Szymon Szymonowic (pseud. Simonides),
poeta na przełomie epoki renesansu i baroku!
,,Sielanki i pozostałe wiersze polskie''
Opracował Janusz Pelc
Biblioteka Narodowa
Wstęp.
I Młodość i lata nauki
Pochodzenie
- w roku 1558 24 lub 26 października urodził się Simonides we Lwowie
- syn ławnika i rajcy miejskiego - Szymona z Brzezin - znanego później jako Szymon Simonides (kontynuator dzieła polskich poetów - humanistów)
- ojciec pochodził z Brzezin, wychowanek Akademii Krakowskiej; ok. 1540 r. przeniósł się do Lwowa, gdzie najpierw był rektorem szkoły katedralnej, następnie ławnikiem a na końcu rajcą miejskim ; w 1547 roku poślubił Katarzynę ze Śmieszków (hahaha) wdowę po rzemieślniku Lwowskim (z pierwszego małżeństwa miała dwie córki, z drugiego pięcioro dzieci - najmłodszy Szymonek!)
- wuj Mikołaj Śmieszkowic wykładał na Akademii Karkowskiej, później przeniósł się do Lwowa
- Szymon zawdzięczał kontakt z literatura wujowi bądź ojcu
Studia na Akademii Krakowskiej
- we wrześniu 1575 r. Simonides rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej, przypadło to na czas bezkrólewia po Walezym, Akademia była początkowo za cezarem, dopiero później za Batorym - miało to wpływ na wrażliwość polityczną poety
- w 1576 r. Simonides pobierał nauki u Marcina Zjazdowicza (znawcy Cycerona i Arystotelesa)
- kontakt z Walentym Fontanną (jako pierwszy nauczał o Koperniku), matematyk; Simonides dużo z nim korespondował po ukończeniu Akademii
- kontakt z Stanisławem Sokołowskim - teolog, kaznodzieja (Simonides był bardzo katolicki, jego dzieciństwo przypada na czasy ofensywy katolickiej wobec protestantów); Sokołowski najbardziej odcisnął piętno na wierze Simonidesa i wykorzystał jego talent humanistyczny do celów ideowych
- w czasie studiów wychodzą pierwsze utwory Simonidesa; 1578 wierszyk przy Gnieździe cnoty B. Paprockiego
- Simonides napisał pierwszy poemat Divus Stanislaus, w druku pojawił się dopiero w 1604 roku. Autor poematu określił go jako utwór młodzieńczy w liscie do Stanisława Grochowskiego, wydawcy tego tekstu w 1604 r.; utwór o tematyce etycznej, politycznej, prokatolicki poemat; autor konfrontuje dwie postawy: mądrego, sprawiedliwego i pobożnego biskupa i rycerskiego, gwałtownego, ulegającego namiętnościom króla (w XVI i XVII popracie dla Stanisława ze Szczepanowa w sporze z Bolesławem Śmiałym); entuzjastyczna ocena duchownych i wyrazy uznania w 1581 r. Andrzeja Schoneusa
- w 1577 roku Simonides dostał tytuł BAKAŁARZA NAUK WYZWOLONYCH
- w 1578 roku pierwszy wykład na Akademii Krakowskiej poświęcony ,,Satyrom'' Persjusza
- zrezygnował ze starań o tytuł magistra i opuszcza mury Akademii prawdopodobnie w roku 1578
Studia Zagraniczne
- zakończył studia zagraniczne w 1584 roku
- o tym etapie zycia nie wie się za wiele, prawdopodobnie studiował we Włoszech bądź Belgii lub Francji
- pobyt w ówczesnych Niderlandach wskazują na zainteresowanie Szymona ,,filologią święta''
- pogłębił wiedze na temat filologii klasycznej, kultury antycznej, studiów nad Biblią i utworów autorów wczesnochrześcijańskich
- interesował się medycyną
- po powrocie do kraju zatrzymała się w domu rodzinnym we Lwowie; w tych latach miał wyjść drukiem Dicta Sen Consilia de bello contra Turcam (colonie 1583) - autorstwo niepewne!!!
II W kręgu Zamoyskiego
- ok. 1586 r. Szymonowic poznał Jana Zamoyskiego (kanclerz, hetman wielki koronny); pośredniczył im Stanisław Sokołowski oraz Maciej Piskorzewski; Sokołowski napisał do Piskorzewskiego, że skoro hetman szuka osoby bieglej w grece to poleca mu Szymona; szybko Zamoyski odpowiedział pochwalając poetę, który zaczął wysyłać mu swoją poezję
- Nienia żałobne do Stanisława Sokołowskiego… o śmierci Jakuba Górskiego; pierwsze dzięło wydane w Krakowie w 1586 r.; nawiązanie do Pindara, potępienie reformacji
- Casus Joseph tragedia łacińska, wydana w Krakowie w 1587 r. w oficynie Łazarzowej, związek z kulturą antyczną i renesansową autora; kształt tragedii oparte na Odprawie posłów greckich Kochanowskiego, lecz nie zdecydowanie się na pisanie w języku polskim; tragedia została przełożona na język polski w 1597 roku przez Stanisława Goławskiego; pierwszoplanową postacią była Jampsar, czeka ją kara za ,,potwarz sprośną rzuconą na Józefa'', nieszczęście godzi w Józefa i ten trafia do więzienia. Spotkać go musi sprawiedliwość, o której głosi Chór Egipskich Panien, dramat więzienny Józefa poznaje się pośrednio z opowiadania Posła lub Pani Starej; temat określony fabułą biblijną nie pozwolił na dramatyczne zakończenie; katastrofa grozi, ale znajomość Biblii zapewnia zwycięstwo idei chrześcijańskiej
- Jan Zamoyski zawsze starał się aby jego poglądy polityczne były popierane przez znanych pisarzy. I tak na jego ślubie w 1578 r. doszło do premiery Odprawy posłów greckich; po niespodziewanej śmierci Kochanowskiego Zamoyski szukał kogoś na miejsce wielkiego pisarza, kogoś kto mógłby sławić jego mądrość aż do zwrotu wczorajszego obiadu bla bla bla
- 24.01.1588 wygrana Zamoyskiego pod Byczyną arcyksięcia Maksymiliana Habsburga (przeciwnik Zygmunta III Wazy w staraniach o tron PL); W 1588R. W Krakowie Szymonowic napisał 19 ód nawiązujących do Hrabiego i jego jakże wspaniałego ekstrasnego zwycięstwa pt. Bicz na Zawiść zawierający wszystkie niemal rodzaje rymów, których używał Horacy (Zawiść jest to ironia, odnosi się do pieśni Bielskiego, który był przeciwnikiem Zamoyskiego i właśnie owa Zawiść się tam pojawia)
- Szymonowic we wczesnych utworach nawiązywał do ód Pindara (subtelność maestra ujęcia); we Flagellum Livioris Szymonowic udowodnił, że owa maestrie można uzyskać w rytmach horacjańskich… dawno już zapomnianych… czas na rozkminy!!!
- Ewa Jolanta Głębicka - badaczka łacińskich dzieł Szymonowica, stwierdzała że w Flagellum Livioris Szymonowic nie musiał nic udowadniać, bo już bardzo był znany z horacjańskich rytmów, chciała zaznaczyć, że potrafi być mistrzem w formach literackich przyjętych od Horacego; Ewa Głebicka uważa że utwór doskonale wychwala Zamoyskiego porównując go do licznych herosów np. Eneasza czy Herkulesa. Był porównany również do Stylichona, współpracownika Teodozjusza Wielkiego, mąż adoptowanej córki cesarza, Syreny; w Flagellum Zamoyski porównany jest do mecenasa, a jako ten, który zmaga się z Zawiścią do herosów;
- w 1589 r. Szymonowic podkreślił służebność Zamoyskiego w Aelinopean, po napadzie Tatarów za Podole; kolejne odwołanie do Stylichona, także do Mocjusza Scewoli, który schwytany przez nieprzyjaciół nie zawahał się włożyć prawej dłoni w ogień, by przekonać Porsenę, króla Etrusków, że gotów jest wszystko poświęcić dla dobra ojczyzny;
- w Aelinopean Szymonowic osiągnął szczyty maestrii swej muzy pindarycznej; aelinus-żałosny; pean-pieśń - tytuł był OKSYMORONEM; pobudzenie do wychwalania Zamoyskiego
- w 1589 roku napisał wierszyk pochwalny, zalecający traktat religijny swego dawnego mistrza Stanisława Sokołowskiego Partitiones ecclesiasticae
- 18.04.1590 r. - akt nobilitacji poety przez Zamoyskiego, nagroda za talent nadała Szymonowicowi herb Kościesza
- 23.12.1590 r. - Zygmunt III Waza mianował Szymonowica ,,POETĄ KRÓLEWSKIM''
- już po 23.12 wydrukował swój pierwszy wiersz po polsku z łacińskim tytułem Mulier Fortis (wierszowana peryfraza 31 rozdziałów biblijnych Przypowieści Salomonowych), poprzedzone łacińskim wierszem Sebastiana Helsztyńskiego; wydrukowano osobno, lecz dołączono do odbitego w drukarni Łazarzowej Epitnalamion sive benedictiones nuptiales ad serenissimum Sigismundum III, Poloniae Regem, et Annam Austiacam…(1592) Stanisława Sokołowskiego.
- w 1592 roku wychodzi Szymonowica Epitalamium… Sigismundum III, Poloniae regis, et Anne…- nawiązanie do Teokryta, którego w 1614 roku miał przedstawić w Sielankach
- w 1592 na cześć czwartego wesela Zamoyskiego - Repetia Zamosciana
- w 1604 ukazały się Imagines Dietae Zamoscinae, oraz poetyckie komentarze do wizerunku Jana Tarnowskiego, Konstantyna Ostrowskiego i papieża Sykstusa V
- W 1593 r. Joel Propheta dedykowany papieżowi Klemensowi VIII (Zamoyski zadbał aby rozesłano to po całej Europie)
- W 1593 r. we Lwowie u Macieja Bernatha wydano Ślub opisany przez Simona Simonidesa. Na fieście Jego Mości Pana Adama Hieronima Sieniawskiego; z drobnymi zmianami w 1614 roku weszła w zbiór Sielanek jako sielanka XI, pierwsza napisana po polsku!!!!
- w 1590 r. w jednym z okolicznościowych wierszyków powitał jezuitów przybyłych do Lwowa a dwa lata później okolicznościowy wiersz włączył do edycji wydanej we Lwowie gramatyki Jana Ursynusa
- w stosunku do utworów powstałych w latach 1592-1593 odnotować trzeba: dwa drukowane utwory pisane po polsku!!!; trzy utwory sielankowe (utwory weselne)
- w 1593 r. Zamoyski chce utworzyć akademię i drukarnię w Zamościu. Z korespondencji z poetą wiemy że ten zajął się poszukiwaniem profesorów do nowej uczelni, zbiera książki do nowej uczelni, zwerbował Januszewskiego do drukarni (wiemy z listów, że Szymonowic pomagał także drukarni Bernatha)
- 1598 - akt nadania Czernięcina przez Zamoyskiego dla poety
- 1594 - wiersz żałobny z okazji śmierci arcybiskupa lwowskiego z Solek Fukus Sigismundi Solikowski a Solki (Pogrzeb Zygmunta Solikowskiego z Solek)
- 1597 - dwa wiersze polskie zalecające utwory Cieklińskiego Piotra
- 1599 - dzieło zbiorowe w drukarni w Zamościu Kobierzec ślubny nowego poety Akademii Zamoyskiej - wiersze Szymonowica z okazji ślubu Piotra Fileja i Jadwigi Włodkówny
- 1600 - wychodzą dwa utwory po łacinie poświęcone Adamowi Hieronimowi Sieniawskiemu (przy okazji pochwała Zamoyskiego)
- 1600 - oda dedykowana Tomaszowi Zamoyskiemu, synowi Jana Zamoyskiego; wydrukowana w 1602 roku wraz z odą Herkules na rozstajnych drogach sławiącego Zamoyskiego w walce ze Szwedami
- 1601 - Oda poświęcona Jerzemu Zamoyskiemu, biskupowi chełmińskiemu
- 1604 - Oratio In sepultum corporis Domini - dzieło filozoficzne, wydrukowane w Zamościu, zainteresowanie Arystotelesem
- 08.06.1605 - śmierć Jana Zamoyskiego; Simonides miał opiekować się jego synem Tomaszem. Nie napisał niczego na pogrzeb hetmana!!! Jedynie w Łzach smutnych wyd. 1605 r. Grochowskiego ukazał list żałobny Szymonowica do autora (Grochowskiego); dopiero w 1614 r. poświęcił mu sielankę Rocznicę
III Lata 1606-1614
- 1606 - wydany Znak Triumfu Stanisława Żółkiewskiego po rozgromieniu i przepędzeniu Tatarów sławiące zwycięstwo hetmana pod Udyczną w 1605 roku, zwycięstwa Chodkiewicza ze Szwedami dołączył odę Tomasza Zamoyskiego (chciał aby on naśladował ojca); opis sytuacji politycznej w Polsce; bliskie tradycji renesansowej liryki patriotycznej
- Philaeharae ad Adamum Hieronymum Sieniavium oda, gdzie były style wczesnobarokowe, ale przeważała klasycystyczna tonacja
- w 1607 roku dochodzi do drugiego rokoszu Zebrzydowskiego; Żółkiewski i Chodkiewicz rozgromili rokoszan pod Guzowem a Szwedzi w tym czasie zajęli Inflanty; Simonides pisze Rytm po pogromieniu na teraźniejsze rozruchy, gdzie krytykuje politykę Zygmunta III; potępia pruską politykę króla, brak zainteresowania granicami Polski, które stoją otworem dla najeźdźców; przeciwstawia się projektom reform ustrojowych, ale potępia bunt wobec władzy króla; na początku kieruje apel do Polaków, a na koniec do króla prosząc o łaskawość dla rokoszan; wzywa do akcji obronnej; UŻYCIE JĘZYKA POLSKIEGO-nawiązanie do poezji Jana Kochanowskiego (bezpośrednie odwołanie do Kochanowskiego pisząc o spustoszeniu na Ukrainie i Podolu); była to nie tyle pieśń liryczna co skarga; Rytmy…nie zostały wydane, krążyły w licznych odpisach
- 14 kwiecień 1608 - napisanie po pokoju z rokoszanami z radością i happy i w ogóle woooow! Halyconia Poloniae Sacra Regae Maiestati et amplissimis Regni Poloniae Maginique Ducatus Luthuaniae ordimibus - Halyconia to były dokładnie dwa tygodnie w którym zimorodki wysiadywały swe jaja, wg wierzeń antycznych były to dni pokoju!
- 1608 - Tomasz Seghet przyjaciel Simonidesa wydaje jego dwa utwory - ode do Tomasza Zamoyskiego i do biskupa Jerzego Zamoyskiego ZA GRANICĄ (tu chwila na zrobienie wielkiego <woooooo>)
27 kwietnia 1610 - panegiryk z okazji zgonu żony hetmana, Barbary Zamoyskiej Cienie Barbary z Tarnowa do Tomasza z Zamościa, syna jej jedynego
- 1614 - opublikował wiersz Do Wacława Zamoyskiego napisany w 1610 roku
- 1612 - oda do Tomasza Zamoyskiego
- 1613 - w drukarni w Zamościu wychodzi Elegia poświęcona Jakubowi Sobieskiemu
- 1614 - opublikowanie łacińskiego wiersza w dziele Tomasza Reznera, profesora Akademii Zamojskiej Institutionum Iris regni Polaniae libri IV - pierwszy raz podpisał się tu jako SIMON SIMONIDES BENDOŃSKI
- 1614 - na ślub profesora z Akademii Zamojskiej Na zaślubiny Szymona Birkowskiego i Zofii Mozdziarskiej - zbieżności z sielanką Kołacze
-