ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE  PEDAGOGIKA SPOA
ECZNA
1.Geneza i rozwój pedagogiki społecznej w Polsce i na świecie.
1. Okres działań praktycznych, okres prekursorski.
Po raz pierwszy pojęcie pedagogiki społecznej użył w 1834 roku F. Adolf Diesterweg w
"Przewodniku do kształcenia nauczycieli niemieckich". Dostrzegał on, podobnie jak inni
pedagodzy pod koniec dziewiętnastego wieku, zróżnicowanie społeczeństwa pod względem
ekonomicznym i klasowym. Widzieli oni różnorodne warunki bytowe uczniów szkolnych: z
jednej strony bogactwo i przepych, a z drugiej - ubóstwo, nędzę, głód i niedostępność szkoły.
Chciał zmienić tą sytuację. Propagował oświatę ludu i szkoły ludowe. Chciał, aby nauczyciele
byli przygotowani na różną sytuację dzieci, które będę trafiały do szkoły, aby umieli im
świadczyć pomoc w różnych trudnościach. Nauczyciele powinni zatem zostać przeszkoleni
nie tylko pod względem nauczania swojego przedmioty, ale także pod względem umiejętności
radzenia sobie z trudną sytuacją ich podopiecznych. Diesterweg upatrywał w szkole ważną
rolę, jaką miała spełniać w podnoszeniu poziomu życia w społeczeństwie. Pedagogika
społeczna wychodziła jednakże poza teren szkoły, koncentrując się na środowisku życia
ucznia. Poszerzeniu uległy zatem tereny praktyki wychowawczej. Swoim zasięgiem
pedagogika społeczna objęła także instytucje kulturalne i socjalne i doceniła ich ważne
miejsce w procesie wychowania i nauczania. Można więc powiedzieć, że pedagogika
społeczna skoncentrowała się na społeczno - kulturalnych komponentach, składnikach
procesu wychowania. Kolejny działacz z początków pedagogiki społecznej to Robert Owen -
utopijny socjalista. Działał wśród robotników, zbudował dla nich fabrykę, pomógł zdobyć
mieszkania. Jego działalność socjalna na rzecz robotników była nowością. Powoływał on
również do istnienia nowe instytucje opiekuńczo - wychowawcze: żłóbki i przedszkola,
szkoły dla młodzieży dorastającej, kluby , biblioteki, czytelnie i place zabaw. Rozumiał on
ludzi jako twory warunków swojego życia, akcentował wpływ środowiska na człowieka.
2. Okres działalności teoretycznej.
Pedagogika społeczna zaczęła się rozwijać jako nauka spekulatywna. Paul Bergemann
odwołał się do odkryć empirycznych i teorii ewolucji Karola Darwina i pedagogiki
naturalistycznej Henryka Spencera. Był to czas kiedy nauki przyrodnicze bardzo się rozwijały
i stały się pomocne dla rozwoju pedagogiki społecznej. Dowiedziono, że na psychikę ludzką
duży wpływ ma biologia i chemia (psychofizjologia - Wundt). Wykazano zasadność teorii
dziedziczenia cech psychicznych. Był to również czas rozwoju nauk społecznych. Powstała
socjologia jako nauka. Filozofowie zwrócili się również w stronę społeczeństwa. A. Comte
podkreślał, że jednostka powinna się podporządkować dobru wspólnemu, że jest ściśle
związana ze społeczeństwem. Rozwijała się socjologia wychowania: Florian Znaniecki, Emil
Durkheim. Akcentowali wychowawczą funkcję społeczeństwa. Wychowanie traktowano jako
proces społeczny, który polega na metodycznym uspołecznieniu jednostki. Wychowanie
miało się stać spoiwem łączącym jednostkę ze społeczeństwem. Postulowano system
powszechnego wychowania, a więc otwartość szkoły na środowisko w którym funkcjonuje.
Szkoła ma w sposób aktywny wpływać na społeczeństwo i przeobrażać go. Te przemiany
społeczno - kulturowe wpłynęły na rozwój pedagogiki społecznej. Paul Bergemann sięgając
do tego dorobku rozpoczął działalność teoretyczną i praktyczną. Uważał on, że pedagogika
powinna mieć zarówno charakter indywidualny jak i społeczny. Człowiek jest specyficznym
indywiduum. Nie żyje jednak w zawieszeniu, ale w konkretnym środowisku. Jest więc istota
społeczną. Wychowanie jest więc procesem społecznym. Bergemann podkreślał znaczenie
1
najbliższego środowiska wychowawczego dziecka - rodziny, która pełni podstawową rolę w
procesie wychowania dziecka. Uważał za konieczne objęcie rodziny opieką i kontrolą
publiczną, aby ujednolicić treści, które przekazuje szkoła i rodzina. Zwracał też uwagę na
potrzebę organizowania pracy oświatowej i kulturalno - wychowawczej dla osób, które
ukończyły już edukację w szkole (edukacja dorosłych, wychowanie pozaszkolne). Miało to za
zadanie wdrażać do samowychowania i samokształcenia. Wychowanie dla Bergemanna
polegało między innymi na likwidowaniu różnic społeczno - kulturalnych wewnątrz danego
społeczeństwa. Ważną postacią dla tego okresu był również J. H. Pestalozzi (1746-1827). Na
początku dwudziestego wieku ponownie odkryto jego naukowy dorobek. Zapoczątkował on
ideę oświaty ludu przez rozwój moralny i gospodarczy środowiska wiejskiego. Chciał
pobudzić siły, które tkwią w tym środowisku. Wypracował również model ośrodka rodzinno -
opiekuńczego, i sam zaczął w jednym z nich pracować. Ośrodek stał się dla niego jakby
naturalnym rozszerzeniem jego rodziny. Dzieci otrzymywały tu miłość i wykształcenie,
głównie rzemieślnicze, przygotowujące do pełnienia zawodu. Praca spełniała w ośrodku
element wychowawczy. U progu XX wieku podjęto próbę odnowienia jego koncepcji szkoły
ludowej, elementarnej i ośrodków opiekuńczych dla dzieci i młodzieży. Z jego działalności
praktycznej czerpano idee dla teorii pedagogiki społecznej. Podkreślano wpływ środowiska
rodzinnego i lokalnego na kształtowanie się postaw wychowanków, na ich proces
wychowania. Zwrócono również uwagę na osobowość nauczyciela. Postulowano podjęcie
starań mających na celu nie tylko przygotowanie merytoryczne nauczycieli, ale również
dbanie o rozwój ich osobowości, ich nastawienia do społeczeństwa, zaangażowania na rzecz
innych. Zauważono również, że na efekty pracy szkoły duży wpływ ma środowisko, w
którym ona funkcjonuje. Zaczerpnięto od Pestalozziego koncepcję konieczności pozytywnych
bodz
ców rozwojowych w procesie wychowania, które powinno dostarczyć środowisko
wychowanka.
3. Okres rozwoju badań empirycznych w pedagogice społecznej; kształtowanie się
metodologii pedagogiki społecznej. Główna postać tego okresu - Stanisław Szacki - radziecki
pedagog społeczny. Wraz z grupą innych pedagogów społecznych wypracował uogólnienia
teoretyczne dla pedagogiki społecznej, oparte na wieloletniej praktyce wychowawczej.
Stanisław Szacki przez całe swoje życie poświęcał się praktyce aktywności wychowawczej.
Prowadził kolonie dla dzieci pod szyldem: "odważne życie". Uczył i wychowywał dzieci
przez pracę fizyczną i działalność artystyczną. Podejmował współpracę ze środowiskiem
lokalnym, w którym odbywały się te kolonie. Z działalności praktycznej wyciągał wnioski
odnośnie procesu wychowania i środowiska. Uważał, że w skład środowiska
wychowawczego wchodzą czynniki fizyczne, społeczne i ekonomiczne. Zwrócił uwagę na
fakt kształtowania się dziecka w środowisku lokalnym, formowania jego osobowości w
okresie zanim pójdzie do szkoły, a także po szkole. Dziecko przebywa w szkole tylko kilka
godzin z całego swego czasu. Sama szkoła nie jest więc w stanie wywołać pozytywnych
zmian w jego osobowości. Potrzeba jest podjęcia współpracy z środowiskiem pozaszkolnym.
Szkoła powinna, według Szackiego, spełniać cztery podstawowe funkcje: dostarczać
dzieciom wiadomości i kształcić ich umiejętności; organizować życie społeczności dziecięcej;
wspomagać rodzinę w wypełnianiu jej wychowawczej funkcji; wpływać pozytywnie na całe
środowisko lokalne, w którym się znajduje. Główne cechy jakimi powinien odznaczać się
wychowawca - pracownik społeczny: szerokie spojrzenie na całą rzeczywistość, zdolność do
wnikliwej obserwacji, umiejętność planowania swojej pracy i badania procesów jakie
zachodzÄ… w wychowaniu.
2. Pedagogika społeczna jako nauka  funkcje, zadania, przedmiot.
2
Pedagogika społeczna jako nauka:
Wg Radlińskiej  Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na
skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem (
teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić
jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków
bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na
zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.
CECHY:
nauka praktyczna (opracowuje strategie działań),
nauka prakseologiczna (odpowiada jak skutecznie działać),
ściśle powiązana z potrzebami środowiska
Funkcje pedagogiki społecznej:
-kompensacja - wyrównanie braków utrudniających prawidłowy rozwój jednostki
-profilaktyka  zapobieganie powstawania niekorzystnych zjawisk
-doskonalenie  rozwijanie prac własnych, by doskonalić siebie i otoczenie
Zadania pedagogiki społecznej:
-zmiana niekorzystnych warunków rozwojowych
-ulepszanie wpływów pozytywnych
Przedmiot pedagogiki społecznej:
Środowisko życia człowieka:
- środowisko naturalne  rodzina, grupa rówieśnicza
- środowisko wychowania instytucjonalnego  kulturowo  oświatowe, opiekuńczo 
wychowawcze
- instytucje wychowania pośredniego  telewizja, media, zakład pracy
(Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Interesuje się nie tylko najbliższym
środowiskiem, ale także tym co dociera do niego w sposób pośredni np., przez media. Skupia
się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające
zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych
sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w
praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce.)
3. Związki pedagogiki społecznej z innymi dziedzinami nauk o wychowaniu.
Pedagogika społeczna wyodrębniła się z pedagogiki ogólnej i jest łącznikiem pomiędzy
naukami o rozwoju, wychowaniu, społeczeństwie, kulturze. Czerpie dorobek z innych nauk i
najściślej współpracuje z: teorią wychowania, socjologią wychowania, socjologią kultury,
psychologią społeczną, polityką społeczną.
Pewną rolę w wychowaniu odgrywa również ekonomia, głównie ekonomika wzrostu
gospodarczego, ekonomika kształcenia, która bada rolę oświaty oraz demografia, zajmująca
się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku,
3
płci a także strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Pozwala ona na lepsze
zrozumienia sytuacji pokoleń. Antropologia natomiast jest nauką, która zajmuje się badaniem
człowieka jako jednostki i jako społeczności.
1. Nauki pedagogiczne
" historia wychowania,
" kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedagogiki),
" antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka),
" biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania),
" psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w
procesie wychowania i nauczania),
" socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu),
" filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii
człowieka i filozofii wartości),
" teologia wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla
pedagogiki religijnej)
2. Nauki współdziałające z pedagogiką
a) nauki realne, jak
" higiena z naukami medycznymi,
" ekonomika oświaty i kształcenia,
" demografia,
b) nauki formalne, zwiÄ…zane z matematyzacjÄ…, jak
" cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),
" prakseologia (nauka o działaniu),
" logika z metodologiÄ… nauk i naukoznawstwem,
c) nauki aksjologiczne:
" estetyka (nauka o pięknie),
" etyka (nauka o moralności).
4. Pedagogika społeczna a socjologia wychowania- różnice i podobieństwa.
Pedagogikę społeczną i socjologię wychowania łączy wspólny przedmiot badań jakim
jest proces wychowawczy.
Stanisław Kowalski wśród cech wspólnych pedagogiki społecznej i socjologii wychowania
wymienienia przede wszystkim:
*wzrastające dążenie do opierania się na badaniach empirycznych,
*szerokie pojmowanie wychowania, obejmujące zarówno nie planowane wpływy środowiska
na rozwój i uspołecznienie wychowanka jak też celową działalność, w zakresie kierowania
tymi procesami,
*przyjęcie jako podmiotu wychowania nie tylko instytucji wychowania bezpośredniego, ale
całokształtu instytucji  społeczeństwa wychowującego i jego różnorodnych środowisk, a
jako przedmiotu wychowanie ludzi, wszystkich faz życia - dzieci, młodzież dorosłych i
starców.
Dzieli natomiast obie dyscypliny sposób badawczego podejścia do tego wspólnego
przedmiotu badań; diagnostyczno-eksplikacyjnego po stronie socjologii wychowania,
analizującej przebieg, funkcje i uwarunkowanie procesów wychowawczych za pomocą
socjologicznych metod i systemów wiedzy oraz prakseologicznego - po stronie pedagogiki
społecznej poszukującej sposobów skutecznego działania wychowawczego na użytek
praktyki.
4
Pedagogika społeczna Socjologia wychowania
" subdyscyplina socjologii
" jest naukÄ… posiadajÄ…cÄ…
charakter opisujÄ…co -
analityczny
" przedmiotem jej
zainteresowań
badawczych jest
" subdyscyplina pedagogiki
wychowawcza
" jest naukÄ… prakseologicznÄ…,
działalność spontaniczna
" podejście prakseologiczne (działania)
lub planowo
" skupia się na problematyce środowiskowych
zorganizowana
uwarunkowań procesów wychowawczych oraz na
stanowiÄ…ca istotnÄ…
analizie warunków (czynników) umożliwiających
funkcję całego
zaspokojenie potrzeb rozwojowych człowieka (grup
społeczeństwa,
ludzkich) w różnych fazach jego życia i różnorodnych
" problematyka
sytuacjach życiowych (w pracy, nauce, zabawie, czasie
obejmująca wpływy i
wolnym, w miejscu zamieszkania, w rodzinie, grupie
działania wychowawcze
rówieśniczej, towarzyskiej, działalności kulturalnej i w
w różnych
innych formach aktywności ludzkiej),
środowiskach, grupach
" jest pedagogiką środowiska ,
społecznych i
" kieruje się przede wszystkim przesłankami
instytucjach,
metodologicznymi i systemem wiedzy pedagogiki
" efekt tych wpływów i
stawia i rozwiÄ…zuje problemy prakseologiczne,
działań w całokształcie
" wykorzystuje badania podstawowe z zakresu biologii,
procesu uspołecznienia
psychologii i socjologii,
wychowanka,
" interesuje się tym co i w jaki sposób w różnych
" socjologia wychowania
środowiskach i instytucjach zmienić w celu
pyta i odpowiada na
" optymalizacji procesu wychowawczego,
pytania,
" posługuje się metodami
badań i systemami
wiedzy socjologicznej
analizuje prawidłowości
procesów
wychowawczych,
Różnice w ujmowaniu środowiska
Zainteresowanie środowiskiem w socjologii i pedagogice rozwijało się równolegle i
wypływało tych samych uwarunkowań, mianowicie z prób określenia podstawowych
zależności między zjawiskami społecznymi (w tym również wychowaniem), to jednak istnieje
wyraz
na różnica między sposobem rozpatrywania problemów środowiska w socjologii
wychowania i pedagogice społecznej.
Pedagogika społeczna jest zainteresowana całą teoretyczną sferą socjologii wychowania,
choć bliższe są jej problemy szkoły w środowisku niż np. zagadnienie funkcji systemu
wychowania w strukturze społeczeństwa. Główna cecha indywidualną pedagogiki społecznej
jako odrębnej dziedziny nauki jest jej prakseologiczny charakter. Pedagogika społeczna
zmierza nie tylko do teoretycznego wyjaśniania procesów wychowawczych, uogólniając
dorobek wielu nauk biologicznych i społecznych, ale przede wszystkim do racjonalizacji oraz
rozwiązania konkretnych sytuacji wychowawczych. Pedagogika społeczna jest dyscyplina
praktyczną, usiłującą badać rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych po to, aby
5
rozważać możliwości ich celowego przekształcenia i nie głosić jak być powinno ale jak być
może.
Natomiast punkt widzenia socjologii jest teoretyczny. Socjologowie, zwłaszcza socjologowie
wychowania próbują ustalić podstawowe prawidłowości rozwoju
i funkcjonowania środowiska społecznego również jako środowiska wychowawczego,
kształtującego osobowość człowieka poprzez jego naturalne uczestnictwo w grupie
społecznej. Głównym przedmiotem zainteresowań socjologii wychowania jest proces
socjalizacji. Pedagodzy społeczni koncentrują swoje zainteresowania wokół problematyki roli
środowiska w procesie celowej działalności wychowawczej oraz organizowania środowiska
wychowawczego, czyli planowego wyzwalania w nim bodz
ców i wpływów zgodnych z
kierunkiem działań wychowawczych. Dla pedagoga głównym przedmiotem zainteresowań
jest rodzaj i jakość bodz
ców rozwojowych.
Należy mieć również na uwadze specyficzne cechy metodologii pedagogiki społecznej.
Szeroko wykorzystuje metody i techniki badawcze stosowane w socjologii wychowanie i
psychologii społecznej, nie przenosi ich jednak biernie, lecz dokonuje niezbędnej adaptacji.
Ponadto pedagogika społeczna ma własne metody badawcze np. wywiad środowiskowy.
5. Główne ośrodki pedagogiki społecznej w Polsce i kierunki badań.
1957 - powstanie Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Warszawskim (Ryszard
Wroczyński)
1962  Uniwersytet A
ódzki  reaktywowanie Katedry Pedagogiki Społecznej (Aleksander
Kamiński),
1970  UAM w Poznaniu (Stanisław Kowalski),
1972  WSP w Bydgoszczy (Edmund Trempała),
1976  UMK w Toruniu (Stanisław Kawula)
1978  Filia UW a Białymstoku (J. Izdebska),
1983  WSP w Olsztynie (Stanisław Kawula),
1983  WSP w Zielonej Górze (E. Hajduk),
Główne ośrodki pedagogiki społecznej i kierunki badań:
Katedra pedagogiki społecznej Uniwersytet A
ódzki
Kierunki badań:
określanie warunków i efektów społeczno  pedagogicznego funkcjonowania środowisk
wychowawczych
określanie uwarunkowań rozwoju dzieci, młodzieży i dorosłych, dalsze weryfikowanie i
rozwijanie teorii środowiska wychowawczego niezbędnego do funkcjonowania systemu
edukacyjnego
problematyka rodziny postrzeganej jako potencjalnie wartościowe środowisko rozwoju
metody organizacji środowisk wychowawczych
Katedra pedagogiki społecznej Uniwersytet Warszawski
Kierunki badań:
upowszechnianie kultury i działalność oświatowa
organizacja czasu wolnego
środowiskowe uwarunkowania działalności szkoły
warunki wyboru zawodu i aktywności zawodowej
historyczne podstawy pedagogiki społecznej i opiekuńczej
edukacja ustawiczna i jej konsekwencje dla systemu oświatowo  wychowawczego
zagadnienia polityki oświatowej
6
Katedra pedagogiki społecznej Uniwersytet Śląski
Kierunki badań:
zakład pracy jako środowisko wychowawcze
proces adaptacji młodych w szkołach zawodowych
rodzina jako środowisko wychowawcze
nieformalne grupy społeczne (gł. rówieśnicze)
planowanie oświaty w warunkach funkcjonowania mechanizmów rynkowych
organizacja środowisk wychowawczych
integracja i aktywizacja środowisk społecznych
problemy i patologie społeczne wśród młodzieży
funkcje zakładu pracy w opiece postpenitencjarnej
problemy selekcji szkolnej
wzory reakcji społecznych na zachowania dewiacyjne
pedagogika pracy
organizacja czasu wolnego
problem wychowania na osiedlach mieszkaniowych
6. Postać Heleny Radlińskiej  życie i twórczość.
HELENA RADLIC
SKA (1879  1954) działacz oświatowy, pedagog, historyk, profesor na
UW. Udział w działalności rewolucyjnej w 1906 spowodował zesłanie na Syberię. Po
ucieczce osiadła w Krakowie, gdzie rozpoczęła intensywną działalność oświatową.
Opracowała tam podstawy teoretyczne ped. społ. Po I wojnie wróciła do W  wy i podjęła się
kształcenia kadry pracowników społ.  oświat.
Helena Radlińska, uważana za twórczynię pedagogiki społecznej. Urodzona 2 maja 1879 roku
w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Działała na rzecz odzyskania niepodległości.
Przygotowywała małe formy literackie w których starała się przybliżyć młodzieży postacie z
historii Polski  uważała że historia i edukacja muszą być powiązane. W 1897 roku ukończyła
Zakład Naukowy Henryki Czarnockiej. Działała w Towarzystwie Pedagogicznym
powołanym w 1903 roku w Warszawie. Pracowała w Kole Oświat Ludowej oraz w Bibliotece
Zamojskej. Wstąpiła również w szeregi Polskiej Partii Socjalistycznej. Pracowała także jako
pielęgniarka w szpitalach. Uczestniczyła w nielegalnych kompletach. Towarzyszyła swojemu
mężowi w zesłaniu na Syberię, ale po kilu miesiącach udaje im się uciec do Krakowa.
Podjęła studia historyczne na UJ. W 1916 pojęła współpracę z Piłsudksim i Sikorskim 
społeczeństwo trzeba umiejętnie przygotować do działania, aktywizacja. Po 18918 roku
wróciła do Warszawy. Zaczęła dużo pisać, prowadziła badania w zakresie działaności
społecznej. Od 1925 roku w Studium Pracy Oświatowej (Wolna Wszechnica Polska) w
Warszawie kształciła pracowników oświatowych. W 1937 roku ukończyła książkę 
 Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkoły .
Przeniosła się do A
odzi gdzie zorganizowała Instytut Służby Społecznej, napisała tez książkę
  Rodziny zastępcze A
odzi . W paz
dzierniku 1945 roku umiera w A
odzi.
4 okresy jej życia:
1. 1879  1905  pierwszy okres warszawski-działalność społeczna
2. 1906 (ucieczka z Syberii)  1918  okres krakowski  dużo publikacji, praca
oświatowa i społeczna, powoływanie działalności w zakresie wsparcia i pomocy
3. 1918  1945 2 okres warszawski  książka najważniejszym narzędziem edukacji,
zainteresowanie polityką społeczną, diagnoza społeczna i wywiad środowiskowy
wprowadzone w Polsce (od Merry Richmond), aktywizacja społeczności lokalnej
7
4. 1945  1954  okres łódzki wychowanie przez całe życie, oddziaływanie środowiska
niewidzialnego, 1950  przymusowy urlop (władze socjalistyczne)
I okres warszawski trwający od 1897 do 1905 roku: w tym okresie Radlińska skupiła się na
ukazywaniu dziejów kraju, najważniejszych osiągnięciach kultury przybliżając na łamach
swojego piśmiennictwa sylwetki wielkich i zasłużonych Polaków mające głównie za cel
kształtowanie tożsamości narodowej. Należy tu wymienić takie prace jak: broszura Kto to był
Mickiewicz z 1897, O naszych pierwszych książkach, dawnych szkołach i uniwersytecie
krakowskim z 1901, Pogadanki historyczne z 1905, Rozwój społeczny Polski z 1911. Na
gruncie tych prac powstały takie wydawnictwa metodyczne jak: Z metodyki nauczania historii
w szkole (1913), Nauka rzeczy ojczystych (1914). Na łamach czasopisma Książka w latach
1901  1902 Radlińska krytykowała wydawnictwa dla dzieci.
II okres krakowski, który możemy umiejscowić w przedziale od 1906 do 1917 roku.
Podobnie jak w przypadku pierwszego okresu tak i tu mieści się piśmiennictwo pełne
zamówień i apelów do zagorzałej walki o niezależną, wolną od nacisku oświatę i wezwania
do czynu narodowowyzwoleńczego, zmierzającego do stworzenia życia społeczno 
kulturalnego niepodległego kraju. Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja wydana
w 1913 roku była pierwszym w kraju książką, podręcznikiem prezentującą dzieje, tradycję,
teorię oraz metodykę pracy społeczno  oświatowej. H. Radlińska wraz m.in. z Z. Daszyńską
 Golińską, J. Dziubińską, L. Krzywickim, W. Weychert  Szymanowską stworzyła
profesjonalny podręcznik oświaty pozaszkolnej.
III okres drugi okres warszawski to zarazem najdłuższy, bo trwający 26 lat, ale
jednocześnie najbardziej owocny czas, w którym powstawały prace naukowe Radlińskiej.
Europejskie gremia naukowe, udział w polskich towarzystwach ogólnokrajowych i
regionalnych, badania historyczno  teoretyczne, problemy pracy oświatowej, tematyka pracy
socjalnej, także badania empiryczne oraz projekty rozwiązań praktycznych  to dość liczne
obszary, którymi z wielką skrupulatnością zajmowała się ta działaczka, zaś centralną
kategorią tej aktywności była teoria i praktyka pedagogiki społecznej.
IV okres trwający 9 lat okres łódzki to kontynuowanie przerwanego przez wojnę programu
badań naukowych ze zwróceniem uwagi na szczególne zagadnienie, jakim była problematyka
sieroctwa wojennego.
Najcenniejsze w jej działaniu jest budzenie świadomości i potrzeby, oraz zdolności
organizacyjnych.
W 1950r. Katedra pedagogiki Społecznej zostaje zlikwidowana z uwagi na ustrój
socjalistyczny, który uważał się za doskonały i uważał, że taka katedra nie jest potrzebna.
Zjazd pedagogów społecznych 1957r. w uniwersytecie Warszawskim zostaje powołana II
katedra pedagogiki społecznej a w A
odzi odradza siÄ™ w 1961r.
Ważne dzieła:
1.Kto to był Mickiewicz?
2.Podstawy wychowania narodowego
3.Na ziemi polskiej przed wielu laty
4.Rozwój społeczny Polski
5.Kołłątaj jako pedagog. Hugona Kołłątaja nieznane listy o wychowaniu
8
6.Kołłątaj jako wychowawca
7.Jak prowadzić biblioteki wędrowne. Wskazówki i przykłady
8.Stanisław Staszic
9.Książka wśród ludzi
10.Szkoły pracy społecznej w Polsce
11.Służba społeczna pielęgniarki
12.Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego. Szkice z pedagogiki społecznej
13.Oświata dorosłych. Zagadnienia - dzieje - formy - pracownicy - organizacja
14.Badania regionalne dziejów pracy społecznej i oświatowej
7. Walory praktyczności pedagogiki społecznej.
Edward A. Mazurkiewicz pisał o tym dziale m.in
Przez określenie  pedagogika społeczna jest nauką stosowaną" (praktyczną, prakseologiczną)
rozumieć będziemy, iż w przedmiocie tej dyscypliny znajdują się elementy i ich zespoły,
które:
a) wiążą się z praktyką, przeznaczone są do zastosowania w praktyce, Cechy szczególnie
odnoszące się do działania ludzkiego i społecznego;
b) są przydatne - pod takim lub innym względem - albo są korzystne (wygodne, odpowiednie,
pożyteczne) ze względu na określony cel;
c) wskazują na takie cechy działającego podmiotu, które są warunkiem lub sprzyjają
sprawności w osiąganiu danego celu.
Pedagogika społeczna - jako nauka stosowana - dotyczy tego, co może nastąpić pod
wpływem celowych - opartych na wartościowaniu albo doświadczeniu powinności - działań
ludzkich w zakresie objętym kompetencją pedagogiczną.
Pedagogika społeczna poszukuje odpowiedzi na główne pytanie typu prakseologicznego:  jak
być może?"
Praktyczność pedagogiki społecznej przejawia się w stosowanych przez nią terminach.
DotyczÄ… one:
l) działania,
2) podmiotów działających; człowieka działającego, społeczności ludzi działających.
Terminy te odnoszą się do czynności poznawczych (np. poszukiwanie celów, sposobów,
warunków działania) oraz czynności aplikacyjnych (np. stosowanie wyników badań w
projektowaniu, przetwarzaniu środowiska).
Szczególną osobliwością pedagogiki społecznej - jako dyscypliny stosowanej  jest:
- tworzenie i stosowanie wzorca. Jego praktycznym walorem jest przede wszystkim to,
że pozwala na racjonalną (teoretyczną) interpretację faktycznego stanu rzeczy i w
znacznej mierze stanowi przesłanki dla formułowania praktycznych wskazań
(dyrektyw); nakazów i zakazów oraz zaleceń i przestróg.
- swoiste powiązanie badań z działaniem, wyrażające się w stosowaniu diagnozy
decyzyjnej i w praktyce projektowania.
8. Specyfika środowiska miejskiego i wiejskiego a proces wychowania.
MIASTO  przestrzeń miasta to skupisko społeczne postrzegane jako miejsce formowania się
wzorów, postaw, stylu życia. Stanowi specyficzne środowisko społeczne i wychowawcze.
Podział miast ze względu na aspekt administracyjny i liczbę mieszkańców:
- małe
9
- średnie
- duże
Cechy charakterystyczne dla społeczności miejskiej (wg J. Ziółkowskiego) :
- uczestnictwo mieszkańców , a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych ;
- dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków
międzyludzkich
- obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów ; brak
społecznych autorytetów osobowych;
- bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna ; dominacja postaw przyzwalających i
izolacyjnych ;
- anonimowość życia i działania ; powszechne poczucie braku przynależności ; nikłe postawy
patriotyzmu lokalnego ;
- zanik instytucji sąsiedztwa ; życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi
niż terytorialnymi ;
- tolerancja wobec różnic , racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych ;
- wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych ;
- ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego ;
- przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych .
Modele miast:
- koncentryczny - handel, administracja, urzędy w centrum, w sferze przejściowej
zakłady, firmy, instytucje a trzecia sfera to sfera mieszkalna
- sektorowy  sektory wzdłuż linii kolejowych, odrębne kierunki rozwoju
- wieloośrodkowy  określone działalności w różnych ośrodkach
WIEŚ - stanowi lokalną społeczność zupełną , tzn. zamkniętą w sobie , obejmującą wszystkie
prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków
Cechy , składniki , funkcje i przemiany charakterystyczne dla wsi :
- mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne ;
- poczucie jedności i poczucie względnej izolacji ;
- dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji ;
- społeczny charakter instytucji obsługi i kultury ;
- specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych ;
- podział pracy i usług ;
- dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego ;
- kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości ;
10
- presja zewnętrznego świata informacji i kultury ;
- postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych , urbanizacyjnych i
kulturowych ;
- narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe ;
- szczególna rola szkoły i nauczyciela .
- Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego
9. Aktywizacja społeczności lokalnej  wymóg demokracji czy potrzeba codziennego
życia?
Wg Kamińskiego aktywizacja społeczności lokalnej odnosi się do opieki społecznej. Jest to
ulepszanie sytuacji życiowej i bytowej społeczności lokalnej. Jeśli zdiagnozuje się
występowanie sytuacji kryzysowej, pewnego braku lub problemu należy zainicjować i podjąć
pewne działania oparte na działalności bezpośredniej członków społeczności lokalnej (mogą
być one wspomagane przez zewnętrzne instytucje).
Są to działania oparte na konkretnych projektach jak np. usprawnianie działania jakiejś
placówki. Od projektu do podjęcia jego realizacji występuje niewielki odstęp czasowy.
Aktywizacja społeczności lokalnej opiera się na uświadomieniu ludziom że pewnych zmian,
udogodnień mogą dokonać sami nie koniecznie kosztem dużych nakładów finansowych.
Cel aktywizacji  podleganie procesowi rozwoju, nabywanie nowych umiejętności i
doskonalenie już posiadanych.
Etapy:
1) diagnoza, określenie pewnych potrzeb, problemów...
2) organizowanie grupy osób (grupa inicjatywna)
3) powołanie osób chętnych do działania, pomocy  tych które dostrzegają
niesprawności. Podział zadań, określenie możliwości jednostkowych
4) koordynowanie działań  zaplanowanie i podział zadań, podział odpowiedzialności,
określenie czasu potrzebnego na realizację
5) realizacja projektu
6) weryfikacja i kontrola
10. Animacja społeczno-kulturalna.
ANIMACJA  swoiste ożywienie, wprawienie w ruch, uaktywnienie jednostek. Każde
działanie wymaga uświadomienia celów i podjęcia za nie odpowiedzialności.
-działanie skierowane na aktywizację (cel animacji). Odnosi się do adaptacji do
rzeczywistości  nie tylko jako zgoda na zastany stan rzeczy. Adaptacja powinna odbywać się
poprzez własna aktywność.
3 PODSTAWOWE ZAKRESY:
- odkrywanie  swoiste poznanie, zdiagnozowanie siebie ( jakie dyspozycje,
umiejętności posiadam) Nie jest to łatwe ale jest konieczne.
- organizowanie relacji  stosunki między jednostką a grupami istniejącymi w danym
społeczeństwie i okolicznościach
- proces twórczy  podejmowanie konkretnych działań, aspekt uświadomiony
11
Animacja zaczęła funkcjonować w drugiej połowie lat 90  jako podstawowa funkcja
społeczna, jest swego rodzaju praca u podstaw na wniosek konkretnych grup społecznych.
Kitorowicz  animacja związana jest z potrzebą realizacji postawy twórczej w edukacji
międzykulturowej przy zachowaniu swoistości kultury.
Animacja sprawdza się najlepiej kiedy dotyczy jednego problemu. Problem musi zostać
dostrzeżony, następnie należy podjąć działania i znalez
ć grupę która dokona  naprawy ,
kompensacji. Póz
niej trzeba stworzyć plan działania, wykonać go i zweryfikować.
FAZY ANIMACJI:
1) przed animacja  czynności wstępne, diagnoza zjawiska, problemu, sytuacji trudnej
oraz potencjału osób podejmujących działania
2) czynności przygotowawcze  określenie celu i planu działania, przydział ról i dobór
osób
3) akceptacja planu  plan tworzy kilkuosobowa grupa a ma służyć wielu osobom. Musi
zostać zaakceptowany, ewentualnie usprawniony
4) realizacja działań  mogą dotyczyć sfery psychicznej, fizycznej, kulturalnej,
społecznej...
5) kontrola bieżąca  czy realizacja planu jest skuteczna
CELE ANIMACJI:
- integracja społeczna (wzrost socjalizacji, potrzeby wspólnotowości i przynależenia)
- budowanie współodpowiedzialności
- rozwijanie wiedzy, doświadczenia
- zmiany postaw wobec siebie, innych  otwartość
- zmiana hierarchii wartości
11.Koncepcja J. Beuysa
Joseph Beuys (ur. 12.05.1921 w Krefeld, zm.23.01.1986 w Düsseldorfie) - niemiecki
artysta, teoretyk sztuki, pedagog, działacz i reformator społeczny i polityczny. W swojej
twórczości zajmuje się głównie rzez
bą, rozszerzając formułę tego medium aż po działania w
czasie i procesy społeczne.
1. Beuys nie uważa się za katolika, lecz za chrześcijanina;
" Chrystus jako współpracownik ludzi;
" Chrystus bez człowieka nic nie może zdziałać;
" ludzkość bez chrześcijaństwa może zginąć;
" człowiek sam musi dokonać zmartwychwstania;
" Kościół pozbawia człowieka wolności;
Rzez
ba społeczna  sposób w jaki kształtujemy i modelujemy świat, w którym żyjemy.
Joseph Beuys twierdził, że wszystko, co przekształca rzeczywistość, jest rzez
bÄ… .
12
W jego Teorii Rzez
by Społecznej każdy człowiek jest artystą ze względu na posiadany
twórczy potencjał. Kumulacja energii poszczególnych osób prowadzi do przemian
świadomości całego społeczeństwa poza systemem rządów, poza systemem partii
politycznych, na drodze demokracji bezpośredniej. W Polsce tę koncepcję ucieleśniał dla
Beuysa ruch solidarnościowy.
Joseph Beuys i sztuka:
" dzieło sztuki jest największą spośród wszystkich zagadek, lecz człowiek stanowi jej
rozwiÄ…zanie;
" każdy jest artystą;
" poszerzone pojęcie sztuki  sztuka może być obecna w każdym ludzkim działaniu;
" tworzenie to przekształcanie form - jest to możliwe wszędzie tam, gdzie znajdują się jakieś
formy;
" kreatywność to główna wartość i siła człowieka, to kapitał ludzki, społeczny, gospodarczy,
państwowy
" sztuka jako nauka o wolności, sztuka to ludzka kreatywność, dająca człowiekowi wolność i
obarczająca go odpowiedzialnością za siebie i za innych;
" soziale Kunst  Sztuka społeczna;
" teoria plastyczna  oznaką kreatywności człowieka, której pierwszym objawem jest
myślenie;
" myślenie równa się rzez
bieniu;
" pierwszym krokiem bezkrwawej rewolucji społecznej jest zmiana znaczeń podstawowych
pojęć, takich jak: sztuka, gospodarka, państwo;
Praca wedle Beuysa winna:
" rozwijać twórcze zdolności człowieka; zbliżać do siebie ludzi; realizować ideę solidarności;
wytwarzać ciepło międzyludzkie;
Człowiek i społeczeństwo:
" człowiek dla Beuysa to: duch, dusza i ciało;
" społeczeństwo dla Beuysa to: prawo, kultura i gospodarka, każda z tych części jest od
innych niezależna, choć razem tworzą całość;
" pomiędzy duchem, duszą i ciałem oraz pomiędzy prawem, kulturą i gospodarką panować
musi równowaga;
13
- już od młodości nie mógł odnalez
ć się i funkcjonować w społeczeństwie; w czasie II WŚ
został wcielony do lotnictwa. W 1939 r. jego samolot rozbił się między frontem niemieckim a
radzieckim. Został odnaleziony przez Tatarów i leczony przez nich naturalnymi metodami
(stąd póz
niej w jego sztuce podstawowymi motywami stał się tłuszcz i wełna)
- pozostało mu silne przeświadczenie, że ludzie zachodu rozwijając naukę i technikę utracili
możliwość wykorzystania energii ukrytej w naturze (co innego mniej cywilizowane
społeczeństwa, patrz. Tatarzy;-)
- 1947  skończył studia na Akademii Sztuk Pięknych (choć był z nich bardzo niezadowolony
  Po studiach należało przejść przez proces terapeutyczny, aby ozdrowić część artystyczną )
- 1955  wypadek: wybuch w jego pracowni, po którym wyjechał na wieś na
rekonwalescencję (kontakt z naturą był dla niego swoistą terapią)
-koniec lat 50.  tworzy rysunki, assemblage- bardzo proste, niewyszukane artystycznie
(nazywał je  działaniami plastycznymi )
- rysunki  banalnych, zwykłych przedmiotów (nazywał to  produkcją w toku ); zapis życia,
działania; często towarzyszyły im plamy tłuszczu (celowo naniesione)
-1964  Krzesło z tłuszczem  stare krzesło z pryzmą smalcu; w trakcie wystawy tłuszcz
podlegał naturalnym przemianom wynikającym z temperatury
- bardzo ważnym elementem ikonografii jego sztuki były zwierzęta  zając i królik/ koń i
jeleń udomowione i dzikie (te nie znające ograniczeń, nieświadome dystansu)
-1964  Euroazja  martwy zając przyczepiony do płaszczyzny; jego sylwetka  wpleciona w
figury geometryczne, jako zaprzeczenie wolności
1965  Jak wyjaśnić obraz martwemu królikowi  (choć według Beuysa on był już martwy za
życia, bo zniewolony); Beuys w myśliwskim stroju i z pomalowaną na biało twarzą
- wierzył on w swoistą reinkarnację zwierząt, ale korzystał swobodnie także z innych doktryn
-poł. lat 60.  wywiady i lekcje jako ważna forma działań artysty; były pewnego rodzaju
happeningami  odbywały się w dowolnym miejscu, wyrażał podczas nich dosyć
kontrowersyjne myśli, czekając na reakcje publiczności (raz ktoś mu rozbił nos)
-Torebka kobieca  (assamblage) w plastykowej torebce zostały umieszczone przypadkowo
(lub celowo) dobrane przedmioty, w celu wyrażenia jakiejś myśli, idei.
- przełom lat 60. i 70.  zaczął operować formą napisu (wyrażał tak swoje myśli, np.
 KUNST = KAPITAL )
-1974   I like America and America likes me  artysta zamknÄ…Å‚ siÄ™ w klatce z kojotem.
Wykorzystywał różne działania mające na celu  poznanie się ze zwierzęciem
- powstały po tym działaniu instalacje/ environment,np. 1979  Z Berlina nowości na temat
kojota
14
- ekologia i socjalizm  prace o charakterze ekologicznych haseł
- pocz. lat 70.  zajÄ…Å‚ siÄ™ generowaniem naturalnych energii
Miodowa pompa  przepompowywane 2 tony miodu za pomocą silników smarowanych
margaryną; podgrzany miód miał emitować pozytywną energię
-1981  prace przesłane w skrzynce do Muzeum Sztuki w A
odzi (dar dla  Solidarności ); dla
wielu artystów zachodu  Solidarność , była urzeczywistnieniem wizji działania
społeczeństwa  wspólnego, ale bez przywódców.
Beuys jest legendÄ… niemieckiej awangardy. Jego wielbiciele nazywali go Leonardem da Vinci
XX wieku , i słusznie, był bowiem artystą wszechstronnym  rzez
biarzem, grafikiem,
organizatorem happeningów. Żadne z jego dzieł nie było jednak typowym w swojej
dziedzinie; rzez
by tworzył m.in. z filcu, miodu i tłuszczu, a grafiki począwszy od lat 60.
stanowiły przede wszystkim projekty nowych struktur społecznych, ilustrację nowej
koncepcji sztuki   rzez
by społecznej . Koncepcja ta, zgodnie z Beuys owskim hasłem
 każdy człowiek jest artystą , postrzega jednostkę jako rzez
biarza pracujÄ…cego ze
szczególnym tworzywem  sobą samym. A
ączy w ten sposób sztukę i filozofię w coś, co
można nazwać sztuką życia, czy też kształtowania siebie.
Akcje Beuysa dotyczyły z początku głównie popularyzacji jego idei; były wśród nich
zarówno zachowania spontaniczne (gdy podczas wystawy jego prac oburzony widz rozbił mu
nos, zakrwawiony artysta sięgnął po krucyfiks i zaczął nim wymachiwać publiczności), jak i
dokładnie zaplanowane (w ramach jednej ze swoich wystaw spędził trzy dni w galerii w
towarzystwie kojota, któremu Indianie oddawali boską cześć). Nigdy nie wyjaśniał istoty
swoich dzieł; twierdził, że  choćby dzieło sztuki było najbardziej skomplikowaną z
istniejących zagadek, jej rozwiązaniem jest człowiek . Z czasem zaczął się też angażować w
akcje proekologiczne, dotyczÄ…ce przede wszystkim zalesiania miast (m.in. Kassel) oraz
polityczne, głównie na rzecz partii Zielonych, do której należał od początku jej działalności
do końca życia. Przedtem związany był z ruchem studenckim końca lat 60.; kilka dni po
śmierci Benno Ohnesorga w 1967 roku założył Deutsche Studentenpartei (DSP; Niemiecka
Partia Studentów), prodemokratyczne ugrupowanie dążące do walki z materializmem i
egoizmem politycznym,  całkowitego rozbrojenia, zjednoczenia Europy, samorządności [& ]
prawa, kultury i gospodarki, wypracowania nowych założeń w wychowaniu, nauczaniu i
badaniach naukowych, zerwanie zależności od Wschodu i Zachodu .
12. Zadania, istota i działanie stowarzyszeń społecznych  wybrane przykłady.
Stowarzyszenie  grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca własną strukturę organizacyjną:
członkowie grupy podejmują wspólne zadania i podporządkowują się obowiązującym
normom postępowania; przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny. Tworzą je
ludzie działający na mocy prawa. Podejmują oni określoną działalność dobrowolną,
świadomą i bezpłatną.
STOWARZYSZENIE
1). Przynależność jest dobrowolna.
2).Jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych.
3). Posiada określone cele.
4).Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków..
5). Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań.
15
6).Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków..
W rejonie zamieszkania funkcjonują przeważnie stowarzyszenia:
- lokalne, jak: komitet osiedlowy, rada sołecka, komitet rodzicielski, samorządy
dziecięce i młodzieżowe, rada parafialna itd.;
- ponadlokalne, np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Społeczne Towarzystwo
Oświatowe, TKKF, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej itd.; organizacje te obejmują
swoim zasięgiem cały kraj i posiadają swoje centralne organy, w rejonie zamieszkania
funkcjonują jedynie koła terenowe tych organizacji
Ze względu na wiek członków stowarzyszenia można podzielić na:
- dziecięco-młodzieżowe (np, ZHP)
- zrzeszające dorosłych (np. TPD, STO).
Kamiński wymienia trzy podstawowe funkcje:
- afiliacyjnÄ… - opartÄ… na zasadzie  sÄ…siedztwa z wyboru",
- integracyjną (przez to, że  stanowią dla jednostek pomost między rodziną i
społecznością lokalną z jednej strony -a narodem i wspólnotą ogólnoludzką z
drugiej"),
- ekspresyjną (stwarzają warunki ich członkom do przeżyć i wyrażania upodobań).
Ze względu na zasięg i kierunek działalności stowarzyszeń i organizacji społecznych można
wyodrębnić:
- funkcje dośrodkowe  wewnętrzne" - związane z zaspokajaniem potrzeb,
zainteresowań i aspiracji stowarzyszonych;
- funkcje odśrodkowe,  zewnętrzne" - związane z realizacją potrzeb pierwotnych i
wtórnych (społeczno-kulturalnych) całej społeczności lokalnej lub określonej jej
części:
A. f. opiekuńczo  wychowawcza: zadania związane z organizowaniem nauki
dzieci i młodzieży, aktywności kreatywnej, aktywności rekreacyjnej,
aktywności społecznie użytecznej, dotyczące rozwijania aktywności o
charakterze opiekuńczym
Jeśli chodzi o kierunek działalności integracyjnej stowarzyszeń to przy jego wyborze duże
znaczenie ma:
- uwzględnianie wszystkich czynników i ogniw oddziaływania wychowawczego oraz
eliminowanie wpływów przypadkowych i negatywnych (korekcja środowiska),
- aktywizacja społeczności lokalnej wokół spraw wychowania i opieki nad dziećmi i
młodzieżą (stymulacja),
- optymalna współpraca (kooperacja),
- koordynacja poczynań opiekuńczo-wychowawczych w środowisku,
- funkcjonowanie zespołu placówek opiekuńczo-wychowawczych i kulturalnych
(instytucjonalizacja).
13. Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym, wsparcie w sytuacji kryzysowej.
Wsparcie społeczne - to wszelkie działania podejmowane w celu rozwiązania trudnej sytuacji
drugiego człowieka. Jest to wszelka pomoc jednostce w sytuacji trudnej, przełomowej,
kryzysowej... (pomoc w jej przezwyciężeniu); istnieje cały czas, a aktywizuje się w
sytuacjach trudnych
16
Systemy wsparcia społecznego mogą mieć charakter:
- spontaniczny (pomoc przyjacielska, sÄ…siedzka)
- ciągły (wsparcie rodzinne, organizacyjne)
Mówiąc o pomocy społecznej warto wymienić pojęcie sieci pomocy  połączenie wsparcia
społecznego oraz aktywności systemu w wymiarze instytucjonalnym i osobowym. Jest to
pojęcie neutralne. Spirala życzliwości jest pojęcie pozytywnym i polega na wzajemnym
udzielaniu sobie wsparcia w oparciu o zasadę korzystności w zachodzących relacjach.
Permanentne wsparcie społeczne jest natomiast pojęciem negatywnym, polega na
nadmiernej opiece, uzależnianiu od pomocy.
Płaszczyzny wsparcia społecznego:
- wsparcie emocjonalne
- wsparcie wartościujące
- wsparcie instrumentalne
- wsparcie informacyjne
14.Odpowiedzialność społeczna
Rodzina jako środowisko wychowawcze- to zespół bodz
ców ukierunkowanych celowo na
wartości społeczno-moralne jej członków. To najważniejsze i niezastąpione środowisko
wychowawcze, które przez swoją specyfikę, intymność, indywidualność, bezpośredniość
tworzy warunki dla rozwoju i wychowania. Jest miejscem pierwszych kontaktów
międzyludzkich, więzi psychicznych dziecka z rodzicami, rodzeństwem, dziecko uczestnicząc
w naturalnych sytuacjach życia rodzinnego poznaje wzory zachowań związane z pełnieniem
roli ojca, matki, przyswaja elementarną wiedzę o otaczającym świecie.
Tworzy je:
- kultura rodziny
- umiejętności komunikacji pomiędzy członkami
- umiejętności wyrażania emocji
- interakcje pomiędzy członkami
- świat symboli kulturowych , które członkowie poznają
Podział postaw rodziców według Marii Ziemskiej.
1. Postawy negatywne:
- nadmiernie chroniÄ…ca,
- nadmiernie wymagajÄ…ca
- odtrÄ…cajÄ…ca
- unikająca (obojętność na problemy dziecka)
17
2. Postawy właściwe:
- postawa akceptacji
- postawa współdziałania (demokratyczna)
- postawa rozumnej swobody
- postawa uznania praw dziecka
Obok rodziny najważniejszym czynnikiem socjalizacji jest środowisko lokalne. Jego
znaczenie i siła wynika m.in. stąd, iż jest ono nieodłącznym i nieuchronnym elementem
otoczenia życia jednostki. Człowiek niekiedy pozbawiony jest rodziny, nieświadomie lub
instrumentalnie może wyłączyć się z grupy rówieśniczej (towarzyskiej), nie może jednak żyć
poza społecznością lokalną.
Do właściwości, kreujących siły wychowawcze środowiska i tworzących system
socjalizacji członków społeczności lokalnej, należą:
- tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,
- zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji
członków,
- jednolitość (względna) ekonomiczna i zawodowa.
Nie ulega wątpliwości, że wolność jednostki w społeczności lokalnej zredukowana jest do
granic wyznaczonych interesem zbiorowości, że w określaniu celów i zasad wychowania
dominuje interes grupy, że wreszcie główne instrumenty socjalizacji - to konformizm i
rygoryzm, wobec których wolność jednostki schodzi na drugi plan. Takie zasady i prawidło-
wości dyktował interes grupy, jej bezpieczeństwo i potrzeba rozwoju.
15. Profilaktyka krzywdzenia dzieci i kobiet  przyczyny, skutki, formy pomocy.
4 perspektywy postrzegania przemocy:
- prawna  działania zabronione przez prawo, kara wobec osób stosujących przemoc i
opieka i pomocy dla osób doświadczających przemocy
- moralna  krzywdzenie, przemoc jest złem moralnym (zło moralne  wyrządzanie
drugiej osobie krzywdy)
- psychologiczna  zjawiska realizujące się w psychice człowieka  poczucie krzywdy,
cierpienie które ktoś odczuwa.
- społeczna  rozmiar zjawiska które w danym momencie ma miejsce; obejmuje dużą
grupę społeczną, również forma zaniedbań
Definicja przemocy:
- w szerokim zakresie  WHO  przemoc, maltretowanie dziecka to każde zamierzone i
nie zamierzone działanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa które ujemnie
wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny i psychiczny dziecka (również społeczny)
18
- w średnim zakresie  przemoc wobec dziecka to nieprzypadkowe zachowania
dorosłych które wykraczają poza funkcjonujące społecznie standardy i normy
postępowania z dzieckiem, w wyniku których doznaje ono krzywdy w postaci
bezpośrednich czynów lub zaniedbań
- w wąskim zakresie  przemoc wobec dziecka to świadome i zamierzone zachowanie o
charakterze drastycznym i skrajnym o widocznych bezpośrednio następstwach
fizycznych i psychicznych
Formy przemocy:
- fizyczna  użycie najczęściej siły przez agresora (oparzenia, stłuczenia, złamania...)
- psychiczna  dręczenie zmierza do zniszczenia lub zaburzenia obrazu samego siebie 
najczęściej stosowana wobec osób w okresie adolescencji
- przemoc seksualna  wykorzystywanie dzieci w celu uzyskania satysfakcji seksualnej
przez dorosłych
- zaniedbania (zaniechania)  często nieświadome, dotyczą często sfery emocjonalno 
psychicznej
- nadopiekuńczość
Przyczyny zachowań agresywnych/cechy agresorów:
- niska odporność na stres
- modele władzy (np. autorytarny  rodzice podejmują decyzje)
- cechy będące rezultatem wychowania agresora
- zmiana struktury rodziny (np. rozwód)
- konflikty w małżeństwie
- bark porozumienia między rodzicami względem wychowania
- zaburzona komunikacja
- brak dojrzałości do realizowania ról rodziców
Skutki przemocy:
- bezpośrednie  to co widoczne  zadrapania, rany, oparzenia, złamania,
- pośrednie - załamania nerwowe, zaburzenia lękowe, negatywna edukacja osób
doświadczających krzywdy  często powielają te wzorce.
Pomoc:
- telefon zaufania,
- Komitet Ochrony Praw Dziecka
- Poradnie Życia Rodzinnego
- Rzecznik Praw Dziecka
Przyczyny przemocy wobec kobiet:
- dominacja jednej płci
- aspekt kulturowy pełnienia ról w rodzinie
- dyskryminacja zawodowa
- stres sytuacyjny
- wg agresora-złe pełnienie ról przez kobietę
Terapia:
19
- rezydencjonalna  terapeuta wprowadza siÄ™ do mieszkania
- 12 kroków  dla alkoholików i ich żon
16. Istota i wspomaganie człowieka starego.
Istota człowieka starego ?  4 okresy starzenia się człowieka:
- 55- 60 r.ż. jest okres tuz przed opuszczeniem pracy zawodowej, obniżenie wydolności,
wycofywanie się lub ograniczanie ról społecznych
- 60  70 r.ż. czas świadczeń emerytalnych, większa potrzeba identyfikacji rodzinnej i
zacieśniania więzi rodzinnych  potrzeba bycia potrzebnym
- 70  90 r.ż. wiek starczy, coraz większa niewydolność psychofizyczna
- 105  110 r.ż. załamanie funkcji i zgon
Ludzie starsi mają poczucie lęku, niepewności oraz dostrzegają bariery w dostępie do dóbr
które sami wytworzyli. Warunki ekonomiczne regulują ich życie.
Wspomaganie człowieka starego:
- stwarzanie warunków społecznych w których osoby starsze będą czuły się
pełnoprawnymi obywatelami,
- podejmowanie działań mających na celu zapobieganie wycofywaniu się z aktywności
osób starszych
- pomoc socjalna i opiekuńcza
- placówki dla osób starszych potrzebujących opieki np. domy pomocy społecznej
- domy dziennego pobytu  dla samotnych, zagospodarowywanie czasu 
organizowanie zajęć, pomocy medycznej, żywieniowej, poradnictwo
- kluby seniora  forma dynamiczna  wycieczki, wyjścia...
- Uniwersytet Trzeciego Wieku  od 1983 r., dla osób nieaktywnych zawodowo,
nieodpłatne zajęcia  jedynie środki dobrowolne
-  adopcja dziadków i babć  oferty w gazetach ( szukam babci do kochania )
- wolontariat osób starszych np. w Centrum Zdrowia Dziecka
17. Cele i zadania wychowania do starości.
Według Komeńskiego okres starości jest najsłabszym w życiu człowieka, musi podlegać
wzmocnieniu i dlatego należy się go uczyć. Od najmłodszych alt należy wypracowywać w
sobie odpowiednie postawy i nawyki będące przygotowaniem do starości, należy nabywać
świadomość.
Według Radlińskiej człowiek powinien całe życie stawiać sobie cele, rozwijać swoje
możliwości.
Wg Dobrowolskiego człowiek powinien mieć program na życie  stawiać sobie cele które
może osiągać i realizować  skuteczność ich realizacji ma dawać satysfakcję i motywację do
podejmowania kolejnych.
Pięć postaw przystosowania do starości.
Wg Bromleya Denisa:
1. KONSTRUKTYWNA  postawa pożądana, okres starości to po prostu kolejny etap życia
który daje możliwość efektywnego wykorzystania wolnego czasu np. na realizację
20
zainteresowań, spotkania, podróże... Jednostki optymistyczne, zadowolone z każdego etapu
życia.
2. ZALEŻNA  jednostki bierne i słabe które łatwo poddają się sugestiom innych, jest to
mechanizm obronny. Uważają, że ich okres aktywności już się zakończył, że przekazały już
wiele w kontekście społecznym i zasługują na odpoczynek  nadszedł czas by to nimi się
opiekować, oczekują pomocy nawet gdy nie ma takiej potrzeby.
3. OBRONNA  osoby które zakładają  maskę , nie ujawniają realnych postaw ani uczuć;
strach przed ujawnieniem siÄ™, potrzeba wsparcia
4. WROGOŚCI  osoby izolujące się od społeczeństwa, nieufne, obwiniają środowisko za
swoją sytuację życiową  uważają że to system społeczny i społeczeństwo są winne ich
niezaradności, charakteryzuje je brak pewności siebie
5. WROGOŚCI WOBEC SIEBIE  osoby pesymistyczne, bierne i wycofane z aktywności,
mające skłonności do depresji  jeśli nie mają zainteresowań podupadają na zdrowiu, ich
przestrzeń życiowa ogranicza się do tej między telewizorem, kanapą a hipermarketem.
18. Społeczno  ekonomiczne uwarunkowania bezrobocia i ubóstwa.
Bezrobocie  istnienie w społeczeństwie kategorii osoby pozbawionej pracy zarobkowej
chociaż jest ona przez nią pożądana
Bezrobotny  człowiek który wbrew własnej woli pozbawiony został pracy zarobkowej. Ta
kategoria powinna być uzupełniona o stwierdzenie iż osoba taka podejmuje gotowość
podjęcia pracy
Przyczyny bezrobocia w Polsce:
- rozpad RWPG;
- załamanie handlu z ZSRR  największym odbiorcą wszelkiej produkcji
- przejście na gospodarkę wolnorynkową
- mała restrukturyzacja niektórych gałęzi przemysłu
- niedostosowanie do potrzeb rynku wykwalifikowanych pracowników
- ograniczenie produkcji
- mobilność zawodowa (kiedyś nie było potrzeby przekwalifikowania, zmiany pracy)
- Spadek krajowej produkcji i ograniczenie popytu wewnętrznego.
Skutki:
- obniżenie standardu życia
- ubóstwo (dot. sfery materialnej, więzi społecznych) i marginalizacja
- izolacja społeczna jednostki, odpychanie takich osób przez społeczeństwo
- obniżenie statusu społecznego / ekonomicznego
- zaniechanie uczestnictwa w życiu społecznym
- obniżenie kondycji zdrowotnej w sferze fizycznej i psychicznej
- uczucie bezsilności, beznadziejności (często brak wsparcia ze strony bliskich)
- strefa uzależnień  bardzo często alkohol
- dysfunkcje rodziny  kwestia agresji i przemocy
- negatywna edukacja
- generowanie zjawisk demoralizujących, uzależnienia, przemoc
- rozpad rodzin
- poszerzanie się grupy środowisk marginalnych w których dominuje bezrobocie
21
Ubóstwo  brak dostatecznych środków materialnych do życia, bieda, niedostatek.; stan
niezaspokojenia pewnych potrzeb, które w danym społ., są uznawane za konieczne i
niezbędne do normalnego rozwoju i funkcjonowania człowieka.
Rodzaje ubóstwa  absolutne i względne (przyjmowanie że posiadane środki nei zapewniają
godnego życia); zawinione i niezawinione.
Przyczyny ubóstwa:
- utrata pracy
- niesprawna polityka państwa  niezrównoważony rynek podaży i popytu
- bezdomność
- brak wykształcenia
- dysfunkcjonalność rodziny
- niedostateczna troska o ludzi starszych
- zły stan zdrowia
- 3 kategorie związane z ubóstwem wg Schillera:
1) INNY WINNY  teoria skażonych charakterów, brak odpowiedniej
motywacji do podjęcia wysiłku edukacyjnego a następnie zawodowego
2) TEORIA OGRANICZNONYCH MOŻLIWOŚCI  przyczyny poza
jednostką, ograniczony dostęp do edukacji, dyskryminacja wstępna
3) TEORIA WIELKIEGO BRATA  winę ponosi państwo, wadliwa
polityka społeczna, nadużywanie pomocy społecznej
- triada Gidlera  3 obszary powodujące ubóstwo:
1) PRACA  osoby już ubogie pracują mniej wydajnie przez co obniżają
siÄ™ ich dochody
2) RODZINA  rozpad tradycyjnego małżeństwa i ról. Mężczyzna nie
ponosi odpowiedzialności za rodzinę, nie myśli o przyszłości
3) WIARA  brak wiary we własne możliwości
Bezrobocie:
Kojarzy siÄ™ z okresem transformacji  po roku 90tym.
Bezrobocie  Obszar zjawiska polegającym na istnieniu w społeczeństwie osób które
pozbawione są pracy zarobkowej, mimo że tej pracy potrzebują.
Pojawia się kategoria osoby dorosłej: najczęściej charakteryzuje się osobę dorosłą która z
własnej woli pozostaje poza rynkiem pracy, nie podejmuje pracy.
W odniesieniu do osoby bezrobotnej:
" Pozostaje poza środowiskiem pracy
" Nie podejmuje pracy z powodów np. zdrowotnych
" Jest to osoba zainteresowana podjęciem pracy zawodowej.
W Polsce osoby nie zainteresowane podjęciem pracy są ź populacji kraju.
3 podstawowe szczeble edukacyjne:
A. Zawodowe
B. Åšrednie
C. Wyższe
19. Charakterystyka bezdomności, formy pomocy.
22
Bezdomność  względnie stała sytuacja osoby pozbawionej dachu nad głową, może być:
- ABSOLUTNA (sensus stricte)  osoba fizycznie nie posiada domu
- WZGL
DNA (sensu lagro)  osoba posiada mieszkanie nie spełniające oczekiwań
Przyczyny:
- ubóstwo i brak środków do życia
- zjawiska patologiczne, brak pracy
- przypadki losowe  pożar, powódz
... (szybkie wyjście z bezdomności, ponieważ
przyczyna nie tkwi w osobie)
- wadliwa polityka społeczna  państwo nie zabezpiecza odpowiedniej liczby mieszkań
socjalnych
- kwestie zawodowe  długotrwała choroba, kalectwo..
- bezdomność z wyboru
5 etapów bezdomności wg Stankiewicz:
- załamanie życiowego planu (utrata pracy, rozpad więzi społecznych, pzremoc)
- określenie sfery ubóstwa (niedostatek, brak pieniędzy na zabezpieczenie potrzeb)
- różne wymiary stawanie się osoba bezdomną (uświadomienie sobie sytuacji, rozpad
więzi, destabilizacja więzi, patologia-konflikt z prawem)
- przystosowanie do bezdomności (zatraca się poczucie równowagi i stabilizacji,
niemoc  brak perspektyw, nawiązywanie kontaktów z osobami w tej samej sytuacji)
- właściwa bezdomność (utrwalenie nawyków, patologia, kradzieże, wypalenie)
Konsekwencje społeczne :
- nakłady finansowe ze środków społecznych
- zachowania patologiczne i negatywna edukacja społeczna
Działania normalizujące:
- profilaktyka (edukacja, czym jest zjawisko bezdomności, co je generuje)
- kompensacja (formy pomocy, tworzenie przytułków)
Pomoc dla bezdomnych oferowana przez:
- zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych,
- zakłady długotrwałego pobytu dla określonej grupy bezdomnych z programami
dostosowanymi do ich specjalnej opieki ,
- zakłady zapewniające jedynie nocleg i pomoc ograniczoną do podst, potrzeb
biologicznych.
- instytucje dyscyplinujÄ…ce (np.: domy pracy)
- kontrolowane przez państwo programy poprawy warunków życia
- instytucje opiekuńczo  wychowawcze
20. Postać Brata Alberta.
Adam Hilary Bernard Chmielowski ur. 20 sierpnia 1845 r. w Igołomii, 24 września 1880
roku wstąpił do Zakonu Ojców Jezuitów w Starej Wsi. Po roku zrezygnował z powodu
depresji i silnego załamania nerwowego. Spokój odnalazł dopiero w regule Zakonu św.
23
Franciszka z Asyżu. W roku 1884 osiadł w Krakowie, przy ulicy Basztowej 4, gdzie dalej
malował, ale zaangażował się coraz bardziej w opiekę nad nędzarzami i bezdomnymi. Po
pewnym czasie porzucił całkowicie malarstwo, poświęcając się pomocy ubogim. Mieszkał w
ogrzewalni miejskiej przy ul. Skawińskiej na Kazimierzu razem z bezdomnymi, alkoholikami
i nędzarzami.
25 sierpnia 1887 roku w Kaplicy Loretańskiej kościoła Ojców Kapucynów w Krakowie
Adam Chmielowski przywdział szary habit III Zakonu św. Franciszka i od tej pory znany jest
jako brat Albert. Śluby zakonne złożył rok póz
niej, 25 sierpnia 1888. Dał początek
założonemu przez siebie Zgromadzeniu Braci Albertynów. W 1891 roku założył
Zgromadzenie Sióstr Albertynek. W Krakowie prowadził przytułek, w którym mieszkał
razem z ubogimi. Z czasem powstawały nowe ośrodki m.in. we Lwowie, Tarnowie,
Zakopanem.
Chorował na raka żołądka, 25 grudnia 1916 roku zmarł w opinii świętości. Miał wtedy 71 lat.
Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim. W 1938 roku otrzymał (pośmiertnie) Wielką
Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski. W dniu 22 czerwca 1983 roku, podczas mszy św. na
krakowskich Błoniach papież Jan Paweł II ogłosił Brata Alberta Chmielowskiego
błogosławionym, a następnie 12 listopada 1989 roku, podczas kanonizacji w Rzymie 
świętym.
21.Zagadnienia marginalizacji społecznej
Wybrane problemy świata globalnego  marginalizacja.
MARGINALIZACJA - proces powstawania nowych lub poszerzania zasięgu istniejących
grup marginalnych. Wyraża się w braku uczestnictwa jednostek/grup społecznych w tych
sferach życia, w których - stosownie do określonych kryteriów - uzasadnione jest
oczekiwanie, że jednostki te i grupy będą uczestniczyły.
Pojęcie m.s. jest relatywne, funkcjonujące zawsze w porównaniu ze stanem uważanym w
danej społeczności za normalny. Przynależność do grupy marginalnej może być wynikiem
subiektywnego sądu osoby/grupy, niekoniecznie zgodnego z oceną środowiska uważanego w
danej społeczności za normalne. Marginalizacja związana z deprecjonowaniem znaczeń i
pozycji, dokonujących się przez ograniczenie dostępu do udziału w powszechnie
szanowanych i poszukiwanych dobrach: materialnych, kulturowych, politycznych ( np.
wykształcenie, władza, dostęp do instytucji ochrony zdrowia itp.)
Przyczyny marginalizacji:
- wolnorynkowy system gospodarczy (podział społ. na biednych i bogatych)
- globalizacja gospodarki światowej
- ubóstwo
- niski poziom oświaty
- migracje ludności w poszukiwaniu lepszych warunków życia i w ucieczce przed
międzynarodowymi konfliktami zbrojnymi i wojnami domowymi
- niepełnosprawność
Najważniejsze i najbardziej ogólne wytyczne działania przeciwko światowym zjawiskom m.s.
" osiągnięcie jak najwyższego poziomu wykształcenia ludności świata - inwestycje w
oświatę i dobre funkcjonowanie szkolnictwa na wszystkich szczeblach powinny mieć
najwyższą rangę w polityce poszczególnych państw;
24
" skuteczna walka z ubóstwem, szczególnie z bezrobociem wśród młodzieży;
" zmodyfikowanie modelu rozwoju społecznego w kierunku znalezienia równowagi
pomiędzy nieograniczonym wzrostem gospodarczym i maksymalizacją zysku a
godnością człowieka
" rozwiÄ…zanie problemu mieszkaniowego;
" budowanie społeczeństwa obywatelskiego:
" równość praw, w szczególności praw kobiet i młodzieży;
" demokratyzacja;
" decentralizacja;
" rozwój organizacji pozarządowych;
" rozwój infrastruktury społecznej;
" doskonalenie systemów zabezpieczenia społecznego.
Przyczyny marginalizacji;
makrospołeczne, mezospołeczne, indywidualne, jawne, ukryte, zamierzone, niezamierzone
- Mikro  socjalizacja w biedzie, kultura biedy,
- Mezo- obszary społecznie i kulturowo zmarginalizowane ( centrum i peryferie)
- Makro - czynniki sprzyjające marginalizacji, (wykształcenie, status materialny,
zarobki  czynniki statusu społecznego), zmiany gospodarki rynkowej,
Grupy zmarginalizowne, wykluczane, naznaczane inne:
- Kobiety i dzieci
- Biedni
- Bezrobotni,
- Bezdomni,
- Niepełnosprawni
- Cudzoziemcy
- Mniejszości narodowe i etniczne
- Mniejszości religijne
- Mniejszości seksualne
- Chorzy psychicznie, społeczni  wariaci
22. Rewitalizacja społeczna wobec współczesnych potrzeb.
Teatr jako narzędzie rewitalizacji społecznej
Rewitalizm  działania zmierzające przywróceniu do życia.
Teatr w środowiskach niektórych miast (Legnica, Wałbrzych, Nowa Huta) ma być
narzędziem wzbudzania aktywności. Twórcy chcieli, by mieszkańcy miasta zaczęli
interesować się swoim miastem. By wspólnota miejska spełniała swoje funkcje mieszkańcy
powinni być nie tylko uświadomieni, ale także zaangażowani i aktywni w procesie tworzenia
wspólnoty. Teatr jest środowiskiem rozwijającym podmiotowość. Istnienie teatru jest wpisane
w przestrzeń miasta.
Np. W Legnicy teatr wyszedł z sali teatralnej do  prawdziwych miejsc np. koszary, fabryka i
tam prezentował sztuki. Poza tym tworzono przedstawienie odnoszące się do historii i realiów
miasta (współistnienie różnych kultur  Żydzi, Polacy, Niemcy, Ukraińcy, A
emkowie) przez
co mieszkańcy identyfikowali się z bohaterami, co rozpoczęło okres aktywności mieszkańców
miasta.
25
Obecność teatru w mieście (dzielnicy) pokazuje, że jest on dostępny dla wszystkich, status
społeczny nie jest wyznacznikiem możliwości korzystania z dóbr kultury. Obecność teatru w
dzielnicach miasta spowodowało wzrost poczucia własnej wartości wśród ich mieszkańców.
Część osób z tych dzielnic wcześniej zanim teatr nie zaczął gościć w ich dzielnicy) nie byli w
teatrze nigdy. Teatr tam idzie do widza, a nie widz do teatru. Sukcesem było również, że na
wniosek teatru, dawny zrujnowany budynek teatru został wyremontowany i przekształcony na
Centrum Edukacji Dzieci i Młodzieży.
Trudnym zadaniem jest przekonać mieszkańców, że sztuka nie jest tylko czymś odświętnym,
ale elementem codzienności.
23. Współczesne tendencje w pedagogice społecznej.
- Zajmowanie się instytucjami, które osobom i zbiorowością w różnym wieku udzielają
wymaganej opieki i pomocy.
- Działanie, tworzenie, przebudowywanie środowiska jednostki- jak postępować , jak
zmierzać do wytyczonego celu.
- Organizowanie środowiska wychowawczego. Analiza warunków umożliwiających
zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka (grup ludzkich) w różnych fazach jego życia i
różnorodnych sytuacjach życiowych ( w pracy, nauce, zabawie, czasie wolnym, w miejscu
zamieszkania, rodzinie, grupie rówieśniczej, i towarzyskiej działalności kulturalnej i w innych
formach aktywności ludzkiej).
- Koncentruje się na środowisku życia jednostek lub grup oraz na instytucjach celowo
powołanych w społeczeństwie do realizacji zadań wychowawczych.
- Przekształcanie środowiska ze względu na cele.
- Zmiana niekorzystnych warunków rozwojowych
- Ulepszanie wpływów pozytywnych
24. Rola sztuki w perspektywie procesów społecznych
Społeczna rola teatru
Teatr to najbardziej społeczna spośród sztuk. Teatr jest sztuką kształtującą rzeczywistość, w
której żyjemy, ale ta rzeczywistość stanowi czynnik modelujący sztukę teatralną. Albert
Camus powiedział, że  sztuka jest próbą odpowiedzi na nurtujące nas pytania, gdyby świat
był jasny nie byłoby sztuki . Sztuka ma nie tylko bawić człowieka, ale ukazywać zagrożenia,
które mu towarzyszą, wreszcie uświadamiać mu jego wielkość, przejawiającą się w
umiejętności i sprawności radzenia sobie w sytuacji trudnej.
Twórcami teatru są nie tylko aktorzy odgrywają rolę, jest efektem pracy zespołu ludzi nie
tylko tych widocznych na scenie, ale także pracowników zaplecza. Również widzowie tworzą
teatr, bo bez nich nie byłby on możliwy.
Można wyróżnić dwie główne grupy funkcji teatru:
1. Funkcje zewnętrzne  skierowane na społeczeństwo
a. Wychowawczo  poznawcze  poznawanie świata przez sztukę, kształtowanie
wartości, moralności, jednostka powinna nie tylko odczytać komunikat
przekazany na scenie, ale także umieć zastosować go w praktyce.
26
b. Katartyczne  (katharsis)  umożliwia przeżywanie fikcyjnych zdarzeń jak
prawdziwych, oderwanie się od rzeczywistości, refleksja, moment dystansu do
własnego życia.
c. Rozrywkowe  zapewnienie spędzenia wolnego czasu
d. Ceremonialne  teatr traktowany jako ozdobnik ceremonii i uroczystości.
e. Terapeutyczna  psychodrama dla pacjentów z problemami w celu projekcji
własnych emocji, teatr przedstawiany w szpitalach chorym dzieciom, by
zapomniały na chwilę o chorobie,
2. Funkcje wewnętrzne  skierowane na sam teatr  stwarzanie warunków przetrwania
teatru, oraz wprowadzenia innowacji, prowadzenie do jogo rozwoju.
Teatr jest środkiem komunikacji, Zamysłem twórcy jest przekazanie informacji odbiorcy,
przekaz ma charakter nie tylko informacyjny, ale także ekspresyjny. Nie wszyscy widzowie
reagują tak samo i w tym samym czasie, bywa, że część widzów naśladuje nieco wcześniejszą
reakcję innych widzów  jest to zjawisko facylitacji (ułatwienia) społecznej.
Teatr przyczynia się do integracji społecznej. Początkowo teatr był podzielony według
kryterium przeznaczenia dla klas społecznych  elitarny (dworski), oraz robotniczy. Różniły
się one nie tylko przeznaczeniem, ale i treścią.
Teatr powinien być traktowany interdyscyplinarnie, ze względu na wiele pełnionych funkcji.
Teatr polityczny  to taki, który ma na celu nie opowiedzenie historii, a przekonstruowanie
społeczeństwa. Spektakle polityczne to nie tylko nowe spektakle, ale także dawne
inscenizacje przedstawione w innowacyjnej formie, przestawiajÄ…ce (np. hamlet w dzisiejszych
realiach  mój dopisek J)
Teatr jest niepowtarzalny  przedstawienie nigdy nie wyglÄ…da dwa razy tak samo.
25. Sztuka teatralna: nowy obszar zainteresowań pedagogiki społecznej.
Doświadczenie przeprowadzone przez prezydenta Wrocławia. Chciał zagospodarować
przestrzeń wokół domów w taki sposób by ludzie z niej korzystali i brali za nią
odpowiedzialność  żeby zaczęli uważać ją za swoją przestrzeń życia. Doświadczenie miało
również na celu zacieśnienie więzi społecznych między sąsiadami.
Prezydent miasta podjął następujące działania aktywizujące :
-zaangażował ludzi jako aktorów, organizował przedstawienia
-zaangażował ludzi do wspólnej pracy w kreowaniu swojej wspólnej przestrzeni życiowej
(Legnica, Wałbrzych...)
27