Alicja Helman „Film gangsterski”

dualizm
powtarzalność (wzory, schematy akcji, relacje, struktura finału)
kumulatywność (nagromadzenie obrazów, sytuacji, tematów)
przewidywalność
nostalgiczność („stare, dobre czasy”)
symboliczność (rekwizyty, zachowanie, miejsca - np. miasto metaforą zamknięcia, uwięzienia, korupcji i zepsucia)
funkcjonalność (próba rozwiązania sprzeczności kultura-kontrkultura)

I faza rozwoju - Warner Bros (szorstki, idiomatyczny dialog, odgłosy strzałów, jazdy autem, brzęk szkła, muzyka), 1930-1932 kilkadziesiąt filmów gangsterskich, m.in. „Mały Cezar” (Mervyn LeRoy, 1930), „Wróg publiczny” (William Wellman), „Człowiek z blizną” (Howard Hawks). Archetypiczne wzorce, podstawowe modele fabuł, postaci (kreowanych przez: Edward Robinson, James Cagney, Paul Muni, potem Humprey Bogart)
„Mały Cezar”: szara tonacja zdjęć, Dave Jennings konotuje neutralność spojrzenia, w partii finałowej ekspresjonistyczne akcenty. Akcja: czas teraźniejszy, linearnie, konflikty dosłownie, grubą linią, oddzielone prawo i bezprawie, kamera niewidoczna, plany średnie z poziomu oka, niefinezyjne oświetlenie, mało zbliżeń (tylko ikonografie gangsterskiego kina i twarz Rico)
„Wróg publiczny”: Tom Powers - dynamiczna postać, witalność; model stosunku gangstera do kobiet: Tom wyciska Kitty grapefruita w twarz po kłótni o drinka. „Tom ginie na ulicy z rąk konkurencyjnego gangu. Ujęcie z dołu w strugach deszczu monumentalizuje moment jego upadku. Nie byłem dość twardy - to jego ostatnie słowa”
„Człowiek z blizną”: Tony Camonte (wyk. Paul Muni) - posesywność w stosunku do rodziny i przyjaciół, blizna na policzku - film kończy się zbliżeniem tego piętn, a szczególnie sugestywnego znaczenia nabiera ten znak w scenach rozgrywających się w garażu (miejsce masakry), gdzie układ belek rzuca groźny cień.

pierwszy typ: model serio, m.in.: „Prawo czy bezprawie” (Robinson, wyk. John Blaze), „Bugs” (Fenner, wyk. Humprey Bogart)
drugi typ: komediowa trawestacja: „Mały olbrzym” (1933), „Lekki model morderstwa”

konwencja wzorca: „Aniołowie o brudnych twarzach”, „Szalone lata 20.”
filmy z tzw. „Con Manem” (człowiek zaufany) z akcentami komediowymi: „Szalona blondynka”, „Pożeracz serc” (motyw brutalnego traktowania kobiety, wleczenie za włosy Mae Clark).
lekkie filmy rozrywkowe

lata 1935-1938 nowa fala filmów gangsterskich - uśpienie cenzury przez wprowadzenie jako głównego bohatera tzw. G-mana (człowiek z rządu), tropiącego gangsterów, bohaterskiego agenta FBI (to tylko zmiana perspektywy). Zło jest w tych filmach rodzajem predestynacji.

Cagney gra bohatera poza prawem, który wychodzi z założenia, że świat jest mu coś winien; „Szalona blondynka”
Ukazanie korupcji i zgnilizny wyższych klas społecznych: „Trudny do uchwycenia” (1933), „Pożeracz serc” (1933)
Czysto komediową grupę (lekkie filmy rozrywkowe) cechuje najdalsze odejście od archetypu. Cagney zachowuje czysto zewnętrzne „wyposażenie” - „bad guy” jest zbuntowany, skory do gniewu, brutalny, wobec kobiet, imperynencki w sposobie bycia - ale zazwyczaj ma jakąś pracę (kierowca, marynarz itd.) i nie posuwa się za daleko.

„(...) traktowała postać gangstera jednoznacznie i jednowymiarowo. Zło jawiło się jako rodzaj predestynacji - gangster rodzi się zły i nie zmienia się nigdy; aby położyć kres jego przestępczej działalności, można go tylko zabić. O społecznych źródłach wspominało się raczej przelotnie.”
3 faza gatunku - sytuacja ulega odwróceniu: złe jest społeczeństwo, nie jednostka; to warunki społeczne rodzą zbrodnie; gangster - neurastenik utrzymany w typie sfrustrowanego inteligenta, np. William Wyler: „Ślepy zaułek” (1937)
wcześniejsza zapowiedź: w 1936 powstaje „Skamieniały las” Archiego Mayo, adaptacja sztuki Roberta Sherwooda, w którym rola Daniela Mantee w interpretacji Humpreya Bogarta staje się kolejnym archetypicznym wzorcem w dalszych dziejach gatunku. Kreacja tej postaci pozostawi ślad na całej karierze Bogarta, zachowa on pewne jej znamienne rysy (powściągliwość, desinteressment) nawet w tych filmach, w których nie gra gangstera.
Film „Ślepy zaułek” wylansował „Dead End Kids” - grupę wykolejonej młodziezy”
3 typy kreowanych przez Bogarta postaci:

jednowymiarowe postaci gangsterów bezwzględnie złych, np. „Król podziemia” (1939, Leus Seiler)
gangsterzy z drugiego planu jedynie towarzyszący głównemu bohaterowi - Cagneyowi w „Aniołach o brudnych twarzach” i „Szalonych latach 20.”
postać, którą tworzył w filmach gangsterskich Bogart, otrzymała swoje najpełniejsze i najbardziej szlachetne wcielenie w filmie Raoula Walsha z 1941 r. - „High Sierra”, stanowiącym zapowiedź i przejście do kolejnej fazy w ewolucji gatunku - kina czarnego”. Struktura filmu jest bliska klasycznego wzoru - powraca podstawowy motyw tematyczny: upadek i śmierć gangstera, ale powraca w szczególnej inwersji - śmierć bohatera jest jego wyzwoleniem