ISBN 97883-242-1151-7
Słownik terminologii medialnej
universitas
Słownik terminologii medialnej
WST
P
Z dekady na dekadę coraz większą część życia spędzają ludzie na całym świecie, a zwłasz-
cza mieszkańcy krajów rozwiniętych przemysłowo, w polu oddziaływania mediów, czyli pra-
sy, radia, telewizji i Internetu, narzucających się z coraz bogatszą ofertą. Coraz więcej tego,
co wiemy o świecie, dociera do nas za ich pośrednictwem, w coraz większym stopniu nasz
stosunek do rzeczywistości zostaje przez media ukształtowany. Z roku na rok rosną na całym
świecie środki finansowe nie tylko na usprawnienia techniczne narzędzi komunikowania, ale
także na doskonalenie sposobów sterowania zachowaniami konsumpcyjnymi i wyborczymi
jak największej liczby odbiorców. Media rozpowszechniają zarówno informację, jak i propa-
gandę, zarówno wiedzę, jak i reklamę, zarówno przykłady poświęcenia i miłości bliz
niego, jak
i obrazy najokrutniejszej przemocy i pornografii.
Z roku na rok pojawiają się nowe urządzenia techniczne, dzięki którym można coraz szyb-
ciej, coraz wierniej i coraz taniej uzyskiwać, magazynować i przesyłać informację. Z roku na
rok pojawiają się nowe sposoby, programy, strategie, zabiegi i struktury, które mają coraz sku-
teczniej wpływać na postawy, opinie i zachowania się ludzi oraz coraz trafniej określać rze-
czywisty zasięg, zakres i wielkość tego wpływu. Z roku na rok rodzą się nowe koncepcje opi-
sywania procesów komunikacji, ujawniające rolę w nim nieznanych lub wcześniej niedocenia-
nych czynników; te z kolei inspirują powstanie nowych strategii, metod i technik badawczych,
których zastosowanie prowadzi do sformułowania nowych hipotez.
Każde z tych urządzeń i każdy z ich elementów, a także każdy rodzaj i składnik zachowa-
nia komunikacyjnego i badawczego mają swoje nazwy, które wzbogacają szybko rosnący zbiór
młodych i starych terminów, ułatwiających, a niekiedy wręcz umożliwiających mówienie i pi-
sanie o różnych aspektach obecności mediów we współczesnym społeczeństwie i badań nad
nimi. Coraz częściej czytelnicy gazet i czasopism, a także radiosłuchacze i telewidzowie nie
rozumieją w ogóle albo nie rozumieją właściwie wypowiedzi, w tym także ofert handlowych,
dotyczących komunikacji za pomocą urządzeń technicznych. Nie znając odpowiedniej termi-
nologii, nie sposób uczestniczyć w dyskursie o mediach. Toteż ze względu na rolę, jaką me-
dia odgrywają dziś w życiu publicznym i prywatnym każdego człowieka  przynajmniej w na-
szej części świata  jednym z najpilniejszych i najpowszechniejszych zadań edukacyjnych dla
szkół i uczelni wyższych wszystkich typów i stopni jest przygotowanie młodych ludzi do życia
z nimi, a także popularyzacja w społeczeństwie wiedzy o nich.
Tym celom ma służyć nasz słownik. Zawiera on ponad 1200 haseł obejmujących całą 
oprócz wąskospecjalistycznej  terminologię medialną, tzn. słownictwo odnoszące się do
środków komunikowania, służących wyrażaniu, magazynowaniu, przetwarzaniu i transmi-
sji informacji, z uwzględnieniem ich aspektów technicznych, ekonomicznych, politycznych,
Wstęp
VI
prawnych, kulturalnych, literackich, językowych, typologicznych itd. W ramach tak rozumia-
nej terminologii medialnej znalazły się hasła z dziedziny:
teorii komunikacji społecznej (np. DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY, DOKTRYNA PRASOWA,
DYSONANS POZNAWCZY, FUNKCJE MEDIÓW, GLOBALIZACJA, GLOBALNA WIOSKA, KOMPETENCJA KOMU-
NIKACYJNA, KOMUNIKOWANIE MASOWE, POLITYKA INFORMACYJNA, PRASOZNAWSTWO, SEMIOTYKA,
skuteczność mediów, skutki oddziaływania mediów, spirala milczenia);
metodologii badań medioznawczych (np. ANKIETA PRASOWA, BADANIA ODBIORU MEDIÓW,
BADANIA POSTAW I OPINII, CZYTELNICTWO PRASY, HISTORIA PRASY, METODY I techniki badań me-
dioznawczych, opinia publiczna/społeczna, słuchalność);
pragmatyki komunikacji (np. adresat, analiza zawartości mediów, audytorium, dys-
kurs, edukacja medialna, gatekeeping, mediatyzacja, perswazja, propaganda, publiczność,
selekcja nadawcza, selekcja odbiorcza);
języka w mediach i retoryki (np. akt mowy, argumentacja, błąd językowy, język w ME-
diach, kultura języka, nowomowa, retoryka dziennikarska, style wypowiedzi w MEDIACH,
zrozumiałość wypowiedzi);
typologii mediów (np. AWIZY, BIULETYN, CZASOPISMO, DEKADÓWKA, FANZIN, GAZETA, MEDIA,
PRASA, TABLOID);
telematyki (np. ANTENA, BAJT, BIT, CD, GRAFIKA KOMPUTEROWA, HAKER, HIPERTEKST, INTERAK-
tywność mediów, internet, notebook, piksel, społeczeństwo informacyjne);
ekonomii i ekonomiki mediów (np. kolportaż prasy, koncentracja mediów, kon-
CERN MEDIALNY, OCHRONA KONSUMENTÓW, RYNEK MEDIÓW, SPONSOROWANIE W MEDIACH, ZNAK
TOWAROWY);
prawa i etyki (np. CENZURA, COPYRIGHT, DZIENNIKARSKIE KODEKSY ETYCZNE, ETYKA MEDIÓW,
NETYKIETA, PRAWO AUTORSKIE, PRAWO PRASOWE, PRAWO REKLAMY, TAJEMNICA ZAWODOWA DZIENNI-
karska, wolność mediów);
warsztatu dziennikarskiego i organizacji pracy redakcji (np. ADIUSTACJA, FOTOGRAFIA
PRASOWA, LINIA PROGRAMOWA REDAKCJI, NEWSROOM, ORGANIZACJA PRACY REDAKCJI, REDAKTOR NA-
czelny, szata graficzna gazety, warsztat dziennikarski);
genologii dziennikarskiej (np. artykuł publicystyczny, DZIENNIK RADIOWY, FELIETON, GA-
tunki dziennikarskie, komentarz, komiks, reportaż, wywiad, zapowiedz
, zwiastun);
reklamy i marketingu (np. aida, baner, kampania reklamowa, marketing, ogłoszenie
reklamowe, public relations, reklama zewnętrzna);
radia i telewizji (np. RADIO ALTERNATYWNE, PUBLICZNA RADIOFONIA I TELEWIZJA, TELEWIZJA
cyfrowa, telewizja kablowa);
drukarstwa i szaty graficznej (np. akapit, apla, arkusz, impressum, kursywa, nagłówek,
OFFSET, TYPOGRAFIA);
organizacji rozpowszechniania (np. ABONAMENT, AKWIZYCJA, kolportaż prasy, prime
time, sieć telekomunikacyjna, telewizja kablowa).
Jak widać po tych przykładach, w roli haseł w tym słowniku występują wyłącznie nazwy
pospolite. Nazwy własne bywają wprawdzie wymieniane jako przykłady w artykułach hasło-
wych, ale same nie są wyrazami czy wyrażeniami hasłowymi.
Hasła w Słowniku różnią się między sobą wielkością, zawartością i charakterem. Najlicz-
niejszą grupę tworzą proste, 4 5-wierszowe hasła definicyjne ograniczone do wyrazu lub wy-
 Wstęp
VII
rażenia hasłowego, jego ewentualnych synonimów oraz w założeniu możliwie najprostszej de-
finicji. Na drugą, mniej liczną grupę składają się hasła definicyjne rozwinięte, wzbogacone
o dodatkowe informacje, często o przykłady, niekiedy o komentarz wartościujący.
Grupę najmniej liczną, ale objętościowo bodaj największą stanowią hasła problemowe,
właściwie o charakterze raczej encyklopedycznym niż słownikowym. Schemat takiego hasła
przewidywał oprócz elementów właściwych hasłom definicyjnym ewentualne rozszerzenie
definicji, charakterystykę stanu współczesnego na świecie i w Polsce, rys historyczny ze wska-
zaniem tendencji rozwojowych, ewentualne regulacje prawne oraz skrócone informacje bi-
bliograficzne. Wszystkie hasła powiązane są licznymi odsyłaczami i hasłami odsyłaczowymi.
Słownik jest dziełem dwudziestu kilku autorek i autorów, głównie pracowników nauko-
wych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Pedagogicznej w Krakowie. Ich pełna lista
znajduje się na odwrocie karty tytułowej. Merytoryczne prace redakcyjne (częściowo też au-
torskie) wykonane zostały przez zespół w składzie: Zbigniew Bauer, Edward Chudziński, Ka-
zimierz Wolny-Zmorzyński pod przewodnictwem prof. Walerego Pisarka.
Oddając czytelnikom Słownik terminologii medialnej w obecnej postaci, zdaję sobie sprawę
z jego dwóch głównych słabości: po pierwsze, nierówności poziomu opracowania poszczegól-
nych haseł, przejawiającej się w potraktowaniu niektórych zagadnień niewspółmiernie do ich
znaczenia społecznego (niekiedy mniej ważnym zjawiskom poświęcono więcej miejsca i uwa-
gi niż na to zasługują i odwrotnie  zjawiska bardzo ważne uwzględniono zbyt powierzchow-
nie); po drugie, brak spójności teoretyczno-metodologicznej całych grup haseł. W charakte-
rze komentarza do tego stanu rzeczy mogę przytoczyć swoje słowa sprzed 30 lat ze Wstępu do
opracowanej przez Ośrodek Badań Prasoznawczych Encyklopedii wiedzy o prasie:  Wyrówna-
nia poziomu i proporcji wszystkich haseł można by było dokonać tylko według zasady równa-
nia w dół, co by oznaczało obniżenie wartości całego tomu. W niekonsekwencjach zaś między
niektórymi hasłami znajdują wyraz różne koncepcje polskich badań nad komunikowaniem .
Być może słabościom tym uda się zaradzić w drugim wydaniu naszego Słownika.
Walery Pisarek
Wykaz autorów
VIII
Wykaz autorów i ich kryptonimów
Roman Bartoszcze  RB
Zbigniew Bauer  ZB
Edward Chudziński  ECh
Maria duVall  duVall
Sylwester Dziki  SD
Bogdan Fischer  BF
Wojciech Furman  WF
Agnieszka Hess  AH
Marcin Jasionowicz  MJ
Stanisław Jędrzejewski  SJ
Wojciech Kajtoch  WK
Andrzej Kaliszewski  AK
Jacek Kołodziej  JK
Małgorzata Lisowska-Magdziarz  MLM
Artur Majer  AM
Wojciech Markiewicz  WM
Ewa Nowińska  EN
Walery Pisarek  WP
Katarzyna Pokorna-Ignatowicz  KPI
Anna Skoczek  AS
Lucyna Słupek  LS
Marian Szulc  MSz
Weronika Świerczyńska-Głownia  WŚG
Andrzej Wojnach  AW
Kazimierz Wolny-Zmorzyński  KWZ
 Wykaz skrótów
IX
Wykaz skrótów
amer.  amerykański np.  na przykład
ang.  angielski obr.  obroty
art.  artykuł (ustawy) ok.  około
austr.  austriacki opt.  optyczny
biol.  biologiczny os.  osoba
chem.  chemiczny pocz.  początek
dł.  długość pol.  polski
dot.  dotyczy poł.  połowa
egz.  egzemplarz powst.  powstały
elektr.  elektryczny prowans.  prowansalski
ew.  ewentualnie r.  rok
fiz.  fizyczny ros.  rosyjski
fotogr.  fotograficzny szer.  szerokość
fr.  francuski tj.  to jest
gr.  grecki tv  telewizyjny
jap.  japoński ust.  ustęp
jęz.  język w.  wiek
l.  lata wg  według
l. mn.  liczba mnoga wł.  włoski
l. poj.  liczba pojedyncza ww.  wyżej wymieniony
łac.  łaciński wyd.  wydawniczy
mech.  mechaniczny wym.  wymowa
med.  medyczny zał.  założony
niderl.  niderlandzki zob.  zobacz
niem.  niemiecki zw.  zwany
A
Abecadło  zob. ALFABET Adaptacja (filmowa, radiowa, teatralna, telewizyjna) 
1. całokształt zabiegów mających na celu dostosowa-
Abonament (z fr. abonnement  abonament, prenume-
nie utworu literackiego (powieściowego w wypadku
rata )  obowiązkowa, miesięczna opłata za używanie
a. teatralnej) do potrzeb ekranu kinowego lub telewi-
odbiorników radiowych i telewizyjnych. Każdy po-
zyjnego (ą� EKRANIZACJA), radia lub sceny, a więc jak-
siadacz ą� ODBIORNIKA RADIOWEGO I TELEWIZyJNEGO ma
by przetłumaczenie go na  język , czyli środki wyra-
obowiązek zarejestrowania go w urzędzie pocztowym
zu właściwe filmowi, radiu, teatrowi lub telewizji; 2.
w najbliższym miejscu zamieszkania lub siedzibie fir-
samo dzieło będące wynikiem takich zabiegów. Naj-
my w ciągu 14 dni od nabycia odbiornika. Dowodem
częściej adaptowane bywają utwory literackie cieszą-
zarejestrowania odbiornika jest imienna książeczka
ce się ponadprzeciętną poczytnością, ale też a. zwy-
radiofoniczna. Obowiązek rejestracji ą� ODBIORNIKóW
kle zwiększa poczytność zaadaptowanego oryginału.
TELEWIZyJNyCH wprowadzono w styczniu 1957 r.
WP
Do niedawna wysokość oraz sposób i tryb wnoszenia
opłat abonamentowych określała Krajowa Rada Ra- Adaptacja kulturowa  proces dostosowywania się
diofonii i Telewizji (KRRiT). Od 30 września 2005 r. jednostki do nowego środowiska społecznego i oto-
wysokość a. określa Sejm. W myśl art. 31 ust. 1 usta- czenia kulturowego; w pełni zachodzi wówczas, gdy
wy o rtv a. stanowi z
ródło przychodów spółek akcyj- jednostka w kontakcie z przedstawicielami innej kul-
nych, będących jednostkami ą� PUBLICZNEJ RADIOFONII tury potrafi  bez uczucia ą� DySONANSU POZNAWCZEGO
I TELEWIZJI. i dyskomfortu  przyjąć normy i wartości funkcjonu-
KRRiT na podstawie art. 50 ust. 2 ustawy ustala co- jące w nowym środowisku. Autorzy teorii a. między-
rocznie, nie póz
niej niż do 30 czerwca, sposób po- kulturowej (W. Gudykunst, y. Kim i M.R. Hammer)
działu wpływów abonamentowych pomiędzy jednost- twierdzą, że zdolność człowieka do zredukowania
ki publicznej radiofonii i telewizji w następnym roku niepewności i niepokoju (co jest warunkiem a. k.) łą-
kalendarzowym. WŚG czy się bezpośrednio ze zdolnościami do efektywnej
komunikacji między przedstawicielami różnych kul-
Abstrakcyjność stylu (lub ą� TEKSTU)  konsekwen-
tur. JK
cja użycia rzeczowników abstrakcyjnych, np.: dobro,
poznanie, rozległość, nauka itd. (oraz pochodnych od Adapter  1. element lub zespół urządzeń pozwalający
nich przymiotników, przysłówków, czasowników  np. dopasować do siebie dwa urządzenia lub części urzą-
naukowy, naukowo, nauczać), określających byty my- dzeń, by właściwie współpracowały; błędnie termin a.
ślowe, niepostrzegane bezpośrednio zmysłami. Zbyt stosuje się w odniesieniu do ą� GRAMOFONU, podczas
duża a. s. obniża ą� ZROZUMIAłOŚć WyPOWIEDZI, więc gdy w istocie dotyczy on tzw. a. gramofonowego, tj.
i jej atrakcyjność dla przeciętnego odbiorcy. Zob. też: przetwornika elektroakustycznego (piezoelektryczne-
STyL, ZRóżNICOWANIE SłOWNICTWA. WK go, elektromagnetycznego, pojemnościowego) zamie-
niającego drgania mechaniczne igły gramofonowej na
Account  zob. ZLECENIE REKLAMOWE
odpowiadający im sygnał elektroniczny, kierowany na-
Account manager (amer.  menedżer zleceń )  pra- stępnie przez wzmacniacz sygnału do głośnika; a. gra-
cownik ą� DZIAłU OBSłUGI KLIENTA w ą� AGENCJI REKLA- mofonowy do odtwarzania płyt stereofonicznych po-
MOWEJ, zajmujący się komunikacją z klientem i koor- siada dwa niezależne przetworniki, połączone z jedną
dynacją prac agencji związanych z obsługą ą� ZLECENIA igłą; 2. karta rozszerzająca, konieczna do podłącze-
REKLAMOWEGO. MLM nia komputera do sieci ą� LAN za pomocą kabla; pod-
Adiustacja Agencja public relations 2
|
stawowym parametrem karty jest prędkość transmi- puterów, klasa E ma status klasy eksperymentalnej. A.
sji danych. AW sieci przyznawane są przez Internet Network Admi-
nistration Center (INTERNIC), natomiast a. maszyn
Adiustacja (z ang. adjust  dostosować )  czynność re-
w poszczególnych sieciach nadawane są przez ą� ADMI-
dakcyjna polegająca na sprawdzaniu, korygowaniu
NISTRATORóW tych sieci. MJ
i ewentualnym uzupełnianiu ą� MATERIAłU DZIENNIKAR-
SKIEGO dostarczonego przez autora; obejmuje a. mery- Adres wydawniczy  1. metryka wydawnicza, stopka
toryczną i stylistyczną. A. merytoryczna dotyczy sensu redakcyjna, ą� IMPRESSUM (w odniesieniu do druków
tekstu, jego kompletności i spójności, zgodności tytu- starych)  zespół cech formalnych umożliwiających
łu i śródtytułów z treścią, trafności podpisów pod zdję- identyfikację publikacji. Wg art. 27 prawa prasowego
ciami. A. stylistyczna wynika z troski o jasny i popraw- a. w. winien się znajdować na każdym egz. druku pe-
ny język oraz odpowiedni styl. A. często łączy się z do- riodycznego i zawierać: nazwę i adres wydawcy, adres
borem ilustracji oraz dostosowaniem objętości tekstu redakcji oraz imię i nazwisko redaktora naczelnego,
do wymogów kompozycji kolumny. W mniejszych re- miejsce i datę wydania, nazwę drukarni, międzynaro-
dakcjach a. stanowi zarazem weryfikację materiałów dowy znak informacyjny (ISSN) i bieżącą numerację;
dziennikarskich, czyli sprawdzanie poprawności ter- 2. adres czytelniczy  kategorie demograficzne lub
minów, cytatów, liczb, nazwisk i faktów przytoczo- grupy społeczne, stanowiące zamierzoną ą� PUBLICZ-
nych w tekście. W większych redakcjach weryfikacją NOŚć (tzn. będące zamierzonymi ą� ADRESATAMI) gaze-
zajmuje się oddzielna komórka organizacyjna, a. zaś ty, czasopisma lub kanału radiowo-telewizyjnego; tak
dokonuje się na wielu kolejnych szczeblach obróbki rozumiany a. w. wpływa na ich ą� ZAWARTOŚć jako ele-
tekstu. WF ment ą� LINII PROGRAMOWEJ REDAKCJI. SD
Admin  zob. ADMINISTRATOR SIECI Adresat  zamierzony przez nadawcę (autora, redak-
cję, wydawcę) ą� ODBIORCA MEDIóW (gazety, czasopis-
Administrator sieci, zarządca, sysadmin, supervi-
ma, programu radiowego i telewizyjnego); w tym sen-
sor, admin  osoba odpowiedzialna za całokształt
sie a. czasopism wędkarskich są wędkarze. Zob. też:
zagadnień związanych z działaniem danej ą� SIE-
ADRES WyDAWNICZy 2, GRUPA DOCELOWA. WP
CI KOMPUTEROWEJ. A. s. zajmuje się jej bieżącą obsłu-
gą programowo-sprzętową, konfiguracją, rozbudową,
Advertorial (amer. skrót wyrazów advertising  rekla-
bezpieczeństwem, konserwacją i naprawą. Jako jedy-
ma + editorial  artykuł redakcyjny )  ą� OGłOSZENIE
ny użytkownik sieci posiada pełne prawa dostępu do
REKLAMOWE naśladujące artykuł dziennikarski; cel re-
systemu, łącznie z prawem nadawania i odbierania
klamowy może być jawny, zidentyfikowany (tzw. tekst
uprawnień oraz dodawania i usuwania użytkowników.
sponsorowany) lub ukryty (ą� KRyPTOREKLAMA). MLM
Ze względu na ogromną różnorodność problematyki,
Afazja  zob. ZABURZENIA MOWy
której opanowanie jest warunkiem koniecznym sku-
tecznej pracy a., w większych firmach administracją
Afganistanizm (amer. afghanistanism)  określenie
sieci zajmuje się przeważnie grupa wyspecjalizowa-
użyte po raz pierwszy w 1948 r. przez amer. redaktora
nych pracowników, np. a. bezpieczeństwa sieci, baz
The Tulsa Tribune J.L. Jonesa, ironicznie nazywające
danych, poczty, a. DNS i in., nadzorowanych przez
zabiegi niektórych amer. komentatorów pragnących
głównego a. s. lub głównego informatyka. MJ
zminimalizować ryzyko napisania czegoś kontrower-
syjnego, zwłaszcza tego, co mogłoby urazić reklamo-
Adres e-mail  ciąg znaków określający jednoznacz-
dawców. A. polega na niekomentowaniu tematów bli-
nie adres elektronicznej skrzynki pocztowej użytkow-
skich odbiorcom (jak np. zanieczyszczanie środowi-
nika (konta e-mail). A. e-m. składa się z nazwy ą� KON-
ska przez miejscowe fabryki) i zajęciu się podobnymi
TA POCZTOWEGO i nazwy ą� DOMENy, w której to konto
problemami, ale w odległych, nieznanych miejscach 
jest utrzymywane; obie składowe przedzielone są zna-
których symbolem był wtedy Afganistan. JK
kiem @ (tj. ang. at  przy ). A. e-m. ma charakter uni-
katowy, nie mogą istnieć dwa identyczne adresy, nato-
Afisz (fr. affiche  ogłoszenie, obwieszczenie )  ogło-
miast różne adresy (aliasy pocztowe) mogą prowadzić
szenie drukowane dużego formatu z informacjami
do jednej skrzynki (ą� POCZTA ELEKTRONICZNA). MJ
o mającej się odbyć imprezie publicznej, umieszczo-
ne w miejscu publicznym. Zob. też: REKLAMA ZEWNęTRZ-
Adres internetowy, adres ą� IP  indywidualny, 32-bi-
NA. MLM
towy numer określający miejsce w danej sieci konkret-
nego komputera lub zasobów. A. i. kodowany jest za
Aforyzm  myśl filozoficzna, moralna, polityczna,
pomocą czterech oddzielonych kropkami całkowitych
prawda o życiu, maksyma, wyrażona w zwięzłej, bły-
liczb dziesiętnych z zakresu 0 255. W zależności od
skotliwej formie, np. Spieszmy się kochać ludzi. Tak
ich sekwencji wyróżniane są tzw. klasy a. (A E). Klasa
szybko odchodzą (ks. Jan Twardowski). WP
A obejmuje małą grupę bardzo dużych sieci, klasa B
to sieci średniej wielkości, klasa C  sieci małe. Klasa Agencja public relations, agencja PR  wyspecjalizo-
D używana jest do przesyłania danych do grup kom- wane przedsiębiorstwo, zajmujące się na zlecenie bu-
3 Agencja reklamowa Agencje prasowe
|
dowaniem korzystnego publicznego wizerunku or- a. i. państwowe, publiczne (spółki akcyjne, spółdziel-
ganizacji (firmy, partii politycznej, stowarzyszenia, nie, towarzystwa akcyjne) i prywatne. W zależności od
fundacji itp.) lub jednostki działającej na forum pub- rodzaju gromadzonego i upowszechnianego materia-
licznym. Zob. też: PUBLIC RELATIONS. MLM łu a. i. dzieli się na: informacyjne, publicystyczne, fo-
tograficzne, telewizyjne i ą� REKLAMOWE. O profilu a.
Agencja reklamowa  wyspecjalizowane przedsię-
i. może też decydować tematyka upowszechnianych
biorstwo, zajmujące się planowaniem, przygotowa-
serwisów (a. ekonomiczne, finansowe, naukowe, ar-
niem i realizacją ą� KAMPANII REKLAMOWyCH na zlece-
tystyczne, turystyczne itp.) czy też reprezentowanie
nie producentów, dystrybutorów lub sprzedawców
interesów określonej społeczności (a. katolickie czy
dóbr i usług. Na współczesnym rynku mediów obec-
młodzieżowe).
ne są: 1) małe a. r., obsługujące rynki lokalne, o słabo
Po drugiej wojnie światowej do grona największych a.
sformalizowanej strukturze; 2) a. r. średnie (w Polsce
i. należały: amer. AP i UPI (United Press Internatio-
średnie zatrudnienie: 15 osób), obsługujące rynki re-
nal, która z powodów finansowych w l. 90. ubiegłego
gionalne i krajowe; 3) międzynarodowe konglomeraty
wieku straciła pozycję a. światowej), brytyjska Reuters,
reklamowe (ą� AGENCJA SIECIOWA). Pod względem spe-
fr. AFP (Agence France Presse, utworzona w 1944 r.
cjalizacji w wykonywanych pracach reklamowych a. r.
na miejsce Havasa) i radziecka TASS. A. te zdomino-
można podzielić na specjalistyczne i ą� PEłNOSERWISO-
wały międzynarodowy rynek informacji i uznane zo-
WE. A. r. pracują najczęściej w systemie prowizyjnym
stały za jedną z przyczyn ą� GLOBALIZACJI i nierówno-
(12 15 proc. wartości zlecenia reklamowego). Zob.
wagi w kontekście dyskusji o Nowym Światowym ła-
też: BUTIK KREATyWNy, DOM MEDIOWy, DOM NEGOCJACyJ-
dzie Informacyjnym i Komunikacyjnym. Reakcją na
Ny, DZIAł BADAń, DZIAł KREATyWNy, DZIAł MEDIóW, DZIAł
te procesy było tworzenie regionalnych, międzypań-
OBSłUGI KLIENTA, DZIAł STRATEGICZNy, HOLDING INFORMA-
stwowych a. i., których zadaniem było usprawnienie
CyJNy. MLM
wymiany informacji i przeciwstawienie się dominacji
Agencja sieciowa  międzynarodowa ą� AGENCJA REKLA- wielkiej piątki (m.in. w Afryce PANA, w Ameryce ła-
MOWA złożona z oddziałów agencji reklamowych dzia- cińskiej Prensa Latina).
łających w różnych krajach. Pracują one dla rynków
Współcześnie za a. i. o zasięgu światowym uznaje się:
lokalnych (krajowych, regionalnych) oraz współpracu- AFP, AP, Reuters. Rosyjska ITAR-TASS (pod taką na-
ją przy ą� ZLECENIACH REKLAMOWyCH w ramach wspól- zwą od 1992 r.), podobnie jak chińska Xinhua, są a.
nej dla całej a. s. ą� STRATEGII reklamowej. A. s. może
globalnymi, ale tylko w zakresie informacji o włas-
się składać z lokalnych (obejmujących jeden lub kilka
nych krajach. Coraz większego znaczenia nabierają
krajów) a. założonych jako jej oddziały lub z a. lokal- dziś a. telewizyjne (m.in. Reuters Television, World-
nych powstałych jako podmioty niezależne i afiliowa- wide Television News (WTN), Associated Television
nych przy a. s. (korzyścią dla nich jest wówczas dostęp
News) oraz a. oferujące serwisy ekonomiczne i finan-
do międzynarodowych zleceń reklamowych). A. s. są
sowe (m.in. Reuters i Agencja Bloomberg). Rozsze-
zazwyczaj ą� PEłNOSERWISOWyMI AGENCJAMI REKLAMOWy- rza się także krąg pozamedialnych odbiorców serwi-
MI. Zob. też: MEGAAGENCJA. MLM
sów agencyjnych, głównie o instytucje gospodarcze
i finansowe.
Agencje informacyjne, dawniej zwane ą� AGENCJAMI
Do najważniejszych a. i. w Polsce należą obecnie:
PRASOWyMI  wyspecjalizowane instytucje zajmujące
PAP  Polska Agencja Prasowa (powołana w 1944 r.
się zbieraniem i opracowywaniem informacji w for-
i połączona w 1991 r. z działającą na emigracji PAT 
mie serwisów lub biuletynów, udostępnianiem jej pra-
Polską Agencją Telegraficzną), PAI  Polska Agencja
sie, radiu, telewizji, a współcześnie także dostawcom
Informacyjna (od 1991 r.) i KAI  Katolicka Agencja
usług internetowych, instytucjom gospodarczym i fi-
Informacyjna (od 1993 r.). LS
nansowym, rządom, placówkom naukowym i osobom
prywatnym. Podstawowym z
ródłem informacji dla a.
LIT.: Borkowski 1976; Ociepka 2002a; Przegląd 1999
i. są ą� KORESPONDENCI krajowi i zagraniczni, inne a. i.
oraz różne instytucje, głównie rządowe. Agencje prasowe  wyspecjalizowane instytucje zaj-
Współczesne a. i. są bardzo zróżnicowane pod wie- mujące się gromadzeniem, opracowywaniem i dys-
loma względami, stąd też dokonuje się w ich obrębie trybucją informacji dla potrzeb prasy drukowanej.
różnych typologii i podziałów. Ze względu na zasięg Powstanie i rozwój a. p. pozostaje w ścisłym związ-
terytorialny wyróżnia się a. i. światowe, regionalne, ku z rosnącym zapotrzebowaniem rozwijającego się
krajowe i lokalne. Biorąc pod uwagę status politycz- ą� RyNKU PRASOWEGO na aktualną informację oraz z do-
ny, a. i. dzieli się na oficjalne (reprezentują stanowi- skonaleniem techniki łączności. Pierwsza na świe-
sko rządu), półoficjalne (reprezentują stanowisko kół cie a. p. powstała w Paryżu w 1835 r., a jej założyciel
zbliżonych do rządu) i niezależne (prezentują różne Charles Havas do czasu zastosowania telegrafu prze-
stanowiska polityczne i gospodarcze). Z punktu wi- wodowego (1848) używał gołębi pocztowych i tele-
dzenia statusu prawno-ekonomicznego rozróżnia się grafu optycznego dla zapewnienia szybszego przeka-
Agenda setting Akcent zdaniowy 4
|
zu. Kolejne europ. a. p. powstały w Niemczech (1849 tów istotnych dla publiczności, a nie wyłącznym i de-
r.  a. Bernharda Wolffa) i Wielkiej Brytanii (1851 r. cydującym o tematach rozmów. Zob. też: SKUTKI OD-
 a. Juliusa Reutera), korzystając z nowego połączenia DZIAłyWANIA MEDIóW. RB
telegraficznego pomiędzy Paryżem, Berlinem i Lon-
Agitacja (z łac. agitare  popędzać, poganiać, zachęcać )
dynem. W 1871 r. te trzy współpracujące ze sobą a.
 odmiana ą� PERSWAZJI o pobudzającym charakterze,
p. zawarły umowę dotyczącą podziału stref ich wpły-
nastawiona na wywołanie doraz
nych skutków (prze-
wów w świecie. W drugiej połowie XIX w., po zain-
de wszystkim na szybkie zwerbowanie zwolenników
stalowaniu transatlantyckiego połączenia telegraficz-
podjęcia określonego działania społecznego); zgodnie
nego (1859 r.), wzrasta znaczenie amer. a. Associated
z rozróżnieniem G. Plechanowa i póz
niej W.I. Lenina
Press  AP, powołanej do życia w 1848 r. Dalsze roz-
istotą a. była emocjonalna perswazja nastawiona na
szerzanie obszaru jej wpływów, szczególnie po 1918 r.,
niewykształconego odbiorcę, a istotą ą� PROPAGANDy 
dokonywało się kosztem osłabienia pozycji a. Havasa
perswazja racjonalna, poparta wiedzą naukową. W.I.
i Reutera. Ograniczeniu uległ też obszar działania a.
Lenin uznawał równoważność obu form oddziaływa-
Wolffa wskutek powstania narodowych a. p. w kra-
nia (nazywanych łącznie terminem agitprop). JK
jach Europy Środkowej i Wschodniej (m.in.: 1902 r.
 Petersburska Agencja Informacyjna  PTA w Rosji, AIDA (skrót ang. attention, interest, desire, action  uwa-
od 1925 r. Tielegrafnoje Agientstwo Sowietskogo So- ga, zainteresowanie, pragnienie, działanie )  model teo-
juza  TASS; 1918 r.  Polska Agencja Telegraficzna  retyczny obrazujący sposób oddziaływania reklamy na
PAT). Pomimo tych przeobrażeń dominująca pozycja konsumenta w wypadku średniego zainteresowania za-
a. Havasa, Reutera i Wolffa (od 1933 r. podporząd- kupem produktu lub usługi poprzez (w obowiązkowej
kowana partii nazistowskiej) została utrzymana, a ich kolejności): 1) zwrócenie uwagi, 2) pobudzenie zain-
interesy reprezentowała powołana do życia w 1923 r. teresowania, 3) wywołanie pragnienia, 4) wezwanie do
Liga Agencji Sprzymierzonych. W okresie międzywo- działania. Model zaproponowany w l. 20. XX w. przez
jennym następuje dalsze usprawnienie funkcjonowa- Daniela Starcha i George a Gallupa. MLM
nia a. p. dzięki wprowadzeniu radiotelegrafu (1919 r.)
Akapit (łac. a capite  od rozdziału)  fragment tekstu
i dalekopisów (1929 r.). Powstające w okresie między-
między dwoma wcięciami będący całością treściową,
wojennym stacje radiowe, a potem także telewizyjne,
tj. zespołem zdań, któremu można przypisać wspól-
rozszerzyły krąg odbiorców serwisów a. p. i pogłębi-
ny temat lub jedną myśl w nim zawartą. Istnieją trzy
ły jednocześnie zróżnicowanie oferty a. p. Stopniowo
typy a.: opisowy  składający się ze zdań niestanowią-
nazwa a. p. zastąpiona została określeniem ą� AGENCJA
cych spójnego wywodu, lecz połączonych z sobą tyl-
INFORMACyJNA. LS
ko wspólnym przedmiotem; naukowy  kiedy zdanie
Agenda setting  sformułowana przez M.E. go rozpoczynające stanowi przesłankę dla wniosku
McCombsa hipoteza wyznaczania przez media po- zawartego w jego zdaniu ostatnim; publicystyczny 
rządku dziennego lub hipoteza ustalania hierarchii gdy pierwsze zdanie a. zawiera już główną myśl dane-
wydarzeń. Zgodnie z tą koncepcją media wyznacza- go a., natomiast reszta zdań na niego się składających
ją odbiorcom tematy do rozmów, decydują, o jakich zawiera rozwinięcie, ilustrację, uzasadnienie tej myśli.
sprawach ludzie myślą i dyskutują. W skrajnej wersji A. w prasie winien liczyć średnio mniej więcej od 5 do
tej hipotezy zakłada się dodatkowo, że odbiorcy na- 20 wersów ą� SZPALTy. Niekiedy słowa a. używa się na
dają rangę wydarzeniom zgodnie z rozłożeniem uwa- określenie samego ą� WCIęCIA. WK + KWZ
gi w mediach. W rezultacie media mają bardzo duży
Akcent wyrazowy  wzmocnienie wymowy, wyróż-
wpływ na odbiorców. Nie jest to jednak powrót do
nienie jednej sylaby w wyrazie, dzięki czemu może-
koncepcji wszechpotężnych mediów, uznaje się bo-
my rozpoznać poszczególne wyrazy w zdaniu. Bez ak-
wiem, że media mówią nam, o czym mamy myśleć,
centowania stanowiłoby ono dłuższą, pojedynczą sek-
ale nie mają już wpływu na to, co myślimy o wydarze-
wencję dz
więków. Rozróżniamy np. a. inicjalny (na
niach. Zwolennicy tej koncepcji wskazują na korela-
pierwszą sylabę wyrazu), oksytoniczny (na ostatnią),
cję czasową między a. mediów a póz
niejszą a. pub-
swobodny ruchomy (w każdym wyrazie i jego for-
liczności. Jednakże istnieją przykłady wskazujące na
mach fleksyjnych akcentowaną sylabę określa języko-
odwrotną korelację  najpierw społeczeństwo dysku-
wa konwencja  a. służy wtedy do rozróżniania zna-
tuje o pewnych sprawach, a dopiero póz
niej pojawia-
czeń, np. w jęz. ros. pisat  pisać  pisat  oddawać
ją się one w mediach. Zdarza się i tak, że wydarze-
mocz ) itd. W jęz. pol. a. jest stały, na przedostatnią
nia pojawiają się jednocześnie i w mediach, i w spo-
sylabę wyrazu; wyjątkami są niektóre formy czasowni-
łeczeństwie. W takiej sytuacji to warunki zewnętrzne
ka, wyrazy obcego pochodzenia (fizyka, uniwersytet)
kształtują a. mediów i publiczności. Wersją a. s. jest
i nieliczne rodzime. Zob. BłąD JęZyKOWy. WK
koncepcja a. building (tworzenia a.), zgodnie z którą
media są czynnikiem współtworzącym, czyli jednym Akcent zdaniowy  szczególne wzmocnienie wymowy
z wielu czynników wpływających na ustalanie tema- jednego z wyrazów, tworzących zdanie  położenie na
5 Akt mowy Alfabetyzacja medialna
|
niego nacisku. Jeśli zmienimy ów a., to zdanie nabie- Straszny przeciąg, co ma znaczyć  zamknijcie okno! ).
rze nieco innego znaczenia (mimo że nadal składać WK+WP
się będzie z tych samych słów) i będzie inaczej zinter-
Aktualność  jedna z czterech istotnych ą� CECH PRASy
pretowane przez odbiorcę. Tak więc w zdaniu: Ja to
w szerszym i węższym znaczeniu. Wyróżnia się a. cza-
widziałem wczoraj  chodzi o to, że właśnie mówiący,
sową, zwaną też nowością lub świeżością informacji,
a nie kto inny coś zobaczył; natomiast: Ja to widzia-
i a. przedmiotową, zwaną też treściową lub tematycz-
łem wczoraj  podkreśla, że widział, a nie np. o tym
ną. Miarą a. czasowej danej ą� WyPOWIEDZI prasowej
słyszał; z kolei: Ja to widziałem wczoraj  zaznacza, że
jest czas dzielący wydarzenie od publikacji wiadomo-
ktoś widział coś niedawno, a nie przed paroma dnia-
ści o nim; im ten czas jest krótszy, tym a. wypowie-
mi. Za pomocą zmiany a. z. możemy więc osiągnąć to
dzi jest większa. Milcząco zakłada się, że wiadomości
samo, co przez zmianę szyku zdania. WK
w gazecie codziennej dotyczą wydarzeń z poprzednie-
Akt mowy  każdorazowe, pełne skorzystanie z moż- go dnia, wiadomości w tygodnikach  z poprzedniego
liwości, które daje ą� JęZyK. W polskiej nauce o języ- tygodnia itd. Natomiast a. przedmiotowa odnosi się
do wypowiedzi o wydarzeniach, które się wydarzyły
ku popularne są trzy teorie a. m. Karl B�hler stworzył
model organonu, wedle którego a. m. polega na wy- w przeszłości, nawet odległej, ale z jakichś względów
powiedzeniu przez nadawcę konkretnego komunika- stały się przedmiotem społecznego zainteresowania,
są ważne i na czasie. WP
tu skierowanego do odbiorcy, przy czym uruchomie-
niu ulegają trzy funkcje mowy: ekspresywna (wyraża-
Akumulacja minimalnych efektów  jeden z moż-
nie się nadawcy), impresywna (działanie na odbiorcę)
liwych ą� SKUTKóW ODDZIAłyWANIA MEDIóW. Wpływ me-
i reprezentatywna (wskazywanie przez komunikat na
diów polega tu na systematycznym oddziaływaniu
określone elementy rzeczywistości pozajęzykowej).
przez długi czas. Drobne bodz
ce są dostarczane od-
Model ten poszerzony został przez Romana Jakobso-
biorcy stopniowo, niejako dawkowane, nie dostrzega
na, który przyjął istnienie 6 elementów aktu mowy:
on ich działania, ale rejestruje je jego podświadomość.
ą� NADAWCA (ten, kto nadaje komunikat), ą� ODBIOR-
Nagromadzenie bodz
ców po pewnym czasie może
CA (ten, kto go odbiera), ą� KOMUNIKAT (wiązka zna-
przerodzić się w określoną reakcję na przekaz. LS
ków nadana przez nadawcę do odbiorcy), kontakt
Akwizycja  zbieranie przez upoważnionych przedsta-
(porozumienie psychiczne między nadawcą a odbior-
wicieli (akwizytorów) zamówień na produkt, np. pre-
cą), ą� KONTEKST (treść komunikatu), kod (system zna-
numeratę ą� PERIODyKU lub wykonanie usług np. rekla-
kowy użyty do budowy komunikatu), i powiązał je ze
mowych lub telekomunikacyjnych. WP
spełnianiem 6 funkcji mowy, w kolejności: ekspresyw-
nej, impresywnej, poetyckiej (nadanie komunikatowi
Alegoria  zob. ŚRODKI RETORyCZNE
istotnego estetycznie kształtu), fatycznej (nawiązanie
Alfabet (od nazw początkowych liter gr. a.: alpha, beta)
kontaktu), poznawczej, metajęzykowej (powiadomie-
 zbiór liter, czyli graficznych symboli dz
więków da-
nie o kodzie użytym przy konstrukcji komunikatu).
nego języka, ułożony według umownego porządku.
Aby a. m. miał miejsce, obecne być muszą wszystkie
W Europie używane są trzy a. wywodzące się ze z
ró-
elementy, a zatem i funkcje.
deł fenickich: grecki, łaciński (z którego wykształcił
Trzecią teorię, rozpatrującą nie strukturę, ale prak-
się a. polski) i cyrylica. A. nazywa się też zbiory zna-
tyczną doniosłość aktów (a właściwie czynności)
ków oznaczających poszczególne litery i cyfry, np. a.
mowy stworzył John Austin. Wyróżnił on w każdym a.
flagowy (semaforowy)  zestaw sygnałów przekazywa-
m. trzy jego aspekty: lokucyjny (wyrażający się w sa-
nych przez sygnalistę dwiema chorągiewkami, służący
mej sensownej budowie wypowiedzi w jakimś języ-
do porozumiewania się na morzu; a. Braille a, czyli a.
ku), illokucyjny (odpowiadający intencjom nadawcy,
dotykowy dla niewidomych  znaki graficzne (litery,
jak oznajmienie, pytanie, nakaz itd.) i perlokucyjny
cyfry) wyrażane są punktami wypukłymi zgrupowany-
(odpowiadający realnemu wpływowi wypowiedzi na
mi w 6-punktowym prostokącie, gdzie każdej literze
odbiorcę, np. zachęciła go do działania lub powstrzy-
odpowiada stała liczba punktów i ich umiejscowienie
mała od niego). Za Johnem Searle em wyróżnia się 5
w prostokącie; a. Morse a  kombinacja kresek i kro-
typów aktów mowy: asertywne, ekspresywne, deklara-
pek (albo sygnałów długich i krótkich) oznaczających
tywne, dyrektywne i komisyjne. Szczególny typ aktów
litery; z tego a. wykształcił się a. telegraficzny stoso-
mowy stanowią wykonawcze akty mowy, czyli perfor-
wany w telegrafii (jako telegrafia optyczna narodziła
matywa, powodujące w razie ich udatności (fortunno-
się w końcu XVIII w.), wykorzystywanej przez dzie-
ści) zmianę stanu rzeczy (np. Aresztuję pana wypowie-
siątki lat m.in. do przekazywania informacji dzienni-
dziane przez policjanta). Wśród wykonawczych a. m.
karskich. Inne znane a.: piktograficzny, migowy. Zob.
wyróżnia się bezpośrednie, oparte na czasownikach
też: PISMO. SD
wykonawczych (jak np. zabraniam, zarządzam, mia-
nuję) i pośrednie, niemające takiego czasownika (np. Alfabetyzacja medialna  zob. EDUKACJA MEDIALNA
Alienacja Analiza zawartości mediów 6
|
Alienacja  uczucie wyobcowania, oderwania człowie- d. rozwija się w trzech kierunkach, określanych jako
ka od otoczenia społecznego, pracy, zjawisk kulturo- orientacja empiryczna, orientacja wielodyscyplinar-
wych, w wyniku czego nabiera przekonania, że stracił na oraz badania ukierunkowane społecznie. Orienta-
wpływ na swoje życie i rzeczywistość, stawszy się bez- cja empiryczna w a. d. dąży do ustalania zasad budo-
wolnym narzędziem zewnętrznych sił. wania i funkcjonowania tekstów wchodzących w ob-
Marksizm opisuje a. procesu pracy i wytworów pra- ręb określonego d. na podstawie konkretnych danych
cy człowieka, które w kapitalizmie stają się wręcz za- tekstowych. Empirycznie zorientowani badacze się-
grożeniem człowieczeństwa. W egzystencjalizmie a. gają do różnych typów tekstów i zachowań komuni-
obejmuje utratę wolności i sensu życia człowieka, za- kacyjnych; wyciągają wnioski na podstawie dużych,
grożonego otaczającymi go rzeczami i zjawiskami. możliwych do statystycznego opracowania, zbiorów
W socjologii a. jest kategorią opisującą utratę poczu- tekstów. Orientacja wielodyscyplinarna, ufundowana
cia wspólnotowości, norm i wartości, jak również izo- na założeniu o złożonej, wieloaspektowej naturze ko-
lację społeczną i ą� ANOMIę w związku z przemianami munikacji społecznej, stara się wykorzystywać w bada-
społeczeństw masowych. ą� NAUKA O KOMUNIKOWANIU niach nad d. dokonania metodologiczne językoznaw-
ujmuje a. najczęściej jako jeden z przejawów ą� SZUMU stwa, semiotyki, psychologii społecznej, socjologii, po-
INFORMACyJNEGO, efekt ą� TEORII KULTyWACJI albo skutek litologii itp., poszukując w analizowanych dyskursach
działania ą� PROPAGANDy. JK odzwierciedlenia społecznych uwarunkowań rozwo-
jowych, kulturowych, historycznych  w tym syste-
Amerykanizacja  wpływ amer. cech, zwyczajów, sty-
mów społecznych norm i wartości, ideologii, stereo-
lu życia i wzorów działań społecznych wywierany na
typów itp.  Społecznie zaangażowana a. d. zainte-
uczestników (zwykle mniej zamożnych) kultur nie-
resowana jest badaniem d. jako formy oddziaływania
amerykańskich. Ze względu na siłę amer. gospodarki
społecznego; zakłada bowiem, że język nie tylko prze-
jest to proces jednokierunkowy, w którym amer. wzo-
kazuje i odzwierciedla zachowania i wartości społecz-
ry i treści kulturowe są rozpowszechniane głównie za
ne, lecz także uczestniczy w ich tworzeniu i kształto-
pomocą globalnych sieci mediów. Głównymi przeja-
waniu. W centrum zainteresowania tak rozumianej a.
wami a. mediów i komunikacji społecznej są: prywa-
d. znajduje się język ą� MEDIóW MASOWyCH. Ze względu
tyzacja i urynkowienie komunikacji, komercjalizacja,
na szerokie pole badawcze i rozmaitość celów w ob-
reklamizacja, dominacja kultury wizualnej ekspresji
rębie a. d. wyłoniły się liczne specjalizacje (np. anali-
(zwłaszcza telewizji), ludyczność, czasem ą� INFANTy-
za dyskursu w mediach). Zob. KRyTyCZNA ANALIZA DyS-
LIZACJA komunikacji publicznej. W wyniku a. kultu-
KURSU. MLM
ry zmieniają się również wzory publicznej perswazji
( profesjonalizacja metod walki wyborczej). Zob. Analiza treści  jakościowa technika badania doku-
też: MEDIATyZACJA. JK mentów osobistych (listów, pamiętników, dzienni-
ków), nazywana również metodą autobiograficzną,
Ampeks (ang. Alexander M. Poniatoff Excellence, za-
rozwijana od początku XX w. wraz z założeniami so-
łożyciel firmy AMPEX)  1. system zapisywania obra-
cjologii  humanistycznej i metodologiczną dyrekty-
zu i dz
więku na ą� TAŚMIE MAGNETyCZNEJ; opracowany
wą  współczynnika humanistycznego . Istotą a. t. jest
w firmie AMPEX (USA); stosowany powszechnie do
zrozumienie treści dokumentu dzięki umiejętności
1976 r. w urządzeniach profesjonalnych (studyjnych)
 wczucia się w kontekst powstania tekstu, zrozumie-
do rejestracji obrazu i dz
więku; 2. najstarszy typ mag-
nie intencji autora i ustalenie, jaką wartość i znaczenie
netowidu studyjnego zastosowany po raz pierwszy
przywiązuje on do wyrażanych w tekście myśli i opinii.
przez sieć tv CBS w 1956 r. AW
Celem a. t. jest opis i interpretacja postaw społecz-
Anakolut (gr. anakoluthos  nielogiczny )  składniowy nych. Zob. też: ANALIZA ZAWARTOŚCI MEDIóW. JK
ą� BłąD JęZyKOWy, polegający na braku formalnej har-
Analiza zawartości mediów, analiza zawartości pra-
monii między częściami zdania (np. Konferencję ot-
sy (ang. content analysis, niem. Inhaltsanalyse, fr. ana-
worzył rektor, wskazując jego cele), albo figura reto-
lyse du contenu)  zbiór technik badań medioznaw-
ryczna, polegająca na celowym wprowadzeniu błędu
czych, służących do opisu, klasyfikacji i interpretacji
składniowego do wypowiedzi. Efektem jest albo za-
składników ą� ZAWARTOŚCI MEDIóW, które zgodnie z ą�
sugerowanie tak wielkiego natężenia emocji, że  język
NAUKą O KOMUNIKOWANIU poddają się metodologicznym
odbiera dech mówiącemu, albo ą� STyLIZACJA na język
rygorom systematycznych, intersubiektywnych i iloś-
potoczny, częsta w twórczości Mirona Białoszewskie-
ciowych badań zbiorów przekazów medialnych.
go. Zob. BłąD GRAMATyCZNy. WK
Wymóg systematyczności oznacza konieczność jedna-
Analiza dyskursu  zespół metod, technik i procedur kowego i całościowego traktowania wszystkich skład-
badawczych, umożliwiających badania nad ą� DySKUR- ników przekazu i kategorii analitycznych  nawet
SEM. Podobnie jak samo pojęcie d., tak i cel i zało- gdy stoją one w sprzeczności z poglądami czy ocze-
żenia a. d. interpretowane są rozmaicie, w zależno- kiwaniami badacza; oznacza on ponadto, że podsta-
ści od przyjętej orientacji badawczej. Współcześnie a. wą wnioskowania muszą być dane reprezentatywne
7 Analiza zawartości mediów Analiza zawartości mediów
|
dla badanego zjawiska. Wymóg intersubiektywności tości przeprowadzano w następnym stuleciu. Szwedzi
(początkowo:  obiektywności ) oznacza konieczność przywołują swoje badania 90  Pieśni Syjonu (1740),
wykluczenia subiektywnych sądów i intuicji bada- a Niemcy analizy zawartości tekstów używanych przez
cza w czasie prowadzenia analizy (zwłaszcza podczas braci czeskich jak również badania literaturoznawcze
opracowywania kategorii analitycznych i ustalania za- Ch. Weisego (1685). Od połowy XIX w. posługiwanie
sad klasyfikacji i kodowania treści). Chodzi o to, by się metodami ilościowymi do badań tekstów stało się
wszyscy badający, analizując ten sam materiał (bez popularne w wielu krajach. Amerykanie badali w ten
względu na czas i miejsce), mogli osiągnąć jeśli nie sposób postawy wobec Konstytucji, a władze lokalne
identyczne, to zbliżone rezultaty. Wymóg ilościowo- w Rosji  listy chłopów (lata 1880.). W Polsce anali-
ści  cecha odróżniająca a. z. m. od  jakościowych zowano w ten sposób Bibliotekę Warszawską (E. Dem-
technik badania zawartości przekazów, takich jak bowski i H. Kamieński, 1841 1843) oraz wątki prze-
np. ą� ANALIZA TREŚCI czy ą� ANALIZA DySKURSU  ozna- mocy w prasie  J.W. Dawid (1886).
cza konieczność przyjęcia założenia, że miarą istot- Szybki rozwój a. z. m. przypada na przełom XIX i XX
ności danego zjawiska jest częstotliwość wystąpień w., zbiegając się z rozwojem empirycznej socjologii,
jego wskaz
ników w przekazie. Wynika z tego, że a. powstaniem masowych mediów i uniwersyteckich
z. m. jest szczególnie przydatna do badania wyrażo- ośrodków szkolenia dziennikarzy. Do l. 1930. iloś-
nych explicite i wymiernych składników przekazów, ciowe analizy zawartości służą do weryfikacji teorii
choć niektórzy autorzy opracowań metodologicznych naukowych, badań praktyk dziennikarskich i litera-
od dawna twierdzą, że przedmiotem badań powin- ckich. Jedną z pierwszych  dojrzałych analiz były ba-
ny być również treści symboliczne, konotacje, impli- dania G.J. Speeda przeprowadzone w 1893 r. Obję-
kacje i odniesienia kontekstowe, a w póz
niejszych fa- ły nowojorskie gazety w okresie 1881 1893, unaocz-
zach procedury badawczej a. z. m. wręcz musi polegać niając proces umasowienia amer. prasy. W Niemczech
na wnioskowaniu na temat innych niż cechy przeka- E. Loebl (1903) i Max Weber (1910) niezależnie od
zów składników procesu komunikacji (jak np. nadaw- siebie zaproponowali schematy analityczne do ilościo-
ców, odbiorców, uwarunkowań i kontekstów, a nawet wych badań prasy, a w Petersburgu (1913) A.A. Mar-
efektów). Przedmiotem a. z. m. mogą być pojedyncze kow przedstawił wyniki ilościowej analizy słownictwa
teksty (artykuł, ą� KSIążKA, audycja radiowa, ą� DZIEN-  Eugeniusza Oniegina A. Puszkina.
NIK TELEWIZyJNy), ale typowym jej zastosowaniem są Począwszy od l. 1930. a. z. m. staje się jedną z głów-
porównawcze badania dużych i różnorodnych zbio- nych metod badań problematyki społecznej. W USA
rów danych (składników ą� KOMUNIKOWANIA MASOWE- stosuje ją P. Lazarsfeld w Biurze Stosowanych Ba-
GO), w przeciwieństwie do jakościowych technik opi- dań Społecznych na Uniwersytecie Columbia, A. Wal-
su i wartościowania, skupiających się na składnikach worth (1938) bada wzory konstruowania obrazów
świata przedstawionego w pojedynczym dziele kon- wojny w podręcznikach historii, H. Martin (1936) 
kretnego autora. europ. i amer. nacjonalizmy w książkach dla dzieci,
Zgodnie z procedurą badawczą pierwszym etapem J. McDiarmid (1937)  symbolikę tożsamości naro-
a. z. m. powinno być precyzyjne określenie proble- dowej w przemówieniach politycznych, a H.D. Lass-
mu badań i hipotez oraz wynikających z nich katego- well (1938), tworząc siatkę analizowania publicznej
rii klasyfikacji zawartości, ujętych w formie ą� KLUCZA komunikacji w ramach psychoanalitycznej teorii po-
KATEGORyZACyJNEGO, według którego klasyfikuje się za- lityki, wiąże z a. z. m. sferę polityki. Odtąd a. z. m.
wartość. Problematyka badań wpływa na wybór jedno- staje się główną metodą badań wojennej ą� PERSWAZJI
stek klasyfikacji (np. ą� ZNAK, słowo, zdanie, sąd, wą- politycznej. W USA powstają liczne ośrodki analiz za-
tek, postać, temat, cały materiał) i pomiaru (np. liczba wartości przekazów propagandowych: H.D. Lasswell
 znaków, słów, sekund, motywów itp.). Duży mate- organizuje eksperymentalny zespół badawczy przy Bi-
riał badawczy ogranicza się zgodnie ze statystyczny- bliotece Kongresu, a H. Speier przy Federalnej Ko-
mi zasadami doboru próby reprezentatywnej. W pro- misji ds. Komunikowania w ramach wywiadu kieruje
cesie kodowania i klasyfikacji składników zawartości sekcją analiz zagranicznych audycji radiowych.
dba się o to, żeby wyeliminować pomyłki i rażąco od- Wojenne doświadczenia i liczne raporty z analiz za-
mienne decyzje koderów  czemu służą techniki we- wartości propagandy pozwalają w l. 1940. i 1950.
ryfikacji  po czym oblicza się korelacje między po- zweryfikować procedury badawcze a. z. m. i dopraco-
szczególnymi kategoriami. Ostatnim etapem analizy wać jej funkcjonalno-empiryczny charakter. Najpierw
jest interpretacja wyników, polegająca na wnioskowa- P. Lazarsfeld (1948) i B. Berelson (1952), a póz
niej
niu z cech przekazu na temat pozostałych składników m.in. A.L. George (1959), I. de Sola Pool (1959), A.
procesu komunikacji. Kłoskowska (1959), I. Tetelowska (1960), K. Krip-
Udokumentowane tradycje empirycznych badań za- pendorff (1980), K.E. Rosengren (1981), W. Pisarek
wartości przekazów sięgają XVII w., kiedy analiza teks- (1983) oraz A. Asa Berger (2000) ustalają metodolo-
tów służyła teologom do ustalenia treści i zasięgu he- giczny zakres a. z. m. Jako dojrzała metoda znajduje
retyckich poglądów. Pierwsze ilościowe analizy zawar- liczne zastosowania w badaniach społecznych i ryn-
Analiza zawartości prasy Anomia 8
|
kowych w USA i Europie. Do najsłynniejszych pro- rowe filmuje się w taki sposób, by podczas odtwarza-
jektów badawczych należy zaliczyć: fr. porównaw- nia uzyskać złudzenie ruchu. W technice wideo efekt
cze badania zawartości europ. dzienników J. Kaysera animacji można uzyskać także, filmując za pomocą ą�
(1953), niem. analizy K. Koszyka (1962), amer.  Pro- KAMKORDERA wyposażonego w funkcję zdjęć poklat-
jekt wskaz
ników kulturowych G. Gerbnera (1959 kowych (6 ramek, tj. ź sekundy) lub krótkich okre-
1969) czy porównawcze badania obrazu świata w pra- sów rejestracji. Efekt a. można uzyskać także, generu-
sie A. Sreberny-Mohammadi, K. Nordenstrenga i R. jąc komputerowo obiekty i projektując im fazy ruchu
Stevensona. Konieczność szybkiego przetwarzania podczas ą� MONTAżU filmu; 2. przedstawienie rucho-
dużych ilości danych sprawia, że od l. 1950. kompu- mych obiektów graficznych na ekranie ą� MONITORA.
tery stają się w a. z. m. narzędziem niemal bezcen- Zasada powstawania a. komputerowej jest podobna
nym. Rozwijają się nowe techniki badawcze oparte do a. klasycznej: tworzy się statyczne obrazy, których
na komputerowej stylistyce czy lingwistyce korpusów sekwencja wyświetlana z częstotliwością 24 obrazów
i realizowane są projekty zautomatyzowanej analizy na sekundę daje złudzenie płynnego ruchu. Odmien-
zawartości przemówień politycznych (1960, korpora- ność polega na tym, że część z nich konstruuje sam
cja Rand). W l. 1960. P.J. Stone z zespołem opraco- komputer, dokonując przekształceń geometrycznych
wują pierwszą wersję general inquirer  komputerowe- obrazu wyjściowego bez udziału grafika; a. kompu-
go narzędzia wyposażonego w obszerny słownik, po- terowa jest wykorzystywana przy tworzeniu filmów,
czątkowo służącego do ilościowych badań przekazów w grach komputerowych, symulatorach, programach
reklamowych, politycznych, literackich i przydatnych multimedialnych, stronach WWW.
w psychoterapii. Od l. 1990. komputerowe narzędzia Pierwszy film animowany za pomocą komputera zre-
analizowania zawartości tekstów stają się powszech- alizował w 1963 pracujący w Bell Laboratories amer.
nie dostępne (np. oksfordzkie programy konkordan- fizyk E. Zajac. Popularne programy do tworzenia pro-
cyjne czy poręczne narzędzia typu WordSmith Tools) stej a. komp. to Flash, Photoshop, After Effect, Poser,
i wiele wskazuje na to, że w tym kierunku a. z. m. 3D Studio MAX. AW
będzie nadal dynamicznie zmierzać. Ze względu na
Animal significans  zob. ZNAK
kierunki ewolucji zawartości mediów można sądzić,
że akcenty a. z. m. będą się przenosić ze stricte teks- Animal symbolicum  zob. ZNAK
towych składników przekazów na towarzyszące im
Animalizacja  zob. ANIMIZACJA
wizualne i dz
więkowe płaszczyzny wyrażania treści
i przede wszystkim związki między nimi: ą� INTERTEKS- Animizacja (ożywienie)  odmiana ą� METAFORy, pole-
TUALNOŚć, wielomodalność. Zob. też: METODy I TECHNI- gająca na nadaniu abstraktom lub elementom przyro-
KI BADAń MEDIOZNAWCZyCH. JK dy nieożywionej cech i zachowań istoty żywej. Zasto-
sował ją np. B. Leśmian, w którego wierszu otchłań
Analiza zawartości prasy  zob. ANALIZA ZAWARTOŚCI
[...] skomląc w gęstwinie się miota. Szczególnymi od-
MEDIóW
mianami a. są: antropomorfizacja  obdarzenie ce-
Analogowa technologia zapisu tekstu, dz
więku, chami i zachowaniami ludzkimi, oraz personifikacja
obrazu  tradycyjny sposób rejestracji przekazów  nadanie pojęciu abstrakcyjnemu cech postaci ludz-
za pomocą sygnału elektrycznego, oddający na zasa- kiej lub fantastycznej, w sposób uświęcony tradycją,
dzie pełnej odpowiedniości natężenie (np. głośność, alegoryczny (np. zdanie On ma w sobie diabła zawie-
jaskrawość) zjawiska i jego częstość (frekwencję). Sła- ra personifikację złych cech charakteru). Zakres poję-
bością tej technologii jest mimo wszystkich udosko- ciowy terminu a. pokrywa się częściowo z tzw. anima-
naleń (ą� HI-FI) podatność na zniekształcenia sygna- lizacją, polegającą na nadaniu cech zwierzęcia przed-
łu i wprowadzanie szumów w trakcie jego transmi- miotowi lub abstraktowi  ale także człowiekowi lub
sji i odtwarzania. Ponadto a.t.z.t.d.o. nie nadaje się grupie ludzi (Jasio zwinął się w kłębek i zasyczał). Zob.
do zapisu przekazu bezpośrednio w pamięci półprze- ŚRODKI RETORyCZNE. WK
wodnikowej, co powoduje konieczność jego konwer-
Ankieta prasowa  badania ankietowe za pomocą ą�
sji na ą� CyFROWy ZAPIS. WP
KWESTIONARIUSZA rozprowadzanego razem z ą� GAZETą
Aneks (łac. annexus  związek, połączenie )  załącznik lub ą� CZASOPISMEM albo drukowanego na łamach pis-
(tekst, tabela, ilustracja) uzupełniający tekst; na ogół ma, albo wkładanego do niego wraz z apelem do czy-
we wspólnej z nim oprawie. MSz telników o nadsyłanie odpowiedzi. Wyniki uzyskiwane
za pomocą a. p. nie mają dużej wartości, bo są obcią-
Animacja (ang. animation z łac. animo  ożywiam ) 
żone niereprezentatywnością. y
ródłem dodatkowych
proces pozornego ożywiania statycznych obiektów.
zniekształceń bywają obietnice nagród dla odpowia-
1. operująca różnymi technikami (rysunkowa, kukieł-
dających. WP
kowa, sylwetkowa, zdjęcia poklatkowe, noc camera,
komputerowa) dziedzina twórczości filmowej, w któ- Anomia (gr. anomia  brak norm )  odmiana ą� ALIENA-
rej rysunki, fotografie, sylwetki czy obiekty trójwymia- CJI, termin wprowadzony do nauk społecznych przez
9 Antena Archiwum redakcyjne
|
E. Durkheima, oznaczający stan dezintegracji spo- elektroniczne i elektryczne gospodarstwa domowego.
łecznej, w którym ludzie przestają szanować ustalone Zob. też: KOMPATyBILNOŚć ELEKTROMAGNETyCZNA. BF
w danej społeczności normy i wartości i przestrzegać
Apla  w gazecie lub czasopiśmie zadrukowana jasną
ich. Na poziomie psychicznym jednostki a. objawia
lub ciemną farbą pełna (w przeciwieństwie do ą� TIN-
się głębokim poczuciem bezcelowości, bezsensowno-
Ty) gładka płaszczyzna służąca jako podkład pod tekst
ści podejmowania działań społecznych. JK
lub ilustrację w celu ich wyróżnienia lub ożywienia ko-
Antena (z łac. antenna  reja )  1. element toru komu- lumny. WP
nikacyjnego do przekształcania sygnału elektrycznego
Aplet  zob. JAVA
w falę elektromagnetyczną (a. nadawcza) lub odwrot-
Aplikacje  zob. OPROGRAMOWANIE
nie (a. odbiorcza); w znaczeniu popularnym  część
urządzenia, która wysyła lub odbiera fale radiowe;
Apostrofa (gr. apostrophe)  jedna z retorycznych fi-
element urządzenia radiotechnicznego przeznaczo-
gur myśli, a konkretnie taki zwrot mówcy do słucha-
ny do emitowania i/lub odbioru fal elektromagne-
cza lub pisarza do czytelnika, który nie wynika z na-
tycznych. A. klasyfikuje się ze względu na wykorzy-
turalnej sytuacji prowadzenia dialogu lub podawania
stywaną długość fali (długofalowe, średniofalowe,
informacji na piśmie, lecz jest obliczony na efekt per-
krótkofalowe, ultrakrótkofalowe, mikrofalowe  do
swazyjny lub estetyczny. A. jest też zawsze  możliwe
tych ostatnich zaliczana jest antena satelitarna), sze-
w utworze literackim  zwrócenie się narratora do bo-
rokość pasma częstotliwości, w którym pracują (wą-
haterów lub innych, hipotetycznych odbiorców nar-
skopasmowe, szerokopasmowe), przeznaczenie (np.
racji (np. tworzących obraz czytelnika w dziele). Do
odbiorcze, nadawcze, nadawczo-odbiorcze), budowę
najbardziej znanych a. należy początek mowy Cycero-
(ćwierćfalowe, półfalowe), przestrzenną charaktery- na przeciw Katylinie: Kiedy wreszcie przestaniesz, Katy-
stykę (kierunkowe, bezkierunkowe) itp.; a. ćwierćfa- lino, nadużywać naszej cierpliwości? Zob. FIGURy RETO-
lowa, stosowana głównie dla zakresu UKF, instalowa- RyCZNE, ŚRODKI RETORyCZNE. WK
na jest w pojazdach ruchomych; a. ferromagnetyczna,
Archaizm (z gr. archaios  dawny )  coś dawnego i za-
ze względu na niewielkie rozmiary, wewnątrz apara-
zwyczaj już nieaktualnego. W refleksji o języku mia-
tów radiowych; a. masztowa jako nadawcza dla fal
nem a. określa się zwykle element systemu odczuwa-
długich i średnich; a. yagi-Uda  kierunkowa, odbior-
ny jako przestarzały; np. wymowa typu kobita, stara
cza, głównie do odbioru programów tv; a. zbiorcza 
forma fleksyjna (pięciu chłopa, zrobił był to), nieuży-
odbiorcza RTV, stosowana do zasilania większej liczby
wany wyraz (księżyc  syn księcia ) itd. W szczególności
odbiorników w obrębie jednego budynku; a. satelitar-
wyróżniamy a. rzeczowe określające przedmioty dziś
na  do odbioru sygnałów RTV nadawanych za po-
nieużywane (pawęż, muszkiet) oraz składniowe (Bo-
średnictwem sztucznych satelitów; 2. wydzielona jed-
giem sławiena Maryja). Nagromadzenie a. w tekście
nostka organizacyjna ą� SIECI TELEKOMUNIKACyJNEJ pro-
służy uzyskaniu ą� STyLIZACJI archaicznej, czyli archai-
dukująca i emitująca program. AW
zacji. Zob. ZRóżNICOWANIE SłOWNICTWA. WK
Antonimy (z gr. anti  przeciw oraz onoma  imię )  wy-
Archiwizowanie  zob. KOMPRESJA
razy, których znaczenia są względem siebie przeciw-
Archiwum redakcyjne  1. zbiór dokumentów, wy-
stawne. Parami antonimicznymi są np.: wysoki  ni-
tworzonych przez redakcję, które utraciły swą aktu-
ski, zły  dobry, ojczyzna  obczyzna, zepsuć  naprawić.
alność, a mają istotną wartość dla historii pisma; 2.
Nie do wszystkich znaczeń wyrazu można dobrać od-
zbiór materiałów dokumentacyjno-informacyjnych,
powiednik antonimiczny  powiemy np. lekka praca
dotyczących (głównie) aktualnych wydarzeń, dostar-
i ciężka praca, ale nie ciężki idiota i lekki idiota. Zob.
czających dziennikarzowi, redaktorowi danych (m.in.
ZRóżNICOWANIE SłOWNICTWA. WK
dane liczbowe, statystyczne, biograficzne, dokumenty
Antonomazja  zob. METONIMIA
z
ródłowe, materiał ilustracyjny) ułatwiających  z jed-
nej strony  przygotowanie publikacji prasowej, z dru-
Antykwa (z łac. antiquus  dawny )  1. potoczna nazwa
giej zaś  przeprowadzenie jej merytorycznej adiusta-
każdego prostego ą� PISMA DRUKARSKIEGO w odróżnie-
cji. A. r. w znaczeniu 2. częściej nazywane bywa dziś
niu od pisma pochyłego, zwanego ą� KURSyWą; 2. krój
działem dokumentacyjnym. Profil tematyczny tego a.
XV-wiecznego pisma łacińskiego. WP
r. jest określony programem pisma. Głównym nośni-
Aparatura  urządzenia elektryczne i elektroniczne
kiem informacji w dawnych a. r. były wycinki praso-
oraz instalacje i systemy, które zawierają podzespo- we, uzupełnione podręcznym księgozbiorem (głównie
ły elektryczne lub elektroniczne. Przykładowo wśród
słowniki językowe, leksykony i encyklopedie uniwer-
podstawowych typów aparatury można wyróżnić: od- salne oraz tematyczne, kompendia statystyczne, in-
biorniki radiowe i telewizyjne, urządzenia radiokomu- formatory biograficzne). Dziś a. r. opiera się na cyfro-
nikacyjne, aparaturę medyczną i naukową, urządzenia wych nośnikach informacji.
Argumentacja Arkusz 10
|
Rozwój informatyki i telekomunikacji  a zwłaszcza Argumenty retoryki klasycznej  a. (łac. argumen-
Internetu  wyparł tradycyjne sporządzanie (i groma- tum) w sensie potocznym lub retorycznym (a nie ro-
dzenie) ą� WyCINKóW PRASOWyCH. Elektroniczne tech- zumiany jako termin z dziedziny logiki) jest to zdanie
niki wyszukiwawcze ułatwiają natychmiastowy dostęp uzasadniające jakieś twierdzenie (tezę) w odróżnieniu
do bogactwa zbiorów informacyjnych, zgromadzo- od kontrargumentu  uzasadnienia jej nieprawdzi-
nych w poszczególnych witrynach Internetu. wości; polega więc na przywołaniu dowodu. Arysto-
W Polsce zalążków tworzenia dokumentacyjnych teles dzielił dowody na nieoparte na sztuce retorycz-
służb prasowych można poszukiwać już w II poł. XIX nej (zeznania, dokumenty itd.) oraz na niej oparte,
w. W okresie międzywojennym zręby nowoczesnego te drugie zaś na etyczne (odnoszące się do charakte-
a. r. tworzył Stanisław Jarkowski (1882 1947). W II ru i woli), patetyczne  wywołujące emocje słuchaczy
poł. XX w. podjęto intensywne prace nad tworzeniem oraz logiczne (pragmatyczne), wykorzystujące opera-
sieci a. r. Wtedy powstał m.in. Centralny Ośrodek cje logiczne, tj. oparte na dedukcji (m.in. ą� SyLOGIZM,
Dokumentacji Prasowej PAP oraz Dział Dokumenta- ą� EPICHEJREMAT, łańcusznik, kolekcja a.) lub induk-
cji Polskiego Radia i Telewizji; prasowe wydawnictwa cji (dochodzenia do wniosku ogólnego na podstawie
regionalne w Poznaniu, Wrocławiu, Gdańsku stwo- licznych przesłanek stwierdzających zaistnienie tejże
rzyły własne działy dokumentacji. żadne z tych przed- cechy w wypadkach, które uogólniamy) czy analogii.
sięwzięć nie dorównywało jednak zbiorom dokumen- Mniej pewne dowody retoryczne były przywoływane
tacyjnym wytworzonym przez niektóre wydawnictwa za pomocą ą� ENTyMEMATóW, tj. odwołujących się nie
zagraniczne. New York Times posiadał zbiór włas- do prawd, lecz do domniemań odpowiedników sylo-
nych wycinków i indeks alfabetyczny od 1851 r., Le gizmów lub za pomocą przykładów (skróconych in-
Monde  informacje dotyczące Francji od 1945 r. (wy- dukcji). Ponadto istnieją a. sofistyczne ą� SOFIZMATy,
cinki własne i pochodzące z dzienników paryskich). tj. sposoby argumentowania oszukańcze, stwarzające
Imponującym działem dokumentacyjnym (najwięk- pozory argumentacji.
szym w Europie, zawierającym m.in. ok. 200 tys. W mowie retorycznej a. (entymematy, sofizmaty)
biogramów aktualizowanych na bieżąco) szczycił się gromadzone były przede wszystkim w części trzeciej
w l. 80. ubiegłego stulecia niem. tygodnik Der Spie-  dowodzeniu i czwartej  odparciu a. przeciwnika,
gel. SD układ ich powinien tworzyć szyk Homerycki (mocne
 słabe  mocne). Możliwe były 2 kierunki dowodze-
LIT.: Whatmore 1969
nia: od ogółu do szczegółu, tj. argumentum a maiori ad
minus  orzekanie o sprawie mniejszej na podstawie
Argumentacja  1. tyle co argumentowanie, a więc
sprawy większej (np.  jeśli zabił, to mógł i okraść )
(najczęściej uwidoczniona w mowie lub na piśmie)
lub od szczegółu do ogółu, tj. argumentum a minori
aktywność myślowa, mająca na celu uzasadnianie lub
ad maius  orzekanie o sprawie większej na podsta-
obalanie czyichś twierdzeń czy przekonań; 2. zestaw
wie sprawy mniejszej (np.  jeśli był złodziejem, to ła-
wszelkiego typu argumentów uzasadniających praw-
two mógł zostać mordercą ). Zob. ARGUMENTACJA, RE-
dziwość określonych tez (tj. zdań twierdzących, że to
TORyKA. WK
i to jest prawdą lub że nią nie jest), według schema-
tu: uwierz, że jest tak a nie inaczej [teza], gdyż to i to
LIT.: Pszczołowski 1963; Szymanek 2001
[argument]. Argumenty trzeba odróżnić od dowo-
dów materialnych, nad którymi nie ma dyskusji, jak Arkusz  miara objętości tekstu w poligrafii i edytor-
i od uzasadnień prawd oczywistych, które trudno na- stwie. A. autorski  stosowany w rozliczeniach finan-
zwać tezami. Rodzajów a. jest tyle, co i rodzajów ar- sowych między wydawnictwem a autorem publikacji;
gumentów, więc wiele. Tradycyjnie mówi się o: 1) a. równa się tekstowi prozy o objętości 40 000 znaków
rzeczowej, bezpośrednio odnoszącej się do głoszo- drukarskich (ze spacjami), 700 wersom poezji, 800
nej tezy (np. X jest prawdą, bo zachodzi Y, z którego X wierszom tekstu przeliczeniowego lub 3000 cm3 ma-
wynika) i nierzeczowej, nieodnoszącej się bezpośred- teriału graficznego (wykresy, tabele, ilustracje, także
nio do tezy (np. X jest prawdą, bo mówi tak człowiek wzory matematyczne lub chemiczne czy zapis nuto-
prawdomówny), 2) a. racjonalnej, apelującej do rozu- wy). A. wydawniczy  tej samej objętości, ale zawie-
mu i zgodnej z zasadami logiki oraz a. emocjonalnej, rający oprócz tekstu (materiału ilustracyjnego) autor-
apelującej do sfery uczuć (podział B. Pascala), 3) a. skiego rozmaite uzupełnienia redakcyjne; stosowany
naukowej, tj. zgodnej z przyjętymi w danej nauce ak- do obliczenia objętości publikacji. A. drukarski  jed-
sjomatami i prowadzonej w zgodzie z zasadami logi- nostka wielkości produkcji drukarskiej; liczba stron
ki oraz a. retorycznej, a więc biorącej pod uwagę nie druku mieszcząca się na jednostronnie zadrukowa-
tylko stan wiedzy i wymogi logiki, ale przede wszyst- nym a. papieru formatu A(B)1 lub na dwustronnie za-
kim skuteczność w przekonywaniu tego, kogo mamy drukowanym a. papieru formatu A(B)2. Potocznie a.
przekonać. Zob. ARGUMENTy RETORyKI KLASyCZNEJ, RETO- drukarski to 16 stron druku. Zob. też: FORMATy PAPIE-
RyKA, SOFIZMATy. WK RU. MSz
11 Art director Artykuł wstępny
|
Art director  pracownik ą� DZIAłU KREATyWNEGO w ą� z autorem tekstu dochodzi on samodzielnie do po-
AGENCJI REKLAMOWEJ, zajmujący się projektowaniem dobnych wniosków i przemyśleń.
i przygotowaniem wizualnej części ą� KAMPANII REKLA- A. wywodzi się z listów i pism politycznych, porusza-
MOWEJ. Zob. też: ZESPół KREATyWNy. MLM jących tematykę kulturalną, polityczną, naukową, dy-
daktyczną, bowiem w intencji autora ma przemawiać
Artefakt (z łac. arte factum  sztuczny wytwór )  fakt
nie tylko do oficjalnego adresata, ale także do jego
będący wynikiem działalności człowieka w przeci-
najbliższego otoczenia, do szerokiego grona jego zna-
wieństwie do przyrody; w ą� NAUCE O KOMUNIKOWANIU
jomych i przyjaciół. Wraz z rozwojem czasopiśmiennic-
nieistniejące w warunkach naturalnych zjawisko od-
twa (XVIII w.) list i pismo polityczne przeradzają się
krywane w ą� ANALIZIE ZAWARTOŚCI, ą� BADANIACH ODBIO-
w a., który coraz śmielej toruje sobie drogę na łamy
RU MEDIóW itp. wskutek wadliwości narzędzi, próby,
gazet i periodyków. Rozmiary a. zależą od poruszanej
procedur badawczych lub wnioskowania. WP
tematyki. W początkowej fazie był on niewielkich roz-
Artykuł  zob. ARTyKUł PUBLICySTyCZNy
miarów (jak część, ustęp czegoś), potem rozrastał się,
zwiększając swą objętość, co było i jest uzależnione
Artykuł polemiczny, artykuł (gr. polemikós  wojenny,
od ilości miejsca w danej gazecie lub czasopiśmie.
wojowniczy )  a., który powstaje pod wpływem in-
Tematyka a. może być różna, ale powinna być zapre-
nego tekstu. Autor a. p. dyskutuje z autorem tekstu,
zentowana przez piszącego z pewnego dystansu, od-
który zainspirował go do przemyśleń na dany temat.
dalenia, z wyraz
nym zaznaczeniem perspektywy. A.
W a. p. musi być wyrażony punkt widzenia jego auto-
ma być napisany klarownym językiem nawet wtedy,
ra, odmienny od punktu widzenia autora, z którym się
gdy jego autor porusza trudne, specjalistyczne prob-
polemizuje, i zaznaczone wnioski końcowe. KWZ
lemy. Autor a., publikując tekst w prasie, jest jawny,
Artykuł publicystyczny (z łac. articulus  człon ) 
ale sam nie zna swego czytelnika, dla którego dany
forma wypowiedzi publicystycznej przeznaczona do
a. może być jedynym z
ródłem wiedzy, stąd zawarte
opublikowania w prasie. Tematyka a. dotyczy aktu-
w nim informacje i opinie powinny być podane w spo-
alnych wydarzeń politycznych, kulturalnych, gospo-
sób czytelny i przejrzysty.
darczych, społecznych. Potocznie (ale niewłaściwie)
Obecnie wśród odmian gatunkowych wyróżniamy: ą�
mianem a. określa się każdy duży materiał zamiesz-
ARTyKUł POLEMICZNy, ą� ARTyKUł SPONSOROWANy, ą� ARTy-
czony w prasie. A. jest gatunkiem dziennikarskim wy-
KUł WSTęPNy. KWZ + AK
stępującym jedynie w mediach pisanych (w mediach
LIT.: Furman, Kaliszewski, Wolny-Zmorzyński 2000;
elektronicznych może być odczytany lub zacytowa-
Peschel (red.) 1985; żak 1991
ny). Treść a. zwykle podporządkowana jest przyjętej
z góry, ustalonej przez autora tezie, którą udowodnia
Artykuł sponsorowany  ą� OGłOSZENIE REKLAMOWE,
problemowo, ukazując fakty bądz
stosując uogólnie-
identyczne w formie lub bardzo podobne do publi-
nia. Fakty poddaje analizie i wnioskowaniu. Ilustruje
kacji dziennikarskiej (ą� ARTyKUłU PUBLICySTyCZNEGO,
swoje wywody cytatami, przytoczeniami dokumentów
ą� WyWIADU, ą� REPORTAżU itp.). Informacja o reklamo-
lub wypowiedziami innych osób na dany temat. Z wy-
wym, niedziennikarskim charakterze publikacji jest
powiedziami, dokumentami, cytatami autor może po-
zazwyczaj umieszczona obok niej. A. s. bez takiej in-
lemizować bądz
może przytaczać je w celu podparcia
formacji jest ą� KRyPTOREKLAMą. Zob. też: ADVERTORIAL.
swej argumentacji, by przekonać odbiorców do swo-
MLM
ich racji. Chwyty te pełnią wyłącznie funkcję podrzęd-
ną w stosunku do całości odautorskiego tekstu. A. ma
Artykuł wstępny (potocznie: wstępniak)  pojawia
rzucać światło na aktualną sprawę, dlatego jego treść
się w pierwszych numerach gazet na eksponowanym
powinna się odnosić do chwili bieżącej.
miejscu i wyraża punkt widzenia redakcji. Jest to tekst
Zgodnie z jego znaczeniem etymologicznym w dzien-
mówiący zwykle o programie, założeniach i polityce
nikarstwie a. nazywa się tekst, który z jednej strony jest
redakcyjnej. Poetyka a. w. podobna jest do poetyki
częścią większej całości (np. pisma, gazety), a z dru- pism polityczno-programowych. Ich hasłowe przed-
giej ma naświetlić daną sprawę, wyjaśnić ją, zinterpre- stawianie głównych założeń, skrótowe ujmowanie za-
tować, może rozstrzygnąć spór po to, by zachęcić czy- gadnień zbliża do odbiorców. A. w. jako wypowiedz

telników do dyskusji bądz
przemyśleń na dany temat.
publicystyczna służy oddziaływaniu na opinię pub-
Główną funkcją a. jest jednak prezentacja autorskie- liczną. Jest formą ściśle związaną z prasą i przejmuje
go punktu widzenia i przekonywanie do niego czytel- funkcje, jakie wcześniej spełniał traktat polityczny. Ce-
ników. Wartość a. jest wyższa, jeśli jego autor zapre- chami charakterystycznymi tego gatunku są perswa-
zentuje w miarę obiektywnie wiele punktów widze- zyjność i propagandowość, dlatego używa się w nim
nia i umiejętnie przekona odbiorców do swoich racji, chwytów stylistycznych, które służą emocjonalizacji
wpływając na ich wrażliwość i wyobraz
nię. Nie chodzi wypowiedzi. Nie ma tu miejsca na niedomówienia.
tu o narzucanie odbiorcy zdania, ale takie prowadze- Dopuszczalna jest w nim frazeologia typu jasne jest,
nie wywodu, by wywołać u czytelnika iluzję, że wraz że..., nie ma innych rozwiązań..., każdy..., wszyscy... na-
Art zin Audycja 12
|
rzucająca czytelnikowi przekonania zgodne z intencją Artzin  zob. ART ZINE
autora. Służy to kreowaniu wspólnoty świata nadaw-
Asercja (łac. assertio  twierdzenie )  przekonanie to-
cy i adresata. A. w. powinien być zwarty, co uzasadnia
warzyszące wypowiedzianym zdaniom, oznajmia-
używanie stylistycznych form sloganowych. Jest za-
nie; właściwość sądów twierdzących, które wygłasza-
mieszczany także w tygodnikach, a nawet w elitarnych
my z przekonaniem o ich prawdziwości (wierząc, że
miesięcznikach i kwartalnikach. Treścią jego jest wte-
są adekwatne w stosunku do rzeczywistości), przeci-
dy najczęściej omówienie zawartości numeru, polece-
wieństwo supozycji. A. jest wyrażana za pomocą trybu
nie przez redaktora naczelnego lub odpowiedzialne-
oznajmującego. JK
go kilku istotnych tekstów, zaprezentowanie szczegól-
nego gościa. A. w. może być podpisywany imieniem
Asertoryczność  cecha sądów (wypowiedzi) perswa-
i nazwiskiem redaktora piszącego tekst bądz
podpi-
zyjnych polegająca na stwierdzaniu stanu rzeczy, orze-
suje się pod tekstem redaktor naczelny w imieniu re-
kaniu o nim, oznajmianiu lub zaprzeczaniu bez argu-
dakcji lub ogólnie  redakcja . KWZ + AK
mentów, że tak być musi, i bez dowodów, że tak jest.
Zob. też: ASERCJA. JK
Art zin  zob. ART ZINE
Asertywność  umiejętność wyrażania własnych opi-
Art zine, art zin, artzin (z ang. art magazine  magazyn
nii, ocen, pragnień i celów bez zahamowań i w spo-
sztuki )  literackie lub artystyczno-literackie pismo
sób pozbawiony lęku; pewność siebie wyrażająca się
alternatywne. U z
ródeł zjawiska leżą elitarne, kon-
również w odmowie uczestnictwa w działaniach, któ-
testatorskie amer. pisma literackie l. 60. XX w., ang.
re sami uznajemy za niekorzystne albo nieatrakcyjne;
muzyczne ą� FANZINy punkowe następnej dekady oraz
odporność na perswazję innych osób. Zob. też: PER-
tradycja dbających o formę plastyczną modernistycz-
nych, ekspresjonistycznych i futurystycznych periody- SWAZJA. JK
ków i jednodniówek. W Polsce a. z. powstają od po-
Asocjacja  zob. SKOJARZENIE
czątku l. 80. XX w. (Czerwony Kapturek)  jako jeden
ATL, reklama (skrót ang. above the line  nad kreską )
z przejawów tzw. trzeciego lub alternatywnego obiegu
literatury. Do 2000 r. powstało prawdopodobnie po-  ą� REKLAMA umieszczona w ą� MEDIACH MASOWyCH 
nad sto tytułów; najważniejsze z nich to Lampa i Iskra w ą� PRASIE, ą� RADIU, ą� TELEWIZJI, oraz na ą� NOŚNIKACH
Boża, Mała Ulicznica, Rewia Kontrsztuki. ą� REKLAMy ZEWNęTRZNEJ. MLM
W l. 1980 1990 typowy a. z. powstawał metodą spo-
Audioblog  ą� BLOG, którego główną formą wyrazu
rządzania papierowych matryc (wyklejanek) i odbija-
są pliki głosowe lub muzyczne. Zob. też WIDEOBLOG.
nia ich na ksero. Taki collage dawał okazję do kreowa-
WP
nia ekstrawaganckiej, punkowo-futurystycznej, surre-
alistycznej, dadaistycznej szaty graficznej, stosowania
Audiotele  konkurs reklamowy dla telewidzów, po-
niezwykłego liternictwa itd. A. z. następnej dekady
legający na telefonicznym lub ą� SMS-owym odpowia-
ma już częściej skład komputerowy i przypomina pis- daniu przez telewidzów na proste pytania podane na
mo profesjonalne. Po 1994 r. niektóre tytuły przyjęły
ekranie telewizyjnym; wśród autorów prawidłowych
ISSN i zyskały status oficjalny.
odpowiedzi losowane są nagrody. Koszt połączenia
Polskie a. z. są bardzo różnorodne. Pod względem
telefonicznego w a. jest wyższy niż normalnie, zy-
ideowym przeważnie należą do kręgu punkowo-
skiem dzielą się operator sieci telefonicznej, stacja te-
-anarchistycznego, ale pod koniec l. 90. pojawiły się
lewizyjna i firma zlecająca przeprowadzenie konkur-
tego typu pisma związane z subkulturą black metalu
su. MLM
(Konstelacja Cienia). Jeśli chodzi o obszar zaintereso-
Audycja (z łac. auditio  słuchanie )  część ą� PROGRAMU
wań artystycznych, można wyróżnić a. z. literackie, li-
RADIOWEGO LUB TELEWIZyJNEGO, której cechą charakte-
teracko-muzyczne, literacko-plastyczne. Bywa, że ele-
rystyczną jest to, że stanowi odrębną całość, zarówno
menty plastyczne przeważają i pismo staje się prezen-
ze względu na treść, formę jak i przeznaczenie lub au-
tacją awangardowego rysunku i grafiki (Schistosoma)
torstwo (ą� PRAWO RADIOFONII I TELEWIZJI). A. nazywa się
czy komiksu (AQQ, Prosiacek). A. z. może być autor-
skim pismem jednej osoby (Żaden Rafała Jakubow- też koncerty służące popularyzacji muzyki.
A. dzieli się wg użytych środków na słowne, muzycz-
skiego), magazynem publikującym literaturę kręgu
przyjaciół lub zbliżonym do zwykłego pisma młodo- ne i słowno-muzyczne; ze względu na problematykę
literackiego. Bywają też ziny-antologie integrujące ja-  m.in. na informacyjne, publicystyczne, oświatowe,
kieś środowisko lub zamieszczające przedruki ulubio- rozrywkowe, sportowe, muzyczne, literackie oraz te-
nych pisarzy redaktora (Litera). Poziom artystyczny atr radiowy; ze względu na grupę słuchaczy, do któ-
i nakład tych wydawnictw bywają zróżnicowane. rych są adresowane  na a. dla dzieci, młodzieży, rol-
Obecnie funkcję a. z. przejmują internetowe maga- ników, żołnierzy, kobiet itp. Wyróżnia się też a. reży-
zyny literackie, ale wciąż zdarzają się tytuły wydawa- serowane (np. ą� SłUCHOWISKO) i nie (np. transmisja
ne tradycyjnie na papierze, ze składem ręcznym lub konferencji), emitowane z zapisu, także archiwalne,
komputerowym. Zob. FANZIN, TRZECI OBIEG. WK oraz prowadzone  na żywo . Szczególną odmianę
13 Audycja radiowa Autoryzacja
|
stanowią a. interaktywne, w których wykorzystuje się WyCH najważniejszych z punktu widzenia jej interesów,
możliwość rozmów telefonicznych ze słuchaczami lub w celu określenia istniejącego wizerunku, wskazania
uczestnictwa przez pocztę internetową oraz SMS-y. możliwości jego korekty oraz zmierzenia skuteczności
W odniesieniu do telewizji określenie a., stosowane podejmowanych działań PR. MLM
w terminologii prawnej, wypierane jest przez bardziej
Audytorium  w ą� NAUCE O KOMUNIKOWANIU określe-
ogólne i wieloznaczne ą� PROGRAM TELEWIZyJNy.
nie zbiorowości czytelników prasy, słuchaczy radia lub
Jeśliby pominąć eksperymentalne a. z początku XX w.,
telewidzów używane w dwóch znaczeniach: 1. ogół
do najstarszych należą m.in.: program muzyczny Han-
osób, które przeczytały konkretny artykuł albo kon-
sa Bredowa (Nowy Jork, 1913), zrealizowany z pomo-
kretne wydanie gazety lub czasopisma albo wysłucha-
cą niem. Towarzystwa Radiofonicznego Telefunken
ły konkretnej audycji lub obejrzały konkretny program
oraz pierwsza w Europie a. słowno-muzyczna z Pałacu
w telewizji; sumy tak rozumianych a. składają się na ą�
Królewskiego w Lacken (Bruksela, 1914). Za począ-
PUBLICZNOŚć danej gazety, danego czasopisma, danej
tek polskiej radiofonii przyjmuje się datę 19 listopada
stacji radiowej lub telewizyjnej; 2. ogół czytelników
1918 r. (eksperymenty Wojskowej Szkoły Radiotech-
danej gazety, danego czasopisma albo ogół odbiorców
nicznej, powstanie Stowarzyszenia Radiotechników
danej stacji radiowej lub telewizyjnej, a więc tyle co
Polskich i Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego,
ich publiczność. WP
Warszawa 1923), ale pierwsze a. nadane zostały przez
warszawską radiostację PTR w 1925 r. (Stanisław i Ja- Autor (z łac. auctor)  osoba będąca ą� TWóRCą ą� UTWO-
nusz Odyńcowie), pierwszym zaś  widowiskiem słow- RU LITERACKIEGO, plastycznego, muzycznego, nauko-
nym , czyli ą� SłUCHOWISKIEM, była  Warszawianka S. wego lub technicznego. Istotne jest rozróżnienie a.
Wyspiańskiego w adaptacji i reżyserii Alojzego Kaszy- i twórcy. Twórcą jest ten, kto dane dzieło stworzył, na-
na. W miarę rozwoju radia jako środka przekazywa- tomiast a. jest ten, kogo ustawa uznaje za uprawnio-
nia nie tylko informacji, pojawiają się obok typowych nego. ą� PRAWO AUTORSKIE do utworu przysługuje twór-
dla okresu międzywojennego a. muzycznych,  trans- cy (a.), o ile ustawa dla szczególnych sytuacji nie sta-
mitowanych ze studia a. słownych  pogadanek: a. nowi inaczej (np. dla utworów pracowniczych, dzieł
słowno-muzyczna, słuchowisko (ą� TEATR RADIOWy, PO- zbiorowych, programów komputerowych, utworów
WIEŚć RADIOWA) i in. Z nowszych form a. można wy- audiowizualnych). Potwierdzanie autorstwa dzie-
mienić programy publicystyczne czy kulturalne dzie- ła opiera się zwykle na domniemaniu, że twórcą jest
jące się na miejscu zdarzenia (ą� RADIO INTERAKTyWNE). osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidocz-
A. są także (jeżeli istnieją w formie dz
więkowej) typo- niono na egzemplarzu utworu lub podano do publicz-
we gatunki dziennikarskie spotykane w prasie: ą� Wy- nej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związ-
WIAD, ą� ROZMOWA, ą� FELIETON, ą� RECENZJA, ą� DySKUSJA, ku z rozpowszechnianiem utworu. Umieszczenie na-
ą� KOMENTARZ, ą� KORESPONDENCJA, ą� PRZEGLąD PRASy, ą� zwiska określonej osoby na utworze jako autora nie
REPORTAż, ą� FEATURE (reportaż literacki, czyli pograni- przesądza ostatecznie sprawy autorstwa, które może
cze reportażu i słuchowiska). Specyficzną formą a. są być obalone. Możliwe jest przeprowadzenie dowodu,
dz
więkowe wersje gatunków informacyjnych, np. in- że a. dzieła jest inna osoba. Ciężar dowodu wykaza-
formacja poszerzona (odpowiednik notatki prasowej) nia autorstwa utworu spoczywa nie na osobie podpi-
stanowi podstawę do a. o charakterze informacyj- sanej jako twórca na utworze, lecz na osobie, która
nym z elementami publicystycznymi (current affairs). przeczy takiemu domniemaniu. Z różnej formy au-
W tym wypadku wyznacznikiem gatunkowym jest te- torstwa wynika indywidualna (autorstwo indywidu-
mat (tzw.  gorący lub kontrowersyjny, mający szeroki alne) lub zbiorowa (współautorstwo) odpowiedzial-
oddz
więk społeczny). Gatunek current affairs (osob- ność za treść i formę utworu, a także zakres pożytków
na konkurencja na festiwalach radiowych) musi po- wynikających z prawa autorskiego. A. przysługują do
siadać przewagę materiału reporterskiego w stosunku utworu ą� OSOBISTE PRAWA AUTORSKIE i ą� MAJąTKOWE PRA-
do komentarza autorskiego czy narracji. Dość rozpo- WA AUTORSKIE. BF
wszechnioną formą a. informacyjnej stała się ą� RELA-
Autoryzacja (z ang. authorization  upoważnienie, au-
CJA REPORTERSKA polegająca na łączeniu 1 2-zdaniowej
toryzacja )  pozwolenie ą� AUTORA na ą� PUBLIKACJę,
narracji autorskiej przedzielanej oryginalnymi wstaw-
przekład, wystawienie, ą� REPRODUKCJę, ą� ADAPTACJę.
kami. MW + AW + BF + WŚG
Przy ą� WyWIADACH prasowych a. polega na wspólnym
Audycja radiowa  zob. PROGRAM uzgodnieniu ostatecznego tekstu wywiadu przed pub-
likacją, przez osobę udzielającą wywiadu i dziennika-
Audycja telewizyjna  zob. PROGRAM
rza. Zgodnie z prawem prasowym w wypadku dosłow-
Audyt komunikacyjny  przeprowadzane dla potrzeb nego cytowania wypowiedzi ą� INFORMATORA dzien-
ą� PUBLIC RELATIONS badanie opinii na temat reputacji nikarz nie może odmówić prawa do a. W wypadku
i ą� WIZERUNKU FIRMy (innej zbiorowości, jednostki) bę- wypowiedzi omawianych oraz cytatów pochodzących
dącej przedmiotem działań PR wśród ą� GRUP DOCELO- z już opublikowanego materiału prawo a. informato-
Awatar A zine 14
|
rowi nie przysługuje. W wypadku jednak wypowiedzi Awizy (wł. avviso  powiadomienie )  druki okolicznoś-
na tematy specjalistyczne uzgodnienie treści może być ciowe, wydawane do końca XVI w. z okazji nadzwy-
korzystne dla dziennikarza. ą� PRAWO PRASOWE nie daje czajnych wydarzeń (np. uroczystości dworskie, klę-
informatorowi uprawnienia do jakiejkolwiek innej in- ski żywiołowe, odkrycia geograficzne, bitwy); często
gerencji w powstający tekst, jak np. w wypowiedzi in- zwane również prymitywami lub pierwocinami prasy.
nych osób lub ą� KOMENTARZ dziennikarski. Termin W przeciwieństwie do ą� GAZET pisanych ukazywały się
używany również w innych dziedzinach, np. informa- nie periodycznie, ale okazjonalnie. SD
tyce, rozumiany jako proces, zazwyczaj następczy po
A zine  zob. E ZIN
ą� UWIERZyTELNIANIU, pozwalający na ustalenie prawa
dostępu danego podmiotu do zasobów/informacji,
o które się zwraca. BF
Awatar (z sanskrytu awatara  zstąpienie ,  wcielenie )
 1. indywidualny, w zasadzie niepowtarzalny obrazek
pod ą� NICKIEM, używany przez użytkownika ą� FORUM
w ą� INTERNECIE; 2. w grach komputerowych postacie
występujące w nich lub reprezentujące uczestników
tych gier. WP
Spis treści
WALERy PISAREK
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V
Wykaz autorów i ich kryptonimów . . . . . . . . . . . . VIII
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X
SłOWNIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Niedostępne w wersji demonstracyjnej.
Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
w serwisie