, jak również

cechy fizyczne.

- dobro społeczne to takie dobro, które ze względów fizycznych może być dobrem

prywatnym, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki

społecznej są dostępne dla każdego obywatela, tak jak w przypadku dóbr publicznych.

Sytuacja ta dotyczy podstawowych potrzeb ludzkich, takich jak ochrona zdrowia, edukacja.

Wytwarza się je dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i które zostały

sfinansowane z funduszy publicznych. Tak jest w przypadku budynków i urządzeń szkół

publicznych, obiektów szpitalnych, sportowych. Finansowanie tych dóbr ze środków

publicznych jednak nie wyklucza częściowej partycypacji obywateli w ich finansowaniu.,

co wiąże się z częściową odpłatnością i pokrywaniem pewnych bieżących kosztów

wytwarzania tego dobra. Przesłankami tworzenia tych dóbr jest umożliwienie konsumpcji

obywatelom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwić lub ograniczyć ich

nabycie, gdyby dobra te były alokowane na zasadach rynkowych.

WNIOSEK:

Dobra publiczne są zawsze finansowane z funduszy publicznych i można je nazwać

klasycznymi dobrami publicznymi, lub dobrami publicznymi sensu stricte, ze względu także

na ich naturalne cechy.

Dobra społeczne mogą byś finansowane w całości lub częściowo funduszami publicznymi

i wówczas można mówić o dobrach publicznych sensu largo, które obejmują klasyczne dobra

publiczne oraz dobra publiczne, które ze względu na społeczne znaczenia są finansowane

z funduszy publicznych.

Dobra prywatne są finansowane wyłącznie w funduszy prywatnych.

PYTANIE 3 przesłanki za istnieniem sektora publicznego

Prawa własności i dotrzymywanie umów.

Aby rynek działał, musi istnieć państwo, które określa prawa własności i reguły dotrzymywania umów. Musi stać na straży własności prywatnej, aby ludzie mieli motywację do zarabiania, inwestowania i oszczędzania.

Zawodność rynku.

Zawodność konkurencji - rynek jest efektywny (w sensie Pareto), tylko jeśli istnieje na nim konkurencja doskonała. Jednakże zdarzają się rynki na których działa tylko jedno przedsiębiorstwo (monopol) lub tylko kilka (oligopol). Nawet wtedy gdy istnieje wiele przedsiębiorstw, ale każde z nich wytwarza trochę inne dobra, krzywa popytu na produkty pojedynczego producenta opada - co nazywamy konkurencją monopolistyczną. Istnieje wiele przyczyn osłabienia konkurencji na rynku

-monopol naturalny (pojedyncza firma wytwarza całą produkcję w danej gałęzi taniej niż każda z pojedynczych firm wytwarzających jej część ~ rosnące przychody skali)

-działania strategiczne przedsiębiorstw w celu zniechęcenia konkurentów do wejścia rynek

-patenty przyznawane przez państwo.

Produkcja monopolu jest mniejsza niż w warunkach konkurencji doskonałej, co skutkuje startą dobrobytu.

Zawodność wynikająca z istnienia dóbr publicznych - rynek nie dostarczy w ogóle, albo prawie wcale dóbr publicznych (przede wszystkim czystych).

Zawodność wynikająca z efektów zewnętrznych - gdy pojawiają się negatywne efekty zewnętrzne (działania jednej osoby powodują powstanie kosztów dla innych) rynkowa alokacja zasobów okazuje się być nieefektywna. Jednostki nie ponoszą pełnych kosztów negatywnych efektów zewnętrznych swoich działań, więc ingerencja państwa jest niezbędna.

Niekompletność rynków - czasem zdarza się że rynki nie dostarczają pewnego dobra lub usługi, mimo iż ich koszt zaoferowania jest niższy od ceny. Dotyczy to np. ubezpieczeń i kredytów. Ingerencja państwa jest tu niezbędna (BFG, ubezpieczenia rolników, kredyty preferencyjne). Wyjaśnienia tej sytuacji:

-zbyt wysokie koszty transakcyjne

-asymetria informacji (ZU nie wiedzą dużo o niektórych ryzykach)

-selekcja negatywna przy spłacaniu kredytów

Zawodność wynikająca z niepełnej informacji - konsumenci nie zawsze posiadają pełnię informacji o produktach, państwo stara się ich chronić

Bezrobocie, inflacja - wielu ekonomistów uważa powtarzające się kryzysy związane z wysokim stanem bezrobocia za dowód na to, że z rynkiem jest coś nie tak i że państwo musi łagodzić skutki z tym związane.

PYTANIE 4 monopol naturalny i na czym polega jego regulacja przez państwo

Monopolista produkuje na poziomie przy którym krańcowy przychód równa się krańcowemu kosztowi, z tego powodu wytwarza zbyt mało produktów (w porównaniu do wolnorynkowego). Aby wyeliminować tą nieefektywność można by narzucić monopoliście ceny ceny równe kosztowi krańcowemu, a zasada maksymalizacji zysku dokonałaby reszty. Jednakże może się zdarzyć, że przy takiej cenie monopolista osiągałby ujemne zyski. Ma to często miejsce w przypadku dóbr użyteczności publicznej (np. gazownictwo). Technologia wymaga bardzo dużych kosztów stałych i bardzo małych kosztów krańcowych dostarczenia dodatkowej jedn. gazu. Z monopolem naturalnym mamy do czynienia wszędzie tam gdzie jest bardzo duży koszt stały i bardzo mały koszt krańcowy.

Aby monopol był jak najbardziej efektywny, jest on regulowany czy wręcz kierowany przez państwo. Rządowa instytucja może ustalać jakie ceny może pobierać monopolista - problemem jest tutaj określenie prawdziwych kosztów firmy. Inne rozwiązanie to zryczałtowane dopłaty, by utrzymać działanie firmy, gdy sprzedaje ona po cenie równej kosztowi krańcowemu.

PYTANIE 5

G

PYTANIE 6 podstawowe różnice alokacji dóbr publicznych i prywatnych

Głównym problemem, występującym w procesie alokacji dóbr publicznych jest uściślenie kryterium

wyboru, którym powinno kierować się państwo podejmując decyzje o rodzajach i ilości wytwarzanych

dóbr publicznych. Dobra te nie są wytwarzane i alokowane według mierników rynkowych. W teorii

wyboru publicznego dokonuje się porównań tych kryteriów, które występują przy alokacji dóbr

prywatnych i alokacji dóbr publicznych.

Konsumenci nie konkurują w nabywaniu dobra publicznego. Z punktu widzenia kalkulacji

mikroekonomicznej dobra publiczne są bezpłatne. W związku z tym w przypadku alokacji dóbr

publicznych i prywatnych stosujemy odmienne mechanizmy alokacji:

- rynkowy w przypadku dóbr prywatnych

- polityczny mechanizm wyborczy w przypadku dóbr publicznych.

Najważniejsze przyczyny różnic w mechanizmach dóbr prywatnych i rynkowych.

Przy wytwarzaniu i alokacji dobra prywatnego konsumenci płacą taką samą cenę i aby osiągnąć

większą korzyść krańcową, muszą kupić więcej dobra, natomiast w przypadku dobra publicznego

konsumenci nabywają tę samą ilość dobra, ale po różnej cenie, co pozwala stwierdzić, że kryteria

alokacji dóbr publicznych muszą być inne niż prywatnych.

Władze publiczne spełniając swoje funkcje napotykają wiele różnych problemów oraz muszą

rozstrzygać wiele dylematów. Wyłaniają się kwestie:

 Kogo reprezentują władze publiczne lub w czyim interesie spełniają swoje funkcje, zwłaszcza

alokacyjną i redystrybucyjną

 Jakimi kryteriami kierują się władze publiczne dokonując alokacji dóbr publicznych i

społecznych.

Na te pytania próbuje odpowiedzieć teoria wyboru publicznego. Głównym jej celem jest obiektywizacja

kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji dochodów - czyli eliminowanie lub ograniczanie

dowolności i woluntaryzmu decyzyjnego władz publicznych. Przedmiotem teorii wyboru publicznego

jest demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów publicznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych, oraz ich rola

w podejmowaniu decyzji publicznych.

Skutki niewłaściwych decyzji władz publicznych mogą być nieobliczalne dla społeczeństwa i

gospodarki. Zasadnicze znaczenie ma sposób powoływania władz publicznych a także wpływ

obywatela na ich działalność. Teoria wyboru publicznego musi uwzględniać warunki ustrojowe i

czynniki polityczne. W szczególności chodzi o takie czynniki, jak:

 system władz publicznych

 kompetencje poszczególnych organów władz publicznych w kwestiach finansowych,

zwłaszcza budżetowych.

 ordynacja wyborcza

 system partii politycznych i organizacji społecznych, zawodowych.

Dla ekonomiki sektora publicznego priorytetowe znaczenie ma mechanizm polityczny i ściśle z nim

powiązany system wyborczy. W systemach demokratycznych wybór publiczny rozstrzyga się przez

wybory przedstawicieli obywateli do władz.

System wyborczy (głosowanie) nie jest metodą idealną, ma także wady. Problem w tym, że nie ma

lepszego rozwiązania. Wybór z natury rzeczy jest podejmowaniem decyzji preferującej jedno

rozwiązanie kosztem innego. W nowoczesnych demokratycznych systemach wyborczych

powszechnie obowiązuje zasada „jeden obywatel - jeden głos”. System głosowania w sprawach

publicznych różni się znacząco od systemu głosowania w sprawach gospodarczych w sektorze

prywatnym.

Wybór jest łatwiejszy, jeżeli wyborca ma rozeznanie, czego wybór dotyczy. Inaczej jest, gdy przedmiot

wyboru jest tak skomplikowany, że wyborca właściwie nie ma szans rozpoznania wszystkich przyczyn

i skutków rozwiązania, na które oddaje głos. Nawet w przypadku zastosowania instytucji wyborów

bezpośrednich przeciętny wyborca, który decyduje o rezultatach głosowania, ma niewielkie szanse

oparcia swojej decyzji na racjonalnych przesłankach. Opiera więc swój wybór najczęściej na

wypowiedziach i opiniach formułowanych przez polityków, partie polityczne, organizacje społeczne itp.

Przeciętny wyborca jest więc jest przedmiotem manipulacji ze strony różnych sił politycznych i

społecznych. Jest to słabsza strona systemu demokratycznego. Negatywne skutki tak działającego

mechanizmu wyborczego uzależnione są od tego, jakim grupom nacisku psychologicznego i

propagandowego ulega wyborca i czyje interesy te grupy reprezentują.

PYTANIE 7 mechanizm ujawniania pref. zbiorowych

Na prywatnych rynkach równowaga powstaje w punkcie przecięcia krzywych podaży i popytu. Decyzje o alokacji zasobów w sektorze publicznych podejmowane są w zupełnie inny sposób. Wyboru dokonują przedstawiciele wybrani przez społeczeństwo. Bardzo trudno jest im jednak ustalić, czego życzyłoby sobie społeczeństwo.

Różne osoby preferują różne wielkości wydatków publicznych.

Preferowana wielkość zależy zarówno od wysokości dochodu konkretnej osoby, jak i od systemu podatkowego. Jeżeli działa system opodatkowania proporcjonalnego, to osoby uboższe mają do czynienia z niższą ceną podatkową (dodatkowa kwota którą musi zapłacić jednostka, gdy wydatki państwa zwiększają się o 1) więc preferowana przez nich wielkość G jest większa. Jednak osoby ubogie mają względnie niskie dochody, więc ich popyt zarówno na dobra prywatne jak i publiczne jest mniejszy. Gdy istnieje system jednolitego opodatkowania, występuje jedynie efekt dochodowy - osoby o wysokich dochodach będą preferowały wyższe wydatki państwa. W przypadku opodatkowania progresywnego osoby o niższych dochodach będą miały do czynienia z jeszcze niższą ceną podatkową niż w przypadku proporcjonalnego, więc G będzie wyższe od tego z proporcjonalnego.

Przy innych czynnikach takich samych, osoby zamożne zwykle preferują większe wydatki państwa. Jednakże koszt zwiększenia G może się dla nich okazać wyższy niż dla innych.

PYTANIE 8 głosowanie demokratyczne, paradoks wyborczy

Wybór- podejmowanie decyzji preferującej jedno rozwiązanie kosztem innego rozwiązania lub innych rozwiązań. W systemach demokratycznych wybór publiczny rozstrzyga się przez wybory przedstawicieli do władz. W przypadku spraw publicznych system różni się od systemu głosowania w sprawach gospodarczych w sektorze prywatnym- bowiem nie ma jednego głous na jednego obywatela, za wielu obywateli głosuje jeden wybrany reprezentant (demokracja pośrednia)

Zalety.

1. Wybór z założenia jest korzystny dla większości społeczeństwa, a nie dla małej grupy jak np. w oligarchii. ( zasada, iż mniejszość musi się podporządkować większości).

2. Obywatele mają wpływ na funkcjonowanie państwa w którym żyją i czują się współodpowiedzialni za podejmowane decyzje.

3. Suwerenność ludu oraz wolne, równe, bezpośrednie i tajne wybory władz ustrojowych.

4. Oszczędność czasu i możliwość podjęcia decyzji „w ogóle”, dzięki systemowi demokracji pośredniej.

5. pluralizm partii politycznych/konkurencja między partiami - możliwość wyboru przez obywateli reprezentantów o programie politycznym zgodnym z ich indywidualnymi preferencjami.

Wady:

1. Nawet w przypadku wyborów bezpośrednich przeciętny wyborca najczęściej swój wybór opiera na wypowiedziach i opiniach formułowanych przez polityków, partie polityczne, itd.

2. Bieżące i długookresowe kierowanie sprawami politycznymi nie jest możliwe poprzez wybory bezpośrednie.

3. Partie polityczne konkurują ze sobą przedstawiając bardzo szerokie programy polityczne, które często nie są realne, są obietnicami wyborczymi.

4. Preferencje wyborców mogą być niewłaściwie interpretowane, lub mogą być niezgodne z interesami całego społeczeństwa

5. Nadmierna liczba partii politycznych mopże doprowadzić do braku możliwości podjęcia słusznej decyzji.

6. Milczący wyborcy- niska frekwencja, ludzie często nie interesuja się życiem politycznym

7. Działalnośc administracji i biurokracji- problem neutralności urzędników w stosunku do decyzji. Gdy aparat biurokratyczny jest silny, nawet wybory i nowe łwadze nie będą miały dużego wpływu na to, co dzieje się w państwie.

8. Tak naprawdę, swoboda wyboru obywatela jest ograniczona, bowiem jego preferencje muszą być podporządkowane preferencjom zbiorowym ( tyrania większości)

9. System nie spełnia 4 warunków idealnego systemu wyborczego - twierdzenie niemożności arrowa

10. Może zaistnieć paradoks wyborczy

Paradoks wyborczy

Wyniki ogólne głosowania mogą wypaczać rzeczywiste preferencje wyborców. Na ostateczny rezultat ma wpływ dobór par i sekwencji głosowania ( nie będę tego rozpisywac, bo za duzo tego), tzn. przy danym danym układzie preferencji może zwyciężyć wariant każdego z głosujących. Szczególnie niebezpieczne przy głosowaniu w małych drupach, daje możliwość manipulowania wynikami wyborów prze tendencyjny wybró, zestawienie rywalizujących ze sobą celów oraz sekswencji głosowania.

PYTANIE 9 problem gapowicza

Cechą wielu z najważniejszych dóbr pochodzących ze źródeł publicznych (np. obrona narodowa) jest niemożność wykluczenia. Korzystają z/na nich wszyscy, niezależnie od tego czy płacą za nie, czy nie. Niechęć jednostek do dobrowolnego finansowania produkcji dóbr publicznych nazywamy problemem gapowicza - pasażera na gapę.

Brak możliwości cenowej reglamentacji implikuje, iż rynek nie zapewni efektywnej w rozumieniu Pareto ilości dobra publicznego. Stąd potrzebna interwencja państwa, która praktycznie nie może być zastąpiona działalnością prywatnego przedsiębiorstwa.

PYTANIE 10 efekty zewn., jak państwo wpływa na ich alokację

Efekt zewnętrzny występuje wtedy, gdy jakaś osoba lub firma podejmuje działania które wywierają wpływ na sytuację innych osób lub firm, a nie są rekompensowane odpowiednią płatnością w jedną lub drugą stronę. Tam gdzie one występują, mechanizm rynkowy nie zapewnia efektywnej alokacji zasobów. Prowadzi to do nadmiernej wielkości produkcji dóbr wywołujących negatywne efekty zewnętrzne oraz niedostatecznej wielkości produkcji dóbr wywołujących pozytywne efekty zewnętrzne. Ważne są też zjawiska związane ze wspólnymi zasobami. Wspólnie użytkowane, są nadmiernie eksploatowane.

Publiczne metody rozwiązywania problemów efektów zewnętrznych można podzielić na dwie szerokie kategorie: bodźce ekonomiczne i regulacje bezpośrednią. Nie jest możliwy całkowity zakaz praktyk prowadzących do zanieczyszczeń. Problemem mechanizmu rynkowego nie jest fakt że prowadzi on do zanieczyszczeń środowiska. Istnieje społecznie akceptowalny poziom zanieczyszczeń. Problem polega raczej na tym, że przedsiębiorstwa nie biorą pod uwagę społecznych kosztów związanych z efektami zewnętrznymi własnej działalności.

Rozwiązania oparte na mechanizmie rynkowym

-kary i podatki - wprowadzane w celu zrównania prywatnych kosztów/korzyści krańcowych ze społecznym kosztem/korzyścią krańcową, nazywane też podatkami korekcyjnymi (podatkami Pigou). Grzywny bezpośrednio uzależnione od wielkości emisji zanieczyszczeń gwarantują, że przedsiębiorstwa będą starały się doprowadzić do zmniejszenia zanieczyszczeń w sposób możliwie najtańszy (najbardziej efektywny).

-subsydiowanie redukcji zanieczyszczeń - przy braku kar $ przedsiębiorstwa uzyskują bezpośrednio dla siebie niewielką korzyść z redukcji emisji zanieczyszczeń, nie zechcą wydawać na to pieniędzy. Właściwy poziom wydatków na ten cel można zapewnić przez przyznanie przedsiębiorstwom subwencji równej różnicy między społeczną korzyścią krańcową z ograniczenia zanieczyszczeń a prywatną korzyścią krańcową dla przedsiębiorstwa. Subsydia nie zapewnią jednak społecznie efektywnej alokacji zasobów, gdyż całkowite społeczne koszty krańcowe wytwarzania danego produktu obejmują również koszty subsydiów państwowych.

-zbywalne zezwolenia na emisję zanieczyszczeń - określają limity dozwolonej emisji zanieczyszczeń. Przedsiębiorstwo które obniżyło swoją emisję, może odsprzedać część uzyskanych zezwoleń innej firmie, planującej np. zwiększenie produkcji. Firmy będą skłonne odsprzedawać zezwolenia dopóty, dopóki uzyskiwana za nie cena przewyższa krańcowy koszt redukcji zanieczyszczeń. I na odwrót, będą je kupować dopóki koszt redukcji zanieczyszczeń przewyższa ich cenę rynkową. A zatem w stanie równowagi każde przedsiębiorstwo zmniejszy emisję do poziomu przy którym ww. ceny się zrównają. Są one lepsze od powyższych sposobów, bo państwo nie musi tu przewidywać poziomu produkcji każdej firmy, a jedynie „ilościową” skalę dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń. Problemem jest tylko początkowy podział limitów.

Regulacja.

Rządy wciąż je lubią. Może być regulacja efektów - państwa interesuje ostateczny rezultat podejmowanych działań - ilość emitowanych zanieczyszczeń; i regulacja nakładów - normy jakości, standardy technologiczne, stosowane surowce i materiały. Lepsze są te prowadzące do osiągnięcia określonych efektów. Jednak często używa się drugich, bo łatwiej jest kontrolować.

Innowacje.

Bodźce ekonomiczne mogą skłaniać do poszukiwania rozwiązań innowacyjnych. Sprzyja temu regulacja efektów. Przeciwnicy twierdzą że to nie wystarczy. W sumie to nie wiadomo, różnie bywa.

Ujawnianie informacji.

Wykorzystuje się presję opinii publicznej. Ale ludzie są głupi, uwierzą we wszystko, zaczną panikować, itd.

PYTANIE 11 podatek Pigou i twierdzenia Coase'a

W wielu przypadkach problem efektów zewnętrznych można rozwiązać przez odpowiednie przypisanie praw własności - jak coś jest niczyje, to nikt o to nie dba. Jednak nawet jak nie ma jednego właściciela, coś da się zrobić. Twierdzenie głoszące, że w przypadku wstępowania efektów zewnętrznych, zainteresowane strony mogą się porozumieć i wypracować pewien pakiet wspólnych ustaleń zapewniających internalizację efektów zewnętrznych oraz efektywność - twierdzenie Coase'a.

Pigou wyraźnie rozróżnił społeczne koszty aktywności gospodarczej i indywidualne koszty firmy. Faktyczne społeczne koszty działalności gospodarczej są większe niż suma indywidualnych rynkowych kosztów produkcji. Różnica ta dotyczy efektów zewnętrznych. Podatek Pigou ma za zadanie zinternalizować koszty efektów zewnętrznych - przypisać je konkretnemu producentowi-sprawcy kosztów. Powinien być równy kosztom zużycia środowiska spowodowanym przez danego wytwórcę. Pełna internalizacja efektów zewnętrznych sprawiłaby że indywidualne koszty firmy pokryłyby się ze społecznymi kosztami wytwarzania. Na wolnokonkurencyjnym rynku niepoddanym żadnej regulacji stan równowagi rynkowej nie jest tożsamy z osiągnięciem optimum społecznego. Można to skorygować podatkiem Pigou.

PYTANIE 12 Prawo Wagnera

Adolf Wagner, wybitny przedstawiciel nauki finansów publicznych, niemiecki ekonomista. Główny twórca teorii interwencjonizmu państwowego. W czterotomowym dziele zatytułowanym Finanzwissenschaft przedstawił pogląd, że wraz z rozwojem społecznym rosną wydatki publiczne państwa, na pokrycie których niezbędne są coraz większe dochody. Stąd zrodziło się prawo wzrastających wydatków publicznych, określane mianem prawa Wagnera. Sprowadza się to do obserwacji, że mechanizm rynkowy nie jest w stanie sprostać potrzebom ludzkim, gdyż potrzeby publiczne rosną szybciej od potrzeb indywidualnych.

Teoria A. Wagnera przyczyniła się do sformułowania koncepcji państwa dobrobytu (welfare state), w którym za pomocą dochodu z rosnących podatków na szeroką skalę realizowano wydatki socjalne, wraz z wydatkami na ubezpieczenia społeczne. Myśl Wagnera wpłynęła na rozwój ubezpieczeń społecznych, stanowiąc jednocześnie podbudowę redystrybucji dochodu narodowego i dając bodzieć do powstania idei państwa opiekuńczego. Prawo to jest przeciwstawne liberalnej myśli finansowej Adama Smitha.

PYTANIE 13 struktura systemu finansów publicznych

Gromadzenie i rozdysponowanie środków publicznych wymaga działania określonych

podmiotów nie tylko najwyższego szczebla władzy ustawodawczej i wykonawczej, ale także

sieci instytucji, które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne. Podmioty te maja

określoną formę organizacyjną, działają na podstawie określonych aktów normatywnych, w

oparciu o określone instytucje finansowe.

Finanse publiczne tworzą więc złożony system w przekroju podmiotowym,

organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym, instrumentalnym i in.

W przekroju podmiotowym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:

1. Władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament) oraz szczebla pośredniego

(rady regionalne) i szczebla samorządowego (rady gminne)

2. Władze wykonawcze (rządy, zarządy) wymienionych wyżej szczebli

3. Władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących (NIK, Regionalne Izby

Rozrachunkowe)

4. Aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacją dochodów i

wydatków publicznych, ich kontrolą (np. policja skarbowa), zarządzaniem budżetem,

funduszami ubezpieczeniowymi itp.

5. Podmioty, które są finansowane z funduszy publicznych, zwłaszcza jednostki

budżetowe (szkoły, jednostki wojskowe, sądownictwa, policji, administracji

publicznej itd.)

W przekroju prawnym system finansów publicznych tworzą:

1. konstytucja lub inna ustawa zasadnicza zawierająca ogólne zasady tworzenia

funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w

zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych;

2. prawo budżetowe, z reguły w randze ustawy, regulujące zasady budowy ustroju

budżetowego;

3. coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów;

4. ustawy podatkowe;

5. ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych;

6. ustawy o finansach samorządowych ( lokalnych, regionalnych)

7. ustawy regulujące działalność ministra finansów ( skarbu) oraz działalność aparatu

skarbowego ( finansowego)

8. ustawa karnoskarbowa

9. ustawa o zobowiązaniach podatkowych; w niektórych krajach (np. w Polsce)

funkcjonuje ordynacja podatkowa stanowiąca swoisty kodeks praw i obowiązków

podatnika;

10. akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu), rządu (w

przypadku Polski- Rady Ministrów), innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś

zarządu gminy i jego przedstawicieli;

11. akty wykonawcze, wydane zwłaszcza przez ministra finansów (skarbu).

W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą fundusze przyjmujące

najczęściej formę:

1) Budżetu państwa

2) Budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego ( powiatu

samorządowego, regionu samorządowego),

3) Funduszy ubezpieczeń społecznych,

4) Pozostałych funduszy publicznych,

5) Fundacji publicznych.

W przekroju instrumentalnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych

zapewniają zwłaszcza następujące narzędzia:

1) Podatki centralne

2) Podatki lokalne

3) Opłaty

4) Cła

5) Dochody z majątku publicznego (dywidendy, renty)

6) Składki na ubezpieczenie społeczne

7) Subwencje

8) Dotacje

9) Kredyty państwowe i pożyczki publiczne

Do innych elementów - które umownie można nazwać technicznymi - warunkujących

funkcjonowanie systemu finansów publicznych należą m. in:

1) Klasyfikacja budżetowa

2) Procedura budżetowa

3) Metody planowania dochodów i wydatków

PYTANIE 14 struktura budżetu polski

Budżet państwa w Polsce już od kilkunastu lat charakteryzuje się

kilkuprocentowym deficytem w relacji do produktu krajowego brutto. Główną część dochodów krajowych stanowią podatki pośrednie (64% - w

tym VAT 42,7% oraz akcyza 21,3%). Poza nimi ważnym źródłem dochodów

państwa są podatki dochodowe - PIT stanowi 14,2% wszystkich dochodów

krajowych, zaś CIT 9,8%. Dochody niepodatkowe wyniosły w 2006 roku 10,1%

(były to głównie dochody jednostek budżetowych). Wpłaty do budżetu państwa

z Unii Europejskiej stanowiły 1% całości dochodów, a dochody zagraniczne

tylko 0,4%.

Największy udział w wydatkach państwa miały dotacje i subwencje -

50,7%. Wśród nich znalazły się m.in.: subwencje ogólne dla jednostek

samorządu terytorialnego (15%), dotacje do Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych (11%), dotacje do Funduszu Emerytalno-Rentowego (6,7%) oraz

dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego (7,3%). Drugą ważną

grupą wydatków były wydatki bieżące jednostek budżetowych (18,9%).

Świadczenia na rzecz osób fizycznych stanowiły 8% całości wydatków, zaś

obsługa długu publicznego 12,5% (w tym 10,5% krajowego i 2%

zagranicznego). Wydatki majątkowe stanowiły 5%, a środki własne Unii

Europejskiej 4,4% wszystkich wydatków.

W 2006 roku deficyt budżetowy w Polsce wyniósł około 25,1mld zł, co

w relacji do PKB stanowiło 2,4% (w cenach bieżących). W głównej mierze

został on sfinansowany ze źródeł krajowych (18,2mld zł). Budżet ma 3

zasadnicze funkcje: redystrybucyjną, alokacyjną i stabilizacyjną. Trudno jest je

jednak właściwie wypełniać, gdy dużą część wydatków stanowią wydatki

sztywne (narzucone ustawowo). Ponad połowa całości wydatków to dotacje i

subwencje. Szczególnie wydatki takie jak dotacje na Fundusz Ubezpieczeń

Społecznych czy też na Fundusz Emerytalno-Rentowy powinny być odnoszone

do całości dochodów (a nie do ogółu wydatków) - dopiero wtedy widoczne jest

faktyczne obciążenie budżetu.

Przy ocenianiu kondycji budżetu w naszym kraju należy również wziąć

pod uwagę znaczne obciążenie wynikające z obsługi długu publicznego. W

2006 roku państwo poniosło z tego tytułu koszty w wysokości 27,7mld zł.

Wobec tych danych deficyt budżetowy w wysokości 25,1mld zł wydaje się nie

najgorszym wynikiem. Niestety, należy również odnotować fakt, że stale rośnie

wartość państwowego długu publicznego w relacji do PKB

W gospodarce rynkowej budżet państwa jest jednym z

najskuteczniejszych instrumentów państwa w oddziaływaniu na procesy

ekonomiczne. Dlatego ważną kwestią, którą warto poruszyć jest relacja

wydatków państwa na dobra publiczne do jego dochodów z tytułu tych dóbr.

Wydatki na dobra publiczne są kategorią, która wzbudza wyjątkowo dużo

emocji. Często stawia się tezę, że ich efektywność w Polsce jest niska. Ciężko

jednak jest ocenić relację nakładów do efektów w przypadku takich dóbr jak np.

służba dyplomatyczna czy wojsko. Często też dobrom publicznym

zapewnianym przez państwo w danym sektorze towarzyszy działalność

podmiotów prywatnych. Trudno jest wtedy precyzyjnie określić czy i

ewentualnie w jakim stopniu pozytywna zmiana w danej dziedzinie jest

wynikiem działalności (wydatków) państwa. Należy też pamiętać o tym, że

wydatki na dobra publiczne niosą ze sobą pozytywne efekty zewnętrzne. Na

przykład edukacja - wykształcony człowiek pozytywnie oddziałuje na swoje

otoczenie, może przekazywać swoją wiedzę innym itp. To prawda, że nakłady

na dobra publiczne są często opóźnione w czasie, ale powinno się je

uwzględniać w rachunku efektywności. Brak odpłatności za korzystanie z wielu

dóbr publicznych zaciemnia klasyczny rachunek opłacalności inwestycji. Nie

oznacza to jednak, że efekty nie objawiają się w inny sposób. Należy o tym

pamiętać oceniając relację państwowych wydatków na dobra publiczne do

dochodów pochodzących z tych źródeł.

PYTANIE 15 i 16

Deficytem budżetowym nazywamy nadwyżkę wydatków nad dochodami budżetowymi w pewnym okresie. Deficyt finansowany jest poprzez zaciąganie pożyczek. Skumulowaną wartość pożyczek zaciągniętych przez - w tym wypadku państwo - nazywamy długiem.

A ogólnie to nie chce mi się nad tym myśleć.

PYTANIE 17

Hdfsjds

PYTANIE 18 wady i zalety dyskrecjonalnej polityki fiskalnej, przesłanki stosowania reguł

Najważniejszą metodą ograniczania deficytu budżetowego są reguły polityki fiskalnej. Jakie są problemy związane ze stosowaniem uznaniowej polityki a tym przemawiające za stosowaniem reguł.

Problem opóźnień

Z powodu występowania opóźnień aktywna polityka mająca na celu stabilizację gospodarki może doprowadzić do jej destabilizacji. Występuje to w polityce monetarnej, ale jeszcze bardziej w fiskalnej, która charakteryzuje się krótszym procesem decyzyjnym. Faza recesji zostaje zawsze zauważona dosyć późno. Dyskusja polityczna nad środkami przeciwdziałającymi też musi potrwać. Parlament musi się na wszystko zgodzić. Zanim wejdą w życie może upłynąc tyle czasu, że ekspansyjna polityka gosp. Zacznie obowiązywać już w fazie kolejnego boomu, gdzie powinno się wręcz redukować popyt. Łączne opóźnienia są na tyle duże i nieprzewidywalne, że wahania łącznego popytu zostaną wzmocnione, zamiast zredukowane. Polityka dyskrecjonalna może być skuteczna jedynie wtedy, gdy rząd jest w stanie z dużym wyprzedzeniem prognozować zmiany koniunktury, co jest trudne. Rozwiązaniem jest stosowanie stałych reguł, które pozwolą na automatyczne reagowanie na zmieniające się warunki. Oczywiście pewne opóźnienia i tak pozostaną.

Problem niespójności polityki w czasie.

Istnienie wiarygodnych reguł może się przyczynić do zwiększenia społecznej użyteczności. Ważny argument został przedstawiony przez Kydlanda i Prescotta. Wykazali, że stosowanie w każdym okresie optymalnej polityki gospodarczej w warunkach racjonalnych oczekiwań podmiotów gospodarczych może prowadzić w efekcie do rozwiązania nieoptymalnego [nic nie rozumiem]. W ich modelu każdy decydent jest zainteresowany prowadzeniem ekspansywnej polityki w celu stymulowania koniunktury. Ludzie rozumieją tą motywację i spodziewają się wzrostu inflacji. Gdy z jakiegoś powodu polityka nie będzie ekspansywna, spadnie produkcja, bo inflacja będzie niższa od zakładanej. Podmiot decydujący musi więc cały czas prowadzić politykę ekspansywną. Ostatecznie prowadzi to tylko do wysokiej inflacji, bez pozytywnych efektów po stronie aktywności gospodarczej. Natomiast przy zastosowaniu reguł, gdy decydent składa wiążącą deklarację, że w przyszłości nie będzie żadnych „niespodzianek”, podmioty gospodarcze sformułują swoje oczekiwania w ten sposób, że inflacja oczekiwana będzie pozostawała na wyjściowym poziomie.

Ekonomia polityczna.

Społeczeństwo nie jest wykształcone ekonomicznie, może głosować na Leppera który gada pierdoły niezgodne z zasadami makroekonomicznymi i nieefektywne i nieracjonalne. Odizolowanie polityki gosp. od nacisków i wpływów politycznych może nastąpić przez zastosowanie reguł. Powściągnie to skłonność polityków do powiększania wydatków i deficytu budżetowego.

Koordynacja musi następować w ramach unii gospodarczej i walutowej, jest to warunek a priori istnienia unii.

PYTANIE 19 podstawowe reguły polityki fiskalnej

Reguły deficytu.

- reguła zrównoważonego budżetu

Zgodnie z nią całkowite dochody państwa w danym okresie fiskalnym powinny być równe jego całkowitym wydatkom. Oczywiście okres ten nie musi być równy rokowi kalendarzowemu. Reguła ta może być modyfikowana przez regulacje zezwalające na powstanie czasowego deficytu związanego z nadzwyczajnymi okolicznościami. Chodzi najczęściej o klęski żywiołowe, wojny, itp.

- limity deficytu

Uogólniona postać ww. reguły. Limit zakłada, że w przyjętym okresie fiskalnym deficyt nie powinien przekroczyć pewnej stałej, granicznej wielkości, wyrażonej jako % PKB. Mogą się zdarzać modyfikacje. Np. traktat z Maastricht - deficyt w państwie euro landu nie może przekroczyć 3% PKB.

- limity salda skorygowane cyklicznie

Powyższe reguły nie pozwalająca prowadzenie elastycznej polityki fiskalnej. Wprowadza się więc do limitów korekty związane z cyklem koniunkturalnym. Punktem wyjścia nie jest saldo budżetowe, ale saldo strukturalne (teoretyczne saldo które osiągnąłby budżet, gdyby nie występowały wahania koniunkturalne).

- złota reguła

Wydatki publiczne o charakterze bieżącym powinny znajdować pokrycie w bieżących dochodach, zaś wydatki o charakterze inwestycyjnym mają źródło w zaciąganiu długu publicznego. Zapewnia to właściwą dystrybucję bogactwa między pokoleniami. Inwestycje dadzą zysk w dłuższym okresie, więc to kolejne pokolenia spłacają długi.

Reguły długu publicznego.

Limity nałożone na łączny poziom długu publicznego. Nie ma tu modyfikacji. Jest to limit relacji długu publicznego do PKB. Np. traktat z Maastricht: poziom długu publicznego nie powinien przekroczyć 60% PKB. To samo nasza konstytucja.

Reguły wydatków.

Limity mogą dotyczyć ogółu wydatków lub poszczególnych składników strony wydatkowej budżetu. Może mieć postać wieloletnich limitów. Mogą to być też reguły wzrostu wydatków, niezależne od zmian po stronie dochodowej budżetu.

PYTANIE 20 rola i znaczenie deficytu strukturalnego w równoważeniu systemu fin. Publicznych

Element strukturalny deficytu informuje jaka jest relacja między dochodami i wydatkami budżetu przy przeciętnym poziomie aktywności gospodarczej. Zmiany w wysokości deficytu strukturalnego są używane jako miara dyskrecjonalnej polityki fiskalnej. Deficyt ten ukazuje wpływ dyskrecjonalnych działań państwa na deficyt budżetowy.

Strukturalny deficyt budżetowy ma charakter trwały. W przypadku jego pojawienia, w celu zrównoważenia finansów publicznych niezbędne są zmiany systemowe, takie jak ograniczenie niektórych wydatków czy poprawa efektywności systemu podatkowego. Utrzymywanie się się deficytu strukturalnego jest z reguły krytykowane. Utrzymywanie zrównoważonego salda strukturalnego (czyli deficyt pojawia się tylko na skutek wahania koniunktury) umożliwia połączenie stabilizacyjnej polityki antycyklicznej ze średniookresowym zrównoważeniem finansów publicznych.

Wykorzystując ten miernik, opracowana następujące reguły budżetowe:

- zrównoważonego budżetu skorygowanego o wahania cykliczne - polega na utrzymywaniu w każdym roku cyklu zbilansowanego salda strukturalnego (skorygowanego o wahania cykliczne). Oznacza to, że w okresie ożywienia niezbędne jest wypracowanie nadwyżki budżetowej, równej cyklicznemu komponentowi salda budżetowego. Dzięki temu w okresie recesji będzie mógł istnieć deficyt (tylko na poziomie cyklicznym).

- budżetu zrównoważonego w ramach cyklu koniunkturalnego - różni się od ww. że ograniczenie dotyczące deficytu nie odnosi się do każdego roku budżetowego, lecz do pełnego cyklu koniunkturalnego. Pozwala więc na dowolne kształtowanie deficytu w danym roku, pod warunkiem że w ciągu całego cyklu koniunkturalnego suma deficytów budżetowych nie będzie wyższa od sumy nadwyżek budżetowych. W rezultacie zapewnia się długookresową płynność finansową, pozostawiając miejsce na dyskrecjonalną politykę fiskalną.

6

---