Antropologia filozoficzna
1
Antropologia filozoficzna
Antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) - dział filozofii zajmujący się kwestiami natury człowieka, jego
bytem osobowym, działalnością, wyjaśnieniem jego miejsca we wszechświecie, przyrodzie i społeczeństwie.
Zagadnienia dotyczące człowieka podejmowano od początków myśli ludzkiej. Analizy z zakresu antropologii
wyróżnić można w ramach każdej myśli czy systemu filozoficznego.
Starożytność
Platon rozumiał człowieka jako byt duchowy, duszę; ciało miało dla niego znaczenie drugorzędne. W duszy
człowiek można wyróżnić trzy części: rozumną, która powinna władać człowiekiem, oraz gniewliwą i pożądliwą,
które należy podporządkować tej pierwszej. Dusza istniała przed ciałem, a ciało jest dla niej więzieniem.
Arystoteles rozumiał człowieka jako jedność duszy i ciała. Ciało jest materią, a dusza formą człowieka. Arystoteles
przeprowadził wiele szczegółowych badań na temat psychiki człowieka, jego emocjonalności.
Antropologia filozoficzna Augustyna z Hippony (354-430) zakładała dualizm ontologiczny osoby ludzkiej. Naturę
człowieka według niego tworzy duchowa, niematerialna dusza i materialne ciało. Są one ze sobą najściślej
zjednoczone jak małżeństwo: ciało twoje jest twoją małżonką  caro tua, coniux tua[1]. Ciało ludzkie, mimo iż ma
naturę zwierzęcą[2] jest dla Augustyna integralną częścią natury człowieka[3]. O ważności ludzkiego ciała dla
ludzkiej natury świadczy to, że Augustyn określa człowieka jako stworzenie rozumne śmiertelne (łac. animal
rationale mortale)[4]. Mimo iż przede wszystkim dusza stanowi o godności ludzkiej człowieka, obydwa elementy
ciało i dusza tworzą jego naturę. Augustyn pisał o tym m.in. w póz
nym, napisanym po 421 r. dziełku O należnej
trosce o zmarłych, Biskup Hippony podkreślił tam, że ciało nie jest, jak np. ubranie czy obrączka, czymś
zewnętrznym wobec natury człowieka. Martwe ciało jest czymś zdecydowanie droższym niż pamiątki po zmarłym,
gdyż należy do samej natury człowieka (łac. ad ipsam naturam hominis pertinet):
Nie należy zatem lekceważyć i porzucać ciał zmarłych, szczególnie w przypadku osób sprawiedliwych oraz wiernych. Jako
narzędziami i naczyniami Duch bowiem posługiwał się nimi święcie do wszelkiego dobrego dzieła. Jeśli ojcowskie szaty i
obrączka, i tym podobne, stają się póz
niej tym droższe, im większe jest ku rodzicom uczucie, w żaden sposób same ciała nie
powinny być lekceważone. Nosimy je bowiem jako bliższe nam i bardziej złączone z nami, niż jakiekolwiek odzienie. Są
one bowiem nie dla ozdoby albo by stanowić jakąś zewnętrzną pomoc, lecz należą do samej natury człowieka[5].
Antropologia Augustyna miała charakter teocentryczny, Bóg był dla niego ostatecznym celem i szczęściem
człowieka. W strukturze duszy rozumnej biskup Hippony wyodrębnił trzy władze: �umysł-samopoznanie-miłość, w
których wzajemnym odniesieniu dostrzegł obraz Trójcy Świętej - (łac.) imago Dei. Dusza jest z natury zdolna do
więzi z Bogiem - (łac.) jest capax Dei, która możliwa jest jednak jedynie jako inicjatywa Boga i Jego dar.
Boecjusz (480-524) sformułował koncepcję osoby jako indywidualna substancja o naturze rozumnej - (łac.)
rationalis naturae individua substantia.
Antropologia filozoficzna
2
Średniowiecze
Św. Tomasz z Akwinu przedstawił bogatą koncepcję człowieka, głównie w oparciu o poglądy Arystotelesa.
Człowiek oprócz swojej istoty posiada akt istnienia, czyniący jego istotę realną, właśnie istniejącą. Jest osobą. Dusza
ludzka jest formą ciała. W człowieku są obecne trzy sfery: biologiczna, psychiczna i duchowa. Człowiek posiada
jedenaście podstawowych rodzajów uczuć, które należą do sfery psychicznej. W sferze intelektualnej obecny jest
intelekt oraz wola.
Zob. Poglądy antropologiczne Tomasza z Akwinu
Nowożytność
Kartezjusz głosił dualizm w ontologii i antropologii. Człowiek składa się z duszy (res cogitans) i ciała (res extensa).
Kant uważał, iż człowiek poznaje tylko fenomeny, natomiast rzecz sama w sobie jest dla niego niepoznawalna.
Rozróżnił rozsądek i rozum.
Współczesność
We współczesności możemy wyróżnić wiele nurtów i poglądów na temat człowieka i jego natury.
Koncepcja człowieka i kultury według Gehlena i Plessenera
w XX wieku w Niemczech antropologia filozoficzna rozumiana była przez niektórych filozofów jako sposób
filozofowania. Można wśród nich wyróżnićMaxa Schelera (Miejsce człowieka w Kosmosie 1928), Helmutha
Plessnera (Pytanie o conditio humana) i Arnolda Gehlena (Człowiek. Jego natura i jego miejsce w świecie 1940).
Człowiek  zwierzę ludzkie  rodzi się za wcześnie i nie jest gotowy żyć samodzielnie zaraz po urodzeniu, jak
zwierzęta  wymaga długiej opieki rodzicielskiej nim się w pełni ukształtuje. I dlatego natura ukierunkowuje go na
rozwój kulturowy, przez co człowiek jest bardziej elastyczny i nie ogranicza swego życia do czystej biologii
(Gehlen).
Człowiek, jak i zwierzęta, ma poczucie własnych granic i własnego centrum, ale w odróżnieniu od nich ma też
samoświadomość. Jest ona możliwa dzięki wyprojektowaniu własnego centrum na zewnątrz ciała  czyli spojrzeniu
na siebie z zewnątrz i ujrzeniu własnego obrazu. Człowiek więc ze swej natury jest ekscentrykiem (ex-centrykiem 
od ex, czyli na zewnątrz). Ten ogląd siebie z zewnątrz, czyli samoświadomość właśnie (świadomość siebie), jest
możliwy dzięki temu, że człowiek od początku jest obiektem intensywnych zabiegów rodzicielskich i jest wynikiem
spojrzenia nań własnych opiekunów  jest to swoiste wchodzenie w oko matki (człowiek uczy się oglądać siebie
oczami innych). Człowiek samouprzedmiotawia siebie  uczy się swojej tożsamości na podstawie tego, jak sam
siebie widzi. Tożsamość zatem nie tkwi w naturze człowieka, ale jest to efekt identyfikacji z własnym obrazem. Ta
identyfikacja jest aktem nietrwałym i zmiennym  podlega ciągłej rekonstrukcji i dlatego właśnie możliwa jest
kultura (Plessner).
Kultura tworzy się jako system autoidentyfikacji  oko człowieka nie tylko widzi, ale również jest twórcze 
konstruuje obraz, z którym się utożsamia, albo i nie  wtedy tworzy następne obrazy i widzi się inaczej niż
dotychczas. Kultura to seria obrazów i w swej istocie jest nietrwała, jak i te obrazy  ulega ciągłym przemianom, tak
jak i ciągle zmienia się autoidentyfikacja. Kultura więc nie jest, jak natura, czymś stałym i niezmiennym. Kultura
musi z istoty swojej ewoluować.
Wszystko co tworzy kultura ma na celu dopasowanie człowieka do życia w naturze. Ale nie jest to proces skończony
i zawsze pozostanie jakiś element niedookreślenia. Właśnie w tym niedopasowaniu tkwi z
ródło kulturowej
dynamiki. Człowiek nigdy do końca nie jest zadowolony ze swojego obrazu (obrazu siebie), gdyż obraz ten nie jest
(i nie może być) naturalny. I tutaj różnią się poglądy:
" Plessnera (podejście konserwatywno-liberalne), który uważał, że człowiek może i zmienia kulturę;
Antropologia filozoficzna
3
" Gehlena (podejście tradycjonalistyczne i konserwatywne), który uważał, że człowiek nie może zmieniać kultury,
bo jest do niej przypisany. Kultura jest absolutem, który rządzi życiem człowieka i jest on wobec niej bezsilny.
Według niego wszelka próba majsterkowania przy niej jest bezsensowna, bo prowadzi do zagrożenia - życia w
nieznanym świecie, do którego nie jesteśmy przystosowani.
Jednak w obu tych podejściach kultura jest niezbędna do życia  jest naturalnym światem człowieka.
Inni znani antropolodzy filozoficzni
Ren� Girard Gernot B�hme
Przypisy
[1] Por. Enarrationes in psalmos,143, 6; CCL 40, 2077 [46]  2078 [74]); tłumaczenie własne. Por. O powściągliwości, przeł. ks. Sylwester
Laskowski, [w:] Pisma świętego Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz, red. ks. Augustyn Eckmann, Lublin 2003
Towarzystwo Naukowe KUL, s.s. 329; 9.23; PL 40, 364; De utilitate ieiunii,4.4.
[2] Por. O Trójcy Świętej, XII, 1.1, s. 329; CCL 50, 356 [I 4-10].
[3] Por. O powściągliwości, 12.26, przeł. ks. Sylwester Laskowski, [w:] Pisma świętego Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i
komentarz, red. ks. Augustyn Eckmann, Lublin 2003 Towarzystwo Naukowe KUL, s. 334; PL 40, 367; Por. Stanisław Kowalczyk, Koncepcja
człowieka u św. Augustyna,  Studia Sandomierskie 1(1980), s. 292; A. Scola, G. Marengo, J. Prades López, Osoba ludzka. Antropologia
teologiczna, Lucjan Balter SAC (przekład i opracowanie), Poznań: Pallotinum 2005, s.172.; L. F. Ladaria, Człowiek stworzony na obraz Boga
 rozdział 2 książki: V. Grossi, L. F. Ladaria, Ph. L�crivain, B. Sesbo��, Człowiek i jego zbawienie, Historia Dogmatów t. 2, Bernard Sesbo��
(red.), Piotr Rak (przeł.), ks. Tadeusz Dzidek (red. nauk.), Kraków: Wydawnictwo  M 2001, s. 98-100.
[4] O porządku II, 11.31, przeł. Wł. Seńko, [w:] tenże, Dialogi filozoficzne, Kraków 1999 Znak FiR[6], s. 213-214; CCL 29, 124 [18]; PL
32,1009; Por. O wielkości duszy, 25,47-49, przeł. Wł. Seńko, [w:] tenże, Dialogi filozoficzne, Kraków 1999 Znak FiR, s. 386-389; CSEL 89,
190-194; PL 32, 1062-1063. Por. Ch. Couturier SJ, La structure m�taphysique de l'homme d'aprŁs saint Augustin, w: Augustinus Magister,
CongrŁs International Augustinien. Communications, Paryż 1954, t.1, s. 543.
[5] Nec ideo tamen contemnenda et abiicienda sunt corpora defunctorum, maximeque iustorum atque fidelium, quibus tamquam organis et vasis
ad omnia bona opera sancte usus est spiritus. Si enim paterna vestis et annulus, ac si quid huiusmodi, tanto carius est posteris, quanto erga
parentes maior affectus; nullo modo ipsa spernenda sunt corpora, quae utique multo familiarius atque coniunctius, quam quaelibet indumenta
gestamus. Haec enim non ad ornamentum vel adiutorium, quod adhibetur extrinsecus, sed ad ipsam naturam hominis pertinent. (De cura pro
mortuis gerenda liber unus, 3.5; CSEL 41, 627[13 22]; PL 40, 595); tłumaczenie własne. Por. K. Broszkowski OP, Szczęście pierwszych
rodziców przeżywane w harmonii duszy i ciała  rozdz. 2.1.2. pracy doktorskiej Świętość sakramentu małżeństwa wobec konsekwencji
grzechu pierworodnego w nauczaniu św. Augustyna z Hippony (http:/ / baza. biblioteka. uksw. edu. pl/ makwww/ makwww. exe?BM=03&
IM=01& TX=& NU=01& WI=BROSZKOWSKIbKRZYSZTOFbOP), (maszynopis komputerowy) Warszawa: UKSW 2008, s. 66 69.
Bibliografia
A. B. Stępień, Wstęp do filozofii, Lublin 2001
y
ródła i autorzy artykułu
4
y
ródła i autorzy artykułu
Antropologia filozoficzna y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=32710823 Autorzy: Bansp, BartekChom, Bobik111, Buldożer, Cancre, Gregul, Kocio, Kzk, Laforgue, Lahcim
nitup, Merdacz, Milki, Minimus, PG, Quodvultdeus, Sympatycznyfacet, Togo, X-domin, 9 anonimowych edycji
y
ródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Quote-alpha.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Quote-alpha.png Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Aotake, Kenmayer, PetjaTouru, Sanguinez
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/