Ewolucja koncepcji rachunkowości zarządczej:

Faza I 1925-1950 - Ustalanie kosztów i kontrola finansowa

Faza II 1950-1965 - Informacje dla planowania kierowniczego i kontroli

Faza III 1965-1985 - Wzrost użyteczności dla potrzeb planowania o kontroli

Faza IV 1985-1995 - Redukcja strat zasobów w procesach gospodarczych

Faza V 1995-….. Tworzenie wartości poprzez efektywne wykorzystanie zasobów w tym niematerialnych, koncentracja na potrzebach zarządzania strategicznego

Funkcje rachunkowości zarządczej: Planistyczna, kontrolna, organizacyjna, komunikacyjna, motywacyjna

Cechy rachunkowości zarządczej strategicznej i operacyjnej

Kryterium	Strategiczna	Operacyjna (konwencjonalna)
Szczeble zarządzania	Zarządzanie strategiczne	Zarządzanie operacyjne
Horyzont czasowy	Długi okres	Krótki okres
Odbiorcy informacji	Naczelne kierownictwo	Kierownictwo niższego szczebla
Kryteria optymalizacji	Pozycja, wartość firmy	Zysk, Nadwyżka pieniężna
Przedmiot zadań	Rozwój firmy	Efektywne wykorzystanie zasobów
Charakter zadań	Warianty działalności	Bieżące zadania
Rodzaj uwarunkowań	Zewnętrzne	Wewnętrzne
Wymiar czasowy informacji	Przyszłość	Teraźniejszość
Zaangażowanie środków	Na długi okres	W danym momencie
Orientacja decydentów	Rynek	Produkcja
Wymiar zadań	Zadania jakościowe	Zadania ilościowe

Strategiczna Rachunkowość Zarządcza: ZORIENTOWANA NA KOSZTY 1. Strategiczny rachunek kosztów (rachunek kosztów dostaw, rachunek kosztów jakości, rachunek kosztów JIT, rachunek kosztów cyklu życia, rachunek kosztów docelowych, rachunek kosztów klientów), 2. Rachunek kosztów uwzględniający środowisko, 3. Krzywa doświadczenia

ZORIENTOWANE NA WYNIKI Zintegrowany pomiar wyników, Analiza wąskich gardeł, Benchmarking, Strategiczna ocena inwestycji

ZORIENTOWANE NA KONKURENCYJNE OTOCZENIE Analiza konkurencji, Analiza słabych i mocnych stron, Strategiczne ustalanie cen, Koncepcja portfela produktów, Wycena marki, Oszacowanie kosztów ponoszonych przez konkurentów, Ocena konkurentów na podstawie sprawozdań finansowych

Porównanie rachunkowości finansowej i zarządczej

KRYTERIUM	RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA	RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA
Użytkownicy informacji	Głównie zewnętrzni	Głównie wewnętrzni
Wymagania prawne	Ustawy, MSRy KPW prawo podatkowe	Brak regulacji, zależna od kierownictwa
Orientacja czasowa	Przeszłość i teraźniejszość	Teraźniejszość i przyszłość
Częstotliwość raportowania	Ścisła periodyzacja	W zależności od potrzeb
Jednostki pomiaru	Pomiar i prezentacja danych głównie finansowych	Pomiar i prezentacja danych finansowych i niefinansowych
Zasady	Stosuje ujednolicone zasady nadrzędne	Równolegle różne metody
Cechy	Dokładność, terminowość, ciągłość, prawidłowość i sprawdzalność zapewniająca wiarygodność i rzetelność	Istotność. Użyteczność, zrozumiałość, szybkość i efektywność, relacja koszt/efekt, nastawienie na cel
Zakres odniesienia	Cała firma	Działy, sekcje
Charakter	Obowiązkowy o określonej formie	Fakultatywny, o dowolnej formie
Zakres sprawozdań	Dla jednostki jako całości, określony format publikowane na zewnątrz	Szczegółowe dla użytku wewnętrznego w dowolnych formatach
Kontrola	Rewizja księgowa i kontrola finansowa zewnętrzna	Sama stanowi organ kontroli efektywności i skuteczności stosuje mierniki motywacyjne
Kalkulacja kosztów	Ściśle określona kalkulacja kosztów	Różne podejścia do kosztów w zależności od celów ich analizy

KOSZTY

Koszty wg ustawy to wiarygodnie określone zmniejszenia osiągniętych korzyści w okresie sprawozdawczym w formie zmniejszenia wartości aktywów lub zwiększenia wartości zobowiązań. Koszty te prowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli

KUP - Koszty uzyskania przychodów - są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów z wyjątkiem ustawowo wyłączonych

Koszt w rachunkowości zarządczej - to wyrażający wartości tracone parametr rachunku mikroekonomicznego prowadzonego w celu planowania i kontroli działań jednostki gospodarującej

Ze względu na odmienność funkcji realizowanych przez rachunek kosztów w systemie informacyjnym firmy w ramach rachunkowości finansowej i zarządczej można wyróżnić:

- Retrospektywny rachunek kosztów - w ramach rachunkowości finansowej

- Prospektywny rachunek kosztów - w ramach rachunkowości zarządczej.

KUK - Koszty utraconych korzyści - to wartość korzyści utraconych w wyniku niepodjęcia najlepszej opcji działania

KOSZTY ISTOTNE (ZALEŻNE) - to koszty wykazujące związek z określonym wariantem decyzyjnym. Ich poniesienie jest konsekwencją podjętej decyzji.

KOSZTY NIEISTOTNE (NIEZALEŻNE) - to koszty które zostaną poniesione bez względu na podjętą decyzję. Kosztami nieistotnymi mogą być koszty wynikające z wcześniej podjętych decyzji (koszty zapadłe) lub koszty których wysokość będzie niezależna od wybranej decyzji.

KOSZTY ZMIENNE - koszty, których wysokość zmienia się wraz ze zmianą rozmiarów działalności.

KOSZTY STAŁE - koszty, które nie reagują na zmiany w poziomie tych czynników - w określonym okresie czasu i w ramach określonego przedziału istotności

KOSZTY KONTROLOWANE - są zależne od kierownika jednostki

KOSZTY NIEKONTROLOWANE - nie ma na nie wpływu kierownik jednostki.

Metody podziału kosztów na stałe i zmienne

Niestatystyczne: metoda księgowa - subiektywna ocena osoby, metoda inżynieryjna

Statystyczne: graficzna, wielkości krańcowych, średnich podokresów, regresji liniowej

Metody statystyczne opierają się na założeniu że koszty całkowite są zależne od czynnika zmienności

KC= Kjz*X + KS

RACH KOSZTÓW ZMIENNYCH - na produkty rozliczamy tylko zmienne koszty wytwarzania

Przychody ze sprzedaży - (koszty zmienne sprzedanych produktów + koszty zmienne sprzedaży) = KP

- koszty stałe (produkcji zarządu sprzedaży)= WYNIK

ZAPAS - tylko po zmiennym koszcie wytworzenia

RACH KOSZTÓW PEŁNYCH - na produkty rozliczamy koszty zmienne wytwarzania oraz koszty stałe.

Przychody ze sprzedaży - koszt wytworzenia pełny sprzedanych produktów (koszty bezpośrednie produkcji + uzasadniona część kosztów pośrednich)- Koszty okresu (zarządu, sprzedaży)=WYNIK

ZAPAS - po pełnym koszcie wytworzenia

CECHY RACHUNKU KOSZTÓW ZMIENNYCH

1. Stosowany podział kosztów całkowitych na stałe i zmienne

2. Koszty stałe nie obciążają produktów lecz są kosztami okresu

3. Oparty na liniowych zależnościach przychodów i kosztów zmiennych oraz marży brutto

4. Wycena zapasów produkcji niezakończonej i zakończonej - na poziomie kosztów zmiennych produkcji

PRODUKCJA>SPRZEDAŻ = RKP>RKZ

PRODUKCJA<SPRZEDAŻ = RKP<RKZ

PRODUKCJA=SPRZEDAŻ = RKP=RKZ

Zarządzanie kosztami to celowe i świadome podejmowanie decyzji prowadzących do osiągnięcia i utrzymania założonego poziomu kosztów w firmie.

JAPOŃSKIE ZARZĄDZANIE KOSZTAMI - Zdefiniowano zintegrowane zarządzanie kosztami odnoszące się do całego cyklu życia produktu. Wymaga rachunku kosztów docelowych: Planowanie i kontrola kosztów Zwiększenie sprzedaży i obniżka kosztów Funkcjonalne obszary odpowiedzialności

ANGLO-AMERYKAŃSKIE ZARZĄDZANIE KOSZTAMI - Wprowadzono strategiczne zarządzanie kosztami. Zarządzanie kosztami ≠ rachunek kosztów. Nastawione na planowanie przychodów i wyników a nie ciągłe obniżanie kosztów. Zwiększanie satysfakcji klientów, poprawy jakości.

NIEMIECKIE ZARZĄDZANIE KOSZTAMI - Podstawę tworzą rachunek kosztów i controling kosztów. Interdyscyplinarny charakter

ZARZĄDANIE KOSZTAMI

OPERACYJNE - krótki okres	STRATEGICZNE - długi okres
Wykorzystanie istniejącego potencjału prod. Koncentruje się na właściwym wykonywaniu działań w toku prowadzonej działalności aby zapewnić realny poziom kosztów	Rozszerzanie potencjału firmy i wybór odpowiednich działań aby umożliwić kształtowanie odpowiedniej struktury kosztów

CZYNNIKI KOSZTOTWÓRCZE

STRUKTURALNE	WYKONAWCZE
Mają znaczenie na szczeblu strategicznym, determinują strukturę organizacji i wywierają wpływ na koszty produktów	Dotyczą procesów operacyjnych wykonywanych w firmie i oddziałują na jego zdolność do efektywnego działania. Związane z zarządzaniem produkcją, doskonaleniem procesów technolog, podnoszeniem jakości, zaangażowanie pracowników i relacjami z klientami
Skala działalności Doświadczenie Zakres działalności Różnorodność oferty Technologia	Wykorzystanie mocy produkcyjnych Zaangażowanie załogi Zarządzanie jakością Efektywność jednostki Kształtowanie produktu Współpraca z dostawcami i odbiorcami

WSPÓŁCZESNE PARADYGMATY RACHUNKOWOŚCI ZARZĄDCZEJ

1. Paradygmat kosztów działań i procesów - w modelu angloameryk.

2. Paradygmat kosztów docelowych - model japoński

3. Paradygmat strategicznej informacji zarządczej - połączenie różnych filozofii.

WIELOSTOPNIOWY I WIELOBLOKOWY RACHUNEK KOSZTÓW - to rachunek kosztów zmiennych uzupełniony o pozycje wynikowe i o dodatkowe rozdzielenie kosztów stałych na segmenty. Ma zastosowanie w przedsiębiorstwach wielooddziałowych i przy produkcji wieloasortymentowej a celem jest usprawnienie sterowania zyskownością zdecentralizowanych podmiotów.

Segment to część organizacji lub obszar działania dla którego można skalkulować wynik operacyjny. Nie jest tożsamy z ośrodkiem odpowiedzialności. Wyodrębnia się je na podstawie oczekiwań decyzyjnych i sprzedażowych.

Marża pokrycia I -To rentowność pojedynczego produktu. Różnica między ceną a kosztami zmiennymi. Pokrywa koszty stałe i zysk

Marża pokrycia II - Ustala rentowność pojedynczego produktu różnica między ceną a kosztami zmiennymi i indywidualnymi kosztami stałymi. Najbardziej realne kryterium pomiaru efektywności.

Podlegają kontroli menadżerów

Marża pokrycia III - Ustala rentowność poszczególnych grup asortymentowych. Uwzględnia koszty gotowości.

Marża pokrycia IV - Ustala rentowność wydziałów produkcyjnych. Uwzględnia koszty stałe wydziałów produkcyjnych. Marża ta ocenia działania kierowników centrów odpowiedzialności. Nie uwzględnia kosztów zarządu i sprzedaży

Wynik operacyjny - Otrzymany po odjęciu od marży IV stałych kosztów zarządu i stałych sprzedaży.

ANALIZA ZALEŻNOŚCI PRODUKCJA - KOSZTY - ZYSK ZAŁOŻENIA:

1. Podział kosztów całkowitych na stałe i zmienne w stosunku do wielkości produkcji RKZ

2. Liniowe zależności między badanymi wielkościami

3. Działalność firmy w określonym podziale istotności (wielkość produkcji i sprzedaży

4. Produkcja = sprzedaż

5. W podstawowym modelu firma sprzedaje 1 produkt lub struktura sprzedaży jest stała

6. Cena sprzedaży kształtuje się na stałym poziomie i nie zależy od ilości sprzedaży

7. Kjzm < cena sprzedaży - inaczej nie policzymy progu rentowności

Równanie kosztów K = kz * X + Ks

Równanie zysku Z = (c-kz) * X - Ks

Wielkość produkcji przy której osiągnie się planowany zysk

Cena sprzedaży zapewniająca osiągnięcie zysku przy określonej wielkości produkcji

Wielkość kosztów zapewniających osiągnięcie zysku przy założonych cenach i wielkości produkcji Ks = (C-Kz) * X - Z

Wskaźnik pokrycia Informuje ile % przychodu ze sprzedaży pozostaje na pokrycie kosztów stałych i ewentualny zysk

Udział KP w przychodach

Udział kosztów zmiennych w przychodzie

Wskaźnik pewności Informuje o ile % można zmniejszyć sprzedaż aby nie ponieść straty.

Dźwignia operacyjna - Jest miarą wagi kosztów stałych w ogólnej strukturze kosztów firmy. Małe KS to mała dźwignia. Stopień dźwigni informuje ile %zmieni się zysk operacyjny jeśli przychód zmieni się o 1%

Próg rentowności ilościowy - ile trzeba wyprodukować i sprzedać aby nie ponieść straty.

Próg rentowności wartościowy - jakie przychody ze sprzedaży powinny być osiągnięte aby nie ponieść straty.

KRZYWA DOŚWIADCZENIA PRODUKCYJNEGO

Charakterystyczna jest dla

• Procesów pracochłonnych o małym stopniu zmechanizowana

• Warunków produkcji seryjnej z małą liczbą produktów w serii

• Przemysłów montażowych i konstrukcyjnych

ISTOTA RACHUNKÓW DECYZYJNYCH W KRÓTKIM OKRESIE

• Jeśli strata jest większa od kosztów stałych należy zaprzestać jego wytwarzania

• Jeśli strata jest mniejsza od kosztów stałych należy kontynuować.

DECYZJE CENOWE:

• ORIENTACJA RYNKOWA - podejście na przychody duża zmienność popytu, KS>KZ

• ORIENTACJA KOSZTOWA - podejście na koszty, względnie stabilny popyt, KZ>KS

CENY TRANSFEROWE:

• Model ekonomiczny w długim okresie pokryć koszty i osiągnąć oczekiwaną stope zwrotu z inwestycji. CENA OPTYMALNA - cena maksymalizująca zysk i zapewniająca wykorzystanie posiadanych zasobów.

• Model Kosztowy (księgowy)- Znaczenie w tym modelu ma ją koszty i oczekiwana marża zysku.

Oczekiwana marża zysku może wynikać z pożądanej rentowności sprzedaży albo z rentowności zaangażowanego majątku

• Model konkurencyjny - Poznanie produktu i ceny konkurencji, CENA DOCELOWA, ZYSK DOCELOWY

• Model inżynieryjny (macież BCG) Gwiazdy - wysoka marża, wysoka sprzedaż Zagadki - wysoka marża, niska sprzedaż Konie, dojne krowy - niska marża, wysoka sprzedaż Psy - niska marża, niska sprzedaż

METODY USTALANIA CEN TRANSFEROWYCH: OPARTE O CENY RYNKOWE: -są to ceny sprzedaży w firmie lub ceny rynkowe innych firm, -atrakcyjne dla sprzedającego i kupującego, - ustalone ceny potwierdzają autonomiczność jednostek, - zgodność celów; OPARTE O KOSZTY WYTWORZENIA: -rzeczywiste, planowane lub normatywne koszty wytworzenia, -nie muszą być atrakcyjne dla kupującego, - nie potwierdzają autonomiczności, -brak zasady zgodności celów; CENY UMOWNE: - są wynikiem negocjacji, -wzmacniają autonomie, -quasi rynek - wymuszający poprawę efektywności działania, -brak zgodności celów, - mogą być ustalone na niewłaściwym poziomie; CENY DUALNE: -ustalane na różnych poziomach dla sprzedającego i kupującego, -dostawca sprzedaje po cenie koszty z zyskiem a odbiorca jest obciążany tylko kosztami, - może stanowić kryterium oceny dostawcy, -suma wyników poszczególnych jednostek jest wyższa niż wynik całej firmy, - zgodność celów

TEORIA OGRANICZEŃ: Firma traktowana jako łańcuch jednostek organizacyjnych Istnieje najsłabsze ogniwo - wąskie gardło - które należy eliminować Powtarzalność procedury szukania wąskiego gardła

Usuwanie wąskich gardeł: -praca zmianowa, -nadgodziny, -większy park maszynowy, -zakup półproduktów wytwarzanych przez wąskie gardło, - kontrola jakości przed wąskim gardłem żeby nie produkować wybrakowanych w gardle

RACHUNKOWOŚĆ PRZEROBU

PRZERÓB - najważniejsza to nadwyżka pieniężna uzyskana na sprzedaży nad całkowicie zmiennymi kosztami (materiały) ich wytworzenia. Dotyczy to tylko produkcji sprzedanej.

P = C - Z c-cena ; z- koszty jednostkowe całkowicie zmienne

PRZERÓB CAŁKOWITY: P = P * X

INWESTYCJE (ZAPASY) - wycena po kosztach materiałowych

KOSZTY OPERACYJNE - to wszystkie wydatki pieniężne (wynagrodzenia, energia, odsetki, podatek). Nie podlegają podziałowi na koszty zmienne, stałe, pośrednie czy bezpośrednie.

Przychody -Koszty zmienne całk = Przerób - koszty operacyjne = zysk netto

STOPA ZWROTU Z ZAINWESTOWANEGO KAPITAŁU - ROI = (przerób - koszty operacyjne) / nakłady inwestycyjne. W ROI najważniejszy jest w kolejności przerób, nakłady inwestycyjne, koszty operacyjne.

Zarządzanie kosztami - wykorzystanie informacji do oddziaływanie na koszty

---