Jabłońska Bonca J Wstęp do prawoznawstwa Skrypt [2008]

Wstęp do prawoznawstwa

J.Jabłońska-Bonca

rok akademicki 2007/2008

autor skryptu: Artur Górski, Michał Gawroński

1. Aksjologiczne kryterium obowiązywania prawa a tzw. cywilne nieposłuszeństwo

Aksjologiczne kryterium obowiązywania prawa to jeden z kilku pojęć obowiązywania prawa.

Do powyższego kryterium obowiązywania prawa zalicza się:



ujęcie aksjologiczne



ujęcie realistyczne



ujęcie formalne (tetyczne)

Ujęcie aksjologiczne - obowiązują jedynie normy zgodne z podstawowymi wartościami lub

normami moralnymi, inne to tylko ustawowe bezprawie; większym uznaniem cieszy się

umiarkowane podejście uznające obowiązywanie aksjologiczne jako pomocnicze w stosunku do

ujęcia formalnego

Ujęcie realistyczne (socjologiczne, behawioralne) - występowanie w masowej skali zjawiska

zgodności zachowań adresatów norm z tymi normami, norma nie obowiązuje jeśli stwierdzi się

masowe zachowania niezgodne z dyspozycjami norm lub niestosowanie sankcji przez kompetentne

organy (desuetudo, czyli odwyknienie - długotrwałe nieprzestrzeganie lub niestosowanie normy,

nie dotyczy przepisów)

Ujęcie formalne (tetyczne) - norma (przepis) obowiązuje, gdy została właściwie ustanowiona

(przez kompetentny organ i we właściwym trybie) i ogłoszona, nie zawiera sprzeczności, które nie

mogą być usunięte za pomocą reguł kolizyjnych, nie została uchylona ani uznana za sprzeczną z

innymi aktami normatywnymi przez Trybunał Konstytucyjny.

Cywilne nieposłyszeństwo:

Przestrzeganie prawa - zachowanie adresata normy zgodne z jej dyspozycją w warunkach

wskazanych w hipotezie, jest obowiązkiem wszystkich adresatów norm; nieprzestrzeganie prawa

może polegać na zachowaniu contra legem (naruszenie, złamanie prawa przez działanie lub

zaniechanie niezgodne z dyspozycją normy; (szczególnym przypadkiem jest obywatelskie

nieposłuszeństwo) lub preater legem (nadużycie, czyli postępowanie zgodne z literalnym

brzmieniem przepisu, ale sprzeczne z zasadami współżycia społecznego czy społeczno-

gospodarczym przeznaczeniem rzeczy lub obejście, omijanie prawa, czyli osiągnięcie celu

zabronionego przez jedną normę poprzez zachowanie pozornie zgodne z inną normą przy

wykorzystaniu luk w prawie, wykładni rozszerzającej czy wykorzystywanie niejasności języka)

Obowiązek cywilnego nieposłuszeństwa:

Tylko niewiele ustaw zasadniczych formułuje obowiązek zupełnie inny w treści do wszystkich

pozostałych, stanowiący, w moim przekonaniu, ukoronowanie systemu społecznego ludzi wolnych

i odpowiedzialnych. Obowiązek ten zwany też jest prawem. Chodzi o obywatelski

obowiązek/prawo do cywilnego nieposłuszeństwa wobec bezprawnego działania przedstawicieli

władzy publicznej.

Jakże zrozumiale dla osób żyjących przez lata pod prawem narzucanej tyranii brzmi następujący

fragment Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki z 1776 r.: ,,Rozwaga

wprawdzie nakazuje, ażeby rządy dawno ustanowione nie były zmieniane dla błahych

i przemijających powodów; doświadczenie wskazuje również, że ludzkość jest bardziej skłonna

znosić zło niż odzyskiwać swoje prawa przez obalenie form rządów, do których przywykła, jeżeli

jednak długie pasmo nadużyć i uzurpacji zmierzających niezmiennie do jednego celu ujawnia

zamiar ujarzmienia ludzi pod absolutnym despotyzmem, wtedy jest ich prawem, jest ich

obowiązkiem zrzucenia takiego rządu i ustanowienie nowych strażników ich przyszłego

bezpieczeństwa...". Kilkanaście lat później, w 1793 r. w Konstytucji Francji znajdujemy

następującą normę postępowania: ,,Kiedy rząd narusza prawa ludu, insurekcja jest dla ludu i dla

każdej jego części najświętszym prawem i najniezbędniejszym obowiązkiem". Podobną normę

zawiera Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, która we wstępie głosi: ,,Zważywszy że jest

istotne, aby prawa człowieka były chronione przez przepisy prawa, tak aby człowiek nie musiał,

doprowadzonych do ostateczności, uciekać się do buntu przeciw tyranii i uciskowi". Myśli te nie

były naturalnie obce największym umysłom; oto co pisze św. Tomasz z Akwinu, często w tym

miejscu przytaczany: ,,Człowiek jest zobowiązany do posłuszeństwa władzom świeckim, w miarę

jak tego wymaga porządek sprawiedliwości. Dlatego jeśli władca nie ma prawa do sprawowania

władzy, ale ją sobie przywłaszczy albo nakazuje coś niesprawiedliwego, podwładni nie są

obowiązani słuchać go, chyba przygodnie dla uniknięcia zgorszenia lub

niebezpieczeństwa" (Summa Theologica. Cnoty społeczne pokrewne sprawiedliwości, Londyn

1972, t. 20).

W ciągu ostatnich dwóch stuleci Amerykanie poświęcili najwięcej uwagi obowiązkowi/prawu do

obywatelskiego nieposłuszeństwa (ich dorobek przybliża naszemu czytelnikowi praca W. Langa

i J. Wróblewskiego, Sprawiedliwość społeczna i nieposłuszeństwo obywatelskie w doktrynie

politycznej USA, Warszawa 1984, PWN).

Cywilne nieposłuszeństwo, aby pozostało ,,cywilne", będąc

(1) dokonanym jawnie i publicznie naruszeniem prawa,

(2) świadomym protestem przeciwko uznanemu za niezgodną z konstytucją lub elementarnymi

normami moralnymi, przeciwko instytucji społecznej lub politycznej, zwyczajowi lub praktyce

popieranej przez państwo,

(3) aktem zmierzającym do poprawy (a nie obalenia) porządku prawnego,

nie może przybierać form przemocy, a sprawca gotów jest poddać się karze.

Wyrzeczenie się przemocy dotyczy także przedstawicieli władzy totalitarnej. Doskonale rozumieli

to ludzie podziemnej ,,Solidarności"; gdy tymczasem niektórym urzędnikom władz stanu

wojennego tak zależało na kompromitacji demokratycznej opozycji, że uciekali się do prób

tworzenia grup prowokatorów, usiłujących organizować akty terroru, na szczęście nieudane.

Podporządkowanie się moralnemu obowiązkowi powstrzymania się przed kolaboracją z tyranią

przejawia się w dwojaki sposób. Niewielu prowadzi czynną działalność konspiracyjną. Są to

przywódcy w walce duchowej. Wytaczanie wojny walce duchowej przy użyciu policji i wojska,

cenzorów czy dyspozycyjnych intelektualistów jest dla władzy ,,równie śmieszne, co zgubne" (N.

Davies, Boże igrzysko. Historia Polski, Kraków 1991). Natomiast postawą dużej części zwykłych,

już nie tak odważnych ludzi, jak obserwujemy to na ziemiach polskich w XIX wieku i w Polsce

Ludowej w latach 1948-1956 i po wprowadzeniu stanu wojennego, było wycofanie się z życia

publicznego. W PRL, w której państwo było monopolistą w wielu dziedzinach życia

gospodarczego, to wycofanie się obejmowało gospodarkę, w której każdy jednostkowy czy

grupowy sukces był marnowany lub zawłaszczany przez partyjną propagandę Powodowało to

w reakcji zwrotnej niemożliwą do przełamania bierność ludzi w życiu gospodarczym, która

przyczyniła się walnie do bezkrwawego w końcu wyczerpania się sił witalnych komunizmu. Zakres

jawnego oporu w Polsce lat osiemdziesiątych był jednak na tyle szeroki, że władza spenalizowała

samo nieposłuszeństwo obywatelskie (słynny art. 282a kodeksu karnego - obszernie pisze na ten

temat L. Falandysz: Nieposłuszeństwo obywatelskie a oceny prawnokarne, ,,Studia Iuridica", 1992,

t. 19).

Cywilne nieposłuszeństwo wobec władz demokratycznie ustanowionych jest zgoła innym

zagadnieniem. W razie zagrożenia lub naruszenia jakiegoś prawa czy wolności, obywatel

państwa praworządnego i stabilnego wcale nie musi okazywać nieposłuszeństwa prawu. Aby

bronić swego interesu naruszonego przez urzędnika władzy publicznej, może on (lub jakaś

grupa) zażądać przywrócenia prawa przed niezawisłym i bezstronnym sądem. Okazując

zatem posłuszeństwo regułom gry przyjętym w takim państwie może on najtaniej

i najszybciej, a przede wszystkim najtrwalej dojść tego uprawnionego interesu. Tak więc

moralny obowiązek przeciwstawienia się tyranii, w demokratycznym państwie prawa

zamienia się w dostępną każdemu na równych prawach możliwość ochrony naruszonego

prawa przed sądem. Nie oznacza to jednak wcale, że w takim państwie nie obserwujemy

masowych form obywatelskiego nieposłuszeństwa czy mniej lub bardziej spektakularnych

aktów jednostkowych. Amerykański filozof prawa, Richard Brandt postrzega to w kategoriach

korzyści społecznej ,,w wyróżnianiu ludzi, którzy odmawiają posłuszeńStwa w stosunku do

niektórych praw na własne ryzyko. Nawet w konstytucyjnej demokracji, członkowie ciała

ustawodawczego są często nienależycie wykształceni, ulegają przesądom i dbają przede wszystkim

o własne interesy. Potulność obywateli w wiernym przestrzeganiu każdego prawa, które uchwala

ciało ustawodawcze, stanowi zaproszenie członków legislatywy do obwieszczania własnych

przesądów jako obowiązujących praw" (w przytoczonej tu już książce Langa i Wróblewskiego,

s. 158-9).

Najszerszym ostatnio tego przejawem były protesty młodzieży krajów zachodnich przeciwko

wojnie i społeczeństwu konsumpcyjnemu w latach sześćdziesiątych, z ich kulminacją w roku 1968.

W wielu krajach, zwłaszcza biednych, mających w dodatku kruchą jeszcze strukturę

demokracji strajk polityczny, z obowiązkiem udziału w nim wszystkich członków związku

zawodowego, staje się cywilną formą nieposłuszeństwa. Strajk taki, nawet gdy jego przywódcy

deklarują także cele ekonomiczne, skierowany jest głównie przeciwko władzy publicznej. Jego

celem może być wymuszenie zmiany strategii gospodarczej, stąpienie lokalnego czy stołecznego

polityka, czy podjęcie lub zablokowanie jakiejś inicjatywy ustawodawczej. Trudno też wyobrazić

sobie jakiekolwiek społeczeńStwo demokratyczne bez pojawienia się jednostkowych aktów

nieposłuszeństwa obywatelskiego. Jesienią 1992 roku jest nim w Polsce casus Gałuszki. Władze nie

mogły więcej uczynić dla dowartościowania i rozpropagowania jego postawy niż skazać go na

uwięzienie za motywowaną względami religijnymi odmowę odbycia służby wojskowej.

Gdy mówimy o obowiązku/prawie do cywilnego nieposłuszeństwa nie sposób pominąć

szczególnie trudnej sytuacji, w jakiej znajdują się stróże prawa (policjanci, strażnicy

więzienni), gdy otrzymują od przełożonego rozkaz wyraźnie sprzeczny z prawem, na przykład

strzelania do pokojowego zgromadzenia ludzi, sfałszowania lub zniszczenia dowodu

przestępstwa, umieszczenia więźnia w celu z ludźmi wyraźnie wrogo do niego nastawionymi

itp. stróż prawa w kraju, którego konstytucja milczy na temat cywilnego nieposłuszeństwa,

może wypełnić swój obowiązek wobec prawa przez powołanie się na wspomniany wyżej wstęp

do Powszechnej Deklaracji oraz na przyjęte przez Zgromadzenie ONZ w 1991 r. ,,Podstawowe

zasady użycia siły oraz broni palnej przez funkcjonariuszy porządku prawnego", które w zasadzie

25 nakazują każdemu państwu wydanie ustaw dających tym funkcjonariuszom możliwość odmowy

wykonania rozkazu użycia siły lub broni palnej, jeżeli prowadziłoby to do naruszenia porządku

prawnego. Taki obowiązek nieposłuszeństwa służbowego wobec bezprawia stanowi jedną

z gwarancji państwa prawa. Chroni on obywateli przed przestępczymi rozkazami przełożonych,

kryjących się za plecami szeregowych policjantów czy żołnierzy. Klasycznym u nas przykładem

takiego przestępczego rozkazu wykonanego przez niżej stojących ,,egzekutorów", bez ich prawa do

nieposłuszeństwa wobec bezprawia poleceń przełożonych było zbrojne zdobycie w grudniu 1981 r.

kopalni ,,Wujek" i zamordowanie jej dziewięciu górników.

2. Desuetudo a obowiązywanie prawa w sensie behawioralnym

Ujęcie realistyczne (socjologiczne, behawioralne) - występowanie w masowej skali zjawiska

zgodności zachowań adresatów norm z tymi normami, norma nie obowiązuje jeśli stwierdzi się

masowe zachowania niezgodne z dyspozycjami norm lub niestosowanie sankcji przez kompetentne

organy (desuetudo, czyli odwyknienie - długotrwałe nieprzestrzeganie lub niestosowanie normy,

nie dotyczy przepisów)

Desuetudo – odwyknienie.

Przez desuetudo rozumie się zjawisko długotrwałego niestosowania lub nieprzestrzegania normy.

Za objęte desuetudo uznaje się normy:



sankcjonowane jeśli mimo pojawienia się warunków określonych w tej hipotezie adresaci

pierwotni nie zachowują się zgodnie z dyspozycją tej normy.



sankcjonującą jeśli mimo naruszenia normy sankcjonowanej adresat wtórny (organ państwa)

nie korzysta ze swoich kompetencji i nie stosuje sankcji. Uznaje się wówczas, że państwo

straciło zainteresowanie dla tych norm, przestało je chronić swoim przymusem w związku

z czym norma taka przestała obowiązywać.

3. Co to znaczy, że akt wchodzi w życie?

Akt prawodawczy (źródło prawa) w systemie prawa ustawowego to tekst wyrażony w postaci

przepisów prawnych, wprowadzający do systemu nowe obowiązujące normy, albo zmieniający czy

uchylający dotychczasowe. Może to być władczy akt jednostronny (np. ustawa parlamentu,

rozporządzenie ministra), akt powstający w drodze umowy dwóch albo wielu podmiotów,

upoważnionych do prawotwórstwa (np. zbiorowy zakład pracy, umowa międzynarodowa)

Co do zasady prawo (wewnątrzkrajowe) obowiązuje na całym terytorium państwa, którego władze

je ustanowiły lub sankcjonują (w przypadku prawa zwyczajowego); może też obowiązywać na

części terytorium (prawo miejscowe); obowiązuje zasada terytorialności

Osoba znajdująca się na terytorium danego kraju podlega jego jurysdykcji (wyjątkiem jest np.

personel dyplomatyczny); elementem prawa wewnętrznego po ratyfikacji stają się postanowienia

umów międzynarodowych, niekiedy też dopuszcza się stosowanie na ter. danego kraju prawa

obcego (zasada osobowości), specyficzny charakter ma prawo wspólnotowe,

Prawo obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie wcześniej niż od dnia

opublikowania (w Polsce zwykle po 14 dniach od promulgacji); czas dzielący opublikowanie od

wejścia w życie to vocatio legis; w wyjątkowych okolicznościach legislator dopuszcza retroakcję

(gdy prawo wiąże się z nagrodami lub korzyściami); z reguły prawo obowiązuje bezterminowo,

wyjątkiem jest np. ustawa budżetowa; koniec obowiązywania normy może nastąpić w wyniku

przepisów derogacyjnych, desuetudo czy zasady lex posterior derogat legi priori (łac. akt późniejszy

uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego).

4. Wyjątki od zasady lex retro non agit

Lex retro non agit - jedna z zasad prawa rzymskiego - prawo nie działa wstecz, określana również

jako zasada nieretroakcyjności prawa (retroactio - wsteczna moc obowiązywania aktu

normatywnego). Ustawodawca nie może ustanawiać przepisów prawa, które wiązałyby skutki

prawne ze zdarzeniami prawnymi mającymi miejsce w przeszłości. Prawo musi być przewidywalne

i budzić zaufanie a podmiot prawa musi mieć pewność, że w danej sytuacji postępuje zgodnie lub

niezgodnie z obowiązujacym prawem. W prawie polskim zasadę tę wyraża np. art. 3 k.c.: Ustawa

nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.

Odstępstwa i wyjątki:



akty prawne obowiązują do czasu uchylenia przez inne, później wydane akty normatywne –

(derogatio). Nowo wydany akt zawiera tak zwane klauzule derogacyjne, uchylające przepisy

prawa obowiązujące w danej dziedzinie. Niektóre klauzule pozostawiają w mocy pewne

grupy przepisów.



istnieją także tzw. Akty czasowe – ustanawiające dokładnie czas w przeciągu którego

obowiązują



desuetudo – czyli zwyczaj negatywny, uchyla moc obowiązującą norm, przepis nie

stosowany, uważa się za nie obowiązujący

5. Przepisy kolizyjne

Podział przepisów:



przepisy derogacyjne zamieszczane są postanowieniach końcowych aktu normatywnego

(Kodeksu, ustawy), uchylają dotychczas całości lub części pewne dotychczas obowiązujące

przepisy prawne regulujące jakiś obszar stosunków społecznych. Uchylone w całości lub

w części przepisy mogą, ale nie musza być zastępowane przez nowe;



przepisy kolizyjne, ich zadaniem jest rozstrzyganie, który z systemów prawnych

jednocześnie obowiązujących na terenie danego państwa będzie miał zastosowanie

w konkretnym przypadku;



przepisy przejściowe (intertemporalne) - rozstrzygają o sposobie postępowania z pewnymi

zaistniałymi stanami faktycznymi (zdarzeniami) powstałymi pod rządami starego prawa,

a podlegającymi już prawnej ocenie nowym przepisom, wówczas, gdy stare przepisy

zastąpiono nowymi;

6. Reguły kolizyjne a obowiązywanie prawa

Reguły kolizyjne:

lex superior derogat legi inferiori (ustawa wyższa hierarchicznie deroguje niższą)

lex posterior derogat legi priori (ustawa późniejsza deroguje wcześniejszą)

lex specialis derogat legi generalis (ustawa specjalna deroguje generalną)

Obowiązywanie prawa.

Kryteria obowiązywania, które są przyjmowane przez tak zwaną prawniczą koncepcję

obowiązywania prawa. Wskazanie na to, że jest tych kryteriów 5:

Pierwsze z tych kryteriów, to kryterium ustanowienia, a mianowicie, kryterium tetyczne. Nazwano

te kryteria subkryteriami, dlatego że składają się łącznie na kryterium obowiązywania tzn.

pozwalają na stwierdzenie, czy dana norma obowiązuje, czy też nie w systemie, a zatem te kryteria

łącznie stanowią kryterium obowiązywania prawa. Kryterium obowiązywania danej normy,

oczywiście mamy tu na myśli kryterium obowiązywania w sensie relatywnym, w sensie tzw.

Systemowym a nie w sensie absolutnym. Pierwsze kryterium, tetyczne, które to stwierdza że norma

została ustanowiona przez kompetentny organ. Po to żeby stwierdzić czy kryterium to zostało

spełnione, czy też nie, musimy dokonać pewnego porównania, a mianowicie porównania procedury

i sposobu działania pracodawcy z normami określającymi zarówno kompetencje prawodawcy jak

i z normami określającymi procedurę prawotwórstwa. Dopiero tego typu operacja pozwoli

na stwierdzenie czy dana norma obowiązuje, czy też nie z pkt. widzenia spełnialności tego

kryterium. Kryterium drugie, to jest kryterium odwołujące się do procedury uchylenia normy,

a mianowicie to kryterium mówi tyle: norma obowiązuje o ile nie została uchylona, w sposób

wyraźny lub dorozumiany, czyli innymi słowy norma nie została zderogowana formalnie bądź

poprzez derogację dorozumianą. Derogacja jest to uchylenie normy, otóż jeżeli weźmiemy pod

uwagę jakiś tekst prawny, to bardzo często, znajdziemy w nim rozdział dotyczący tzw. przepisów

końcowych. W tych rozdziałach w których znajdują się przepisy końcowe, poza innymi przepisami,

tzn. przepisami dotyczącymi innych materii, znajdują się także tzw. Klauzule derogacyjne, czyli

przepisy uchylające jak i inne przepisy. Otóż było już mówione częściowo o tym, przy okazji

dogmatyki prawa i możliwości spełnienia celu dogmatyki prawa mówiąc, że ten cel nigdy nie

zostanie spełniony, dlatego że stale pojawiają się we systemie, nowe akty prawne, czyli stale

pojawia się nowa regulacja. Możliwość wprowadzenie tej nowej regulacji zależy niejako z uwagi na

pewne wymogi także odnoszone do samego systemu prawa. Przede wszystkim wymóg

niesprzeczności i wymóg zupełności, ale zwłaszcza niesprzeczności, zależy od umiejętnego

uchylenia dotychczasowej regulacji prawnej tzn. jeżeli wprowadza się nowa regulację prawną to

należy coś zrobić ze starą regulacją prawną. Najczęściej dokonuje się uchylenia startej regulacji

prawnej w części bądź w całości i przepis zawarty w przepisach końcowych, który właśnie uchyla

części bądź w całości jakąś inną regulację prawną, nazywane jest przepisem uchylającym. Tego

typu przepisy znajdują się w rozdziale, „przepisy końcowe tekstu prawnego”. To uchylenie

skutkuje, ustaniem obowiązywania tych przepisów, które zostały uchylone. Klauzule derogacyjne

zawarte w postaci przepisu uchylającego w tekstach prawnych, zazwyczaj są stosunkowo skrótowo

formułowane, wystarczy powiedzenie „tracę moc” i następnie ustawa wymienia te teksty prawne,

które straciły moc. Utrata mocy oznacza w gruncie rzeczy, utratę mocy obowiązującej, a zatem

utratę obowiązywania. Te klauzule są zazwyczaj sformułowane w ten sposób że podają datę, od

której stara regulacja traci moc, lecz nie zawsze jest tak że ta data będzie jednakowa np. dla

wszystkich regulacji, czy jednakowa dla wszystkich części aktów. Nie zawsze będzie tak że to

będzie data, ponieważ czasem będzie tak że wejście w życie jednego akty, będzie związane

z uchyleniem innego akty, a uchylenie tamtego innego aktu (ponieważ będzie zbyt obszerna),

będzie zależało także od wejścia w życie innego aktu, w związku z tym często trzeba

przeprowadzić, może nie trudną ale, żmudną operację ustalania dat, po to aby stwierdzić od kiedy

jakaś część akty, która po uchyleniu została jednocześnie wprowadzona. Przy czym zazwyczaj jest

tak, i tak być powinno, że nie ma takiego okresu czasu, który by pozostał bez regulacji tzn. uchyla

się obowiązywanie jednej regulacji, w tym momencie wchodzi w życie druga regulacja. To

oczywiście niesie ze sobą cały szereg dodatkowych problemów związanych z tym jak oceniać np.

stany rzeczy, które trwają, powstały pod rządami starej regulacji, a trwają nadal pod rządami nowej

regulacji. Regulacja będzie miała zastosowanie, czyli który tekst, jak oceniać postępowania, np.

wszczęte pod rządami starej regulacji, a trwające dalej i kończącej się pod rządami nowej regulacji,

co się stanie np. gdy się zmieni kodeks karny w trakcie, gdy trwa proces, to jest cały szereg

problemów z wprowadzeniem tejże nowej regulacji.

Drugi typ derogacji, obok derogacji formalnej, to jest tzw. Derogacja dorozumiana. Otóż derogacja

dorozumiana jest to uchylenie obowiązywanie jakiejś normy, poprzez zastosowanie odpowiednich

reguł kolizyjnych. Zauważając przy omawianiu kwestii metodologicznych związanych z dogmatyką

prawa a zwłaszcza przy omawianiu wzorca metodologicznego adekwatnego do dogmatyki prawa.

Mówiliśmy wówczas ze jeśli chodzi o postęp metodologiczny w dogmatyce prawa, to w gruncie

rzeczy, takiego postępowania metodologicznego nie notujemy dlatego, że prawnicy posługują się

ciągle tymi samymi metodami w odniesieniu do tekstu, one są nieznacznie z upływem czasu coraz

bardziej doprecyzowane, ale nie zmienia się ich istota. Te reguły kolizyjne są jednym z przykładów

tego typu metod prawniczych stosowanych przez bardzo długi okres czasu. Są oparte na pewnych

kryteriach, odwołujących się do systemu prawa, do konstrukcji systemu prawa. Pierwsza z tych

reguł opiera się na kryterium

hierarchiczności

, czyli podrzędności, nadrzędności hierarchicznej,

funkcjonującej pomiędzy normami, tzn. na tym że jedna norma jest hierarchicznie wyższa od innej

normy. W oparciu o to kryterium, konstruowana jest tzw. Reguła lex superior (zniesienie prawa).

Ta reguła brzmi lex superior derogat legi interiori, czyli norma wyższego rzędu, uchyla normę

niższego rzędu. Drugie z kryteriów, na których oparta jest kolejna reguła kolizyjna, to jest

chronologiczne

, i to kryterium, pozwala na sformułowanie reguły lex posterior derogat legi priori

(norma późniejsza uchyla wcześniejszą). Trzecie z kryteriów -

merytoryczne

, opiera się na treści,

porównaniu i odwołaniu się do treści norm prawnych, to kryterium brzmi lex speciali derogat legi

generali (norma szczegółowa uchyla normę ogólną). To są trzy podstawowe reguły kolizyjne,

oparte o trzy kryteria, więc: kryterium hierarchiczne, kryterium czasowe (czasu wydania normy)

i kryterium treści normy. Otóż te reguły kolizyjne, znajdują zastosowanie w pewnych szczególnych

sytuacjach, to jest w sytuacji colisinori i dlatego te reguły nazywają się regułami kolizyjnymi.

Sprzeczność nawiązuje wprost do pojęcia sprzeczności logicznej, w związku z tym pojęcie

logicznej sprzeczności odnoszącej się do zdań ma także zastosowanie do sprzeczności logicznej

i sprzeczności bezlogicznej, odnoszącej się do norm, czy ta sprzeczność pomiędzy normami jest

taką samą sprzecznością jak sprzeczność między zdaniami, ponieważ ta między zdaniami jest

logiczna. Dlatego też zdania te mogą być rozpatrywane pod względem wartości logicznych, prawdy

i fałszu.

Z tego między innymi powodu, wygodniej jest się posłużyć pojęciem kolizji i normy, które jest

jakby neutralne z tego pkt. widzenia ale w związku z tym możemy powiedzieć tak, że reguły

kolizyjne stosujemy do tych wszystkich sytuacji, gdzie, czy też w których normy znajdą się

w określonej kolizji. Biorąc to wszystko pod uwagę musimy dodać jedno, że pojęcie kolizji jest

pojęciem stosunkowo nowym i posługują się nim wszyscy Ci, którzy maja świadomość tych

problemów, pewnego zobowiązania filozoficznego, jeżeli się posługujemy pojęciem sprzeczności.

Natomiast w tradycyjnym prawoznawstwie, oczywiście spotykamy z pojęciem sprzeczności norm

w związku z tym, jeżeli tak to jest tradycyjnie ujmowane, że normy nie są sprzeczne. Sprzecznością

nazywamy pewną kolizję. Jeśli uczynimy takie zastrzeżenie to możemy powiedzieć że możemy

mieć do czynienia z dwoma typami tych sprzeczności czy też kolizji. Po pierwsze może to być tzw.

Sprzeczność abstrakcyjna. Po drugie tzw. Sprzeczność konkretna, czyli normy mogą kolidować ze

sobą w ten sposób abstrakcyjny bądź w sposób konkretny. Normy te kierowane do tego samego

adresatów, czyli posiadające identyczną hipotezę. Hipoteza to jest ta część normy, która określa

adresata. Wtedy mamy do czynienia ze sprzecznością abstrakcyjną czyli np. do studentów, kiedy

dwie normy będą skierowane do tego samego kręgu adresatów, ale odmiennie będą określały

sposób ich postępowania. Czyli sprzeczność abstrakcyjna polega na rażącym nakazaniu adresatom

dwóch diametralnie różnych czynności. Sprzeczność konkretna zachodzi wówczas, gdy: po

pierwsze nie zachodzi sprzeczność abstrakcyjna, a po drugie z praktycznych względów dwóch

norm nie da się jednocześnie zastosować, ze względów praktycznych. Zawsze musi być tak, że

tylko jedna z kolidujących norm może obowiązywać, druga nie obowiązuje. Jedna z dwóch

kolidujących norm jest wyższego rzędu hierarchicznego, druga niższego, np. jedna jest normą

ustawy, a druga normą rozporządzenia i zachodzi między nimi kolizja, na podstawie reguły lex

superior derogat legi imperiori, czyli będzie obowiązywała norma ustawowa. To samo będzie miało

miejsce w przypadku kolizji norm, jeżeli będą one równe hierarchicznie. Kolizje mogą nastąpić

pomiędzy normami, które należą do tego samego szczebla hierarchicznego np. normami ustaw,

bądź normami rozporządzeń, mogą kolidować ze sobą dwie normy dwóch rozporządzeń, albo dwie

normy tego samego rozporządzenia. Wtedy nie można zastosować dyrektywy lex superior

odwołującej się do kryterium hierarchicznego. Normy zostały wydane w różnym czasie, wtedy da

nam to możliwość posłużenia się regułą kolizyjną lex posterior derogat legi priori, czyli norma

ustanowiona później uchyla moc wiążącą normy ustanowionej wcześniej. Wtedy będzie

obowiązywała norma późniejsza, tak będzie w aktach wydanych w różnym czasie, ale może być

tak, że będą kolidowały ze sobą normy zawarte w jednym akcie. Wówczas będziemy mieli obie

normy wydane w tym samym czasie, ale nie będziemy mogli zastosować reguły opartej na

następstwie czasowym, wtedy być może będzie pomiędzy nimi różnica mimo że będą sprzeczne,

w sposobie sformułowania, tzn. w treści, jedna będzie normą ogólną, formułującą pewną zasadę,

a inna będzie normą szczególną. Jeżeli będą kolidowały, to na zasadzie lex speciali derogat legi

generali, będzie obowiązywała ta szczególna. W każdym przypadku, każda z tych reguł prowadzi

do stwierdzenia że jakaś norma obowiązuje, a jakaś inna nie obowiązuje. Reguły lex posterior i lex

speciali mogą same ze sobą wejść w kolizje. W sytuacji kiedy z jednej strony mamy do czynienia

z normą późniejszą i ogólną, a z drugiej strony z normą wcześniejszą i szczegółową. W takiej

sytuacji zastosowanie reguły lex posterior derogat legi priori, czyli norma późniejsza uchyla normę

wcześniejszą, powinniśmy uznać, że obowiązuje późniejsza, ale na podstawie reguły lex speciali

czyli norma szczegółowa uchyla normę ogólną, powinna zostać zastosowana szczegółowa, która

została wydana wcześniej, a na podstawie innej reguły, że obowiązuje norma ogólna, bo została

wydana później. To prowadzi do sytuacji, w której nie możemy jednoznacznie określić, która z tych

dwóch kolidujących norm obowiązuje. Stąd też jest metaderektywa, metareguła kolizyjna, która

odnosi się do reguł kolizyjnych i która mówi lex posterior generali non derogat legi priori speciali,

czyli norma późniejsza główna nie uchyla normy wcześniejszej szczegółowej, a zatem obowiązuje

wcześniejsza szczegółowa. Ta reguła wprowadza nam hierarchie, : po pierwsze, najistotniejsze

kryterium to kryterium hierarchiczne, na którym opiera się reguła lex superior, po drugie ta reguła

przesądza o tym że ważniejsze jest kryterium treściowe. Po trzecie kryterium czasowe. Derogacja

dorozumiana jest formalna, czyli nie odbywa się poprzez przepis ustanawiający klauzulę

derogacyjną w tekście prawnym, ale poprzez odpowiednie reguły wypracowane przez praktyke

prawniczą. Pewnego rodzaju swoistymi regułami pozwalającymi na ustalenie obowiązywania są

tzw. Przepisy przejściowe, bądź intertemporalne, czyli między czasowe. Są to przepisy, które się

formułuje wówczas kiedy wprowadza się nową regulację intertemporalną. Typowym przykładem

przepisu międzyczasowego jest standardowa reguła przepisu karnego, w razie wątpliwości, czy ma

być stosowane prawo dotychczasowe czy kodeks karny, stosuje się kodeks karny. Innym typem

tego rodzaju reguł pozwalających na ustalenie obowiązywania jest tzw. Reguła lex misior. Ta

zasada zazwyczaj formułowana jest w obrębie regulacji karnej, stwierdza tak: jeżeli w czasie

orzekania, obowiązuje ustawa inna, niż w czasie popełnienia przestępstwa stosuje się ustawę nową,

jednakże należy stosować ustawę obowiązującą, poprzednią jeżeli jest ona względniejsza

(łagodniejsza) dla sprawcy. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie

popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą,

poprzednio, jeżeli jest ona względniejsza dla sprawcy. „Zasada miłosierdzia” obowiązuje o ile nie

jest surowsza dla sprawcy, czyli zasady prawa karnego zmierzają raczej w kierunku ochrony prawa

jednostki wobec państwa.

Przejdźmy do omówienia trzeciego kryterium, otóż trzecie kryterium, kryterium hierarchiczności.

Norma jakaś obowiązuje jeśli nie jest sprzeczna z norma wyższą. Stąd też to kryterium, że norma

nie jest sprzeczna z normą wyższą wyodrębnia się w postaci pewnego odrębnego kryterium.

Czwarte kryterium, norma obowiązuje wtedy gdy nie została uchylona w drodze des titudo to jest

niestosowanie jakiejś normy w długim okresie czasu. Jest margines norm, które są nie stosowane.

Kryterium piąte, to jest kryterium aksjologiczne – norma jakaś obowiązuje jeśli spełnia kryterium

aksjologiczne. Kryterium to nawiązuje do koncepcji prawa natury – zgodności prawa z określonymi

wartościami. Jest to kryterium sporne.

7. Sprzeczności w prawie i sposoby ich usuwania

Rodzaje sprzeczności (kolizji norm prawnych):



logiczna – w treści jednej normy jest nakaz a w drugiej zakaz;



przeciwieństwo logiczne – dyspozycja jednej normy że zawarty jest w niej nakaz

a w drugiej zawarty jest zakaz innego postępowania;



prakseologiczna – sytuacja kiedy działając zgodnie z dyspozycją jednej normy nie możemy

ustalić zaistnienia skutków przewidzianych w drugiej normie

Reguły kolizyjne – usuwanie sprzeczności:

a) I stopnia – usuwanie prostych sprzeczności



hierarchiczności – wybieranie norm wyższego rzędu przy usuwaniu sprzeczności; „lex

superior derogat legi inferiori” (norma wyższa uchyla normę niższą);



merytoryczna (szczegółowości) – wybór normy szczególnej nad ogólną; „lex specialis

derogat legi generali” (norma szczegółowa uchyla normę generalną);



temporalna (czasowości) – wybór normy późniejszej na wcześniejszą; „lex posterior derogat

legi priori” (norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą).

b) II stopnia – metareguły kolizyjne (kolizja między regułami kolizyjnymi)

Konflikt między regułą hierarchiczności a regułą merytoryczną

Dochodzi do niego, gdy jedna z norm sprzecznych treściowo jest normą wyższą i jednocześnie

normą ogólną, druga zaś normą szczegółową niższego rzędu. Przy rozstrzyganiu takiej kolizji

ponownie dominuje reguła hierarchiczności. Norma wyższa, mimo że ogólna uchyli normę niższą,

chociaż szczegółową

Konflikt między regułą hierarchiczności i temporalną

Wtedy, gdy mamy dwie normy prawne, z których jedna jest wyższą i została wydana wcześniej,

druga zaś jest niższą i została wydana później. Normy te są sprzeczne treściowo. Przy rozstrzyganiu

pierwszeństwo zawsze ma reguła hierarchiczna. Norma wyższa pomino że wcześniejsza uchyla

normę niższą mino że późniejszą

Konflikt między regułą merytoryczna i temporalną

Konflikt między normą wydaną wcześniej a zarazem szczegółową oraz normą ogólną wydaną

później (obie normy są tego samego stopnia). Należy w takim przypadku stosować regułę

merytoryczną, czyli norma szczegółowa mino, że wcześniej wydana uchyla normę ogólną wydaną

później.

8. Luki w prawie i sposoby ich usuwania

Statyka i dynamika stosunków społecznych jest najczęstszą przyczyną tego, że prawodawca czegoś

nie przewidział, a co za tym idzie nie uregulował w obowiązującym prawie.

Zjawisko luki w prawie ma miejsce wówczas, gdy w obowiązującym prawodawstwie brak jest

normy, która mogłaby być zastosowana w jakimś konkretnym przypadku. Brak ten może być

powodowany różnymi sytuacjami, stąd wyróżnimy trzy rodzaje luk w prawie:



luka aksjologiczna (ocena, wartościująca lub luka de lege ferenda) zachodzi, gdy

ustawodawca nie uregulował (nie nakazał i nie zakazał) określonego zachowania, mimo że

ktoś uważa na gruncie ocen, których jest zwolennikiem, że dane zachowanie powinno być

przedmiotem regulacji prawnej, np. jakiś czyn powinien być uznany za przestępczy,



luka logiczna występuje. gdy many do czynienia z dwoma sprzecznymi normami prawa

istniejącymi w systemie prawa i normy te nie dają się ze sobą pogodzić, a regulują ten sam

stan faktyczny. Te sprzeczne normy regulujące ten sam stan faktyczny w sposób

wykluczający się należy uchylić, przyjmując, że na ten sam temat prawodawca się nie

wypowiedział, przy czym uchylać te normy możemy tylko jeśli mają jednakową moc

prawną. Drugą przesłanką uchylenia jest data wejścia w życie tej normy- musi to być

bowiem ten sam termin wejścia w życie obu aktów,



luka strukturalna (konstrukcyjna) jest wynikiem wad występujących w systemie prawa-

normy prawne o wyższej mocy prawnej są unieruchamiane przez brak norm o niższej mocy,

które warunkują ich realizację. Sytuacja taka ma miejsce, np. gdy jakieś uprawnienie zostało

sformułowane w normie pochodzącej z ustawy, a brak rozporządzenia wykonawczego do

ustawy może uniemożliwić korzystanie z tego uprawnienia.

Sposoby usuwania:

W przypadku stwierdzenia luki w obowiązującym prawie, najczęściej rozstrzygnięcia następują na

podstawie analogii, o ile nie usunie ich sam prawodawca. Przesłanką stosowania analogii jest

zasada, że zbliżone pod względem treści stosunki społeczne powinny być przez prawo traktowane

w sposób analogiczny. Stosowaniem analogii zajmują się organy stosujące prawo, a proces

wypełniania luk w prawie jest swoistym rozwijaniem materiału normatywnego przez te organy.

Wyróżniane są: analogia z ustawy (analogia legis) i analogia z prawa (analogia iuris).

Analogia legis polega na takim działaniu podmiotu stosującego prawo, w wyniku którego stan

faktyczny przez prawo nieuregulowany zostaje podciągnięty pod normę prawną regulującą stan

faktyczny podobny. Przywiązuje się wagę zarówno do podobieństwa stanu faktycznego. jak i do

celu normy. Jeśli zatem pewien stan faktyczny został już uregulowany, to stan faktyczny będący do

niego zbliżony, powinien być potraktowany przez prawo analogicznie.

Analogia iuris polega na tym, że sytuacje nie przewidzianą przez ustawę rozstrzyga się na

podstawie ogólnych ocen wyprowadzonych z większej liczby obowiązujących norm. Podmiot

stosujący prawo „ tworzy” tak jakby normę prawną na użytek jednorazowego rozstrzygnięcia.

Bierzemy w tym wypadku pod uwagę nie cel poszczególnej normy, lecz ogólną intencję

obowiązującego w danej dziedzinie prawodawstwa. „Utworzona” przez stosującego prawo norma

musi być zgodna z zasadami systemu prawa.

W systemie polskiego prawa analogii- tak z prawa, jak i z ustawy- nie wolno stosować na gruncie

prawa karnego materialnego!

9. Zupełność i niesprzeczność systemu prawa

Zupełność systemu prawa – oznacza iż nie może być w nim luk czyli braków odpowiednich norm

prawnych.

Niesprzeczność systemu prawa - założenie iż w systemie prawa nie powinny równocześnie

obowiązywać dwie lub więcej norm, które zawierałyby sprzeczne dyspozycje (sprzeczności logiczne:

jedna zakazuje a druga nakazuje, albo jedna zakazuje a druga dozwala, albo przeciwieństwa logiczne:

dwie równocześnie nakazują zachowania wzajemnie niemożliwe do zrealizowania, albo niezgodności

prakseologiczne: zrealizowanie jednej normy niweczy skutki drugiej.). W przypadku stwierdzenia

takich sprzeczności posługujemy się regułami kolizyjnymi.

10. Zasady wnioskowań prawniczych

Pojęcie wnioskowań prawniczych

Prawnicy obok reguł kolizyjnych i dyrektyw interpretacyjnych stosują trzeci typ reguł egzegezy

tekstów prawnych zwanych regułami wnioskowań prawniczych (określane także mianem reguł

inferencyjnych) reguły te pozwalają wnioskować, że skoro obowiązuje norma N1 wyrażona w tekście

prawnym, to można przyjąć, że obowiązuje również norma N2, która w tekście wyrażona nie jest,

ponieważ wynika ona z normy N1 na mocy określonej reguły inferencyjnej.

Rodzaje wnioskowań prawniczych



wynikanie logiczne - wnioskowanie odwołuje się do relacji zawieranie się zbiorów tzn. do

relacji zawieranie się zakresów nazw użytych w normie N1 i N2; nie prowadzi do przyrostu

treści; norma N2 wynika logicznie z normy N1 jeżeli zakres zastosowania normy N2 lub

zakres normowania normy N2 zawiera się w zakresie zastosowania lub normowania normy N1

przy co najmniej tożsamości albo węższym zakresie drugiego elementu normy N2



wynikanie instrumentalne - o wynikaniu instrumentalnym normy N2 z normy N1 mówimy

wówczas, gdy zrealizowanie normy N2 jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania normy

N1; stwierdzając wynikanie norm odwołujemy się do wiedzy empirycznej o związkach

przyczynowych pomiędzy określonymi zachowaniami a stanami rzeczy, które są

konsekwencją owych zachowań; wynikanie instrumentalne opiera się na dwóch regułach

inferencyjnych:

a)reguła instrumentalnego nakazu – jeżeli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą

spowodować stan rzeczy S, to wynika z tego , że należy uznać za obowiązującą także normę N2, która

nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko co jest warunkiem koniecznym zaistnienia stanu

rzeczy S

b)reguła instrumentalnego zakazu – jeżeli uznaje się za obowiązująca normę N1 nakazującą

spowodowanie rzeczy S to wynika z tego obowiązywanie normy N2, która zakazuje adresatowi normy

N1 czynienia czegokolwiek co jest warunkiem przyczynowo wystarczającym niezaistnienia rzeczy S;

Jeżeli norma N1 formułuje zakaz spowodowania rzeczy S, wówczas norma N2 (instrumentalnego

nakazu) nakazuje czynić to, co jest warunkiem koniecznym niezaistnienia rzeczy S, natomiast norma

N2 (instrumentalnego zakazu) zakazuje czynić to, co jest warunkiem wystarczającym spowodowania

rzeczy S



wynikanie aksjologiczne - reguły inferencyjne oparte na założeniu konsekwencji ocen

prawodawcy

Argumentum a simili



analogia legis - wnioskowanie opiera się na stwierdzeniu podobieństwa między faktem

unormowanym i nienormowanym; istotne podobieństwo faktów, które decyduje

o zastosowaniu analogi legis może wynikać zarówno z fizycznego podobieństwa faktów jak

i z porównania celów regulacji; rozumowanie przez analogię legis odpowiada następującej

formule: „Jeśli obowiązuje norma N1 dotycząca stanu rzeczy S1, to należy wnosić, że

obowiązuje także norma N2 niewyrażona w tekście prawnym, ale regulująca stan rzeczy S2

w sposób istotny podobny do stanu rzeczy S1”; analogia legis polega na zastosowaniu do

sytuacji nie podpadającej pod wyraźny przepis prawa przepisu dotyczącego sytuacji

podobnych; obejmuje trzy etapy:

○

ustalenie, że określony fakt nie został unormowany przez obowiązujące przepisy prawne

○

ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje pod istotnymi względami podobne do

faktu nieunormowanego

○

powiązanie z faktem nieunormowanym takich samych konsekwencji prawnych jakie są

związane z faktem uregulowanym przez przepisy prawne

cechą wyróżniającą analogii legis jest to, że jej podstawą jest zawsze konkretny przepis prawny, który

musi zostać wskazany jako przesłanka we wnioskowaniu podmiotu stosującego ten typ argumentacji;

dlatego analogię legis określa się jako analogię z ustawy; analogia legis opiera się na założeniu, że

ustawodawca poddaje konsekwentnie takiej samej regulacji prawnej stan rzeczy w sposób istotny

podobny do siebie, czyli z podobnymi faktami wiąże takie same konsekwencje prawne; rozumowanie

to wyraża zasada: „Tam gdzie jest ta sama racja powinno być takie samo uregulowanie prawne”



analogia iuris – odwołanie się do założenia o konsekwencji ocen prawodawcy jest tu jeszcze

bardziej wyraźne niż w przypadku analogii legis; w przypadku analogii iuris zakłada się

bowiem, że jeżeli obowiązują normy N1, N2, N3, ..., Nn, które można uzasadnić przez

odwołanie się do zasady systemu prawa Z lub oceny O, to należy uznać za obowiązującą

normę, która wprawdzie nie została wyrażona w tekście prawnym, ale znajduje uzasadnienie

swojego obowiązywania w tej samej zasadzie Z lub ocenie O; analogia iuris polega na

zastosowaniu do sytuacji nie podpadającej pod wyraźny przepis prawa jakiejś zasady systemu

prawa lub zasady gałęzi prawa; podstawą analogii iuris jest ogólnie określane zasady całego

systemu prawa lub jego części; ten typ argumentacji określany jest mianem analogii z prawa,

ponieważ polega na odwołaniu się do wyrażonych w formie zasad ogólnych podstawowych

idei, na których opiera się prawo; wnioskowanie przez analogię iuris można wyrazić w postaci

następującej formuły: „Jeżeli w ustanowionych normach N1, N2, N3 ustawodawca preferuje

wartość X przed wartości Y, co znajduje wyraz w akceptowanej zasadzie systemu prawa lub

zasadzie gałęzi prawa, to należy przyjąć, że obowiązuje norma N4 nie wyrażona w tekście

prawnym, która także preferuje wartość X przed wartością Y”

Wnioskowanie a contrario

wnioskowanie z przeciwieństwa jest odwrotnością wnioskowania przez analogię; sprowadza się do

zakazu stosowania analogii legis; przebiega według schematu: Jeżeli norma prawna wiąże

konsekwencję K z faktem F1 i dany fakt F2 nie jest identyczny z faktem F1, to nie wolno jest do niego

zastosować konsekwencji K, nawet gdyby był on pod istotnymi względami podobny do faktu F1;

rozumowanie a contrario zakłada, że zastosowanie do sytuacji nie podpadających pod wyraźny przepis

prawa przepisu regulującego sytuację podobną nie znajduje uzasadniania w ocenach prawodawcy;

w innej interpretacji wnioskowanie a contrario polegać ma na założeniu, że określony tekst prawny

może być podstawą do zrekonstruowania dwóch norm, z których jedna jest określona pozytywnie,

a druga negatywnie, jako wynikająca z pierwszej na zasadzie przeciwieństwa; w przypadku obu

interpretacji sens argumentacji a contrario jest ten sam: dla normy o szerszym zakresie zastosowania

lub normowania niż norma określona w tekście prawnym nie znajdujemy uzasadnienia w ocenach

prawodawcy



Argumentum a fortiori - to typ argumentacji prawniczej, który przebiega według schematu:

„jeżeli tak ... to tym bardziej ...”, czy też: „jeżeli A to tym bardziej B”; wnioskowanie

z uzasadnienia słabszego na silniejsze: „Jeżeli obowiązuje norma N1, która ma uzasadnienie

aksjologiczne w ocenie O, to tym bardziej obowiązuje norma N2, która ma silniejsze

uzasadnienie aksjologiczne w ocenie O”, norma N1 jest wyrażona w przepisach prawnych,

natomiast norma N2 w przepisach wyrażona nie jest a mimo to jest uznawana za obowiązującą

na mocy zastosowanej argumentacji; argumentum a fortiori występuje w dwóch wariantach:

○

argumentum a moiori ad minus (z większego na mniejsze) przebiega według schematu:

jeżeli obowiązuje norma N1 nakazująca czynić więcej to tym bardziej obowiązuje norma

N2 nakazująca czynić mniej; w nieco innej interpretacji wnioskowanie z większego na

mniejsze polega na tym, że: „jeżeli obowiązuje norma N1 zezwalająca na więcej to tym

bardziej obowiązuje norma N2 zezwalająca na mniej; w pierwszym przypadku podstawą

wnioskowania jest przepis nakładający obowiązek tzn. nakazujący coś czynić, w drugim

przypadku przepis uprawniający tzn. zezwalający na dokonanie jakiejś czynności

○

argumentum a minori ad maius (z mniejszego na większe) przebiega według schematu:

„jeżeli obowiązuje norma N1 zakazująca czynić mniej to tym bardziej obowiązuje norma

N2 zakazująca czynić więcej”

11. Wnioskowanie instrumentalne a wnioskowanie z podobieństwa



Wnioskowanie z podobieństwa lub analogii („argumentum a simile”) - występuje ono

w dwóch podstawowych formach: analogii z ustawy i analogii z prawa. Jeżeli ustalamy, że

jakiś fakt nie został unormowany przez przepisy prawne, to możemy zastosować przepis

regulujący podobny fakt (analogia z ustawy). Jeszcze większy zakres swobody daje analogia

z prawa. W tym przypadku podstawą analogii nie jest żaden konkretny przepis, ale ogólne

zasady i idee, na których opiera się prawo.



reguły instrumentalnego nakazu lub zakazu - zgodnie z regułą instrumentalnego nakazu, jeżeli

obowiązuje określona norma, to nakazane jest czynienie wszystkiego co jest przyczynowo

konieczne do realizacji tej normy. Zgodnie z regułą instrumentalnego zakazu, jeżeli

obowiązuje określona norma to tym samym zakazane jest czynienie wszystkiego, co jest

przyczynowo wykluczone do realizacji tej normy.

12. Wnioskowanie z podobieństwa a wnioskowanie z przeciwieństwa



wnioskowanie z podobieństwa lub analogii („argumentum a simile”) - występuje ono w dwóch

podstawowych formach: analogii z ustawy i analogii z prawa. Jeżeli ustalamy, że jakiś fakt nie

został unormowany przez przepisy prawne, to możemy zastosować przepis regulujący podobny

fakt (analogia z ustawy). Jeszcze większy zakres swobody daje analogia z prawa. W tym

przypadku podstawą analogii nie jest żaden konkretny przepis, ale ogólne zasady i idee, na

których opiera się prawo.



wnioskowanie z przeciwieństwa („argumentum a contrario”) - polega ono na tym, że jeżeli

przepis prawny wiąże jakieś konsekwencje prawne z udowodnionym faktem, a inny

udowodniony fakt nie jest identyczny z tym faktem, to nie wolno zastosować do niego tych

samych konsekwencji prawnych. Za niedopuszczalną uważa się analogię na niekorzyść czy to

oskarżonego, czy też podatnika.

13. Zasada terytorialności a suwerenność państwa

Obowiązywanie prawa w przestrzeni

Prawo (ściślej prawo wewnątrzkrajowe) obowiązuje na całym lub na części terytorium państwa,

które organy je ustanowiły lub w przypadku prawa zwyczajowego sankcjonują. Prawo

wewnątrzkrajowe i umowy międzynarodowe określają granice tego terytorium. Każdy kto znajdzie się

na obszarze danego kraju podlega jego prawu (jurysdykcji). Jest to zasada terytorialności. Od zasady

teryrorialności są nieliczne wyjątki: umowy i zwyczaje międzynarodowego prawa publicznego

wyłączają możliwość stosowania sankcji prawa wewnatrzkrajowego wobec niektórych kategorii

podmiotów.

Suwerenność państwa:

Państwo jest polityczną, suwerenną, terytorialną i przymusową organizacją społeczeństwa. Organizuje

i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo ma też granice terytorialnie. Jest niezależne

i niepodległe.

Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są

następująco: (artykuł 1.) Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać

następujące elementy:



stałą ludność



struktury karne



suwerenną władzę



określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od

innych granicą



zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe



określone zasady prawne

14. Zasada terytorialności w prawie cywilnym i karnym

Zasada terytorialności w prawie cywilnym i karnym.

Z zasady terytorialności wynika żę polską ustawę karną stosuje się do wszystkich osób, bez względu

na obywatelstwo, które popełniły czyn zabroniony na polskim terytorium albo na polskim statku

wodnym lub powietrznym (wyjątek immunitet).

15. Prawo międzynarodowe prywatne a prawo międzynarodowe publiczne

Prawo międzynarodowe prywatne - zespół norm, których zadaniem jest wskazanie systemu

prawnego (własnego lub obcego państwa) właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej

sytuacji z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i prawa pracy. Normy prawa prywatnego

międzynarodowego rozstrzygają konflikty na tle powiązań stanu faktycznego z systemami prawnymi

różnych państw - stąd ich nazwa - normy kolizyjne.

W znaczeniu szerokim prawo prywatne międzynarodowe obejmuje również normy merytoryczne

prawa (międzynarodowego oraz wewnętrznego) dotyczące tzw. sytuacji z elementem obcym.

Prawo prywatne międzynarodowe uważa się dość powszechnie za zupełnie odrębną gałąź prawa -

różną od prawa międzynarodowego tzw. publicznego i prawa cywilnego.

Przepisy prawa prywatnego międzynarodowego w większości są przepisami bezwzględnie wiążącymi

(iuris cogentis).

W Polsce jest uregulowane w zasadzie w ustawie z 12 listopada 1965 - Prawo prywatne

międzynarodowe (Dz.U. z 1965 Nr 46 poz. 290), jednak przed przepisami tej ustawy mają

pierwszeństwo postanowienia umów międzynarodowych, zarówno dwustronnych (bilateralnych), jak

i wielostronnych (multilateralnych).

Prawo międzynarodowe publiczne:

Prawo międzynarodowe (dla odróżnienia od prawa prywatnego międzynarodowego zwane też prawem

międzynarodowym publicznym) – jedna z gałęzi prawa, obejmująca zespół norm prawnych

regulujących stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi, a także innymi

podmiotami prawa międzynarodowego. Jedna z najstarszych dziedzin prawa, znana i rozwijana już

w okresie starożytności. Za "konstytucję" współczesnej społeczności międzynarodowej

i najważniejszy dokument prawa międzynarodowego uważa się Kartę Narodów Zjednoczonych

powołującą do życia ONZ i proklamującą szereg zasad na których opierają się prawo międzynarodowe

i stosunki międzynarodowe. Zobowiązania wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych (np. zakaz

agresji, zakaz grożenia użyciem siły, zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne innych państw, nakaz

pokojowego załatwiania sporów) mają pierwszeństwo przed innymi zobowiązaniami państw

członkowskich ONZ.

Znaczenie prawa międzynarodowego we współczesnym świecie znacznie wzrasta. Relacje wewnątrz

społeczności międzynarodowej są coraz intensywniejsze, współpraca bezpośrednia między państwami

oraz współpraca poprzez organizacje międzynarodowe obejmuje kolejne dziedziny, przez co pojawiają

się nowe regulacje prawne. Z prawa międzynarodowego wyrastają kolejne szczególne porządki

prawne: prawo Unii Europejskiej, prawo WTO.

Część norm prawa międzynarodowego może być stosowana (powoływana) bezpośrednio w prawie

krajowym, w tym przed sądami i organami administracyjnymi. Tak jest również w polskim systemie

prawnym, na podstawie art. 87 ust. 1 Konstytucji RP ratyfikowane umowy międzynarodowe są

źródłami prawa w Polsce.

16. Co to jest odpowiedzialność prawna?

Podmiot ponosi odpowiedzialność prawną, jeśli poddaje się przewidzianym przez prawo negatywnym

konsekwencjom (skutkom) zachowań, zdarzeń lub stanów rzeczy, które stanowią naruszenie

obowiązków zawartych w normach prawnych (poddaje sie normie sankcjonującej).

Obowiązek ponoszenia odpowiedzialności może dotyczyć zachowań, zdarzeń, rzeczy związanych

z innymi osobami (pracodawca odpowiada za pracownika na zasadzie ryzyka), można też ponosić

odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez rzecz (zawalenie budynku), za szkodę związaną

z użyciem sił przyrody i szkodę wyrządzoną przez zwierze.

Str. 505 bonca

17. Odpowiedzialność na zasadzie winy, ryzyka, za czyny cudze

Odpowiedzialność na zasadzie winy - Opiera się na etycznym założeniu, że ten, kto swoim

zawinionym czynem wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencję swego zachowania

i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę (por. art. 415 i 471 Kodeksu Cywilnego).

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - Opiera się na założeniu, że ten kto eksploatuje pewne

niebezpieczne dla otoczenia urządzenia wykorzystujące siły przyrody lub posługuje się dla realizacji

swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd

wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił (por. art. 430, 433-436, 474 Kodeksu

cywilnego)

Odpowiedzialność za czyny cudze

Zawiniony czyn człowieka może również polegać na tym, że nie dopełnił on ciążącego na nim

obowiązku nadzoru nad inną osobą, która w następstwie tego wyrządziła komuś szkodę.

Odpowiedzialność sprawującego nadzór

Niemożność przypisania winy małoletniemu do lat 13 (art. 426 KC), albo osobie niepoczytalnej (art.

425 KC) rodzi pytanie o ewentualną odpowiedzialność innych podmiotów, aniżeli sprawca szkody.

Zgodnie z art. 427 KC, odpowiedzialność ponosi każdy, „kto z mocy ustawy lub umowy jest

zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego

winy poczytać nie można”, jak również ten, kto wykonuje bez obowiązku ustawowego lub umownego

stałą pieczę nad tymi osobami.

Odpowiedzialność sprawcy

Przewidziana w art. 427 KC odpowiedzialność, za czyn cudzy, osób zobowiązanych do nadzoru nie

zapewni poszkodowanemu naprawienia szkody w następujących trzech przypadkach:

1) jeżeli obalone zostanie domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie związku przyczynowego;

2) jeżeli ściągnięcie wierzytelności (odszkodowanie) od osoby odpowiedzialnej z tytułu winy

w nadzorze jest niemożliwe lub bardzo utrudnione;

3) jeżeli brak jest osób zobowiązanych do nadzoru.

18. Sankcja karna

Sankcja karna – pełni funkcje prewencyjną (ogólną lub szczególną), izolacyjną (np. od społeczeństwa)

i eliminacyjną (kara śmierci). Reguluje ją Ustawa Kodeks Karny. Art. 32 KK wymienia nam kary,

natomiast art. 39 środki kar. (część normy prawnej określająca następstwa, jakie powinno pociągać

zachowanie się adresata normy sprzeczne z jej treścią).

19. Organizacja sądownictwa w Polsce

Zgodnie z Konstytucją wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne,

sądy administracyjne (Naczelny Sąd Administracyjny) oraz sądy wojskowe. Sądami powszechnymi są

sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. W czasie pokoju zakazane jest wprowadzanie jakichkolwiek

sądów wyjątkowych lub trybu doraźnego, a więc sposobu sądzenia, który nie respektowałby

wszystkich zasad demokratycznego sądu. Postępowanie sądowe jest conajmniej dwuinstancyjne (tzn.

że orzeczenie sądu I instancji podlega kontroli przez sąd II instancji). Zasada ta odnosi się obecnie

także do sądownictwa administracyjnego, co będzie wymagało, by obok NSA działały także inne sądy

administracyjne.

Sądy rejonowe rozpatrują większość spraw sądowych: karnych, cywilnych, rodzinnych,

opiekuńczych, gospodarczych, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Nie rozpatrują tylko

tych spraw, które zostaly przekazane do kompetencji sądów wojewódzkich.

Sądy okręgowe spełniajądwojaką rolę wśród organów sądowych. Rozpoznają sprawy przekazane im

do rozpoznawania przez ustawy, np.sprawy o zbrodnie, sprawy o ochronę praw autorskich, dóbr

osobistych, sprawy rozwodowe. W takich sprawach sąd okręgowy działa podobnie jak sąd rejonowy

jako sąd I instancji - tzn. rozpatruje sprawę poraz pierwszy. Sądy okręgowe spełniają jeszcze inną rolę

- rozpatrują mianowicie środki odwoławcze od orzeczeń wydanych przez sądy rejonowe, czyli m.in.

apelacje od wyroków oraz zażalenia na postanowienia. W tym przypadku sądy okręgowe działają jako

sąd II instancji, tzn. kontrolują prawidłowość rozstrzygnięcia podjętego przez sąd rejonowy.

Sądy apelacyjne spełniają również podwójną rolę. Po pierwsze rozpoznają środki odwoławcze

(apelacje, zażalenia) od orzeczeń wydanych przez sądy okręgowe działające jako sądy I instancji, czyli

są sądami II instancji w sprawach, w których w I instancji orzekały sądy okręgowe. Ponadto

w sprawach cywilnych sądy apelacyjne są sądami III instancji, a mianowicie rozpoznają kasacje od

orzeczeń wydanych w II instancji przez sądy okręgowe. W postępowaniu cywilnym obowiązuje

bowiem zasada trójinstancyjności postępowania.

Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym w Rzeczypospolitej Polskiej. Ma on różnorodne

zadania, np. nadzoruje działalność innych sądów w zakresie orzekania, jako sąd III instancji

rozpoznaje kasacje w sprawach cywilnych od orzeczeń wydanych w II instancji przez sądy apelacyjne;

rozpoznaje kasacje w postępowaniu karnym (ale nie jako sąd III instancji, gdyż kasacja w tym

postępowaniu jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym); rozpoznaje rewizje nadzwyczajne od

orzeczeń Naczelnego Sąu Administracyjnego, podejmuje uchwały w celu wyjaśnienia przepisów

prawnych budzących wątpliwości w praktyce, rozpatruje wnioski o przedłużenie tymczasowego

aresztowania.

Sądy są organizacyjnie podzielone na wydziały, zajmujące się rozpoznawaniem spraw określonego

rodzaju, np. wydział cywilny, karny, rodzinny. Sąd Najwyższy dzieli się na Izbę Administracyjną,

Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Izbę Cywilną, Izbę Karną oraz Izbę Wojskową. Pracami sądu

kieruje prezes sądu, a pracami Sądu Najwyższego - Pierwszy Prezes SN, powoływany przez

Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję spośród sędziów przedstawionych przez Zgromadzenie

Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.

Sądy w Polsce z zasady są organami kolegialnymi i w zależności od rodzaju sprawy, a także od tego,

w której instancji orzekają, w ich skłąd mogą wchodzić tylko sędziowie zawodowi bądź sędziowie

zawodowi i wybrani reprezentanci społeczeństwa. Sądy powszechne w I instancji (a więc sądy

rejonowe i okręgowe) z reguły orzekają w skłądzie 1 sędziego zawodowego i 2 reprezentantów

społeczeństwa, sądy okręgowe jako sądy II instancji orzekają w składzie 3 sędziów zawodowych,

a sądy apelacyjne w skłądzie 3 sędziów apelacyjnych. Sąd Najwyższy może rozpoznawać sprawy

w składzie 5, 7, a nawet całej izby sędziów zawodowych. Wyjątkowo sąd jest organem

jednoosobowym, np. w sprawach z oskarżenia prywatnego lub w niektórych sprawach cywilnych

nieprocesowych (np. w sprawie o stwierdzenie praw do spadku sąd składa się z 1 sędziego

zawodowego).

Wszystkie sądy i trybunały są w RP władzą "odrębną i niezależną od innych władz": są organizacyjnie

oddzielone od innych włądz, a organy innej władzy nie mogą zmieniać orzeczeń wydanych przez sądy.

Sędziowie w RP są niezawiśli i podlegają jedynie Konstytucji i ustawom (niezawisłość sędziowska).

Konstytucja w zmocniła gwarancje niezawisłości sędziowskiej. Są to g w a r a n c j e materialne

(sędziemu zapewnia się odpowiednie warunki pracy i wynagrodzenia), polityczne (sędzia nie może

należeć do partii politycznej i związków zawodowych), sędziowie są nieusuwalni (złożenie sędziego

z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu czy przeniesienie może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia

sądu i tylko w przypadkach określonbych w ustawie) oraz przysługuje im immuninet sędziowski:

sędzia nie może być bez uprzedniej zgody sądu pociągnięt karnej do odpowiedzialności karnej ani

pozbawiony wolności. Poza określonymi wyjątkami nie można go też aresztować lub zatrzymać.

Sędziów wszystkich sądów powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady

Sądownictwa. Krajowa Rada Sądownictwa strzeże niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów.

Krajowa Rada Sądownictwa wypowiada się także w sprawach etyki zawodowej sędziów.

20. Organizacja prokuratury w Polsce

Prokuratura - organizacja, kompetencje, zasady działania

Prokuratura jest organem państwowym powołanym do strzeżenia praworzędności oraz czuwania nad

ściganiem przestępstw.

Ustawa przewiduje, że prokuratura określone wyżej ogólne zadania wykonuje między innymi przez:



prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz

sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego.



Wytaczanie powództw i składanie wniosków.



podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego

i jednolitego stosowania prawa w różnych rodzajach postępowania.



sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem wyroków w sprawach karnych.



prowadzenie badań nad przestępczością oraz zapobieganie i zwalczanie jej.



koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzone przez inne organy

państwowe.



opiniowanie aktów normatywnych.

Działalność prokuratury kojarzy się przede wszystkim



prowadzeniem postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz z nadzorowaniem

takiego postępowania prowadzonego przez inne uprawnione organy, na przykład policję.

Postępowanie przgotowawcze ma postać śledztwa lub dochodzenia.

Działanie prokuratora w czasie postępowania przygotowawczego powinna cechować wszechstronność

i skrupulatność, powinien dążyć do wyjaśnienia sprawy, nie wolno mu przede wszystkim ograniczać

się do wyszukiwania okoliczności obciążających podejrzanego. Prokurator decyduje o powstaniu

obywatela w stan oskarżenia. Wiąże się to z zasadą, że sąd rozpatruje sprawy w postępowaniu karnym

wyłącznie na wniosek, nigdy z własnej inicjatywy. Takim wnioskiem w sprawie karnej jest akt

oskarżenia. Prokuraturę stanowi prokurator generalny wraz z podległym mu aparatem. Prokuratorem

generalnym jest minister sprawiedliwości.

21. Komornik sądowy

funkcjonariusz publiczny dokonujący czynności egzekucyjnych pod kontrolą sądu (w Polsce —

rejonowego).

22. Fakty prawne a fakty obojętne prawnie

Fakt prawny - ogół okoliczności określonych przepisami prawa, które wywołują skutki prawne, czyli

powodują powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego.

Faktami prawnymi są:



zdarzenia prawne - zdarzenia niezależne od zachowania się podmiotów prawa wywołujące

skutki prawne



zachowania prawne - zachowania podmiotów prawa wywołujące skutki prawne:



działania prawne - zachowania przejawiające się aktywnością wobec świata zewnętrznego



zaniechania prawne - zachowania przejawiające się brakiem aktywności wobec świata

zewnętrznego

Działania prawne i zaniechania prawne nie są tożsame z działaniami i zaniechaniami rozumianymi

jako czyn.

23. Zdarzenia prawne

Zdarzenie prawne jest to zdarzenie niezależne od zachowania się podmiotów prawa wywołujące

skutek prawny. Zdarzenie prawne jest rodzajem faktu prawnego. Mogą to być np. urodzenie i śmierć,

upływ czasu czy zjawiska naturalne.

24. Zachowania prawne

Zachowanie prawne to fakt prawny, który jest zależny od woli podmiotu. Zachowanie prawne

dzielimy na działania (aktywne) o zaniechania (brak działania w sytuacji wymagającej aktywności).

Można je również podzielić na zgodne i niezgodne z prawem.

25. Czynności konwencjonalne w prawie

Czynnościami konwencjonalnymi w prawie nazywamy takie czynności psychofizyczne, którym na

mocy prawa nadaje się nowy, dodatkowy sens . Innymi słowy prawna czynność konwencjonalna to

świadome zachowanie podmiotu(podmiotów), który zmierza(zmierzają) do określonego skutku

doniosłego prawnie.

26. Rodzaje faktów prawnych

Fakt prawny - ogół okoliczności wymienianych w przepisach prawa, które pociągają za sobą,

wywołują lub rodzą skutki prawne czyli powodują powstawanie, zmianę lub wygasanie uprawnień lub

obowiązków albo też uprawnień i obowiązków.

Rodzaje faktów prawnych:



Zdarzenia prawne



Zachowania prawne:

○

Działanie prawne - zachowanie się podmiotu prawa polegające na wykonywaniu

określonych czynności czyli takich ruchów, które można poznać za pomocą obserwacji

zewnętrznej.

○

Zaniechanie prawne - brak pewnego rodzaju działania powinnego, wymaganego przez

prawo.

27. Proste a złożone stosunki w prawie

Konstrukcja stosunku prawnego nadaje się dobrze do opisu relacji między podmiotami prawa

cywilnego, handlowego , prawa pracy, prawa administracyjnego, prawa procesowego, prawa

międzynarodowego. Są jednak i takie dziedziny prawa, w których operuje się pojęciami: podmiot

prawa, uprawnienie i obowiązek, lecz nie wprowadza się określenia „stosunek prawny”. Na przykład

rzadko operuje się tym pojęciem w nauce prawa konstytucyjnego. Zastosowanie konstrukcji stosunku

prawnego pozwala opisywać relacje między podmiotami prawaa z uwagi na obowiązek normy

prawne, umożliwia kwalifikację zachowań określonych podmiotów ze względu na to prawo. Warto

zauważyć, że stosunek prawny (na przykład pracy albo stosunek kupna – sprzedaży) jest zazwyczaj

wyznaczony nie przez dyspozycję jednej normy, ale przez dyspozycję wielu norm prawnych, często

zawartych w wielu aktach prawodawczych.

Stronami stosunku prawnego są podmioty prawa. Może być tak, że stroną jest jeden podmiot prawa,

może także na jedną stronę stosunku prawnego składać się więcej podmiotów prawa ( na przykład

kilka osób fizycznych). Stosunki prawne mogą mieć charakter dwustronny ( na przykład dający

pożyczkę – pożyczkobiorca, zlecający – zleceniobiorca) albo wielostronna ( na przykład stosunek

powstały na skutek zawarcia umowy spółki). Stosunki prawne mogą mieć charakter prosty albo

złożony. Stosunek prawny prosty to relacja między uprawnieniem jednej ze stron i odpowiadającym

mu obowiązkiem drugiej strony. Częściej jednak strony stosunku prawnego są jednocześnie

uprawnione i zobowiązane. Są to stosunki prawne złożone. Mogą one powstawać na skutek zawarcia

na przykład umowy sprzedaży, najmu, dzierżawy, dostawy, umowy o dzieło, umowy o pracę i wielu

innych. Nieuedy podkreśla się różnicę między abstrakcyjnym a konkretnym stosunkiem prawnym. Na

przykład stosunek pracy jest wyznaczony przez wiele przepisów prawa pracy. Można o nich

dyskutować w ujęciu generalnie – abstrakcyjnym, jeśli analizujemy obowiązujące normy prawne

w tym zakresie. Jeśli natomiast dyrektor X zatrudni na podstawia umowy o pracę asystenta Y, to

wówczas powstają konkretny i indywidualny stosunek pracy, poprzez który pracownik zobowiązuje

się do wykonywania ściśle określonej pracy na rzecz zakładu pracy, a zakład pracy do zatrudnienia

pracownika za wynagrodzeniem i zapewnieniem mu odpowiednich warunków pracy.

Wśród stosunków prawych często wyróżnia się też stosunki typu koordynacyjnego

(zobowiązaniowe) i stosunki typu subordynacyjnego (podległości kompetencji). Stosunki

zobowiązaniowe są charakterystyczne dla prawa prywatnego, cechuje je równorzędność podmiotów

(zobowiązanego i uprawnionego), podmioty mają – w zasadzi – swobodę co do złożenia oświadczeń

woli i co do ich treści. Nawiązanie stosunku jest więc dobrowolne, przepisy prawna zaś dotyczące

relacji tego typu mają głównie charakter iuris dispositivi. Taki charakter mają stosunki wynikające na

przykład z umów zastawu, pożyczki czy umowy o dzieło. Stosunki podległości kompetencji są

charakterystyczne dla prawa publicznego i cechują je to, że jeden z podmiotów (wyposażony

w kompetencje) ma pozycję nadrzędną w stosunku do drugiego (podporządkowanego owej

kompetencji) i może kształtowa jego sytuację prawną. Podmiot podległy ma obowiązek

podporządkowywać się decyzji podmiotu nadrzędnego (na przykład decyzji stosowania prawa).

Przepisy prywatne dotyczące relacji tego typu mają charakter iuris cogentis. Stosunek podległości

kompetencji zachodzi między organem władzy publicznej (na przykład wojewoda, minister, organ

ścigania, prokurator, sąd) a jednostką lub jej organizacją (na przykład stowarzyszeniem). Stosunki

prawne mają specyfikację w różnych gałęziach prawa. Na przykład, z prawa postępowania wynikają

różne złożone konfiguracje, jakie łączą podmioty prawa w zależności od interesów uczestników

postępowania, celów, do jakich dążą, oraz fazy stosowania i wykonywania prawa. Karne stosunki

procesowe mogą wiec przybierać postać relacji:

• Współdziałania (wspólność lub zbieżność interesów procesowych)

• Procesowej walki

• Neutralności i niezależność (interesów)

• Procesowej nadrzędności (organ – podmiot podporządkowany)

Na przykład, obrońca z oskarżonym wiąże stosunek współdziałania, z sądem stosunek procesowej

nadrzędności, z oskarżycielem – stosunek walki, ze świadkami i biegłymi – stosunek neutralności

i niezależności.

Specyficzne stosunki prawne powstają na gruncie prawa konstytucyjnego. Na przykład stosunek

kooperacji powstaje w relacji Sejm – Senat przy uchwalaniu ustaw stosunek wyboru w relacji Sejm –

Trybunał Konstytucyjny, konstytucyjnoprawny wymiar ma też stosunek przedstawicielski –

pełnomocnictwo do zastępowania w organie przedstawicielskim reprezentowanych, zawiązanych

z chwilą wyboru posła, senatora czy radnego. W prawie administracyjnym wyróżnia się stosunki

ustrojowe, koordynacyjne, współdziałania, kontrolne, nadzorcze.

Swoją odrębność mają stosunki prawo międzynarodowe (łączą państwa, a nie ludzi).

28. Stosunki zobowiązaniowe a stosunki podległości kompetencji

pyt 27

29. Rzeczy i dobra niematerialne

Rzecz –w polskim prawie- to przedmioty materialne, istniejące u wyodrębnione z przyrody. Rzeczy

dzieli się na ruchomości i nieruchomości. Przedmiotem stosunku prawnego oprócz rzeczy mogą być

także dobra niematerialne- różne postaci energii, pieniądze, papiery wartościowe itp.

30. Prawo przedmiotowe a prawo podmiotowe

Prawo przedmiotowe to zbiór ogólnych, uporządkowanych norm (zasad) zachowania, uznanych lub

preferowanych przez społeczeństwo (państwo), zagrożonych różnymi sankcjami (rygorami) w razie

ich naruszenia. Prawo podmiotowe natomiast to uprawnienie złożone. Odnosi się ono do sumy

wolności i uprawnień podmiotu prawa tj. do sfery wolności i możności postępowania przyznanej

podmiotowi i chronionej przez prawo w znaczeniu przedmiotowym.

31. Obowiązek prawny a uprawnienie

Obowiązek prawny jest to wyrażony w formie normie prawnej skierowany do adresata nakaz albo

zakaz określonego postępowania. Obowiązek wyznaczony jest przez przedmiotowe i oznacza brak

swobody wyboru zachowania przez adresata normy. Ogranicza on swobodę wyboru zachowania.

Może mieć charakter pozytywny bądź negatywny. Uprawnienie natomiast obejmuję sferą zachowań

nienakazowych i niezakazanych, w której podmiot może dokonać różnych wyborów, przy czym

zachowaniom tym odpowiada sfera zachowań prawnie zakazanych bądź nakazanych innego podmiotu.

Ten inny podmiot ma prawny obowiązek świadczenia na rzecz uprawnionego. Adresat może

zachować się zgodnie z dyspozycją normy albo zaniechać realizacji tego postępowania. Uprawnienia

są wyznaczone przez prawo przedmiotowe- zachowania podmiotów uprawnień nie są więc

indyferentne prawne.

32. Bezwzględne i względne prawa przedmiotowe

• prawa bezwzględne, powstające przy spełnieniu określonych warunków, ustawowo określonych

(w mniej lub bardziej sformalizowanym trybie),

• prawa względne, zasadniczo będące prawami wynikającymi z treści stosownych umów, zawieranych

przez przedsiębiorców.

33. Roszczenie

Roszczenie (w prawie cywilnym materialnym) prawo podmiotowe, którego treścią jest uprawnienie do

żądania od oznaczonej osoby zachowania się w określony sposób. Jest to jedno z kluczowych

i jednoczesnie najbardziej spornych pojęć teorii prawa cywilnego, co skutkuje znacznym stopniem

ogólności proponowanej definicji. Osobę, której przysługuje roszczenie określa się mianem

wierzyciela, zaś ten, na kim ciąży obowiązek zadośćuczynienia roszczeniu nazywany jest dłużnikiem.

Kilka roszczeń wynikających z tych samych okoliczności pomiędzy tymi samymi osobami to

wierzytelność, albo dług. Pojęć tych można używać zamiennie bacząc, że pierwsze podkreśla raczej

prawa wierzyciela, zaś drugie obowiązki dłużnika.

34. Prawo a wolność

35. Rodzaje podmiotów prawa



osoby fizyczne



osoby prawne



jednostki organizacyjne mające zdolność prawną, a niebędące osobami prawnymi

36. Zdolność do czynności prawnych a czynności prawne

zdolność do czynności prawnych - zdolność do wywoływania określonych skutków w sferze prawa

poprzez dokonywanie czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych odnosi się zarówno do

osób fizycznych, jak i osób prawnych.

Osoby fizyczne mogą:



-posiadać pełną zdolność do czynności prawnych,



mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych,



-nie mieć zdolności do czynności prawnych.

Pełną zdolność do czynności prawnych ma osoba pełnoletnia, tj. taka, która ukończyła 18 lat, lub

kobieta, która po ukończeniu 16 lat wyszła za mąż uzyskując zezwolenie sądu, choćby nawet później

jej małżeństwo zostało unieważnione. Takie osoby mogą bez ograniczeń dokonywać czynności

prawnych.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat, a nie ukończyły 18

lat, raz osoby, które 18 lat ukończyły, jednak zostały częściowo ubezwłasnowolnione. Dotyczy to

również osób pełnoletnich, w stosunku do których toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie

i ustanowiono dla nich doradcę tymczasowego.

Pozbawione zdolności do czynności prawnych są te osoby, które nie ukończyły 13 lat lub ukończyły

ten wiek, ale zostały całkowicie ubezwłasnowolnione odpowiednim postanowieniem sądu. Nie mogą

one dokonywać czynności prawnych, gdyż czynności takie byłyby bezwzględnie nieważne.

Osoby prawne również posiadają zdolność do czynności prawnych. Każda z nich posiada zdolność

prawną oraz zdolność do czynności prawnych. Wynika to z faktu uzyskania osobowości prawnej

z chwilą wpisu do właściwego rejestru. W przypadku osób prawnych na gruncie prawa polskiego

obowiązuje tzw. teoria organów, która oznacza, że osoba prawna działa w obrocie prawnym przez

swoje organy w sposób przewidziany w ustawie oraz w opartym na niej statucie. Organ osoby prawnej

(np. dyrektor przedsiębiorstwa), zawierając umowę składa oświadczenie woli jako osoba prawna, a nie

jako osoba fizyczna lub przedstawiciel osoby prawnej.

37. Obywatel a cudzoziemiec

Obywatel - członek społeczeństwa danego państwa mający określone prawa i obowiązki zastrzeżone

przez konstytucję

Cudzoziemiec - w rozumieniu przepisów prawa - osoba przebywająca na terytorium danego państwa,

ale nie posiadająca jego obywatelstwa.

38. Pojęcie osoby prawnej

Osobą prawną jest samodzielny podmiot (jednostka organizacyjna) zorganizowany do osiągnięcia

pewnych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność

(majątkową) za swoje działania, uznany przez prawo za osobę.

39. Krajowy rejestr sądowy

Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) - rodzaj rejestru publicznego prowadzony przez wybrane sądy

rejonowe i Ministerstwo Sprawiedliwości.

KRS składa się z trzech osobnych rejestrów:



przedsiębiorców (tu wpisuje się w szczególności spółki jawne, spółki partnerskie, spółki

komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki

akcyjne, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, jednostki badawczo-rozwojowe,

przedsiębiorców tzw. zagranicznych, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, inne osoby jeżeli

wykonują działalność gospodarczą i nie podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru

stowarzyszeń i fundacji, oddziały przedsiębiorstw zagranicznych działających na terytorium

Polski) ; wpisy do rejestru przedsiębiorców podlegają obowiązkowi ogłoszenia w Monitorze

Sądowym i Gospodarczym;



stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych

zakładów opieki zdrowotnej;



dłużników niewypłacalnych.

KRS działa od 1 stycznia 2001 roku w opraciu o ustawę z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym

Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2001 Nr 17, poz. 209 z późniejszymi zmianami). Zastąpił istniejący

poprzednio rejestr handlowy.

KRS pełni dwie zasadnicze funkcje: informacyjną i legalizacyjną. Funkcja informacyjna polega na

tym, że KRS stanowi ogólnopolską bazę danych o podmiotach uczestniczących w obrocie

gospodarczym. Funkcja legalizacyjna polega na tym, że dopiero wpis do rejestru pozwala na

dokonywanie dalszych czynności prawnych (często jest to jednoznaczne z uzyskaniem osobowości

prawnej).

KRS jest jawny pod względem formalnym - każdy zainteresowany ma prawo zapoznać się z danymi

wpisanymi do rejestru, otrzymać odpis, wyciąg lub zaświadczenie dotyczące danych zawartych

w rejestrze.

40. Sąd penitencjarny

Sąd penitencjarny orzeka o przedterminowym zwolnieniu więźnia na wniosek:



skazanego lub jego obrońcy



dyrektora zakładu karnego



sądowego kuratora zawodowego

41. Państwowe osoby prawne

42. Samorządowe osoby prawne

43. Prywatne osoby prawne

44. Skarb Państwa

Skarb Państwa, instytucja, z reguły osoba prawna, reprezentująca w obrocie prawnym państwo jako

właściciela majątku państw. z wyłączeniem tej jego części, która pozostaje we władaniu innych

państw. osób prawnych (przedsiębiorstw, banków państw.); w Polsce — Ministerstwo S.P.

45. Osoby prawne z trzeciego sektora



stowarzyszenie

○

rejestrowane

○

zwykłe



fundacja



partia polityczna



związek zawodowy



związek pracodawców



związek wyznaniowy

46. Osoby prawne o celach gospodarczych



spółdzielnie



banki

○

NBP

○

banki komercyjne



spółki

○

spółka akcyjna

○

spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

○

spółka cywilna

○

spółka jawna

○

spółka komandytowa

○

spółka partnerska

○

spółka komandytowo-akcyjna

○

spółka europejska

47. Rodzaje spółek

wyżej

48. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (skr. GIODO) - organ do spraw ochrony danych

osobowych powoływany na 4-letnią kadencję (liczoną od dnia złożenia przysięgi) przez Sejm RP za

zgodą Senatu.

Działa na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych. W zakresie

wykonywania swoich zadań podlega tylko ustawie. Przysługuje mu immunitet. Kontroluje zgodność

przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych, wydaje decyzje administracyjne

i rozpatruje skargi w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych, prowadzi rejestr

zbiorów danych, opiniuje akty prawne dotyczące ochrony danych osobowych, inicjuje i podejmuje

przedsięwzięcia w zakresie doskonalenia ochrony danych osobowych, uczestniczy w pracach

międzynarodowych organizacji i instytucji zajmujących się problematyką ochrony danych osobowych

(np. Grupy roboczej art. 29).

W celu wykonania swoich zadań ma do pomocy Biuro Generalnego Inspektora Ochrony Danych

Osobowych. Siedziba Biura znajduje się w Warszawie.

49. Kary a środki karne

Kary i środki karne

Kara jest to środek przymusu państwowego, stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i

polegający na sprawdzeniu pewnej dolegliwości.

Kary wymierzają także niektóre organy wymiaru sprawiedliwości (np. kolegia do spraw wykroczeń).

Kara jest zawsze wyrazem społecznego potępienia przestępcy. Sprawdzona przez karę dolegliwośc

polega na ogół na pozbawieniu sprawcy jakichś praw lub dóbr: wolności i związanych z nią

przywilejów, majątku itd. Za główny cel kary uważa się reedukacje skazanego, jego poprawę. W

pewnym stopniu kara jest odwetem społeczeństwa na sprawcy przestępstwa.

Środkami karnymi są:



pozbawienie praw publicznych



zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu



zakaz prowadzenia pojazdów



przepadek przedmiotów



obowiązek naprawienia szkody



świadczenie pieniężne

50. Zasady systemu prawa

Są to normy należące do systemuprawa, które uznaje się w tym systemie za szczególnie doniosłe, bo

wyrażające wartości fundamentalne, stanowiące podstawy aksjologiczne prawa jako takiego

i określonych gałęzi prawa.

51. Zasada prawdy obiektywnej (materialnej)

Stanowi o odcięciu się od poglądu o dopuszczalności orzekania na podstawie prawdy formalnej

(sądowej). Prawda obiektywna do której wykrycia zmierza się w postępowaniu ma służyć

prawidłowemu załatwieniu sprawy

52. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości

Wymiar sprawiedliwości - działalność państwa realizowana przez niezawisłe sądy rozstrzygające

w formie procesowej konflikty prawne w celu ochrony zasad praworządności; w Polsce w.s. sprawują:

Sąd Najwyższy, sądy apelacyjne, okręgowe, rejonowe i szczególne; niezawisłość organów w.s. jest

jedną z gł. konst. cech odróżniających je od innych organów orzekających państw. i społecznych.

53. Etapy procesu stosowania prawa

Etapy stosowania prawa:



Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają

być wiązane skutki prawne.



Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do

ustalonego stanu faktycznego.



Interpretacja obowiązujacych przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej

(wykładnia prawa).



Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku

wykładni normę prawną.



Podjęcie decyzji lub - w sądowym stosowaniu prawa - wydanie orzeczenia.

54. Zasada swobodnej oceny dowodów

Zasada swobodnej oceny dowodów – organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim

przekonaniem nieskrępowanym przez ustawowe reguły oceny , ale ukształtowanym pod wpływem

wskazań wiedzy , doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozumowania

55. Domniemania prawne a swobodna ocena dowodów

Domniemanie - rozumowanie dopuszczone lub nakazane przez prawo (d. prawne), które pozwala na

uznanie, że pewien fakt, niemożliwy lub bardzo trudny do stwierdzenia, został udowodniony na

podstawie innych faktów, które zostały stwierdzone.

56. Zasada ciężaru dowodu

Ciężar dowodu ma związek z zasadą kontradyktoryjności, która od dnia 01.07.1996 r. dominuje

w systemie polskiego prawa postępowania cywilnego. Zgodnie z nią to strony mają toczyć spór

i przedstawiać przed sądem dowody na prawdziwość swoich twierdzeń. Sąd nie ma obowiązku

dążenia do ustalenia jaki jest stan faktyczny. Jak wskazuje judykatura obowiązek przedstawienia

dowodów spoczywa na stronach (art. 3 kpc), a ciężar udowodnienia faktów mających dla

rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 kpc) spoczywa na stronie, która z tych faktów

wywodzi skutki prawne (art. 6 kc).

57. Domniemania faktyczne a prawne

Domniemanie faktyczne – wnioskowanie z innych ustalonych faktów (związki przyczynowo -

skutkowe); „Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy,

jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów” art. 231 k.p.c.)

Domniemanie prawne – pyt 55

58. Prawo publiczne a prawo międzynarodowe prywatne

prawo publiczne jeden z dwu zasadniczych działów prawa regulujących stosunki, w których

występuje element władztwa publicznego, zwł. stosunki związane z organizacją i funkcjonowaniem

aparatu państw., a także stosunki między państwem a obywatelem (np. prawo konst., adm., karne

prawo międzynarodowe prywatne zespół norm regulujących problemy wywołane obowiązywaniem

w poszczególnych państwach odrębnych systemów prawnych w dziedzinie szeroko rozumianego

prawa cywilnego.

59. Metody regulacji stosunków społecznych

Wyróżniamy nastepujące trzy metody regulacji stosunków społecznych:



cywilistyczną,

metoda cywilistyczna (cywilno-prawna) – polega na tym, że strony stosunków prawnych

regulowanych tą metodą pozostają jako równorzędni partnerzy.



Administracyjnoprawną

reguluje relacje między podmiotami w stosunku pionowym, tj. wówczas gdy jeden

z podmiotów może władczo kształtować sytuację prawną drugiego podmiotu.

(administracyjnoprawna metoda regulacji)



karnistyczną

60. Kryteria odróżniania prawa prywatnego i publicznego

Kryterium róznienia

Prawo prywatne

Prawo publiczne

Służy ochronie interesu

Jednostek i ich organizacji

Państwa, zbiorowości, dobra
wspólnrgo

Strony stosunku prawnego

Jednostka-jednostka

Władza publiczna-jednostka

Typ stosunku prawnego

Koordybacyjny

Podległości kompetencji

Rola

woli

jednostki

w kształtowaniu stosunku
prawnego

Autonomia woli

Brak

autonomii

woli,

podporządkowanie

woli

państwa

Charakterystyczna

metoda

regulacji

Cywilnoprawna

Administracyjnoprawna,
penalna

Typowy sposób regulacji

Ius dispositivum

Ius cogens

Typowy sposób uruchamiania
ochrony prawnej

Z inicjatywy jednostki

Z urzędu

Ochrona prawna

Sąd

Organ administracji, sąd

Typowe sankcje

Cywilnoprawne

Karne, administracyjnoprawne

61. Prawo materialne a prawo postępowania

Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa,

określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa

materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy

i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane

z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane.

Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks

postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.

Prawo postępowania – to prawo regulujące wszystkie elementy związane z trybami postępowania

przed organami władzy publicznej w sytuacji dochodzenia roszczeń, realizacji kompetencji,

egzekwowania obowiązków, stosowania sankcji ujętych w prawie materialnym. Dzieli się na prawo:



drogi sądowej



drogi administracyjnej

62. Klasyczne gałęzie prawa a polityki sektorowe UE

Prawo prywatne:



cywilne, materialne

○

rodzinne, opiekuńcze

○

gospodarcze – handlowe

○

międzynarodowe prywatne

○

rolne

○

ochrony środowiska

○

morskie



pracy

Prawo publiczne:



międzynarodowe



konstytucyjne



administracyjne materialne

○

morskie

○

ochrony środowiska

○

rolne

○

finansowe

○

gospodarcze



procesowe

○

administracyjne

○

cywilne

○

karne



karne materialne

63. Państwo drogi sądowej

Sąd we współczesnych demokratycznych systemach prawnych to niezawisły organ państwowy

powołany do stosowania prawa w zakresie rozstrzygania sporów między podmiotami pozostającymi

w sporze, a także decydowania o przysługujących uprawnieniach oraz dokonywania innych czynności

określonych w ustawach lub umowach międzynarodowych.

Podział przedmiotowy:

Sądy powszechne w Polsce dzielą się na wydziały, którym zawsze przypisana jest pewna kategoria

spraw. Nieraz, gdy jest duży wpływ spraw danego rodzaju tworzy się kilka wydziałów dla tej kategorii

spraw – przykładowo dwa albo trzy wydziały karne. Może też tak się zdarzyć, że w sądach wyższego

rzędu jest przykładowo jeden wydział cywilny I instancji i drugi wydział cywilny, ale odwoławczy.

Następujące wydziały tworzy się w sądach:

W Sądach Apelacyjnych:

- wydział cywilny (sąd cywilny II instancji dla sądów okręgowych)

- wydział karny (sąd karny II instancji dla sądów okręgowych)

wydział pracy i ubezpieczeń społecznych (sąd pracy i ubezpieczeń społecznych II instancji dla sądów

okręgowych)

wydział lustracyjny (w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie; sąd lustracyjny)

W Sądach Okręgowych:

wydział cywilny (sąd cywilny I instancji i sąd cywilny, rodzinny, opiekuńczy, sąd dla nieletnich II

instancji dla sądów rejonowych)

wydział karny (sąd karny I instancji i sąd karny oraz czasami sąd dla nieletnich II instancji dla sądów

rejonowych)

wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń penitencjarnych (sąd penitencjarny)

wydział pracy (sąd pracy) i wydział ubezpieczeń społecznych (sąd ubezpieczeń społecznych) albo

wydział pracy i ubezpieczeń społecznych

wydział gospodarczy (sąd gospodarczy)

sąd ochrony konkurencji i konsumentów (w Sądzie Okręgowym w Warszawie)

odrębna jednostka rejestrowa (w Sądzie Okręgowym w Warszawie – m.in. dla partii politycznych)

sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych (w sądzie Okręgowym

w Warszawie)

W Sądach rejonowych:

wydział cywilny (sąd cywilny I instancji)

wydział karny (sąd karny I instancji)

wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny, opiekuńczy, dla nieletnich I instancji)

wydział pracy (sąd pracy I instancji) albo wydział pracy i ubezpieczeń społecznych (sąd pracy

i ubezpieczeń społecznych I instancji

wydział ksiąg wieczystych (sąd wieczystoksięgowy)

wydział gospodarczy (w mieście, w którym ma siedzibę sąd okręgowy albo mieście na prawach

powiatu; sąd gospodarczy I instancji)

wydział grodzki (sąd grodzki)

wydział rejestrowy Krajowego Rejestru Sądowego (sąd rejestrowy – w miastach wojewódzkich)

64. Decyzje stosowania prawa

Polega na ustaleniu na podstawie generalnie abstrakcyjnych norm konsekwencji prawnych

konkretnego stanu faktycznego.



Ustalenie określonego stanu faktycznego



jaka generalnie abstrakcyjna norma może miec zastosowanie do tego stanu faktycznego



uznanie faktu za jeden z konkretnie indywidualnych przypadków, do których ogólnie się

odnosi norma prawna



formułowanie orzeczenia sądowego albo decyzji administracyjnej

65. Aspekt językowy, realny, aksjologiczy i ekonomiczny prawa



aspekt aksjologiczny – prawo jako takie stanowi wartość w życiu społecznym, gwarantuje ład

i porządek oraz wyraża i chroni różnorodne fundamentalne wartości.



Aspekt realny – prawo jest pozajęzykowym faktem społecznym, kreuje organizacje, fakty

i stosunki prawne. Instytucjonalizyje życie społeczne.



Aspekt ekonomiczny – to co stanowi o instocie prawa, daje się w zasadzie zredukować do

faktów o charakterze ekonomicznym

66. Skuteczność prawa

Prawo wywołuje zaplanowane przez prawodawcę skutki w rzeczywistości społecznej, politycznej

i gospodarczej

skuteczność finistyczna - jeżeli poprzez prawo realizowane są stany rzeczy zamierzone przez

prawodawcę i uznane za cele regulacj

skuteczność behawioralna - jeśli prawo jest spełniane, realizowane, stosowane - adresaci norm

zachowują się zgodnie z dyspozycjami norm.

skuteczność psychologiczna - adresaci znają prawo i motywuje ich to do postaw legalistycznych

67. Funkcje prawa



funkcja organizacyjna



ochronna



kontrolna



roztrzygania konfliktów



represyjna



prewencyjna



partycypacyjna



wychowawcza, resocjalizacyjna

68. “Państwo prawa”, “rządy prawa”, “państwo sprawiedliwości”



Państwo prawne to takie w którym organy władzy publicznej są zorganizowane zgodnie

z prawem, ich kompetencje są wyraźnie uregulowane, organy w swojej działalności nie

przekraczają granic upoważnień, rzeczywiste metody rządzenia są zgodne z hard law



Rządy prawa – polityka powninna byc uprawiana w ramach wyznaczonych przez prawo, ale

prawo rozumiane szeroko, prawo to także soft law, precedensy I normy słuszności.



Państwo sprawiedliwości – sprowadza do wspólnego mianownika anglosaską koncepcje

rządów prawa I kontynentalną koncepcję państwa prawnego.

69. Autokratyczny a demokratyczny system polityczny

W autokratycznym systemie politycznym prawo jest podporządkowane jednej, oficjalnej ideologii

(propagandzie). Ideologia jest przedstawiana społeczeństwu przez ośrodek decyzji politycznej jako

jedyna, prawdziwa wersja najlepszych rozwiązań dla społeczeństwa i państwa.

W demokratycznym systemie politycznym prawo tworzone zgodnie z procedurami legislacyjnyi jest

rezultatem konsensusu społecznego, określa ono zasady organizacji władzy publicznej i granice jej

ingerencji w prawa jaednostki. W demokratycznym systemie politycznym prawo chroni wartości

uznawane za podstawowe:



godność człowieka



wolność



równość



dobro wspólne

70. Moc prawna aktów prawodawczych



Najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawotwórczych zajmuje w systemach prawa

ustawoego konstytucja.



Ustawy



ratyfikowane umowy międzynarodowe



rozporządzenia

71.Prawo zwyczajowe

Prawo zwyczajowe było przez wieki podstawową formą tworzenia prawa na świecie. Miało za sobą

argument zgodności z praktyką “od dawna”, uważane było za prawo “lepsze”, o wyższej mocy niż

prawo stanowione. Dopiero wzrost tempa zmian społecznych i wykształcenie się nowoczesnego,

scentralizowanego systemu władzy publicznej doprowadziły do zdominowania tworzenia prawa przez

akty ustawowe.

Należy odróżnić zwyczaj od prawa zwyczajowego:

-zwyczaj może stanowić podstawę prawa zwyczajowego, jest to ustalony, jednorodny sposób

postępowania, uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną(np. współcześnie zwyczaje

handlowe w obrocie gospodarczym; ze względu na zasięg terytorialny wyróżniamy:lokalne zwyczaje

handlowe, powszechne zwyczaje handlowe w danym państwie, międzynarodowe zwyczaje handlowe

przestrzegane na obszarze kilku państw, powszechne międzynarodowe zwyczaje handlowe odnoszące

się do wszystkich państw. Nie każdy zwyczaj staje się prawem zwyczajowym

Przekształcenie zwyczaju w prawo zwyczajowe jest złożonym faktem prawotwórczym:

kształtowanie się w społeczności praktyki określonego postępowania i przekonania, że postępowanie

to jest zgodne ze słusznymi normami

jednoczesne kształtowanie się przekonania, że określona norma zwyczajowa wyznacza zachowania,

które powinny być realizowane jako prawnie obowiązkowe a jej przekroczenie powinno być

sankcjonowane przez państwo

w momencie podjęcia konkretnej decyzji na podstawie normy ukształtowanej zwyczajowo przez organ

władzy publicznej, norma ta staje się odtąd normą prawa zwyczajowego(akt uznania normy przez

państwo)

Przykład norm zwyczajowych: niepisane zasady brytyjskiego systemu parlamentarno-gabinetowego:

obowiązek ustąpienia rządu, który utracił zaufanie Izby Gmin, zasada, że premier musi być członkiem

Izby Gmin, powierzenie funkcji tworzenia rządu liderowi posiadającemu większość w Izbie Gmin.

(zwyczajowe prawo konstytucyjne)

W stosunkach międzynarodowych - warunek woli państw do przestrzegania norma prawa

zwyczajowego w drodze “milczącego porozumienia”(tacitus consensus)

W prawie wewnętrznym - organ władzy publicznej w procesie stosowania prawa przyjmuje

zwyczajowy wzorzec postępowania za samoistną podstawę normatywną decyzji konkretnie-

indywidualnej - decyduje o jego związaniu z sankcją państwową - “sankcjonowanie zwyczaju”

Prawo zwyczajowe jest obecnie istotnym źródłem prawa międzynarodowego publicznego, ma

doniosłe znaczenie w prawie wewnętrznym common law, a także w wielu państwach afrykańskich i

azjatyckich i ograniczone znaczenie w niektórych państwach systemu prawa

ustawowego(Niemcy,Szwajcaria,Grecja)-subsydiarne samoistne źródło prawa.

Duże znaczenie dla jego rozwoju ma “soft law”.

W polskim prawie - występuje odesłanie do zwyczajów w określonej sferze stosunków społecznych

72.Umowy prawotwórcze

Umowy prawotwórcze są źródłem prawa międzynarodowego publicznego, międzynarodowego

prywatnego a w prawie wewnętrznym - źródłem prawa pracy(zbiorowe układy pracy).

umowa międzynarodowa - co najmniej dwustronny, konwencjonalny i konstytutywny akt

prawodawczy oparty o wspólne, zgodne oświadczenie równoprawnych podmiotów prawa

międzynarodowego, które zawiera generalnie - abstrakcyjne normy postępowania stron. Podmiotami

zawierającymi umowy międzynarodowe są najczęściej państwa, w ograniczonym zakresie również

inne podmioty np. organizacje międzynarodowe,Stolica Apostolska. Różne nazwy umów

międzynarodowych: traktat, układ, konwencja, pakt, deklaracja, konkordat. Na ogół mają postać

jednego dokumentu.Również możliwa jest inna forma:umowy w formie wymiany not.

W stosunkach międzynarodowych nie ma jednego prawodawcy na wzór ustawodawcy wewnętrznego

stanowiącego ustawy.

Państwa są związane tylko tymi regulacjami, na które wyraziły zgodę.

Obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych wyraża zasada pacta sunt servanda(umów należy

dotrzymywać).

Umowy można również podzielić na: państwowe, międzyrządowe i resortowe.

Różne procedury zawierania umów międzynarodowych, jest to zależne od:

Liczby stron uczestniczących w umowie(umowa bilateralna czy multilateralna)

trybu zawierania umowy(prosty,złożony)

Umowy bilateralne - sporządza się w językach obu stron

Umowy multilateralne - sporządza się w językach wszystkich stron. Teksty na równi autentyczne

Tryb prosty - negocjacje kończą się wyrażeniem zgody państw na związanie się umową

Tryb złożony - zgoda na związanie się umową wyrażana jest przez ratyfikację lub zatwierdzenie (1

stadium: negocjacje, po ich zakończeniu umowa zostaje parafowana i podpisana 2 stadium: wewnątrz

każdego z państw następuje ratyfikacja albo zatwierdzenie umowy m-nar., na ogół przez głowę

państwa)

W Polsce ratyfikacji podlegają umowy międzynarodowe, o których mowa w art. 89 ust. 1 i art. 90

Konstytucji RP oraz inne umowy międzynarodowe, które przewidują ten wymóg, albo ją dopuszczają,

a szczególnie okoliczności to uzasadniają. Umowa, która nie podlega ratyfikacji, wymaga

zatwierdzenia przez Radę Ministrów. Ratyfikowana umowa międzynarodowa jest niezwłocznie

ogłaszana w Dzienniku Ustaw.

Stosunki międzynarodowe kształtuje również prawo zwyczajowe.

Zmiana zakresu przemiotowego w prawie międzynarodowym - z prawa wojny na prawo dotyczące

stosunków pokojowych między państwami.

Przedmiot regulacji p.międzynarodowego: zasady określania terytorium państwa,reprezentacja państw

w stosunkach międzynarodowych,problemy ludności, zasady działania organizacji

międzynarodowych, prawo konfliktów zbrojnych itp.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe uznaje się na ogół za część wewnętrznego porządku

prawnego. Jeśli ich stosowanie nie jest uzależnione od wydania ustaw, powinny być przez organy

władzy publicznej stosowane bezpośrednio. Uznaje się, że umowa międzynarodowa ratyfikowana na

podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli umowy tej nie

da się pogodzić z przepisami ustawy.

73.Norma prawna a system prawa.

I.Norma prawna - to wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana

przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Norma prawna stanowi rezultat intepretacji

przepisów prawa.

Elementy normy prawnej

Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej:

Koncepcja trójelementowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja),

Koncepcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca).

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na:

Hipoteza - zawiera albo opis sytuacji, w przypadku której zaistnienia norma znajdzie zastosowanie,

albo opis cech, które posiada adresat normy prawnej, np.:

Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...)

Dyspozycja - określa obowiązek lub uprawnienia adresata normy prawnej; zawiera opis pożądanego

zachowania się adresata normy prawnej, np.:

(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...)

Sankcja - informuje o skutkach niezastosowania się do dyspozycji normy prawnej, np.:

(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Charakterystyka

Norma prawna może mieć charakter generalny i abstrakcyjny lub indywidualny i konkretny.

Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana

Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub

każdy człowiek).

Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy

w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to

powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.

Indywidualność oznacza, że norma jest skierowana do wskazanego podmiotu.

Konkretność oznacza, że norma dotyczy ściśle wskazanej sytuacji.

Normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym są najczęściej spotykane w aktach prawa

powszechnie obowiązującego (np. w kodeksie cywilnym), zaś normy o charakterze konkretnym i

indywidualnym w aktach administracyjnych (np. pozwolenie budowlane).

Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się:

Normy bezwzględnie obowiązujące - adresat powinien zachować się dokładnie tak, jak określono w

normie. Nie ma on pozostawionej swobody w wyborze postępowania,

Normy względnie obowiązujące - adresat może nie dokonać wyboru innego zachowania niż określone

w normie prawnej,

Normy semiimperatywne - wyznaczają pewne ramy postępowania, dając swobodę stronom stosunku

prawnego, ale w pewnych tylko granicach.

Innym kryterium podziału norm prawnych jest sposób określenia zachowań ludzkich. Na podstawie

tego kryterium wyróżnia się:

Normy nakazujące - określają, co ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią

normy prawnej, np.:

Osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są obowiązane

obliczyć i odprowadzić podatek rolny - bez wezwania - na rachunek budżetu właściwej gminy ze

względu na miejsce położenia gruntów.

Normy zakazujące - określają od jakich działań adresat normy prawnej powinien się powstrzymać, np.:

Członek zarządu nie może bez zezwolenia spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi (...)

Normy zezwalające (upoważniające lub uprawniające) - uprawniają do określonego zachowania się

adresata, np.:

Każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów.

II.System prawa (język prawniczy) – termin używany w różnych znaczeniach np.: system prawa

danego państwa, system prawa określonej gałęzi prawa czy system źródeł prawa.

System prawa danego państwa oznacza całokształt obowiązujących w określonym czasie przepisów

prawnych tego państwa, uporządkowanych wg przyjętych kryteriów. Bardziej ogólnie można system

prawny określić też jako uporządkowany zbiór norm prawnych.

Obowiązujący w Rzeczypospolitej Polskiej system prawny dzieli się na gałęzie, które obejmują

kompleksy norm regulujących określone kategorie stosunków społecznych. Podział systemu prawa na

poszczególne gałęzie nie dokonuje się z mocy jednorazowej i świadomej decyzji prawodawcy lecz jest

rezultatem procesu historycznego oraz ewolucji prawa. Ogół norm należących do danej gałęzi prawa

np. prawa cywilnego nazywany jest systemem określonej gałęzi prawa, np. system prawa cywilnego.

74.Norma a przepis prawny

Norma prawna jest popartą przymusem panstwowym ogólną regułą postepowania skierowaną do

abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą normą sytuacji. Każda

norma prawda okreska, jak mają sie zachowac ci, do których jest skierowana, jeżeli znajdą sie w

sytuacji okreslonej w danej normie. Norma prawna moze byc regułą baz nakazującą, badz zakazującą,

bądz tez upowazniajacą do określonego postępowania. Jest ona regułą o charakterze ogólnym

i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kregu adresatow. Od pojecia

normy prawnej odróżnic nalezy pojecie przepisu prawnego. Przepisy prawne sa wyodrebnionymi

zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np. w ustawach, rozporzadzeniach). Są one

elementarnymi cząstkami tych aktów. Ze wzgledow porzadkowych przepisy ujmuje sie w formie

artykułów lub paragrafów. Artykuły i paragrafy dziela sie z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z

kropką), na punkty (oznaczone cyfrą arabska z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym

przepisie wyrazona jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrazona moze byc w

kilku przepisach badz tez jeden przepis wyrazac moze dwie normy prawne lub wiecej.

Normy prawne mają określoną strukturę wewnętrzną. W normach tych wyróżnic mozna trzy czesci:

hipotezę, dyspozycję i sankcję.

Hipoteza jest to czesc normy okreslajaca kreg adresatow, do ktorych norma sie odnosi, i okolicznosci,

w jakich ma zastosowanie. Inaczej mowiac, hipnoza okresla warunki, ktorych zaistnienie powoduje

obowiazek zachowania sie w sposob wskazany w normie.

Dyspozycja jest czescia normy wyznaczajaca sposob postepowania w sytuacji, w ktorej spelnione

zostaly warunki przewidziane w hipnozie.

Sankcja jest czescia normy okreslajacą nastepstwa zachowania sie w sposob niezgodny ze wskazanymi

okreslonymi w dyspozycji.

Ta klasyfikacja, trojczlonowa budwa normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom. W normach prawa

karnego hipnoza polonczona ejst z dyspozycją w jedno okreslenie czynu przestepczego.na przyklad w

normie: "Kto przywlaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majatkowe, podlega karze

pozbawienia wolnosci do lat 3", czesc pierwsza "kto przywlaszcza sobie cudza rzecz ruchomą lub

prawo majątkowe" jest utowrzonym z polonczenia hipnozy i dyspozycji okresleniem czynu

przestepczego. Z kolei w normach prawa cywilnego wyodrebnic mozna latwo hipnoze i dyspozycje,

sankcja natomiast przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Na przyklad w normie" kto z winy

swej wyrzadzil drugiemu krzywde, obowiazany jest do jej naprawienia" - czesc pierwsza "kto z winy

swojej wyrzadzil drugiemu krzywde" stanowi hipnoze tej normy, okresla bowiem okolicznosci,

ktorych zaistnienie powoduje obowiazek okreslonego zachowania. dalsza zcesc tej normy - dyspozycja

- wskazuje jak nalezy postapic. Sankcja wreszcie polega na ujemnych konsekwencjach

przewidzianych przez prawo, gdyby adresat normy nie postapil w sposob zgodny z dyspozycją.

Sankcje w normach prawnych są zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma charakter

zagrożenia reprezja karną, np. w postaci kary pozbawienia wolnosci lub grzywny. W prawie cywilnym

sankcja moze przybierac forme zagrozenia egzekucją majątkową, moze tez polegac na zagrozeniu

niewaznoscią okreslonych dzialan. W normach prawa administracyjnego sankcja moze polegac na

zagrozeniu karami administracyjnymi (np. grzyną, mandatemI itp.

75.Poziomy interpretacji tekstów prawnych

Wyróżniamy trzy poziomy interpretacji tekstu prawnego: deskryptywny, dyrektywalny oraz poziom

presupozycji. Najbardziej interesujące są poziomy deskryptywny i presupozycji. Poziom

deskryptywny interpretacji to całokształt elementów tekstu umożliwiający opis pewnego świata, o

którym mówi tekst prawny studiowany w jego dosłownej postaci5. Natomiast wszystkie czynności,

zabiegi i techniki interpretacyjne zmierzające do ustalenia tego, co chciał wyrazić ustawodawca w

tekście prawnym - będziemy określać mianem interpretacji dyrektywalnej6. Poziom presupozycji

natomiast umożliwia interpretatorowi odczytanie pewnych dodatkowych informacji które nie są

zawarte w treści zdania, a wynikają z niego, dopełniają go i czynią w całości zrozumiałym7. Aby

mówić o tym poziomie musimy zrobić pewne założenie racjonalności autora wypowiedzi

normatywnej8, że nie będzie stanowił norm prawnych nie odpowiadających otaczającej nas

rzeczywistości (np. właściciele dinozaurów ....). Założenie to jest trudne do logicznego udowodnienia,

choć intuicyjnie i praktycznie wydaje się być spełnione. Prawo przedmiotowe odczytywane jest na

poziomach deskryptywnym i dyrektywalnym, a prawo podmiotowe uwidacznia się czasami dopiero na

poziomie presupozycji.

76.Prawo operatywne

Prawo operatywne jest o wiele bogatsze niż przepisy prawne. Jest zawarte w konkretnych orzeczeniach

sądowych, w zakresie, w jakim zawierają one interpretację prawa i uznane konsekwencje przepisów

prawnych (normy wywnioskowane). Składają się na nie ponadto reguły kształtujące w praktyce ramy

wymiany i obrotu w gospodarce rynkowej, zasady współżycia społecznego, zwyczaje, wzorce

umowne, różnorodne przepisy techniczne, “standardy”, “zasady”, doświadczenia utrwalone

w praktyce, do których prawo odsyła, a których treść jest ustalana w konkretnej, rozstrzyganej sprawie

itd. “Działające” prawo jest więc wzbogaconą poprzez wykładnię wersją obowiązujących przepisów

prawnych.

Takie spojrzenie na prawo pozwala na odróżnienie prawa pochodzącego z aktów prawodawczych, ze

źródeł w znaczeniu normodawczym i prawa kształtowanego w procesach stosowania prawa przez

bogatszy katalog reguł pochodzących ze źródeł prawa w znaczeniu funkcjonalnym. Prawodawca

ustanawia więc przepisy prawa obowiązującego, ale jednocześnie zakłada, że w obrocie prawnym

i w toku stosowania prawa weźmie się pod uwagę nie tylko przepisy prawne, ale i inne zasady i reguły.

77.Prawo działające a zbiór przepisów

Prawo działające jest zbiorem znacznie bogatszym niż zbiór przepisów. Prawodawca ustanawia więc

przepisy prawa obowiązującego, ale jednocześnie zakłada, że w obrocie prawnym i w toku stosowania

prawa weźmie się pod uwagę nie tylko przepisy prawne, ale i inne zasady i reguły. System przepisów

prawa ustawowego jest “uzupełniany” przez doktrynę i praktykę prawniczą. Przeczytanie określonych

przepisów prawnych nie jest wystarczające, aby stwierdzić, że zna się prawo w tym zakresie. Trzeba

też znać zasady i reguły wykładni, aby z ich pomocą moć odczytać tekst na poziomie dyrektywalnym.

Prawo operatywne jest o wiele bogatsze niż przepisy prawne. Jest zawarte w konkretnych orzeczeniach

sądowych, w zakresie, w jakim zawierają one interpretację prawa i uznane konsekwencje przepisów

prawnych (normy wywnioskowane).

78.Precedens prawotwórczy (judge-made-law)

W państwach anglosaskich, Indiach, Australii, Nowej Zelandii, Nigerii, Kenii, Malezji prawo jest

tworzone nie tylko w formie stanowienia(civil law), ale także w formie konkretnych sądowych

precedensów prawotwórczych.

Common law dosłownie znaczy “prawo powszechne”, jednolite, zunifikowane w skali kraju. Nazwa

pochodzi z Wysp Brytyjskich, gdzie dzięki silnej władzy króla już od XIII wieku nastąpił proces

unifikacji prawa tworzonego przez sądy.

W systemie common law sąd orzeka w konkretnie-indywidualnej sprawie nie na podstawie przepisów

prawnych, ale z powołaniem się na inną, podobną pod istotnymi względami konkretną sprawę

rozstrzygniętą uprzednio przez inny sąd. To pierwsze orzeczenie jest uznawane za konkretny

precedens prawotwórczy.

Jeżeli natomiast konkretna sprawa trafia do sądu, a jest to pierwsza sprawa tego typu(cases of first

impresion) i nie można odnaleźć żadnej podobnej wcześniej sprawy rozstrzyganej przez sąd - ten

samodzielnie rozstrzyga sprawę, w istocie tworząc nową zasadę. Sąd rozstrzyga sprawę na podstawie

własnego przekonania i poczucia słuszności(equity), biorąc pod uwagę wiele okoliczności, zasad i

wartości społecznych, takich jak sprawiedliwość społeczna itp.

Etapy procesu tworzenia nowego precedensu:

ustalenie, czy dla rozpatrywanej sprawy istnieje orzeczenie precedensowe, które można zastosować, bo

dotyczy sprawy w sposób isotny podobnej, jeśli nie - sąd ustanawia nowy precedens

wykładnia istniejącego precedensu w związku z rozpatrywaną sprawą (w przypadku nowego

precedensu - wyodrębnienie zasady rozstrzygnięcia ratio decidendi, biorąc pod uwagę niepowtarzalne

cechy przypadku, wyodrębnienie okoliczności pobocznych)

powiązanie stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy z ustaloną zasadą rozstrzygnięcia; zgodną z

zasadą stare decisis(stałości decyzji,podstawa rozstrzygania wszystkich konkretnych spraw

podobnych) albo z zasadą rozstrzygnięcia nowego precedensu

podjęcie decyzji konkretnie-indywidualnej

W systemie case law konkretne precedensy są samoistnymi źródłami prawa.

W systemie tym dla konkretnie rozpatrywanej sprawy może istnieć wiele precedensów i wiele

kontrprecedensów. Sąd w praktyce czeka, na które precedensy powołają się strony preocesu. Następnie

może: przyjąć precedens przytoczony przez jedną ze stron, powołać się na inny precedens lub

stworzyć nowy precedens.

Współcześnie zasada stare decisis traktowana jest liberalnie:precedensy są uchylane przez inne

precedensy albo przez ustawy lub omijane.

Cechą charakterystyczną jest brak oficjalnie wydawanych zbiorów orzeczeń, które są publikowane w

wydawnictwach prywatnych i półoficjalnych(law reports).

Obecnie precedensy w krajach anglosaskich mają istotne znaczenie w prawie cywilnym, coraz

mniejesze w karnym,administracyjnym,finansowym przez ekspansję prawa ustawowego. Jest to

efektem interwencjonizmu państwowego.

! Każda ustawa może uchylić precedens !

79.Ratio decidendi i obiter dicta

Precedens prawotwórczy składa się z dwóch elementów: ratio decidendi - zasada rozstrzygnięcia

(uzasadnienie danego rozstrzygnięcia) drugi to obiter dicta - niepowtarzalne cechy rozważanej sprawy

(incydentalne, jak gdyby "uboczne" rozstrzygnięcie kwestii, mających znaczenie tylko dla danej

sprawy).

Z ratio decidendi wynika norma generalna, która będzie podstawą rozstrzygnięcia podobnych

przypadków w przyszłości. Jest ona wiążąca dla sądów niższej, jak i tej samej instancji co sąd

wydający tak długo, dopóki nie zostanie przełamana (overruled). Obiter dicta nie wpływają natomiast

zasadniczo na kształtowanie prawa.

80.Konkretne precedensy prawotwórcze a precedensy abstrakcyjne

W systemie common law sąd orzeka w konkretnie-indywidualnej sprawie nie na podstawie przepisów

prawnych, ale z powołaniem się na inną, podobną pod istotnymi względami konkretną sprawę

rozstrzygniętą uprzednio przez inny sąd. To pierwsze orzeczenie jest uznawane za konkretny

precedens prawotwórczy.

Jeżeli natomiast konkretna sprawa trafia do sądu, a jest to pierwsza sprawa tego typu(cases of first

impresion) i nie można odnaleźć żadnej podobnej wcześniej sprawy rozstrzyganej przez sąd - ten

samodzielnie rozstrzyga sprawę, w istocie tworząc nową zasadę. Sąd rozstrzyga sprawę na podstawie

własnego przekonania i poczucia słuszności(equity), biorąc pod uwagę wiele okoliczności, zasad i

wartości społecznych, takich jak sprawiedliwość społeczna itp.

Poza konkretnymi precedensami prawotwórczymi wyróżnia się w doktrynie także precedensy zwane

abstrakcyjnymi. Są to takie rozstrzygnięcia sądów, które powstają w powstępowaniach, w którym nie

rozstrzyga się spraw konkretnie-indywidualnych, lecz rozwiązuje ogólne problemy prawne. Takie

uprawnienia mają na ogół sądy najwyższe i trybunały w konkretnych państwach. W państwach

anglosaskich precedensy abstrakcyjne zalicza się do aktów legislacji sądowej.

81.Prawo ustawowe a precedensowe

I.Prawo ustawowe charakterystyczne jest m.in. dla państw Europy kontynentalnej. Powstaje w wyniku

jednostronnego, władczego, konwencjonalnego i konstytutywnego aktu decyzyjnego organu władzy

publicznej. upoważnionego do prawotwórstwa. W efekcie stanowienia prawa powstają akty

prawodawcze(źródła prawa). Podstawową formą prawodawstwa w systemie prawa stanowionego,

zwanego też ustawowym jest ustawa - jednostronny, ogólny, władczy akt prawodawczy parlamentu.

Akt prawodawczy - tekst wyrażony w postaci przepisów prawnych wprowadzający do systemu nowe

obowiązujące normy albo zmieniający czy uchylający dotychczasowe. Może to być władczy akt

jednostronny (ustawa parlamentu,rozporządzenie ministra), akt powstający w drodze umowy dwóch

albo wielu podmiotów upoważnionych do prawotwórstwa (np. zbiorowy układ pracy,umowa

międzynarodowa).

Przepisy prawne są kierowane do adresatów prawa i zawierają określenie powinnych sposobów

zachowania, Adresaci są w przepisach określeni ogólnie(generalnie), tak samo sposoby zachowania.

W systemie prawa ustawowego owa ogólność regulacji to jedna z podstawowych różnic między

efektem tworzenia prawa przez organy legislacyjne a efektem stosowania prawa(np. przez sądy).

Stosowanie prawa polega na ustaleniu na podstawie generalnie abstrakcyjnych norm konsekwencji

prawnych konkretnego stanu faktycznego. W wyniku stosowania prawa indywidualnie oznaczony

adresat ma konkretny obowiązek w ściśle oznaczonych okolicznościach. Typowymi aktami

stosowania prawa są orzeczenia sądowe i akty administracyjne.

Podstawowe znaczenie aktów samoistnych(niewymagających powołania podstawy prawnej ich

ustanowienia): konstytucja,ustawy,ratyfikowane umowy międzynarodowe. Wszelkie inne akty

prawodawcze(akty wykonawcze) są stanowione na podstawie konstytucji, ustaw oraz umów

międzynarodowych i powinne być z nimi zgodne co do kierunku normowania.

Należy pamiętać, że prawo kształtują również niewysłowione explicite w tekstach aktów zasady i

reguły interpretacji przepisów prawna.

Przepisy muszą zostać poprawnie przełożone na normy prawne, co nie jest łatwe ze względu na

swoistości redakcyjne tekstów prawnych.

Prawo ustawowe opiera się na prawie rzymskim, spisywanym przez glosatorów.

II.Prawo precedensowe - patrz wyżej

82.Prawo wyznaniowe

W państwach wyznaniowych decyzje polityczne podejmują ośrodki jednoczące władzę religijną i

świecką. Ich celem jest poddanie społeczeństwa pełnej i integralnej kontroli etycznej, prawnej oraz

religijnej, przy czym różnice między poszczególnymi kategoriami norm nie są zbyt wyraźne, a w

pewnych sferach ulegają całkowitemu zatarciu. Państwa oparte współcześnie o islam są państwami

wyznaniowymi.

Nazwa islam pochodzi od arabskiego słowa aslama, co oznacza poddać się woli Allaha. Allah jako

jedyny posiada znajomość prawa doskonałego.

Koran - święta księga islamu jest źródłem prawa, religii i moralności. Powstał w latach 610-632 w

okresie wielu objawień otrzymywanych przez Mahometa od Allaha. Tworzy on podstawę cywilizacji

arabsko-muzułmańskiej opartej na doktrynalnej jedności islamskiej religii i muzułmańskiego państwa.

Prawo i religia mają wspólną sankcję. Poszanowanie nakazów prawa islamu to zarazem obowiązek

religijny muzułmanów. Składa się z 114 sur(rozdziałów) i 6226 wersetów

Sunna - drugie podstawowe źródło prawa, zapis postępowania Proroka, zbiór reguł zachowań

Mahometa w stosunkach z innymi ludźmi i ocen tych zachowań.

Koran i Sunna tworzą Szariat:święte prawo islamu.

prawo muzułmańskie współkształtuje też trzeci element, jakim jest doktryna prawnicza: fakh-nauka o

prawie islamu. Nauka ta wyrosła ze znajomości szariatu i została uzupełniona tezami doktryny

pozwalającymi w drodze odpowiednich rozumowań rozwiązywać kazusy przez prawo dotąd

nieuregulowane (idżma), zwłaszcza przez analogię (kijas), z uwzględnieniem doświadczeń praktyki

prawniczej.

W państwach zatoki, ale też w wielu krajach Afryki(Sudanie) i Azji(Indonezji(, a również na południu

Europy(Serbia) dominuje prawo ustawowe oparte w różnym zakresie na zasadach Koranu.

W wielu państwach arabskich(Egipt,Syria,Pakistan) konstytucje uznają szariat za źródło wszelkiego

ustawodawstwa.

Zakres w jakim prawo szariatu współkształtuje konkretne systemy prawa jest różny. Od Turcji

aspirującej do Unii Europejskiej, poprzez semidemokratyczne Maroko, aż po fundamentalistyczną

Arabię Saudyjską. Na przykład w Arabii Saudyjskiej, Pakistanie i Iranie nie ma w ogóle stanowionych

kodeksów karnych, obowiązuje szariat, procedura karna jest natomiast zawarta w stanowionych

kodeksach postępowania karnego.

W Maroku, Egipcie, Syrii i Tunezji są zarówno kodeksy karne, jak i kodeksy postępowania karnego,

wzorowane na kodeksach europejskich odnoszące się w treści do szariatu. W Turcji, Kazachstanie,

Uzbekistanie szariat funkcjonuje raczej jako zbiór norm morlanych, prawo materialne karne i

procedura karna są ustanowione orzez oficjalnie świeckie państwa.

Prawo islamu, inaczej niż prawo państwa liberalnych współczesnych demokracji, obejmuje niemalże

wszystkie przejawy życia i aktywności człowieka. Znalezienie normy prawnej właściwej dla

rozstrzygnięcia określonej sprawy oznacza “wykrycie” nakazu Allaha w odniesieniu do danego

przypadku, który to nakaz należy wywieść ze świętych ksiąg.

83.Umowy międzynarodowe