USTRÓJ ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ

Ochrona prawna - to pewna stała zorganizowana działalność podejmowana dla ochrony porządku prawnego oraz indywidualnych praw podmiotowych jednostki.

Można wyróżnić ochronę porządku prawnego (w znaczeniu przedmiotowym) i ochronę indywidualnych praw podmiotowych jednostek (w znaczeniu podmiotowym).

Ochrona prawna w nowoczesnym znaczeniu istnieje od niedawna (około 200 lat).

By ochrona prawna istniała musiały powstać dwie ściśle ze sobą powiązane zasady:

1. Zasada zakazu uciekania się do samopomocy

• Obywatel nie powinien sam wymierzać sprawiedliwości, lecz pozostawić to odpowiednim organom

• Samopomoc często prowadzi do złych rezultatów, skutków (np. samosądy, sprawiedliwość ludowa)

• Prawo przewiduje wyjątki od tej zasady np.:

• Obrona konieczna - każdy ma prawo chronić dobro swoje albo innej osoby przed napaścią, atakiem.

• Prawo zatrzymania (np. przestępcy na gorącym uczynku i niezwłoczne przekazanie go organom ścigania - policji).

• Prawo cywilne (np. zatrzymanie w hotelu bagażu osoby, która nie uiściła opłaty)

• Odstępstwo, wyjątek od zasady zakazu uciekania się do samopomocy jest dozwolone w ściśle określonych warunkach, w granicach, które wyznacza ustawa.

1. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej

• Każdemu trzeba dać możliwość zgłoszenia się do odpowiednich organów ochrony prawnej

• Wyjątkiem był np. kodeks karny Królestwa Polskiego z 1825 roku (sędzia miał prawo odmówić sprawiedliwości).

Zasada legalizmu w prawie karnym - organy ścigania (prokuratura i policja) są zobowiązane wszcząć i prowadzić postępowanie karne wówczas, kiedy dotrze do nich wiadomość o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu lub o możliwości popełnienia przestępstwa.

Zasada oportunizmu - organy ścigania wszczynają postępowanie karne tylko wówczas, gdy dostaną wiadomość o przestępstwie i kiedy uznają to za celowe (w sensie interesu publicznego). Pewne przeciwieństwo zasady legalizmu.

Proces orzekania:

Rozstrzyganie konfliktów prawnych; inaczej ochrona prawna sensu stricto. Działalność specjalnych organów polegająca na orzekaniu - podejmowanie wiążących decyzji, co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowych.

Proces orzekania za każdym razem, niezależnie od sprawy jest podobny. Istnieją 3 etapy orzekania:

1. Ustalenie stanu faktycznego

• Zbieranie dowodów, informacji, ustalenie faktów (tego, co miało miejsce np. przez sąd)

• Najpierw trzeba zrekonstruować fakty, co bywa bardzo trudne. Aby dokonać oceny trzeba znać wszystkie fakty.

1. Dokonanie oceny prawnej stanu faktycznego (subsumcja - podciągnięcie faktów pod przepis prawny)

• Opis stanu faktycznego

• Podciągnięcie przestępstwa, danego czynu pod przepis prawny

• Ustalenie konsekwencji prawnych

• Kara przewidywana w ustawie np. grzywna, pozbawienie wolności na jakiś okres

• Zadaniem organu stosującego prawo jest skonkretyzowanie i zindywidualizowanie konsekwencji prawnych (kary)

• Konsekwencje prawne mają dwojaki charakter:

• Konsekwencje w postaci środków przymusu państwowego (prawnego) - za orzeczeniem odpowiedniego organu stoi przymus prawny (np. w wyniku nie stosowania się do wyroku sądowego ma miejsce egzekucja prawna, w wyniku przymusu państwowego)

• Środki wychowawcze (oddziaływania społecznego) - to środki, przy których egzekucja danego środka jest pozostawiona dobrowolnemu poddaniu się. Np. sądy społeczne (1965) - istniały w miejscu zamieszkania i w miejscu pracy; drobne konflikty rozstrzygali sami obywatele, mieli prawo wymierzania kar pieniężnych - istniała presja społeczna ze strony mieszkańców.

Ochrona prawna sensu stricto:

To najczęstszy sposób ochrony prawnej. Najczęściej powierza się ją specjalnym organom powołanym do orzekania.

Ochrona prawna sensu largo:

1. Obejmuje orzekanie (ochronę prawną sensu stricto)

2. Obejmuje działalność pojednawczą (tzw. pojednawstwo)

• Niekiedy poprzedza orzecznictwo (np. w sprawach rozwodowych, przy znieważeniach - strony sporu są wzywane na posiedzenie pojednawcze, a jeśli nie dojdzie do ugody, to sprawę prowadzi się dalej)

• Stanowi samodzielną formę załatwienia sporu, rozwiązanie konfliktu prawnego drogą ugody (np. w stosunkach międzynarodowych, gdzie niemożliwe jest prowadzenie orzekania sądowego, negocjacje mają zastępować niemożność orzekania)

• Dwie formy pojednawstwa:

• Pośrednictwo (mediacja) - polega na działaniu podmiotu trzeciego (nie będącego stroną w sporze), którego zadaniem jest stworzenie warunków do bezpośrednich rozmów stron - negocjacje, poszukiwanie rozwiązań, kompromisu, ugody; mediatorem może być prawie każdy.

• Rozjemstwo (koncyliacja) - działalność specjalnie powołanego organu, opracowanie i przedstawienie stronom sporu propozycji, co do sposobu rozstrzygnięcia; przygotowanie projektu; istnieją podmioty, które zajmują się rozjemstwem. Strony sporu rozpatrują tę propozycje i mogą jej nie przyjąć, bądź zgodzić się na nią. Od czasu podpisania ugody propozycja ma moc prawną. Jeśli strony nie podpiszą ugody, to oznacza, że rozjemstwo się nie udało.

• Polubowne załatwienie sprawy (przez sąd polubowny) - sąd polubowny orzeka, czyli sprawuje działalność rozstrzygającą; strony konfliktu muszą wyrazić zgodę na rozstrzygnięcie ich konfliktu przez sąd polubowny (strony mogą nie zwrócić się do sądu powszechnego i przekazać sprawę sądowi polubownemu).

Sąd polubowny trzeba najpierw powołać. Strony podpisują umowę (zapis na sąd polubowny), że dany konflikt będzie rozstrzygał sąd polubowny (najczęściej następuje to przed konfliktem). Sąd polubowny rozstrzyga sprawę, orzeka. Obie strony powołują arbitrów, nad pracą których czuwa superarbiter. Wyroki sądów polubownych mają tę samą moc, co sądy powszechne (po zatwierdzeniu przez nie tego wyroku).

1. Obejmuje działalność opiniodawczą / pomocnictwo prawne:

• Opiniodawstwo również jest ochroną prawną, mówi nam jak prawo postrzega dany stan faktyczny

• Pomocnictwo prawne polega na tym, że organ ochrony prawnej pomaga stronie stosunku prawnego w dochodzeniu jej praw (np. reprezentując ją w sądzie czy urzędzie)

• Pomocnictwo prawne czasami ma charakter stały i polega na udzielaniu pomocy przez dłuższy okres temu samemu podmiotowi (obsługa prawna)

• Obsługa prawna - pomoc temu samemu podmiotowi przez dłuższy czas. Ma ona niekiedy specyficzny charakter - np. obsługa legislacyjna, obsługa organów prawnych tworzących przepisy - przepis musi być jasny i nie może być sprzeczny z przepisami wyższego rzędu.

• Pomoc prawna - stała pomoc udzielana danemu podmiotowi.

1. Działalność zapobiegawcza, np. prewencja - zapobieganie naruszeniom prawa.

• Prewencja generalna (prowadzona jest działalność zapobiegająca naruszeniom prawa przez wszystkich adresatów prawa)

• Indywidualna prewencja (zapobieganie naruszeniom prawa przez osoby, które już je wcześniej naruszyły, złamały. W założeniu stosuje się ją przy wykonywaniu kar kryminalnych).

• Kontrola legalności (kontrola przestrzegania prawa)

• Polega na badaniu działalności organu kontrolowanego pod względem działalności prawnej.

• Kontrola sensu stricto (polega na badaniu działalności organów, przy czym badany organ nie wyciąga z tego żadnych konsekwencji; kontrola wymaga środków badań, środków ujawniania, czyli instrumentów prawnych. Muszą one być tak skonstruowane by umożliwiały kontrolę, np. prawo wydawania akt, prawo obecności w rozprawie toczonej przy drzwiach zamkniętych; kontrola sensu stricto kończy się na działaniach prawnych)

• Kontrola sensu largo (polega na kontroli w wąskim znaczeniu i możliwości wysuwania wniosków po kontroli. Prócz środków ujawniania potrzebne są tez środki reagowania, pozwalające na zwrócenie uwagi na błędy i wskazanie możliwości ich usuwania, np. prokuratorska kontrola prawna w PRL).

• Nadzór (organ kontrolujący ma możliwość wydawania wiążących decyzji organowi kontrolowanemu, dotyczących usunięcia usterek, naruszeń prawa. Uprawnienia nadzorcze mają te organy, które mogą narzucać organowi kontrolowanemu rozwiązanie np. sąd judykacyjny.

Wymiar sprawiedliwości:

Wymiar sprawiedliwości stanowi kwalifikowany, szczególny rodzaj ochrony prawnej (sensu stricto) i orzekania w szczególnych warunkach.

Wymiar sprawiedliwości:

1. Definicja klasyczna

2. Definicja przedmiotowa

3. Definicja podmiotowa

4. Definicja mieszana

Ad.a) definicja przedmiotowa -

• Jest oparta o kryterium rodzaju rozstrzygania prawa

• Jest najstarsza

• Polega na tym, że zakłada się, że wymiarem sprawiedliwości jest rozstrzyganie spraw z zakresu prawa sądowego (cywilne i karne)

Ta definicja zmusza nas do rozróżnienia sądowego oraz pozasądowego wymiaru sprawiedliwości.

Ad.b) definicja podmiotowa -

• Wymiarem sprawiedliwości jest rozstrzyganie konfliktów prawnych przez sądy

• Powyższe ma poparcie w konstytucji, ponieważ to, co czynią sądy jest wymiarem sprawiedliwości

• Ta definicja jest niedoskonała, bo nie zawiera słowa „tylko”, nie wyklucza zatem innych organów pozasądowych sprawujących wymiar sprawiedliwości

• Ta definicja nie wymienia również innych organów pozasądowych, które sprawują wymiar sprawiedliwości (np. Trybunał Stanu).

Ad.c) definicja mieszana (modalna):

• Jest najlepsza, bo jest ogólna i otwarta

• Opiera się o sposób sprawowania wymiaru sprawiedliwości

• Wymiarem sprawiedliwości jest tylko takie orzekanie, które odbywa się w specjalnych warunkach gwarantujących bezstronność i wysoką jakość rozstrzygania.

Te warunku podstawowe, warunki minimum to:

• Orzekanie ma być wykonywane przez organ wyposażony w niezawisłość w orzekaniu

• Specjalna procedura rozstrzygania dająca stronom wzmożone gwarancje obrony ich praw (mają je sądy powszechne, sądy szczególne, Trybunał Stanu, Sąd Najwyższy)

Organy ochrony prawnej:

Organ państwowy - jest to ustawowo zorganizowana grupa ludzi mająca za zadanie urzeczywistnianie podstawowych funkcji państwa (definicja celowości konstytucjonalistów).

Organy ochrony prawnej charakteryzują się 2 cechami:

• Nie są organizacyjnie podporządkowane żadnemu organowi wykonawczemu ani ustawodawczemu państwa (w krajach Demokracji Ludowej, w PRL, istniał Państwowy Arbitraż Gospodarczy, organ administracyjny, który rozstrzygał spory cywilno - prawne)

• Są funkcjonalnie odrębne, nie są podporządkowane organom wykonawczym ani ustawodawczym na żadnym szczeblu (są przypadki, gdy organ władzy administracyjnej, np. prezydent, był kolejną instancją sądu, np. w przyznawaniu praw łaski, ale jest to zwyczaj a nie podporządkowanie).

Niekiedy te 2 cechy nazywa się zasadą odrębności organów ochrony prawnej.

• Zasada specjalizacji (różne organy są powoływane do rozstrzygania poszczególnych spraw - nie jest dobra i już w latach 80-tych zaczęto z niej rezygnować)

• Zasada priorytetu władzy sądowej (sądy są właściwe we wszystkich sprawach)

• Tendencja do integracji ochrony prawnej w rękach sądów.

Podział organów ochrony prawnej:

1. Podział według kryterium udziału czynnika społecznego w danym organie:

• Państwowe organy ochrony prawnej (są to organy o charakterze urzędniczym, występują w nich wyłącznie urzędnicy państwowi, np. prokuratura)

• Społeczne organy ochrony prawnej (występują coraz rzadziej, są nimi np. sądy społeczne, koleżeńskie; tworzy się je od czasu do czasu)

• Organy ochrony prawnej o charakterze mieszanym (urzędniczo - społeczne, gdzie występują urzędnicy państwowi i czynnik społeczny, np. sądy powszechne i izby moralne - są sędziowie i ławnicy).

1. Podział według kryterium orzekania:

• Organy nieorzekające (sądy, kolegia odwoławcze)

• Organy orzekające (są specjalnie powołane do rozstrzygania konfliktów prawnych i w ten sposób mają ukształtowaną procedurę prawną (np. sądy społeczne)

• Organy sądowe (sądy powinny mieć w swych rękach te organy, w przypadku których rozstrzyganie musi być wnikliwe i skuteczne. Wymagane są specjalne procedury)

• Organy pozasądowe (quasi sądowe)

• Sąd w znaczeniu materialnym - organ powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, orzekający w imieniu państwa, wyposażony w specjalne gwarancje procesowe i ustrojowe prawidłowego orzekania

• Sąd w znaczeniu formalnym - to każdy organ, który ustawa nazywa sądem.

Są 3 grupy organów sądowych:

• Sądy w znaczeniu formalnym i materialnym

• Sądy powszechne - to te, które są właściwe w każdej sprawie cywilnej i karnej z wyjątkiem tych, które są wyraźnie przekazane innemu organowi

• Sądy grodzkie - są to wydziały sądów rejonowych, nie są odrębnymi sądami powszechnymi

• Sądy szczególne - mają kompetencje określone w sposób szczególny w ustawach prawnych, np. sąd wojskowy (szczególny sąd karny); NSA (nie spełnia warunków sądu szczególnego a jego kompetencje są wymienione w ustawie)

Nadzór judykacyjny nad sądami wojskowymi i administracyjnymi sprawuje Sąd Najwyższy (nad sądami powszechnymi również).

• Instancje - sądy okręgowe apelacyjne (rejonowe) Sąd Najwyższy (nie jest on sądem ani szczególnym ani powszechnym. W 1968 roku stał się najwyższą instancją dla sądów powszechnych i szczególnych).

• Sądy wyłącznie w znaczeniu formalnym (sądy polubowne i koleżeńskie - powoływane w organizacjach społecznych i uczelniach)

• Sądy w znaczeniu materialnym (np. Trybunał Stanu - ustawa nie nazywa go sądem, chociaż sprawuje wymiar sprawiedliwości).

• Pozasądowe organy orzekające: np. Izba Morska, sądy polubowne, samorządowe kolegia odwoławcze; są specjalnie powołane do rozstrzygania danych konfliktów; podobnie jak sądy mają specjalnie, podobnie ukształtowaną organizację i zakreślone kompetencje; brak im pełnych gwarancji niezawisłości, nie orzekają w imieniu państwa i często mają uproszczoną procedurę.

• Niesądowe organy orzekające (są wymieniane przez niektórych autorów jako odrębna grupa; są to organy administracji państwowej, która na marginesie swojej działalności zajmuje się rozstrzyganiem konfliktów prawnych, np. Urząd Miar, organizacja administracji kolejowej).

Właściwości organów ochrony prawnej i spory kompetencyjne:

Właściwości organów ochrony prawnej określa się w 3 płaszczyznach -

1. Właściwość rzeczowa (przedmiotowa) - wskazuje, jaka kategoria spraw ze względu na ich charakter należy do danego organu.

2. Właściwość miejscowa (terytorialna) - wskazuje, na jaki obszar rozciąga się kompetencja danego organu.

3. Właściwość funkcjonalna (czynnościowa) - wskazuje, jakie czynności, w zakresie rozpatrywania określonych spraw, powierzono danemu organowi.

Organy ochrony prawnej zobowiązane są do przestrzegania swej właściwości.

Jeśli organ nie przestrzega swej właściwości, jeśli rozpozna swą niewłaściwość:

• Może przekazać tę sprawę innemu organowi ochrony prawnej (wyjątek)

• Organ zwraca sprawę z pouczeniem, do kogo się skierować (reguła)

• Organ wskazujący niewłaściwość przekazuje sprawę z urzędu innemu organowi (w sprawach ważniejszych)

• Ustawodawca czyni czasami przepisy, by nie było sporów kompetencyjnych.

Spory kompetencyjne:

• Negatywne (dwa kolejne organy ochrony prawnej uznają swoją niewłaściwość sprawy; organ A przekazuje sprawę organowi B, który zwraca ją organowi A; spory takie zdarzają się częściej)

• Pozytywne (kolejne dwa organy uznają się za wyłączne do rozpatrzenia danej sprawy - zazwyczaj oba organy są kompetentne).

Spory kompetencyjne powinny być rozstrzygane szybko, ponieważ są sporami poprzedzającymi meritum sprawy.

Spory mogą wynikać pomiędzy 3 organami ochrony prawnej:

• Pomiędzy organami sądowymi (są przepisy, które wskazują szybkie rozstrzygnięcia tych sporów)

• Pomiędzy organami pozasądowymi (istnieje szereg rozwiązań, zawartych w Kodeksie Postępowania Administracyjnego; spory o właściwość pomiędzy samorządem terytorialnym a terytorialnymi organami administracji rządowej rozstrzyga NSA)

• Pomiędzy organami sądowymi i pozasądowymi (po 2. wojnie światowej nie było organu, który zajmował się takimi sporami. W okresie międzywojennym istniał Trybunał Kompetencyjny. Ustawą z 1980 roku powołano Kolegium Kompetencyjny przy Sądzie Najwyższym - jest to organ powoływany do rozpatrzenia danego sporu. Kolegium tworzy 3 sędziów Sądu Najwyższego i jeden reprezentant ministra sprawiedliwości i jeden przedstawiciel zainteresowanego ministra. Ten skład działa zawsze pod przewodnictwem sędziego Sądu Najwyższego. Złamano zasadę, która funkcjonowała w Trybunale Kompetencyjnym. Sędziów i przewodniczącego Kolegium Kompetencyjnego wyznacza prezes Sądu Najwyższego każdorazowo do danej sprawy. Prezes prosi ministra sprawiedliwości i ministra zainteresowanego.

Wniosek mogą złożyć następujące podmioty:

• Gdy chodzi o spór pozytywny, może z wnioskiem wystąpić każdy organ

• Gdy chodzi o spór negatywny, to uprawnioną do złożenia wniosku jest strona postępowania

• Przy sporze pozytywnym i negatywnym może złożyć wniosek minister sprawiedliwości i prokurator generalny.

Pomocniczo stosuje się przepisy KPC i KPK. To postępowanie przebiega podobnie jak postępowanie cywilne. W sprawach karnych spory kompetencyjne nie powinny wynikać, ponieważ sądy karne są właściwe w sprawach przestępstw i wykroczeń (ściśle zdefiniowane pojęcia). W sprawach cywilnych spory kompetencyjne mogą występować, ponieważ prawo cywilne i administracyjne przenikają się. W tym wypadku spory kompetencyjne są prawie nieuniknione. Kolegium kompetencyjne jest wyjątkiem od dwuinstancyjności sądownictwa.

Rozstrzygnięcie decyzji administracji wpływa na orzeczenia sądu, a wyniki postępowania sądowego wpływają na decyzje administracyjne. Administracja orzeka w warunkach, gdy najpierw rozstrzyga sąd. Różne organy sądowe rozstrzygają równocześnie, co komplikuje sprawę (np. sąd cywilny i sąd karny).

Problem sądowej kontroli decyzji administracyjnej:

1. Gdy chodzi o sąd karny, nie jest on związany wcześniejszym orzeczeniem sądu cywilnego. Sąd karny nie jest związany rozstrzygnięciem innych sądów. Ale prawomocne rozstrzygnięcie sądu kształtującego prawo albo stosunek prawny mają moc wiążącą.

• Decyzje konstytutywne (tworzą nowe prawo między stronami sporu, tworzy nowy stosunek prawny między stronami)

• Orzeczenie deklaratoryjne (stwierdza, że istnieje stosunek prawny, stwierdza stan prawny)

Pejudykat - każde rozstrzygnięcie, które poprzedza rozstrzygnięcie sądowe.

1. Wyroki konstytutywne sądu są wiążące.

Gdy najpierw mamy orzeczenie sądu karnego, zanim orzeknie sąd cywilny. Orzeczenia prawomocne wiążą nie tylko sądy, ale i osoby. Wyroki sądu karnego są dla sądu cywilnego wiążące, jeśli w wyroku skazującym sąd stwierdził popełnienie przestępstwa. Sąd cywilny nie jest związany wypowiedziami sądu karnego, co do np. odszkodowań, kary, wysokości ustalonej szkody.

• Izby Morskie - po wyniku postępowania IM sprawa trafia później do sądu. Sąd karny nie jest tym orzeczeniem związany formalnie, a IM jest traktowana jako ekspertyza wysokokwalifikowanych biegłych.

• Sądy Gospodarcze - ustalenia IM wiążą, zobowiązują sądy gospodarcze.

Sądowa kontrola legalności decyzji administracyjnych:

Sądy kontrolują nie tylko decyzje, ale też ustalenia, mogą również kontrolować prawotwórcze działanie administracji - akty prawa miejscowego, mogą kontrolować bezczynność administracji.

Problem kontroli bezpośredniej / samoistnej kontroli decyzji administracyjnej - daje możliwość zaskarżenia decyzji administracyjnej do sądu. Rozstrzygnięcie sądu może uchylić lub stwierdzić zgodność z prawem decyzji administracyjnej.

Kontrola pośrednia / okazjonalna: polega na możliwości kontrolowania legalności decyzji administracyjnej jedynie przy okazji rozpatrywania sprawy cywilnej lub karnej przez sąd. Sąd nie orzeka, co do legalności decyzji w ogóle, tylko odmawia zastosowania tej decyzji w rozstrzygnięciu sprawy cywilnej i karnej.

• System angielski kontroli bezpośredniej (sądy powszechne mają prawo do kontrolowania każdego rozstrzygnięcia administracji)

• System francuski (zakłada, że kontrola decyzji administracyjnej podlega sądom szczególnym)

System w Polsce:

W Polsce międzywojennej był system francuski. Po wojnie długo nie było żadnych sądów prócz sądów okręgowych. Były to sądy szczególne. W 1980 roku wprowadzono NSA (ustawą z 31.01.1980). wprowadzono jeden sąd administracyjny (NSA). Założenie było takie, że najpierw trzeba wykorzystać wszystkie środki odwoławcze w toku instancji administracyjnej. Był 30-dniowy okres do złożenia skargi. Początkowo skargę składano do organu, który wydał decyzję, aby mógł on zmienić, wycofać decyzję. Sprawy, które można było zaskarżyć do NSA obejmowało 20 punktów. Po 10 latach zmieniono ustawę - można było skarżyć się na wszystkie decyzje administracyjne oprócz zastrzeżonych.

Ustawa o NSA z 11.05.1995 roku -

Rozciągnięcie kompetencji NSA; NSA orzeka wymiar sprawiedliwości poprzez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej; dokonuje kontroli aktów generalnych (przepisy gminne, prawa miejscowego) i decyzji, co do pojedynczych osób.

Konstytucja z 1997 roku mówiła, że w ciągu 5 lat muszą być uchwalone ustawy, które określają 2-szczeblowe instancyjne sądy administracyjne.

Ustawa z 25.07.2002 roku ustawa o ustroju sporów administracyjnych. Powołano 2-szczeblowe sądy administracyjne; 1. instancja to będą wojewódzkie sądy administracyjne, 2. instancja NSA (będzie sądem odwoławczym w stosunku do wojewódzkich sądów administracyjnych). Konsekwencja jest taka, że Sąd Najwyższy przestanie sprawować nadzór judykacyjny nad sądami administracyjnymi. Obecnie w Polsce jest jeden sąd administracyjny (NSA).

Kompetencje NSA:

• W sprawach indywidualnych (skargi dotyczą):

• Decyzje administracyjne

• Postanowienia (kończące postępowanie w sprawie)

• Postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym

• Inne akty lub czynności administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo przyznania uprawnienia bądź obowiązku wynikających z prawa

• Dotyczące uchwał organów jednostek samorządu terytorialnego oraz uchwał organów terenowych stanowiących przepisy prawa miejscowego, uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej (innego rodzaju), akty nadzoru nad działalnością organów samorządu terytorialnego, kontroli podlega też bezczynność administracji w sprawach dotyczących indywidualnych spraw obywateli.

• Kompetencje nie są zamknięte w ustawie, podnosi to poziom działalności administracji

• Są jeszcze inne sprawy przewidziane w ustawach szczegółowych, które rozpatruje NSA: spory kompetencyjne między administracją samorządową a rządową.

• NSA udziela dzisiaj odpowiedzi na pytania od samorządowych kolegiów odwoławczych. NSA odpowiada na to pytanie ukierunkowując decyzje administracji.

Samorządowe kolegia odwoławcze:

Utworzone ustawą z 12.10.1994 roku. Powołano je po to, aby rozpatrywały odwołania w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej załatwianych przez organy samorządu terytorialnego. Po reformie terytorialnej SKO pozostały. Jest to organ ochrony prawnej o charakterze pozasądowego organu orzekającego. Składa się z prezesa, którego powołuje premier na 6-letnią kadencję na wniosek zgromadzenia kolegium. Na 6-letnią kadencję powołuje się też tzw. członków pozaetatowych SKO (biorą udział w rozstrzyganiu spraw, nie są pracownikami SKO). Członkowie etatowi są powoływani w drodze konkursu (muszą mieć ukończone studia prawnicze lub administracyjne). Orzekają w składach 3-osobowych. SKO orzeka większością głosów, orzeczenia mają charakter decyzji.

Utrzymana została zasada, że do NSA można wnieść skargę po wyczerpaniu środków administracyjnych. Chyba, że skargę wnosi Rzecznik Praw Obywatelskich lub prokurator generalny, ponieważ mają oni inną sytuację, gdyż występują w obronie interesu publicznego, obywateli. Skargę wnosi się teraz bezpośrednio do NSA w terminie 30 dni od wydania decyzji administracyjnej, a Rzecznik Praw Obywatelskich i prokurator 6 miesięcy. Skargę do NSA może wnieść każdy, kto ma w tym interes prawny i organizacja społeczna (Liga Ochrony Przyrody). Skargi rozpatrywane są na rozprawie, jeżeli nie zachodzą okoliczności, które sprawiają, że muszą być rozpatrzone na posiedzeniu niejawnym. Skargi rozpatrywane są w składzie 3-osobowym. Orzeczenia NSA są prawomocne (jednoinstancyjne). Sprawy rozstrzyga się wyrokiem, co do naruszenia i skutków decyzji, NSA uchyla decyzję sprzeczną z prawem (charakter kasatoryjny). Od orzeczenia NSA można złożyć rewizję nadzwyczajną do Sądu Najwyższego. Prawomocną decyzję NSA można złożyć do Sądu Najwyższego, jeśli decyzja NSA rażąco narusza prawo lub interes RP. Tę rewizję może wnieść 6 podmiotów:

• Minister sprawiedliwości

• Prokurator generalny

• I prezes Sądu Najwyższego

• Prezes NSA

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• W sprawach w zakresie prawa pracy minister pracy i ubezpieczeń społeczne (polityki społecznej).

Organizacja NSA:

NSA działa jako jeden sąd (siedziba w Warszawie), ale działa też w 10 ośrodkach zamiejscowych. W skład NSA wchodzą: prezes, wiceprezesi, prezesi ośrodków zamiejscowych, prezesi izb i sędziowie. Prezesa NSA powołuje prezydent RP, na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne NSA. Sędzia NSA musi spełniać wymagania kwalifikacyjne: 35 lat, 10-letnie doświadczenie w pracy związanej z prawem, wysoki poziom wiedzy z dziedziny administracji.

NSA dzieli się na 2 izby: Izbę Finansową i Izbę Ogólnoadministracyjną (od 2004 roku - Izba Gospodarcza).

W Warszawie i w 7 ośrodkach zamiejscowych tworzy się tez podział na wydziały urzędnicze. W NSA działa Biuro Prezydialne - organ, który pomaga prezesowi NSA w wykonywaniu jego obowiązków. Działa też Biuro Orzecznictwa, które zajmuje się orzecznictwem, czyli zbiera orzeczenia NSA, porządkuje je, kataloguje i wydaje zbiory orzeczeń. W NSA są też organy samorządu, zgromadzenie ogólne i kolegium.

W przypadku niższych urzędników ich przełożeni wyciągają w stosunku do nich konsekwencje. Odpowiedzialność wyższych funkcjonariuszy administracji publicznej kształtowała się bardzo długo. Od połowy XIX wieku w Anglii ministrowie odpowiadają przed organem politycznym (Izba Lordów), we Francji (Izba Parów), w USA - Senat 1. kierunek. 2. kierunek to odpowiedzialność przed najwyższymi organami sądowymi (od XIX wieku). Są takie kraje, gdzie wyżsi funkcjonariusze publiczni ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Konstytucyjnym. W niektórych krajach (3. kierunek) powołano specjalne organy, które rozstrzygały sprawy odpowiedzialności konstytucyjnej - są to Trybunały Stanu (powstały w Austrii; w konstytucji 3 maja był przewidziany; w 1921 roku powstał w Polsce Trybunał Stanu, po wojnie go nie było; ustawa z 26.03.1982 roku - zmiana konstytucji PRL, która ustanawiała Trybunał Stanu i T. Konstytucyjny).

Trybunał Stanu zajmuje się odpowiedzialnością konstytucyjną najwyższych stanowisk w państwie, ale tez rozpatruje sprawy karne (popełniono przestępstwo) i odpowiedzialności konstytucyjne (nie popełniono przestępstwa, ale naruszono ustawę lub konstytucję).

Organizacja Trybunału Stanu:

• Składa się z przewodniczącego i 2 wiceprzewodniczących oraz 16 członków Trybunału. Połowa członków oraz 2 zastępców przewodniczącego muszą mieć kwalifikacje sędziowskie (ponieważ przewodniczą obradom Trybunału Stanu). Przewodniczącym Trybunału Stanu jest 1. prezes Sądu Najwyższego. Zastępców i członków Trybunału wybiera Sejm na okres swojej kadencji.

• Przed Trybunałem Stanu odpowiedzialne są osoby zajmujące najwyższe stanowiska w państwie (prezydent, premier, członkowie Rady Ministrów, prezes NBP i NIK, członkowie KRRiTV i osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. Przed TS mogą odpowiadać parlamentarzyści w zakresie złamania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej związanej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu państwa lub samorządu terytorialnego (Art.107 konstytucji).

• Przedstawiciele władzy wykonawczej występują w 2 trybach przed Trybunałem Stanu:

• Prezydent Prezydenta można postawić przed TS za naruszenie konstytucji lub inne przestępstwo (konstytucyjnie i karnie odpowiada tylko przed TS). Prezydenta przed TS może postawić tylko Zgromadzenie Narodowe. Wniosek może złożyć 140 osób (posłów i senatorów; ¼ Zgromadzenia Narodowego). Uchwałę o postawieniu prezydenta przed TS musi podjąć ZN większością 2/3 głosów.

• Pozostałe osoby

1. Podmiotem decydującym jest Sejm. Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności wpływa do Prezydium Sejmu. Taki wniosek może wnieść Prezydent, komisja sejmowa, grupa 115 posłów (1/4 składu Sejmu).

2. Zaczyna się od momentu, gdy marszałek Sejmu kieruje ten wniosek do komisji odpowiedzialności konstytucyjnej, która prowadzi postępowanie przygotowawcze (procedura wstępna). Komisja podejmuje uchwałę o wystąpieniu do Sejmu z wnioskiem o wzmożenie postępowania lub z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej.

3. Przewodniczący komisji zdaje Sejmowi sprawozdanie z posiedzenia komisji. Gdy Sejm przyjmuje uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej, wtedy posłowi uchyla się immunitet. Decyzja ta musi być podjęta bezwzględną większością głosów. Spośród posłów i senatorów wybiera się 2 oskarżycieli, którzy będą występować przed TS.

4. Sprawa trafia do TS, który rozpatruje sprawę w granicach określonych w uchwale. TS stosuje pomocniczo KPK, przy czym TS orzeka na rozprawach, sprawa jest rozpatrywana jawnie (niejawnie tylko w przypadku, gdy jest zagrożenie tajemnicy lub uwagi państwa). TS orzeka w składzie 7-osobowym (1 przewodniczący + 6 członków). Jest to tzw. instancyjność pozioma, która polega na tym, że odwołujemy się do sądu, który jest 1. lub 2. instancją, ale w poszerzonym składzie lub z wyższymi kwalifikacyjnymi.

5. Gdy chodzi wyłącznie o odpowiedzialność konstytucyjną, to kara jest zapisana w ustawie o TS. TS stosuje 2 rodzaje środków karnych, które mają wymiar symboliczny i pewien element zabezpieczający, ponieważ oddalają powtórzenie tego czynu (utrata czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta, do Sejmu, Senatu i organów samorządowych na okres od 2 do 10 lat; zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienie funkcji związanych ze szczególna odpowiedzialnością na 2-10 lat, ale może być orzeczony na zawsze; utrata wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów. Możliwe jest również poprzestanie tylko na orzeczeniu winy oskarżonego, ale w szczególnych okolicznościach TS musi to uwzględnić. Jeżeli chodzi o odpowiedzialność konstytucyjną i karna to stosuje się KPK. Jeśli chodzi o aktualnie piastujących funkcjonariuszy w państwie, to środki karne nie są ostre, ale ich konsekwencje są drastyczne (pozbawienie stanowiska).

Szczególna pozycja sądu nad innymi organami:

Powstaje pytanie czy może być kontrolowany akt prawny sprzeczny z aktem wyższego rzędu. Są 2 zakresy kontroli / 2 płaszczyzny:

• kontrola pod względem formalnym (czy akt normatywny ma podstawę prawną)

• kontrola pod względem merytorycznym (czy akt prawny jest zgodny z aktem wyższego rzędu)

• kontrola uprzednia (kontrola aktu prawnego jeszcze nie obowiązującego)

• kontrola następcza (kontrola aktu prawnego już obowiązującego)

• kontrola pośrednia / okazjonalna / incydentalna - kontrola przy okazji rozpatrywania przez sąd sprawy cywilnej lub karnej. Sąd może odmówić zastosowania „nielegalnego” aktu normatywnego. Nie oznacza uchylenia aktu prawnego tylko nie zastosowanie go w danej sprawie. Zakłada się, że ta kontrola dotyczy aktu niższego rzędu niż ustawa. Wątpliwość dotyczy tego czy sądy powinny same odmawiać zastosowania ustawy czy zwracać się do Trybunału Konstytucyjnego. Gdy sąd uzna, że ustawa jest sprzeczna z konstytucją musi się zwrócić do TK.

• Kontrola samoistna / bezpośrednia / abstrakcyjna - można akt prawny zaskarżyć do sądu, w celu uchylenia tego aktu prawnego.

• System amerykański (kontrole taką przeprowadza najwyższa legislatura sądowa (Sąd Najwyższy).

• System europejski (powołuje się specjalne trybunały konstytucyjne.

Przyjęto podział na akty prawne ustawowe i podustawowe (orzeczenie TK jest wiążące, gdy TK uchyli dany akt prawny). Inna procedura jest przewidziana dla aktów prawnych rangi ustawowej, które są rozpatrywane przez Sejm (jeżeli TK uznał, że ustawa jest sprzeczna z konstytucją, to ta sprawa trafiała do sądu, który mógł ustawę przyjąć lub odrzucić - traciła moc). Nowa ustawa z 1997 roku zmieniła sytuację, nie ma takiego różnicowania. Według tej ustawy Trybunał Konstytucyjny ma szerokie kompetencje:

• Bada zgodność ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

• Kontroluje zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

• Zgodność przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

• Rozpatrywanie skargi konstytucyjnej

W powyższych sprawach może wystąpić: prezydent RP, marszałek Sejmu i Senatu, prezes NSA, premier, prezes NIK, RPO, prokurator generalny, Krajowa Rada Sądownictwa w sprawach związanych z sądownictwem, każdy czyje konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone (skarga konstytucyjna)

• Bada spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• Bada zgodność z konstytucją celów i działalności partii politycznych (delegalizacja partii)

• TK może na wniosek marszałka Sejmu, rozstrzygać w stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta.

Skarga konstytucyjna:

Skargę konstytucyjną może wnieść tylko ten, czyje wolności i prawa konstytucyjne zostały naruszone. Jeśli na podstawie tego kwestionowanego aktu prawnego wydano wobec tej osoby wyrok sądowy, lub decyzję administracyjną. To spowodowało pewne ograniczenie napływu skarg konstytucyjnych do TK. Jest to kontrola merytoryczna. Każdy sąd może postawić pytanie prawne, co do zgodności aktu normatywnego lub umowy międzynarodowej z konstytucją, jeżeli od tego zależy rozstrzygnięcie sprawy toczonej przez sąd.

Procedura Trybunału Konstytucyjnego:

TK orzeka na rozprawach jawnych (jeśli chodzi o bezpieczeństwo państwa lub tajemnicę państwową może być wyłączona jawność). Pomocniczo stosuje się przepisy KPC. TK występuje w 3 składach zasadniczych:

• Pełnym - TK składa się z 15 sędziów, ale pełen skład jest to 9 sędziów. Takiemu składowi przewodniczy prezes lub wiceprezes TK (w szczególnym wypadku, gdy nie ma prezesów przewodniczy najstarszy wiekiem sędzia). W składzie pełnym rozstrzyga się sprawy:

• Spory kompetencyjne

• Stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP

• Badanie zgodności celów lub działalności partii politycznych z konstytucją

• Wniosek prezydenta o sprawdzenie ustawy lub umowy międzynarodowej przed jej podpisaniem

• Jeżeli ze względu na szczególne problemy prawne, prezes lub sam skład orzekający zwróci się do prezesa o rozstrzygnięcie sprawy w pełnym składzie

• Skład 5 sędziów orzeka, gdy:

• Zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i umów oraz ustaw z konstytucją

• Skład 3-osobowy:

• Gdy chodzi o sprawdzenie zgodności z ustawami, umowami międzynarodowymi i konstytucją aktów podustawowych (rozporządzeń).

Wyrok TK zapada większością głosów. Zdanie odrębne ma znaczenie moralne (votum separatum - zdanie odrębne), nie ma znaczenia, wpływu na wyrok. Orzeczenia TK są ostateczne, nie można się od nich odwołać, działa jednoinstancyjnie (do 97 roku można było się zwrócić do Sejmu). Orzeczenie TK podlega niezwłocznemu wniesieniu do odpowiedniego zbioru ustaw (Dziennik Ustaw).

Skład Trybunału Konstytucyjnego:

TK składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie na kadencję trwającą 9 lat, spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Kwalifikacja taka jest dla sędziów Sądu Najwyższego lub NSA. Można być wybranym do składu TK tylko raz (gwarancja niezawisłości).

Kandydatów przedstawia 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Wybór zapada bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej ½ posłów. Sędziowie TK są niezawiśli, podlegają tylko konstytucji (ustawom, które obowiązują, ale nie tym, które regulują).

Prezesa i wiceprezesa TK powołuje prezydent. 2 kandydatów na prezesa wybiera zgromadzenie sędziów TK. Oni głosują nad tymi kandydatami i prezydent wybiera jednego z 2 sędziów, którzy mieli najwięcej głosów.

Utworzyły się 4 modele kontroli organów pozasądowych:

1. prawo żądania skierowania sprawy do sądu po uprzednim wyczerpaniu pewnego etapu postępowania przed pozasądowym organem orzekającym (np. kolegia do spraw wykroczeń 2 instancje - kolegia wojewódzkie i powiatowe, można było przerwać postępowanie przed kolegium i skierować tę sprawę do sądu).

2. prawo zaskarżenia orzeczenia organu pozasądowego w toku instancji do sądu (sąd jest organem 2. instancji wobec pozasądowego organu orzekającego, np. kolegia do spraw wykroczeń, komisje do spraw pracy).

3. model kontroli poza tokiem instancji. Polega na prawie zaskarżenia orzeczenia pozasądowego organu orzekającego poza tokiem instancji do sądu (np. rewizja nadzwyczajna).

4. kontrola przy okazji stwierdzania wykonalności wyroku. Gdy orzeczenie obraża prawo i gdy zwrócimy się do sądu o kontrolę stwierdzenia wykonalności wyroku. To orzeczenie musi przymusowo wykonać wyrok lub ten wyrok uchylić.

Sądy mają prawo kontroli nieorzekających organów ochrony prawnej. Np. można zaskarżyć do sądu uchwały Samorządu Adwokackiego. Sądy mają uprawnienie i tzw. sygnalizację, gdy np. prokurator niewłaściwie się zachowuje (nie zna prawa, narusza je).

Sądy powszechne:

Sąd - jest to państwowy organ ochrony prawnej, w którym orzekanie powierzone jest niezawisłym sędziom, odbywa się w imieniu państwa przy zachowaniu właściwej formy procesowej.

Orzekanie w imieniu państwa - każdy sąd orzeka w imieniu państwa (RP). Sądy są upoważnione do rozstrzygania spraw w imieniu RP. Każdy wyrok jest obwarowany tym, że sąd rozstrzyga go w imieniu RP. Wyrok sądu jest wiążący dla innych organów państwa.

Zasad odrębności sądów i niezależności sądów - sąd jest niezależny od innych organów państwa.

Niezawisłość sędziowska - oznacza, że sędzia w orzekaniu podlega tylko ustawom i wewnętrznemu, własnemu przekonaniu. Oznacza, że na sędziego nikt nie może wywierać presji, wpływać na jego rozstrzygnięcia (osoba wywierająca presję na sędziego sama łamie prawo).

Szczególna forma procesowa: przepisy prawa sądowego szczegółowo regulują prawa i obowiązki wszystkich uczestników procesu. Służy to temu, by przed sądem zachować pewne podstawowe zasady procesowe. Przestrzeganie tych zasad jest warunkiem obiektywnego i bezstronnego postępowania.

Zasady postępowania procesowego (gwarancje procesowe niezawisłości sędziowskiej):

• Zasada równości stron - (oznacza, że w postępowaniu przed sądem wszystkie organy mają równe prawa, tzn., że mają w równym stopniu prawo zgłaszania dowodów, środków odwoławczych, a także mogą brać udział w posiedzeniach i rozprawach sądowych. Jest zasada ta wyrażona przez cały szereg przepisów proceduralnych KPK i KPC).

• Zasada kontradyktoryjności / sporności - (oznacza, że postępowanie w sądzie toczy się w formie sporu przed bezstronnym arbitrem. Sąd jest zobowiązany do dopuszczenia kontrdowodu wobec dowodu przedstawionego przez jedną stronę. Przed wydaniem wyroku sąd musi wysłuchać obu stron).

• Zasada skargowości - (ściśle łączy się z dwoma poprzednimi zasadami. Oznacza, że postępowanie sądowe może być wszczęte dopiero po złożeniu wniosku przez uprawnioną osobę (powód składa pozew do sądu, oskarżenie prywatne. Sąd w zasadzie, nie może działać z urzędu z wyjątkiem spraw dotyczących działań nieletnich. Sąd ma być bezstronnym arbitrem. My w zasadzie odrzucamy zasadę inkwizycyjności).

• Zasada inkwizycyjności - jest przeciwstawna do zasady skargowości; według niej to sąd oskarżał w postępowaniu karnym. Jeden sędzia pełnił rolę oskarżyciela. Sąd od początku był zaangażowany w spór. Dzisiaj zdarzają się postępowania, które mają charakter inkwizycyjny (sprawy nieletnich - sąd rodzinny jest oskarżycielem i arbitrem). Sąd rodzinny spełnia tutaj rolę opiekuńczo - wychowawczą. Istnieje problem, czy sąd powinien być bardziej inkwizycyjny (bardziej aktywny) czy sporny (bardziej bierny) w dochodzeniu do prawdy obiektywnej. Wszelkie wpływy inkwizycyjności sądu zmieniają się i proces opiera się wyłącznie na zasadzie skargowości. Zasada skargowości jest wyraźnie sformułowana w przepisach KPK, KPC. W KPC sąd nie może występować w sprawach objętych żądaniem powoda. Sąd nie może wyrokować w sprawach objętych żądaniem powoda (ale są od niej odstępstwa - np. sprawy alimentacyjne) lub ponad żądanie powoda.

• Zasada bezpośredniości - (wiążą się z nią 2 aspekty. Oznacza, że wyrok sądowy powinien zapaść w oparciu o materiał dowodowy, z którym sąd zapoznał się sam bezpośrednio na rozprawie oraz, że sąd powinien oprzeć swe orzeczenie na dowodach pierwotnych a nie wtórnych. Obie te zasady łączą się ściśle ze sobą. Dowody pierwotne to np. dokumenty, które są dowodem rzeczowym w sprawie, narzędzie przestępstwa. Dowody wtórne to np. kserokopie).

• Zasada swobodnej oceny dowodów - (ocena wiarygodności dowodu pozostawiona jest doświadczeniu życiowemu, logice i sumieniu sędziego. Ta zasada jest wyrażona wprost w ustawie i pośrednio w innych aktach. Zasada ta jest wyrazem zaufania do sędziego, jego wiedzy, rzetelności, doświadczenia. Jest stosowana dość powszechnie w świecie. Przyjmuje się wyjątkowo, że niektóre dowody są silniejsze; kiedyś była zasada legalna - dowody były rozróżniane, sędzia nie musiał oceniać dowodu, ograniczało to jego swobodę).

• Zasada jawności postępowania - jest to tak fundamentalna zasada, że została wymieniona w art. 45 2. rozdziału konstytucji. Jest w sposób bezpośredni przestrzegana. Jest wprost wyrażona w przepisach KPK i KPC. Ta zasada rozbija się na 2 zasady:

1. Zasada jawności zewnętrznej / publiczności - oznacza, że rozprawa sądowa jest dostępna dla każdego, kto chce się jej przysłuchiwać (każdy ma wstęp na rozprawę, jeśli jest pełnoletni i nieuzbrojony). Są od tej zasady pewne odstępstwa, np. jeśli sprawy naruszają obyczaje społeczne, ujawniają okoliczności ważne ze względu na państwo, jeśli jest ważny interes prywatny. Z jawnością zewnętrzną łączy się problem dopuszczalności krytyki orzeczeń sądowych - za względów społecznych tej krytyki nie można wykluczyć. Krytyka orzeczenia sądowego, przez np. media, wywiera ogromną presję na sąd. W ustawie o prawie prasowym ustawodawca wybrał wyjście pośrednie - dopóki orzeczenie w 1. instancji nie zapadnie, nie można wyroku krytykować i nic o nim mówić. Z jawnością zewnętrzną łączy się też problem dopuszczalności sprawozdań z przebiegu procesu - z jednej strony utrwalenie dźwięku i obrazu poszerza widownię sprawy, a z drugiej strony nie licuje z powagą sądu. Media zniekształcają sam proces. Art. 357 KPK mówi o tym, że sąd może zezwolić przedstawicielom prasy, radia i telewizji na utrwalenie obrazu i dźwięku na sali sądowej. A tylko wtedy, gdy przesądza o tym interes społeczny (czy wynikają z tego jakieś przestrogi, uspokojenie nastrojów społecznych); dokonywanie utrwalenia dźwięku i obrazu nie może utrudniać lub uniemożliwiać procesu, ważny interes uczestnika postępowania się temu nie sprzeciwia.

2. Zasada jawności wewnętrznej - polega na tym, że strona ma prawo zapoznać się z całym materiałem dowodowym zebranym w sprawie, tzn. żadna część tego materiału dowodowego nie może być przed nimi zamknięta. Wszyscy uczestnicy procesu mają tez prawo robienia np. odpisów z akt ze sprawy.

• Zasada kolegialności orzekania / zespołowości - według naszego prawa zespołowość orzekania jest regułą, choć są pewne wyjątki. Jest tak, ponieważ kolegialność ma zalety - zmniejsza możliwość pomyłki w sprawie, utrudnia wywieranie nacisków na sędziego, zmniejsza możliwość orzekania pod wpływem kompleksów, uprzedzeń, emocji i nastawień. Odstępstwa od tej zasady mają swoje uzasadnienie w tym, że ta zasada jest bardzo kosztowna i tym, że zespołowość powoduje pewną ociężałość, spowolnienie działania. Gdy chodzi o postępowanie karne to ustawodawca stara się nie wprowadzać odstępstw od tej zasady zespołowości (np. sędzia występuje w składzie 1-osobowym). Jako typowy skład kolegialny występuje sąd w składzie:

• Skład 3-osobowy (1 sędzia zawodowy)

• Skład ławniczy

• Skład 5-osobowy (np. 2 sędziów i 3 ławników)

• Skład 7-osobowy.

• Zasada tajności narady sędziowskiej - polega na tym, że w czasie debaty nad wyrokiem w sali narad mogą znajdować się tylko członkowie składu orzekającego. Może też być protokolant (z narady, głosowania nie sporządza się protokołu), który może być tam z 2 powodów: często jest aplikantem, często spisuje się od razu treść orzeczenia i uzasadnienia (dyktowanie protokolantowi) ale nie musi być go w pokoju narad. Nikt nie ma prawa, poza salą narad, wynosić wiadomości z narad. Każdy członek składu orzekającego podpisuje wyrok (bezwzględna postawa odwoławcza). Protokół ze sprawy podpisuje tylko przewodniczący i protokolant. Votum separatum - ujawnienie, że się zostało przegłosowanym. Nie ma znaczenia dla wyroku.

Niezawisłość sędziowska:

Jest zagwarantowana sędziom w różnych przepisach ustrojowych, np. w art.178 konstytucji, w ustawach. Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom (i konstytucji). Sądy są niezależne, co jest elementem trójpodziału władz.

1. Zakres podmiotowy niezawisłości sędziowskiej

• Pytanie, kogo ona dotyczy, kim są sędziowie

• Obejmuje sędziów i ławników

• Obejmuje też asesorów sądowych (nie są oni sędziami, są jakby stażystami. Asesor sądowy może być wyposażony w tzw. votum - prawo do orzekania (może pomóc sądowi w rozpatrywaniu spraw).

1. Zakres przedmiotowy niezawisłości sędziowskiej (ogólne):

Niezawisłością objęta jest działalność sędziów w sferze orzekania, ale nie jest nią objęta działalność sędziów w sferze działań administracyjnych. Problemem jest jednak to, że obie te sfery łączą się ściśle ze sobą. Polecenia w sferze administracji muszą być wykonane. Ale są takie zlecenia w sferze administracji, które bezpośrednio dotykają działań sądowych. Sędzia ma furtkę wyjścia, która mówi, że jeśli sędzia ma wątpliwości, co do charakteru zlecenia, to może zażądać by dostarczono mu to zlecenie na piśmie.

Sędziowie podlegają ustawom, konstytucji, aktom prawnym o randze ustawy (akty formalne, np. rozporządzenia, dekrety z mocą ustawy), umowom międzynarodowym, aktom prawnym niższego rzędu niż ustawa w pewnych warunkach (gdy ten akt był należycie opublikowany w dzienniku promulgacyjnym, ten akt prawny musi być wydany na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego, akt prawny rangi podustawowej nie może być sprzeczny z przepisami aktów wyższego rzędu).

Sędzia ma w procesie orzekania obowiązek rozstrzygania wątpliwości, które napotkał w czasie orzekania. Od strony negatywnej oznacza to, że na sędziego nie wolno wywierać jakiejkolwiek presji. Od strony pozytywnej niezawisłości sędzia powinien sam rozstrzygać wątpliwości dotyczące sprawy, tzn., że do niego należy ostateczna decyzja (może korzystać z podręczników, literatury, rad innych sędziów, co do wątpliwości interpretacji) są to wątpliwości, co do wartości i rzetelności przedstawianych dowodów - są one nieuniknione. Są 2 wyjścia - albo sędzia sam musi rozpatrzyć te dowody lub przyjąć, że nie zostały one udowodnione. Tutaj istnieje pewien luz dowodowy, tzn., że można przyjąć, iż dowody są uzasadnione albo nie.

Sędzia sam musi rozstrzygnąć wątpliwości, co do rozumienia przepisu prawnego. Pojawiają się, bo może być różna interpretacja przepisów. Luz interpretacyjny istnieje zwłaszcza tam, gdzie przepis jest mało precyzyjny. Luz jest wtedy, gdy jest kilka uzasadnionych interpretacji. Luz walidacyjny polega na tym, że sędzia musi ustalić czy dana norma obowiązuje (już czy jeszcze), czy też nie.

Wątpliwości dotyczące rozumienia i trafności zastosowania danych pojęć - ustawodawca daje sędziemu prawo do swobodnej i samodzielnej oceny czynu, sędzia ocenia - np. należyta staranność, niska szkodliwość społeczna). Wątpliwości, co do wyboru konsekwencji - sędzia wybiera konsekwencję, jest tu pewna swoboda sędziowska, co do wybierania kary, co do wyboru sankcji, konsekwencji prawnych (wybiera karę, którą uzna za stosowną).

Nie zawsze takie modele stosowania prawa przyjmowano w naszym sądownictwie.

• Teoria związanej decyzji sądowej / sędziowskiej - ta teoria wiąże się ściśle z poglądami Monteskiusza o trójpodziale władzy. Monteskiusz twierdził, że sędziowie są tylko ustami wypowiadającymi brzmienie praw, mają odczytywać przepisy prawne dotyczące danej sprawy, która stanęła przed sądem. Ta koncepcja jest nierealna, ale ma tę zaletę, że jest bardzo czysta. Zakłada, że system prawny jest zupełny, że na każdy konflikt prawny są przewidziane rozwiązania. Zakłada, że system prawa jest niesprzeczny. Nie ma takiego systemu, gdzie prawo jest zupełnie niesprzeczne i zupełne, bo prawo pełne jest luk. Teoria związanej decyzji sądowej jest nie do przeprowadzenia.

• Teoria swobodnej decyzji sądowej - powstała na przełomie XIX wieku i jest przeciwna do teorii związanej decyzji sądowej a jej elementy są krytyką poprzedniej teorii. Odłam umiarkowany tej teorii mówił, że jest dualizm prawa, istnieje prawo ustawowe (pisane) i prawo sędziowskie. Prawo pisane jest stabilne, obowiązuje przez jakiś czas. Prawo sędziowskie jest to prawo stosowane przez sędziów, jest dynamiczne, dostosowuje się do danej sytuacji. Czyste stosowanie prawa nie jest możliwe a jeśli nawet to opóźniałoby rozwój prawa. Taka interpretacja dopuszcza interpretację contra legem. W takiej sytuacji rola sędziego jest twórcza. Odłam skrajny mówił, że prawo pisane obowiązuje sędziego a obywatela dotyczy tylko prawo sędziowskie, które jest prawem stanowionym.

• Teoria praworządnej krytyki sądowej - jest umiarkowana; mówi, że teoria związanej decyzji sądowej jest nierealna, a teoria swobodnej teorii decyzji jest niebezpieczna. Sędziowie powinni orzekać praworządnie, w oparciu o prawo obowiązujące, które interpretują. Jest koncepcja mówiąca, że każde stosowanie praw jest interpretacją (może być prosta lub zawiła). Do zastosowania przepisów prawa zawsze jest potrzebna interpretacja operatywna (niesamoistna), potrzebny jest do niej organ stosujący prawo, gdyż sięga po normy prawne, stosuje własną interpretację. Wykładnia samoistna - jeśli jest sprawowana przez organ stosujący prawo dla innego organu, to może być tak, że taka interpretacja może być wiążąca dla sądu rozpatrującego daną sprawę.

Ograniczenia niezawisłości sędziowskiej:

Niezawisłość nie oznacza dowolności, tzn., że sędziowie są skrępowani w procesie orzekania pewnymi ograniczeniami:

• Orzeczenia sądowe muszą być kontrolowane, muszą podlegać weryfikacji

• Zupełna dowolność orzekania oznaczałaby brak stabilności prawa, nieprzewidywalność wyroku, niesprawiedliwość orzecznictwa.

• Sędziowie są skrępowani, związani:

• Ogólnie przyjętymi zasadami wykładni prawa (to ogólnie przyjęte reguły, zasady interpretacji przepisów)

• Regułami logicznego myślenia (sędzia musi np. logicznie uzasadnić wyrok)

• Wyrokami innych sądów (w sprawach karnych z orzeczeń cywilnych mają charakter konstytutywny)

• Interpretacja preatywna - najpierw trzeba przepis zrozumieć a później zastosować. Sąd zawsze dokonuje samodzielnej interpretacji przepisów.

Wykładnia wiążąca

Wykładnia autentyczna: wykładnia dokonywana przez twórcę aktu prawnego, ustawodawcę. Niekiedy ustawodawca wyjaśnia jak należy interpretować przepis czy pojęcia zawarte w akcie prawnym. Sąd jest skrępowany taką definicją. Wykładnia autentyczna ma powszechną moc wiążącą.

Wykładnia legalna: wykładnia dokonywana przez podmiot upoważniony przez ustawodawcę. Upoważnienie ogólne - wszystkie przepisy reguluje organ; upoważnienie szczególne - wszystkie sprawy związane z daną ustawą rozstrzyga organ.

Wiążąca wykładnia sądowa

Sądy są niekiedy upoważnione do samoistnej wykładni przepisów dla innego sądu; Wykładnia wiążąca spotykana jest w motywach wyroku sądu odwoławczego przekazującego sprawę sądowi niższej instancji do stosownego rozpatrzenia (wyrok kasatoryjny). Przyjmuje się powszechnie, że sąd wyższej instancji narzuca sądowi niższej instancji interpretację, która jest dla niego wiążąca.

Pytania prawne zadawać może Sądowi Najwyższemu sąd odwoławczy.

• Pytania prawne konkretne - to pytania zadawane przez sądy odwoławcze Sądowi Najwyższemu w związku z konkretną, rozpatrywaną sprawą. Na pytania, Sąd Najwyższy udziela odpowiedzi najczęściej w składzie 3-osobowym, wydając uchwałę, która ma moc wiążącą dla sądu, który zadał pytanie (znaczenie formalne). Może się zdarzyć, że na konkretne pytanie prawne SN może odpowiedzieć w składzie 7-osobowym.

• Pytania prawne abstrakcyjne - te pytania Sądowi Najwyższemu zadają uprawnione do tego podmioty (legitymowane podmioty do zadawania pytań prawnych - minister sprawiedliwości, prokurator generalny, 1. prezes SN, prezes SN, Rzecznik Praw Obywatelskich, minister pracy i polityki społecznej, prezes NSA, prezes Urzędu Patentowego).

Odpowiedź Sądu Najwyższego zapada w składzie 7 sędziów SN albo w 3 większych składach: w składzie Izby, 2 izby połączone (np. Izba karna łączy się z Izbą wojskową) i pełny skład SN (4 izby). W zależności od tego, kto udziela odpowiedzi mamy różną moc wiążącą:

• Zasada prawna SN - ma moc wiążącą dla wszystkich składów sądzących SN. Inne sądy w Polsce nie są związane zasadami prawnymi SN.

• Uchwała składy 7 sędziów SN formalnie nikogo nie wiąże, jest tylko opinią prawną (publikowana jest). Aby uchwała 7 sędziów stała się zasadą prawną musi być poparta uchwałą innych 7 sędziów.

• Gdy skład 3-osobowy zwraca się do składu 7-osobowego SN - uchwała SN będąca odpowiedzią na pytanie prawne i stająca się zasadą prawną po 2. wojnie światowej nie była najwyższą formą. Były jeszcze wytyczne SN (teraz ich nie ma). Od 1990 roku wytyczne SN miały moc wiążącą dla wszystkich sądów w Polsce. Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej były podejmowane w największych składach SN. Te wytyczne w sposób kompleksowy dotyczyły interpretacji przepisów (o nie mogli wystąpić minister sprawiedliwości, prokurator generalny, 1. prezes SN). Wytyczne po 1990 roku straciły moc prawną.

Gwarancje niezawisłości sądowej:

Te gwarancje mają spełniać dwa zadania:

• Mają zabezpieczyć sędziego przed represją w związku z wydawanymi przez niego orzeczeniami. Sędzia nie może się spotkać z jakąkolwiek formą represji, dolegliwości.

• Zapobieżenie sytuacjom, w których sędzia narażony byłby na pokusę stronniczego orzecznictwa.

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej dzielimy na:

• Gwarancje faktyczne - to prawne okoliczności faktyczne, które występują bądź nie. Wiążą się one z materialną niezależnością sędziów, tzn., żeby sędzia nie był narażony na pokusy materialne, powinien dobrze zarabiać i pracować w jednym miejscu (tylko w sądzie); sędzia musi skoncentrować się na swojej pracy. Istnieje zespół określonych właściwości psychicznych, które musi mieć sędzia, tworząc obraz sędziego idealnego, np. sędzia powinien być opanowany, sędzia ma mieć odwagę w podejmowaniu decyzji, świadomość odpowiedzialności moralnej za wyrok, skrupulatność w urzędowaniu.

• Gwarancje ustawowe o charakterze ustrojowym:

• Prowadzenie ustawowo określonych gwarancji sędziowania

• Stałość zawodu sędziowskiego / nieusuwalność sędziów

• Nieprzenaszalność sędziów

• Incompatibilitas (niepołączalność zawodu sędziowskiego)

• Immunitet sędziowski

• Zakaz karania sędziego za przewinienie służbowe w drodze innej niż dyscyplinarna

• Apolityczność sędziów

• Równość wynagrodzeń sędziowskich

Kwalifikacje sędziowskie (decydujące o niezawisłości):

Wymagania są różne dla sędziów sądu rejonowego, okręgowego, SN.

• Kwalifikacje etyczne

• Kwalifikacje zawodowe

• Kandydat na sędziego musi ukończyć wyższe studia prawnicze i otrzymać tytuł magistra lub odpowiednie studia zagraniczne

• Musi złożyć egzamin sędziowski lub prokuratorski

• Musi przepracować w charakterze asesora radcowskiego lub sądowego co najmniej 3 lata albo w charakterze referentaża sądowego, przez co najmniej 5 lat (zajmuje się ochroną prawną w innym wymiarze niż wymiar sprawiedliwości, np. prowadzenie ksiąg wieczystych)

• Musi ukończyć 29 rok życia

• Kwalifikacje polityczne - teraz zostały usunięte (były w PRL); musiano dawać rękojmię wykonywania zawodu sędziego w PRL.

• Kwalifikacje zdrowotne (obecnie wpisane do ustawy) - czy jest sędzia zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązku sędziego

• Kwalifikacje etyczne

• Sędzia musi posiadać obywatelstwo polskie i korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich

• Kandydat jest nieskazitelnego charakteru

Wymogi dla sędziów sądu okręgowego - powinien jeszcze dodatkowo mieć 4-letni staż sędziowski lub prokuratorski.

Wymogi dla sędziów sądu apelacyjnego - wymagany jest 6-letni staż, w tym, co najmniej 3 lata w sądzie okręgowym lub prokuraturze.

Wymogi dla sędziów sądu szczególnego -

• W NSA wymaga się 10-letniego stażu zawodowego

• Ukończenie 35 roku życia (40 lat w nowej ustawie od 2004 roku).

• Sądy wojskowe - musi być oficerem zawodowym

Wymogi dla sędziów Sądu Najwyższego - wymagany jest 10-letni staż sędziowski, prokuratorski, adwokacki.

Gwarancje ustawowe o charakterze ustrojowym:

1. Gwarancja nieusuwalności sędziów (stałości zawodu sędziowskiego)

Wyrażona jest w 180 art. Konstytucji; sędziowie są nieusuwalni w okresie kadencji (im dłuższa tym lepiej); sędziowie mogą być odwołani ze stanowiska np. w wypadku popełnienia przestępstwa, choroby psychicznej; istotna jest lokalizacja kompetencji odwołania sędziego (gdy zrobi to władza wykonawcza lub sąd). Sędziowie są powoływani do wszystkich sądów aż do emerytury (przejścia w stan spoczynku). Sędzia przechodzi w stan spoczynku (nie sądzi aktywnie) w 65. roku życia, ale na wniosek sędziego Krajowa Rada Sądownictwa, po zasięgnięciu opinii kolegium danego sądu może sądzić jeszcze przez 5 lat (do 70. roku życia).

Sędzia może być odwołany ze stanowiska sędziego.

• Utrata stanowiska sędziego ex lege (z mocy samego prawa):

• W wypadku prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o złożeniu urzędu sędziego (wydalenie ze służby).

• Prawomocne orzeczenie sądu karnego skazującego sędziego na pozbawienie praw publicznych (pozbawienie praw publicznych - środek karny za najcięższe przewinienia) na czas nie krótszy niż na okres 3 lat.

• Sędzia zostaje skazany prawomocnym wyrokiem sądu karnego na zakaz sprawowania stanowiska sędziego.

• Rozwiązanie stosunku służbowego z mocy prawa, gdy:

• Sędzia zrzekł się stanowiska (bez podania powodu)

• Stosunek służbowy wygasa z chwilą utraty przez sędziego obywatelstwa polskiego

• Gdy sędzia przechodzi w stan spoczynku

• Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku przez Krajową Radę Sądownictwa, gdy nie pełnił służby przez okres 1 roku (w wyniku choroby lub urlopu płatnego w celu leczenia)

• Kiedy w razie zmiany ustroju sądownictwa sędzia nie został przeniesiony do innego sądu.

• Jeżeli sędzia został uznany przez lekarza orzecznika ZUS za trwale niezdolnego do sprawowania zawodu sędziego z powodu choroby lub utraty sił (można się od tej decyzji odwołać np. do sądu ZUS)

• Jeżeli sędzia bez uzasadnionej przyczyny nie poddał się badaniu przez lekarza orzecznika ZUS (żądanie badania ma prawo zgłosić kolegium danego sądu lub minister sprawiedliwości).

2. Nieprzenaszalność sędziego (powołanie sędziego na inne stanowisko lub przeniesienie na inne miejsce służbowe dokonane musi być za zgodą sędziego).

Kiedy można przenieść sędziego bez jego zgody:

• Gdy nastąpiła zmiana ustroju sądownictwa i zniesienie jego stanowiska, całego sądu czy wydziału zamiejscowego

• Gdy sędzia zawarł związek małżeński z sędzią tego samego sądu i powstał stosunek powinowactwa

• Gdy przeniesienie nastąpiło w wyniku kary dyscyplinarnej

• Wzgląd na powagę stanowiska sędziowskiego (np. gdy członek rodziny sędziego popełnił przestępstwo, wykroczenie).

Ta kompetencja należy do sądu dyscyplinarnego na wniosek kolegium danego sądu.

Zakaz subdelegacji - może być sędzia delegowany na inne stanowisko za zgodą. Bez zgody sędziego może on być delegowany na 3 miesiące (przez ministra sprawiedliwości) ale w odstępie 2 lat (delegacja ministerialna). Delegacja prezesa - prezes może sędziego delegować z jednego sądu do drugiego tylko na 1 miesiąc (z okręgowego do apelacyjnego).

3. Incompatibilitas (niepołączalność zawodu sędziego z innymi).

Sędzia może pracować tylko w swoim zawodzie, w sądzie. Zasada ta ma zapobiec uzależnieniu sędziego wobec innego pracodawcy oraz ma skłonić sędziego do wyłącznego oddania się pracy sędziowskiej. Są dwie sytuacje:

• Gdy sędzia chciałby podjąć dodatkowe zatrudnienie (zasada incompatibilitas jest tutaj bezwzględna, sędzia nie może podjąć dodatkowego zatrudnienia (z wyjątkiem zatrudnienia na wyższej uczelni w charakterze naukowym, dyplomatyczno - naukowym, jeśli nie przeszkadza mu to w pełnieniu obowiązku sędziego)

• Gdy sędzia chciałby tymczasowo podjąć inne zajęcie (uboczne zajęcie) - zasada ta ma charakter względny; sędzia może podjąć zajęcie, gdy uzna, że nie będzie przeszkadzało mu w pełnieniu obowiązku sędziego; nie będzie uchybiało godności urzędu; nie może zachwiać zaufania, co do bezstronności sędziego.

Prezes właściwego sądu może wyrazić sprzeciw wobec zatrudnienia lub ubocznego zajęcia sędziego. Sędzia może jeszcze zwrócić się do kolegium danego urzędu, którego decyzja jest ostateczna.

4. Immunitet sędziowski

Polega na tym, że ściganie sędziego za popełnienie przestępstwa jest możliwe po uzyskaniu zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego.

Sędzia za wykroczenie odpowiada tylko dyscyplinarnie (immunitet dotyczący wykroczeń).

Immunitet dotyczący przestępstw jeżeli sędzia popełni przestępstwo, to może być wyjątkowo zatrzymany. Sędziego można zatrzymać wyjątkowo bez zgody sądu dyscyplinarnego, jeśli zatrzyma się go na gorącym uczynku. Trzeba zaraz po tym wystąpić o zgodę do sądu dyscyplinarnego.

Immunitet - to pewien szczególny przywilej przysługujący pewnym kategoriom osób w celu pełnej możliwości wykonania ich zadań. Wszystkie immunitety można podzielić na grupy:

1. Immunitet materialny (kiedy wyłącza karalność czynów przez pewne osoby, np. immunitet adwokacki - odpowiada dyscyplinarnie za nadużycie wolności słowa - zniesławienie, obraza, pomówienie).

Immunitet formalny (niedopuszczalność ścigania czynów popełnionych przez pewne osoby - wyposażone w immunitet.

2. Immunitet trwały (wyłącza odpowiedzialność karną czy dopuszczalność ścigania na zawsze - nigdy osoba ta nie będzie odpowiadała za czyn, nawet, gdy skończy pełnić funkcję objętą immunitetem).

Immunitet nietrwały (chroni tylko na czas pełnienia danej funkcji).

3. Immunitet bezwzględny (nie może być przez nikogo uchylony).

Immunitet względny (może być uchylony przez odpowiednią władzę).

4. Immunitet całkowity (zupełny) - wyłączenie odpowiedzialności czy dopuszczalności ścigania za wszelkie przestępstwa.

Immunitet ograniczony (częściowy) - wyłącza odpowiedzialność lub dopuszczalność ścigania tylko za niektóre czyny.

Immunitet sędziowski dotyczący przestępstw jest formalny, względny, nietrwały i zupełny. Immunitet adwokacki jest materialny, trwały, bezwzględny i częściowy.

W przypadku Immunitetu sędziowski, aż do zezwolenia sądu dyscyplinarnego, sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności (można tylko zabezpieczyć ślady, zrobić czynności niezbędne). Niezwłocznie zawiadamia się prezesa sądu apelacyjnego (gdy sędzia zostanie zatrzymany na gorącym uczynku).

Jeżeli organ ścigania nie dostanie zezwolenia na ściganie sędziego to może odwołać się do sądu dyscyplinarnego 2. instancji. Sąd nie wypowiada się czy zostało popełnione przestępstwo. Sąd rozpatruje tylko czy są wystarczające dowody na to, aby wszcząć postępowanie przeciwko sędziemu. Sędzia będzie później odpowiadać dyscyplinarnie.

5. Zakaz karania sędziego za przewinienia służbowe w drodze innej niż dyscyplinarna.

Ten zakaz oznacza, że niedopuszczalne jest nakładanie na sędziego kar służbowych w jakiejkolwiek formie przez organy administracji. Prezes sądu nie może sędziego karać np. naganą z wpisaniem do akt. Prezes może poprosić sędziego o wyjaśnienia a później skierować sprawę na drogę dyscyplinarną, żądać od rzecznika dyscyplinarnego wszczęcia sprawy przeciwko sędziemu. Przewinienie dyscyplinarne (art. 107 - naruszenie prawa, złe stosowanie przepisów). Kary dyscyplinarne: upomnienie, nagana, usunięcie z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne miejsce służbowe, złożenie sędziego z urzędu.

Sądy dyscyplinarne są 2-instancyjne. Dla sądów powszechnych 1. instancja - sąd apelacyjny; 2. instancja - Sąd Najwyższy.

Sędziowie sądu dyscyplinarnego są powoływani w drodze głosowania - skład 3-osobowy. Rolę oskarżyciela przed sądem pełni rzecznik dyscyplinarny. Nie każdy może żądać wszczęcia postępowania przeciwko sędziemu. Uprawnienia do tego mają osoby:

• Minister sprawiedliwości

• 1. prezes Sądu Najwyższego

• prezesi sądu apelacyjnego lub okręgowego

• kolegium sądu apelacyjnego lub okręgowego

• Krajowa Rada Sądownictwa

• Rzecznik z własnej inicjatywy

1. Apolityczność sędziów

Sędzia ma być apolityczny, nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego, działać w organizacji, która przeszkadza mu w pracy sędziowskiej. Sędziemu ubiegającemu się o stanowisko posła lub senatora daje się urlop bezpłatny na czas trwania kampanii wyborczej, a jeśli zostanie wybrany to udziela mu się urlopu na czas trwania kadencji. Jeśli sędzia zostanie wybrany na urząd państwowy (np. minister), to musi zrzec się stanowiska.

2. Równość wynagrodzeń sędziowskich

Wynagrodzenie zasadnicze sędziów jest w różnych sądach tego samego szczebla równe. Do wynagrodzenia dochodzą dodatki z tytułu sprawowania funkcji, stażu - to różnicuje wynagrodzenia sędziów.

Obsadzanie stanowisk sędziowskich:

Systemy obsady stanowisk sędziowskich:

• Systemy oparte na elekcji - wybór sędziów przez ludność w wyborach (bezpośrednio) lub przez kolegia wyborcze (pośrednio).

• System oparty na nominacji - nominacja nieograniczona (gdy władza ma nieograniczoną władzę, władza nie jest ograniczona żadnymi barierami w obsadzie stanowisk); nominacja ograniczona (władza ma ograniczone wpływy co do organu; może być ona ograniczona cenzusem kwalifikacyjnym - wobec sędziego stawia się wymagania, wynik egzaminu, wynik konkursu, przez rekomendację kolegiów wyborczych lub gremiów sędziowskich).

• System oparty na kooptacji - wybór sędziów następuje poprzez samych sędziów. Sędziowie danego sądu wybierają na wakat sędziego wybranego spośród kandydatów. Zaletą jest to, że wybierają osoby, które znają i wiedzą, kto jest dobry, odpowiedni.

• System oparty na elekcji - nie był w Polsce wprowadzony, ale w okresie PRL był bardzo popularny; jest zły, bo sąd stałby się organem politycznym, a nie jest taką instytucją. Taki wybór byłby zbyt długi. Takie wybory prowadzą do absencji i obojętności wyborców. Taki rodzaj wyborów bezpośrednich byłby ponadto bardzo drogi.

Najczęściej mamy do czynienia z nominacją organiczną, kooptacją i kombinacjami systemów obsady.

W systemie przedwojennym sędziów mianował prezydent na wniosek ministra sprawiedliwości i w porozumieniu z premierem sędziów sądów grodzkich - cenzus nominacyjny. Po wojnie sędziów powoływała Rada Państwa (nominacje). Po zmianie ustroju w 1989 roku powołano zwłaszcza w tym celi Krajową Radę Sądownictwa. Prezydent powoływał sędziów spośród kandydatów KRS. Dzisiaj obowiązuje ustawa o KRS z 27.08.2001.

W skład Krajowej Rady Sądownictwa wchodzi: (jest to organ o składzie 25 osób)

• Sędziowie składają się z 2 grup sędziowie KRS z tytułu sprawowania funkcji (1. prezes SN, prezes NSA); bez kadencji); sędziowie KRS z tytułu wyboru 15 sędziów na kadencję 4-letnią.

• Przedstawiciele władzy ustawodawczej (4 posłów wybieranych przez Sejm na okres kadencji Sejmu; senatorzy

• Przedstawiciele władzy wykonawczej - osoba wskazana przez prezydenta RP; minister sprawiedliwości.

KRS zbiera się co najmniej raz na 2 miesiące o podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów.

Prezydium KRS:

• Przewodniczący

• 2 wiceprzewodniczących

• 3 członków

Wszyscy są wybierani przez KRS.

Zadania KRS (ustawa 27.07.2001 r.):

• rozpatruje i ocenia kandydatury na stanowiska sędziowskie

• przedstawia wnioski o powołanie sędziów prezydentowi RP (wszystkich sędziów, do wszystkich sądów)

• rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziów w stan spoczynku

• formułuje wnioski do TK o sprawdzenie aktów normatywnych

• wybiera rzecznika dyscyplinarnego dla sądów powszechnych

• wyraża opinię w sprawach powołania czy odwołania prezesa KRS

• uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i czuwa nad jej przestrzeganiem.

Powoływanie sędziów na urzędy:

Kandydatury na stanowiska sędziowskie zgłaszają sami kandydaci do odpowiednich prezesów sądów. Osoba, która ma odpowiednie kompetencje może zgłosić kandydata w ciągu 1 miesiąca od opublikowania listy samych etatów w Monitorze Wiadomości> Prezes właściwego sądu kieruje kandydaturę do kolegium sądu, a kolegium do zgromadzenia ogólnego sądu (wypowiada się czy kandydat nadaje się czy nie, opiniuje i przesyła do prezydenta ministra sprawiedliwości). Prezydent powołuje kandydatów przedstawionych przez KRS.

Udział czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości:

• Sądy przysięgłych - to forma udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości. Przedstawiciele społeczeństwa wnoszą do składu orzekającego elementy opinii społecznej. Sędziowie przysięgli czy ławnicy wynoszą informacje z sali sędziowskiej.

Sądy typu angielskiego:

Powstały w wyniku długotrwałej ewolucji. Do 1933 roku zaczęto upraszczać system sądów przysięgłych (do 1939 roku system był najdoskonalszy). Sądy przysięgłych funkcjonują w najcięższych sprawach karnych. Funkcjonowały 2 ławy: wielka (duża) ława - 23 członków - decyzję większością głosów; mała ława - 12 członków - jednomyślność wymagana.

• Wielka ława - sprawowała wstępną kontrolę materiału, decydowała o dopuszczalności oskarżenia. Jeśli werdykt był pozytywny, to sędzia zawodowy mógł wnieść do sądu oskarżenie. W sądzie mamy małą ławę i sędziego (2 zespoły sędziowskie).

• Mała ława - jest na rozprawie; 12 sędziów obywatelskich a za stołem sądu był sędzia zawodowy (prowadził posiedzenie i zwracał się z pytaniami do małej ławy czy oskarżony jest winny czy nie). Sędzia udzielał małej ławie pouczenia przed pójściem jej do sali narad (mówił, co będzie, jaka kara, gdy uznaje za winnego, a co jak będzie niewinny). Mała ława podejmowała werdykt czy jest winny (sędzia ustalał kwalifikację kary i karę) czy niewinny (sędzia umarzał postępowanie).

Sąd typu angielskiego bardzo upowszechnił się w świecie. Istnieje wiele odmian tego systemu.

System francuski:

Wprowadzono go w 1791 roku we Francji. Ten system również oddziaływał na cały świat (kolonie, wzór prawniczy). Ten system właściwie przestał istnieć w 1945 roku, bo przeprowadzono daleko idącą reformę sądownictwa. Założeniem tego systemu było, że sądy przysięgłe są powoływane tylko w sprawach poważnych (zbrodnie). Zbrodnie sądzono w ten sposób, że istniała ława (12 osób), spełniała podobną rolę jak w systemie angielskim (przysłuchiwała się rozprawie prowadzonej przez 3 sędziów zawodowych - tzw. trybunał). Główne różnice pomiędzy systemem angielskim a francuskim:

• Mała ława we francuskim odpowiadała na szereg pytań przedstawionych jej przez trybunał po zakończeniu rozprawy (pytania zmierzały do rekonstrukcji stanu faktycznego). O winie decydował trybunał (kara, winien czy nie winien, kwalifikacja prawna czynu).

• Decyzje ławy zapadały większością głosów a w angielskim jednomyślnie.

W XX wieku system sądów przysięgłych zaczął zanikać. W Polsce też istniały sądy przysięgłych (po wyzwoleniu do 1931 roku w zaborze austriackim istniał sąd przysięgłych na szczeblu sądów okręgowych. Był wzorowany na systemie francuskim. Werdykt ławy dotyczył winy, zapadał na obradach rady. Sędzia trybunału udzielał ławie wyjaśnień. Sądy zlikwidowano, bo stwierdzono, że w orzekaniu były one zbyt emocjonalne, a za mało racjonalne). W 1944 roku rząd polski uchylił ustawę o zniesieniu sądów przysięgłych, ale nie zostały one przywrócone (nie wydano decyzji, aktów). W latach 1948 - 50 zrezygnowano z sądów przysięgłych i powołano sądy ławnicze.

• Sądy ławnicze - pojawiły się w Niemczech w XIX wieku. Polegają one na formalnym uprawnieniu sędziów zawodowych i ławników (każdy ma 1 głos). Jest jeden zespół orzekający: jeden sędzia zawodowy i 2 ławników. Decyzje podejmowane są większością głosów, wspólnie orzekają we wszystkich sprawach.

Zalety systemu ławniczego:

• Ławnicy reprezentują opinię publiczną i społeczne poczucie sprawiedliwości.

• Ławnicy w swoim środowisku wyjaśniają politykę orzekania.

• Ławnicy wnoszą do orzekania własną wiedzę, doświadczenie.

• Obecność ławników skłania wszystkich do większej staranności w wykonywaniu zadań, przestrzegania zasad.

• Obecność ławników podnosi niezależność sądów.

W Polsce funkcjonują sądy ławnicze w sądach 1. instancji w sprawach karnych i cywilnych (sądy rejonowe i okręgowe).

• Sprawy karne - są sądzone z obecnością ławników. Są wyjątki, że sąd złożony jest z 1 osoby, z reguły występuje skład 3-osobowy (1 sędzia i 2 ławników), albo 5-osobowy (2 sędziów i 3 ławników). Możliwe jest zastąpienie składu 3-osobowego składem zawodowym (szczególna zawiłość).

• Sprawy cywilne - ławnicy występują rzadziej (w sprawach ubezpieczeń społecznych, prawa pracy i sprawach rodzinnych). Normalnie występuje skład 1-osobowy (1 sędzia zawodowy) lub 3 sędziów zawodowych (gdy sprawa jest szczególnie zawiła lub ma precedensowy charakter).

Wybór ławników:

Kandydat nie musi spełniać wysokich kwalifikacji (nieskazitelny charakter, obywatelstwo polskie, prawa polityczne, kwalifikacje etyczne). Osoba powinna być w wieku powyżej 30 lat, zatrudniona lub zamieszkująca w miejscu powołania go, co najmniej od roku. Wybór jest dokonywany wieloetapowo:

• Trzeba ustalić listę osób, czy miejsc

• Kolegium sądu ustala ilu ławników jest potrzebnych do sądu rejonowego, okręgowego w danym okręgu

• Prezes sądu daje listę radzie gmin (zgłaszanie kandydatów - przedstawiają ich zakłady pracy, związki zawodowe, grupa co najmniej 25 obywateli, prezesi sądów; wybory są tajne przez radę gmin)

• Ławnik sprawuje kadencję przez 4 lata

• Mogą być powoływani ławnicy dodatkowi (nie biorą udziału w głosowaniu, cały czas są obecni na rozprawie).

Ławnicy organizują samorząd i radę ławniczą (organizują one szkolenia ławników).

Organizacja sądów powszechnych:

Są 3 szczeble sądów powszechnych:

1. Sądy rejonowe (tworzy się dla jednej lub kilku gmin w obrębie województwa)

2. Sądy okręgowe (tworzony jest dla obszaru właściwości 2 sądów rejonowych, lub więcej - okręg sądowy)

3. Sądy apelacyjne (tworzony jest dla obszaru właściwości co najmniej 2 okręgów sądowych - okręg apelacyjny).

Sądy dzielą się na wydziały:

• Wydziały cywilne

• Wydziały karne

• Wydziały zwane sądami

Struktura sądów powszechnych:

• Sąd rejonowy

• Wydział cywilny

• Wydział karny (rozstrzyga spory o wykroczenie w 2. instancji)

• Wydział rodzinny i nieletnich (sprawy z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, demoralizacji i czynów popełnionych przez nieletnich, leczenie osób uzależnionych)

• Wydział pracy (sąd pracy)

• Wydział ubezpieczeń społecznych (tylko w mieście, gdzie ma siedzibę sąd okręgowy)

• Wydział ksiąg wieczystych

• Wydział gospodarczy (sąd gospodarczy)

• Sąd grodzki (wydział miejscowy lub zamiejscowy sądu rejonowego) - sprawy o wykroczenia, drobne przestępstwa skarbowe)

• Sąd okręgowy

• Wydział cywilny

• Wydział karny

• Wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych

• Wydział pracy (sąd pracy)

• Wydział ubezpieczeń społecznych

• Wydział gospodarczych

• Sąd apelacyjny

• Wydział cywilny

• Wydział karny

• Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych

• (W Warszawie) wydział lustracyjny

Podział sądów ze względu na właściwość:

1. właściwość rzeczowa sądów powszechnych (rejonowych) - należą do niej wszystkie sprawy, które nie zostały wyraźnie przekazane innemu sądowi. Do sądów okręgowych (jako 1. instancji) należą poważne przestępstwa wymienione w 17 art. KPC, art. 25 KPK. 2 katalogi spraw: ze względu na wagę spraw; ze względu na szczególną zawiłość sprawy.

2. Właściwość funkcjonalna

• Sądy rejonowe działają jako sądy 1. instancji, mają katalog zastrzeżonych dla siebie spraw (np. sprawy z zakresu egzekucji cywilnej, przesłuchiwanie świadków)

• Sądy okręgowe m.in. rozpatrują sprawy 2. instancji, ale też są 1. instancją. Maja też sprawy, które przepisy im przypisują (np. nadzór penitencjarny, przedterminowe zwolnienie z zakładu karnego, opinie o przedmiocie ekstradycji za granicę).

• Sąd apelacyjny jest sądem odwoławczym od orzeczeń sądów okręgowych (1. instancja jako są lustracyjny).

Nadzór judykacyjny - nadzór nad orzecznictwem sądowym. Co do przedmiotu (dotyczy sfery objętej niezawisłością sędziowską); co do podmiotu (sprawują sądy); co do zakresu (jest ściśle określony, pewnych rzeczy nie można sądowi niższemu narzucić - nie wolno narzucić ustaleń faktycznych rozstrzygnięcia sprawy. Sąd wyższy może niższemu narzucić: wskazania, co do dalszego postępowania w sprawie - dodatkowe przesłuchanie w sprawie; może narzucić też oceny - interpretację przepisów.

Celem nadzoru judykacyjnego jest niedopuszczenie do umacniania się wyroków niezgodnych z prawem, niedopuszczenie do rozbieżności w orzecznictwie.

Zasada instancyjności:

Każda sprawa może być poddana nadzorowi przynajmniej jednego sądy wyższego (2 lub 3-instancyjny). Środki nadzoru judykacyjnego instancyjne - kasacja, egzekucja; środki nadzoru judykacyjnego pozainstancyjne - pytania prawne.

System instancyjny zakłada, że nie jest możliwe zmienianie wyroków, jeżeli nie odwoła się od niego strona sporu (gdy nie ma odwołania). Ustawodawca przedkłada niewzruszalność wyroku nad rozstrzygnięcie. Niedopuszczalne jest zmienianie wyroku bez procedury sądowej.

System instancyjny sądowy różni się od tzw. hierarchicznego podporządkowania (zakłada, że organ wyższy może niższemu polecić jak ma rozstrzygać sprawę, przekazać sprawę organowi niższemu - działanie w trybie nadzoru). Każdy sąd musi działać zgodnie ze swoją właściwością.

System 2-instancyjny - dominował w Europie Wschodniej System 3-instancyjny - dominował w Europie Zachodniej, były 2 instancje odwoławcze.

Rolą instancji jest rozpatrzenie sprawy przez sądy każdej instancji. Instancje odwoławcze - 2. i 3. instancja muszą się różnić zakresem kognicji (względu na sprawę).

Dwa systemy instancyjności:

• System francuski (apelacyjno - kasacyjny) - 2. instancja to apelacja; 3. kasacja - Sąd Najwyższy.

• System niemiecki (apelacyjno - rewizyjny)

Apelacja w obydwu systemach jest podobna. Apelacja może być różnie skonstruowana. Dla apelacji jest wspólne to, że jest to 2. instancja odwoławcza o charakterze merytorycznym (rozpatruje istotę sporu).

• Apelacja pełna (rozpatrzenie sprawy od strony faktycznej i prawnej).

• Apelacja ograniczona (polega na naprawianiu błędów sądu 1. instancji w każdym zakresie).

Sąd apelacyjny może:

• Zmienić wyrok (orzeczenie reformatoryjne)

• Utrzymać w mocy wyrok 1. instancji

1. Sąd kasacyjny - bada, czy nie było obrazy prawa materialnego, gdy sąd niższej instancji zastosowałby zły przepis karny, co do stanu faktycznego lub prawa procesowego - sąd czyni coś, do czego nie jest uprawniony lub nie czyni czegoś, do czego jest zobowiązany lub uprawniony. Bada postępowanie sądu niższego. Jeśli nie ma obrazy prawa procesowego, to utrzymuje wyrok w mocy. Jeśli dopatrzy się uchybień, to uchyla wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia (uprawnienie kasatoryjne).

2. Sąd rewizyjny - bada prawną i faktyczną zasadność wyroku. Ocenę tę dokonuje badając postępowanie dowodowe sądu niższego. Sąd rewizyjny może sam naprawić błąd, może utrzymać wyrok niższej instancji w mocy, może uchylić wyrok.

System międzywojenny (do 1949 roku):

Istniał system 3-instancyjny, 4-szczeblowy apelacyjno - kasacyjny wzorowany na systemie francuskim. Szczeble sądów: sąd grodzki (1. instancja spraw drobniejszych); sąd okręgowy (2. instancja spraw drobniejszych i 1. instancja spraw poważniejszych); sąd apelacyjny (2. instancja spraw poważniejszych); Sąd Najwyższy (3. instancja s. drobniejszych i 3. instancja s. poważniejszych).

System sądowy PRL (1950 - 89):

System 2-instancyjny i 3-szczeblowy. Szczeble sądów: sąd powiatowy (1. instancja s. drobnych); sąd wojewódzki (2. instancja s. drobnych i 1. instancja s. poważnych); Sąd Najwyższy (2. instancja rewizyjna s. poważnych).

System współczesny (1990 - ...)

1. Sprawy cywilne - (3-instancyjny i 4-szczeblowy). Szczeble sądów: sądy rejonowe (1. instancja s. drobnych); sądy okręgowe (1. instancja s. poważniejszych); sądy apelacyjne (2. instancja s. drobnych - charakter rewizyjny; 2. instancja s. poważniejszych); Sąd Najwyższy (3. instancja s. drobnych i 3. instancja s. poważniejszych).

2. Sprawy karne - (2-instancyjny). Szczeble sądów: sąd rejonowy (1. instancja s. drobnych); sąd okręgowy (2. instancja s. drobnych i 1. instancja s. poważniejszych); sąd apelacyjny (2. instancja s. poważniejszych); Sąd Najwyższy.

Środki nadzoru judykacyjnego: instancyjne i pozainstancyjne. Kryterium celu - środki korygujące i środki profilaktyczne. W zależności, kiedy jest stosowany - środki konkretne i środki abstrakcyjne.

Apelacja, kasacja - środek konkretny, korygujący, instancyjny.

Kasacja w sprawach karnych - środek pozainstancyjny, korygujący, konkretny.

Pytania sądów odwoławczych - środki instancyjne, korygujące, konkretne.

Pytania prokuratora generalnego - środki pozainstancyjne, profilaktyczne, abstrakcyjne.

Zasady prawne - środek pozainstancyjny, profilaktyczny, abstrakcyjny.

Administracja sądowa i nadzór administracyjny:

• Kto powinien administrować sądami? Zgromadzenie Ogólne; Kolegium Sądu (zarządza bieżącymi sprawami); prezes Sądu. - są to organu Samorządu Sędziowskiego.

• Koncepcja administracyjnego zarządu sądu - powinni kierować funkcjonariusze.

• Organy samorządowe sądów (zgromadzenie sędziów apelacyjnych i okręgowych)

• Prezesa sądu apelacyjnego i okręgowego powołuje minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego a wiceprezesów i prezesa sądu okręgowego po zasięgnięciu opinii kolegium; 6-letnia kadencja a w sądzie okręgowym 4-letnia.

• Kolegia - okręgowe (4 - 8 członków); apelacyjne (3 - 5 członków). uprawnienie kolegium sądów okręgowych i apelacyjnych do podziału czynności w sądach / przydzielenie sędziów do poszczególnych wydziałów.

• Organy samorządu (są w sądach apelacyjnych - sędziowie sądu i okręgowych - sędziowie sądu okręgowego i rejonowego)

Sądy szczególne:

1. Sądy administracyjne (NSA)

2. Sądy wojskowe

Sądy wojskowe są szczególnymi sądami karnymi; rozstrzygają w siłach RP. Rozstrzygają sprawy:

• Związane z przestępstwami i wykroczeniami popełnianymi przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, w czasie jej pełnienia. (także za granicą)

• Przestępstwa pracowników cywilnych wojska (związane z mieniem wojskowym)

• Przestępstwa popełniane przez żołnierzy państwa obcych przebywających na terytorium RP.

• Inne sprawy np. związane z nakłanianiem, współuczestniczeniem w przestępstwach.

Struktura jest 3-szczeblowa:

1. Wojskowy sąd garnizonowy (rozpatruje wszystkie sprawy, oprócz tych przekazanych ustawą innemu sądowi).

2. Wojskowy sąd okręgowy (rozpatruje sprawy w 2. instancji; rozpatruje sprawy poważniejsze)

3. Izba Wojskowa w Sądzie Najwyższym (rozpatruje odwołania od sądów wojskowych okręgowych i kasacje od orzeczeń wszystkich sądów wojskowych).

Są również ławnicy, na 3 lata, wybierani spośród żołnierzy (może być tak, że ławnikiem nie może być niższy stopniem niż oskarżony).

Sąd Najwyższy:

• Działa na podstawie ustawy z 23.07.2002 roku

• Składa się z 1. prezesa, prezesów SN i sędziów SN

• 1. prezesa SN powołuje prezydent na 6-letnią kadencję spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN; reprezentuje prezes SN na zewnątrz oraz ma uprawnienia np. zadawanie pytań prawnych do SN

• prezesi SN kierują poszczególnymi izbami SN, zastępują 1. prezesa.

• W SN są 4 izby (Izba Cywilna; Izba Karna; Izba Wojskowa; Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.

• Biura sądowe - W SN są 3 takie biura: biuro orzecznictwa (biuro studiów i analiz SN); biuro prezydialne (kancelaria 1. prezesa SN); biuro pozainstancyjne.

Pozasądowe organy orzekające:

1. Samorządowe kolegium odwoławcze

2. Sąd polubowny (może być powołany na podstawie zapisu na sąd polubowny w sprawach cywilnych oprócz alimentacyjnych); sądy polubowne o charakterze stałym, mają stałych superarbitrów; rozpatrują sprawy w jednej instancji i przesyłają wyrok do właściwego sądu powszechnego - może on stwierdzić wykonalność wyroku lub uchylić ten wyrok.

3. Izby Morskie - zajmują się wypadkami morskimi (statki na morzu, wypadki w związku z pracą na statku); innymi sprawami (protesty morskie, rejestry statków)

Izba Morska w Gdańsku lub w Szczecinie (1. instancja) i Odwoławcza Izba Morska w Gdańsku (2. instancja). Orzekają sędziowie: ławnicy powoływani na 3 lata; w 1. instancji jest skład 3-osobowy (1 sędzia + 2 ławników), a w 2. instancji jest skład 5-osobowy (4 ławników + 1 sędzia). Izba Morska orzeka, co do faktu (jak wyglądał wypadek). Orzeczenie IM jest opinią biegłego.

1

---