Rachunkowość zarządcza I

Skrót wykładów

1. Istota i rola rachunkowości zarządczej

Rachunkowość zarządcza traktowana jest jako proces identyfikacji, pomiaru, analizy, przygotowania i przekazywania informacji finansowych i operacyjnych, które wykorzystywane są przez kierownictwo przedsiębiorstwa do planowania ,oceny i kontroli, po to aby zapewnić efektywne wykorzystanie jego zasobów. Rachunkowość zarządcza ma więc dostarczać informacji ekonomicznych, które mają służyć efektywnemu zarządzaniu przedsiębiorstwem. Chodzi o decyzje zarządcze, dotyczące różnego horyzontu czasowego, tzn. zarówno decyzje strategiczne, jak i operacyjne.

Decyzje strategiczne dotyczą długich okresów i dotyczyć mogą zarówno przyszłych zamierzeń przedsiębiorstwa, jak i różnych obszarów jego działalności np.:

- przedmiotu i lokalizacji działalności

- kierunków rozwoju

- technologii produkcji, konkurencji na rynku

Decyzje operacyjne obejmują krótkie okresy, na ogół nie przekraczające roku i odnoszą się do bieżącej działalności przedsiębiorstwa. Dotyczyć one mogą:

- wielkości produkcji

- struktury asortymentowej produkcji

- źródeł zaopatrzenia

- poziomu cen

- kierunków sprzedaży.

Osiąganie zamierzonego celu wymaga przez firmę wykonania określonych zadań, jak i stosowania określonych sposobów działań, które nazywamy „ Funkcjami zarządzania”.

Wyodrębniamy cztery podstawowe funkcje zarządzania( a więc i cztery podstawowe czynności wykonywane w procesie zarządzania):

* planowanie

* organizowanie

* motywowanie

* kontrolowanie.

W warunkach gospodarki rynkowej rozwój przedsiębiorstw przejawia się m.in. w rozszerzaniu skali działalności, które wywiera istotny wpływ na jej efekty ekonomiczne. Korzyści uzyskiwane dzięki zwiększeniu skali działalności nazywamy ekonomią skali lub efektem skali. Efektem tym mogą być wymierne korzyści o charakterze rzeczowym lub finansowym, oraz korzyści niewymierne np. o charakterze jakościowym.

Do efektów tych można zaliczyć:

* zmniejszenie kosztów, dzięki stosowaniu technologii właściwych dużym rozmiarom

produkcji

* stworzenie organizacji liczącej się na danym rynku, lub w danej branży

* wzrost wydajności i jakości pracy.

Przy opracowywaniu metod zarządzania przedsiębiorstwem , zwłaszcza dużym ,istotnego znaczenia nabiera zbudowanie właściwego systemu zarządzania, jego strukturalizacja.

Strukturalizacja ta wyraża się w wyodrębnieniu wzajemnie ze sobą powiązanych podsystemów zarządzania, z których każdy realizować ma określone zadania cząstkowe z zachowaniem względnej samodzielności. Koordynacja tymi podsystemami to zadanie naczelnego organu zarządzania. Nowe zadania stawiane jednostce przez otoczenie wymagają również zmian organizacyjnych, tak aby krócic drogi informacyjno-decyzyjne. Jest to możliwe poprzez decentralizację systemu zarządzania. Jedną z form decentralizacji jest stworzenie ośrodków odpowiedzialności ( centrów odpowiedzialności).

Ośrodek odpowiedzialności to względnie wyodrębniona jednostka zorganizowana, na czele której stoi zarządzający. Powinien on mieć do dyspozycji zasoby, pozwalające na realizację postawionych przed ośrodkiem zadań. Jest on również za ich realizację odpowiedzialny. Samodzielność ośrodków powinna dotyczyć określonych zadań cząstkowych. Natomiast decyzje strategiczne powinny pozostawać w gestii naczelnego zarządu jednostki.

Oczywiście zadania cząstkowe realizowane przez poszczególne ośrodki muszą być zbieżne z interesem przedsiębiorstwa jako całości.

W zależności od zakresu uprawnień i odpowiedzialności można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje ośrodków odpowiedzialności:

- ośrodki kosztów, w których pod kontrolą zarządzających znajdują się koszty

- ośrodki zysku, w których zarządzający kontrolują przychody, koszty i zysk

- ośrodki inwestowania, w których zarządzający kontrolują przychody i koszty i są odpowiedzialni za decyzje inwestycyjne.

Decydując się na decentralizację systemu zarządzania, w przedsiębiorstwie należy do tych celów dostosować rachunkowość zarządczą. Elementy rachunkowości muszą być adresowane do pojedynczych ośrodków odpowiedzialności.

Wśród form decentralizacji zarządzania, stosowanych w ostatnich latach można wynienic:

- reengineering

- lean management

- controlling

Reengineering ( przeprojektowanie, przeorganizowanie) zakłada zmiany dotyczące struktury organizacyjnej. Staje się ona płaska, poprzez zmniejszenie stanowisk kierowniczych, działy funkcjonalne zastępowane są przez zespoły ludzkie, odpowiedzialne za realizację powierzonego im procesu. Członkowie całego zespołu ponoszą odpowiedzialność za przebieg całego procesu, a nie za realizację poszczególnych jego fragmentów.

Lean management ( odchudzanie zarządzania) ukierunkowuje zarządzanie na kompleksową jakość. Odchudzona zostaje struktura organizacyjna, tak aby liczba stanowisk kierowniczych nie przekraczała niezbędnego minimum, a uprawnienia do podejmowania decyzji zostają przekazane na niższe stanowiska kierownicze. Tu również wyodrębnia się podstawowe jednostki organizacyjne, które posiadają stosunkowo dużą autonomię działania oraz zespołowym podziałem pracy.

Controlling może być stosowany w przedsiębiorstwach już zdecentralizowanych. Polega on na wyodrębnieniu w przedsiębiorstwie podmiotów ( ośrodków odpowiedzialności), mających ściśle określone kompetencje i zadania. Powinny one się przyczyniać do wypracowania przez przedsiębiorstwo zysku. W tym celu muszą być na bieżąco kontrolowane relacje miedzy planem działalności firmy, a jego realizacją. W przypadku pojawienia się odchyleń musi nastąpić interwencja poprzez procesy zarządzania tak, aby nastąpiła zgodność planów z ich realizacją.

Głównym celem ośrodków odpowiedzialności jest samodzielne gospodarowanie. Umożliwia ono powiązanie efektów pracy danego ośrodka z systemem zarówno kierownictwa jak i pracowników. Pomiar i rachunek rezultatów poszczególnych ośrodków odpowiedzialności przeprowadzony powinien być według następujących zasad:

* Ośrodki kosztów charakteryzują się najniższym zakresem odpowiedzialności, kontrolują bowiem koszty na etapie ich powstawania. Podstawą ich oceny są odchylenia kosztów rzeczywistych od kosztów planowanych.

Koszty planowane - koszty rzeczywiste = odchylenia

Zadaniem kierownika ośrodka odpowiedzialności jest rozpoznawanie odchyleń i ich analiza, która jest możliwa po ustaleniu ich przyczyn Mogą nimi być:

- błędne planowanie kosztów

- wprowadzenie nowych technologii

- nieprzewidziane czynniki zewnętrzne

- niedostateczna wydajność

- wzrost cen

Zidentyfikowane odchylenia powinny być podzielone na:

1. zależne - kontrolowane przez kierownika ośrodka

2. niezależne- nie kontrolowane

* Ośrodki zysków oprócz kontroli kosztów i planowania mają także wpływ na poziom przychodów uzyskiwanych w jednostce. Kierownicy tych ośrodków są odpowiedzialni za wypracowanie wyniku finansowego w postaci marży pokrycia kosztów, a więc ośrodek zysków musi mieć możność rozliczania kosztów i przychodów ze sprzedaży.

* Ośrodki inwestycji odpowiadają za największą liczbę parametrów finansowych, bowiem poza odpowiedzialnością za koszty i przychody odpowiadają również za poziom wydatków inwestycyjnych, ponoszonych na zwiększanie majątku przedsiębiorstwa. Oceniane one są pod kątem efektywności zarządzania środkami finansowymi.

2. Koszty jako element procesu decyzyjnego

Koszty są zawsze punktem wyjścia myślenia ekonomicznego i działania jednostek gospodarczych., ponieważ każde działanie jest związane z ponoszeniem kosztów. Nie ma działań bez kosztów. Dlatego koszty należą do podstawowych kryteriów wyboru decyzji każdego przedsiębiorstwa. Kosztów nie da się uniknąć, ale można i trzeba dążyć do tego aby były one jak najniższe. Wynika to z zasady racjonalnego gospodarowania. Zasada ta zawiera się w stwierdzeniu, że przedsiębiorstwo w swoim działaniu:

• stawiając sobie cel, zmierza do osiągnięcia go jak najmniejszym kosztem

• poświęcając określone środki, pragnie uzyskać z nich jak największy efekt

W pierwszym przypadku mówimy o minimalizacji kosztów, w drugim - o maksymalizacji efektów.

Zasada racjonalnego gospodarowania zakłada nie tylko konieczność minimalizowania kosztów, lecz również kształtowanie odpowiedniej relacji kosztów do przychodów. Relację tą możemy uznać za właściwą wtedy, kiedy:

• przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów

• dynamika przychodów jest silniejsza od dynamiki przychodów

Gdy przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów - przedsiębiorstwo osiąga zysk, będący różnicą między przychodami i kosztami:

Z = P - K

Gdzie:

Z - zysk

P - przychody

K - koszty

Ponieważ każde przedsiębiorstwo pragnie nie tylko osiągać zysk w ogóle, ale pragnie go stale powiększać, poszukuje ono takich sposobów kształtowania relacji przychodów i kosztów, aby zysk wykazywał stałą tendencję wzrostu.

Typowe sposoby maksymalizacji zysku przedstawia schemat:

W relacjach a, b i c dynamika przychodów jest silniejsza od dynamiki kosztów, w sytuacji d dynamika przychodów jest wprawdzie malejąca, ale jeszcze silniej maleją koszty. Tak więc wszystkie te sytuacje pozwolą przedsiębiorstwu w okresie „ t” uzyskać przyrost zysku w porównaniu z okresem 0.

Cechą szczególną kosztów jest również to, że są one pierwotne względem przychodów.

Przedsiębiorstwo, aby zrealizować przychód musi najpierw ponieść koszty: zakupić maszyny i surowce, zatrudnić odpowiednich pracowników, zorganizować produkcję. Dopiero po wyprodukowaniu wyrobów i ich sprzedaży może ono zrealizować przychód, a jeśli sprzeda swoje produkty po cenie wyższej od poniesionych kosztów, wówczas osiągnie zysk.

Fakt pierwotnego charakteru kosztów podnosi ich rangę jako elementu decyzyjnego. Przedsiębiorstwo stale musi rozważać takie kwestie, jak:

• podjąć określone działania, czy nie

• kiedy działania rozpoczynać

• jaka będzie efektywność podjętych działań

• w jakim czasie zwrócą się poniesione koszty.

Odpowiedź na powyższe pytania może mieć istotny wpływ na podjęcie wielu decyzji.

Ważną cechą kosztów jest ich zwrotny charakter. Zwrot kosztów jest bowiem warunkiem podjęcia określonych działań w przedsiębiorstwie. Zwrot kosztów zachęca do angażowania wolnego kapitału w działalność gospodarczą. Aby w przedsiębiorstwie w wyniku jego działań mógł nastąpić zwrot kosztów puszą być spełnione co najmniej dwa warunki:

• przedsiębiorstwo musi sprzedać wyprodukowane wyroby

• przychody ze sprzedaży muszą być wyższe od poniesionych kosztów.

Dopóki przedsiębiorstwo nie sprzeda swoich produktów jedno jest pewne- to że poniosło koszty. Przedsiębiorstwo jest kreatorem kosztów, natomiast zyski powstają ze sprzedaży, a sprzedaż odbywa się na rynku, czyli w otoczeniu. To nabywcy decydują o tym, czy przedsiębiorstwo sprzeda swoje wyroby, a jeśli sprzeda- to za ile.

Tak więc na styku przychodów i kosztów rozstrzyga się zarówno byt, jak i rozwój przedsiębiorstwa. Dlatego m.in. przedsiębiorstwo podejmując określone decyzje, powinno stale konfrontować przychody i koszty , i to w różnych przekrojach takich jak:

- globalne sumy przychodów i kosztów całego przedsiębiorstwa

- przychody i koszty określonych rodzajów działalności

- koszty i ceny jednostkowe

Możemy zatem stwierdzić, że koszty należą do najważniejszych kryteriów wyboru decyzji w przedsiębiorstwie , bowiem w procesie podejmowania decyzji występują w podwójnej roli:

• są samoistnym problemem decyzyjnym lub umożliwiają sformułowanie określonego problemu decyzyjnego

• są istotnym elementem wspomagającym określone wybory.

Istota kosztów i ich zakres

Powiedzieliśmy już, że koszty są kategorią ekonomiczną ściśle związaną z działalnością gospodarczą. W literaturze koszty są najczęściej definiowane jako pieniężny wyraz nakładów ponoszonych w związku z działalnością gospodarczą. Obejmują swym zakresem nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej. W kosztach ujęte są również usługi: remontowe, transportowe i in.

Koszty możemy rozpatrywać w kategoriach makroekonomicznych i mikroekonomicznych.

Najszerszą kategorią kosztów są społeczne koszty produkcji. Jest to kategoria makroekonomiczna. Wyrażają one sumę nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, jaką poniosło społeczeństwo na wytworzenie dóbr i usług w danym czasie. A więc wielkość społecznych kosztów produkcji jest równa wartości społecznego produktu globalnego, wytworzonego w tym okresie:

Ksp = c + v + m

Gdzie:

c - wartość zużytych środków produkcji

v - wartość produktu wytworzonego przez pracę dla siebie, wyrażoną w wynagrodzeniach

pracowników

m - wartość produktu wytworzonego przez pracę dla społeczeństwa tzw. produkt dodatkowy

Od społecznych kosztów produkcji należy odróżnić pojęcie koszty produkcji, które jest również kategorią makroekonomiczną, wyrażającą wartość zużytych środków produkcji i wynagrodzeń pracowników biorących udział w procesie produkcji:

Kp = c + v

Tak więc koszty produkcji stanowią część społecznych kosztów produkcji

Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo nazywamy kosztami własnymi, czyli pokrywanymi ze środków własnych przedsiębiorstwa. Koszty własne są kategorią mikroekonomiczną.

Koszty własne obejmują nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej w przedsiębiorstwie oraz pewne wydatki nazywane kosztami transferowymi. Do kosztów transferowych zaliczamy odsetki bankowe, ubezpieczenia społeczne, niektóre podatki i inne nakłady mające postać finansową. Koszty własne możemy wyrazić wzorem:

Kwł = c + v + m1

Gdzie:

Kwł - koszty własne

m1 - koszty transferowe

Koszty własne określamy jako wyrażone w pieniądzu celowe zużycie środków trwałych, materiałów, paliwa, energii , usług, czasu pracy pracowników, oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia czynników produkcji, ale poniesione w związku z normalną działalnością przedsiębiorstwa w pewnym okresie.

Z powyższej definicji wynika, że głównymi składnikami kosztów własnych w przedsiębiorstwie są:

* zużyte rzeczowe środki produkcji

* zużyta siła robocza

* koszty transferowe

Składniki te tworzą strukturę kosztów własnych przedsiębiorstwa

Aby zużycie poszczególnych czynników mogło być zakwalifikowane jako koszty własne przedsiębiorstwa muszą być spełnione nast. warunki:

1. celowość zużycia czynników produkcji

2. wartościowe ujecie zużytych czynników produkcji

3. porównanie kosztów z przychodami w ściśle ustalonych okresach

4. wystąpienie efektu w postaci użytecznych produktów lub usług

Koszty własne a kategoria pokrewne

Koszty własne należy odróżnić od takich pojęć jak: nakład wydatek , strata.

Nakład to wyrażone w jednostkach naturalnych celowe zużycie środków rzeczowych oraz wykorzystanie pracy żywej

Koszt będzie więc wartościowym, czyli pieniężnym wyrażeniem nakładów

Wydatek możemy traktowa jako każde zmniejszenie stanu środków pieniężnych, bez względu na cel ich poniesienia

Strata oznacza bezekwiwalentne zmniejszenie się składników majątkowych.

Klasyfikacja kosztów na potrzeby zarządzania

a. Kryteria

- z punktu widzenia przyjętych sposobów wyceny efektów produkcji rozróżniamy:

* wycenę na podstawie kosztów historycznych „ ex post”

* wycenę na podstawie kosztów przyszłych „ ex ante”

W wycenie opartej na kosztach historycznych przyjmuje się założenie, że istnieje tylko jeden prawdziwy koszt, ten który został poniesiony na wytworzenie produkcji i przedsiębiorstwo nie może go zmienić. Odzwierciedla on wielkość i strukturę zużycia czynników produkcji zużytych na wyprodukowanie wyrobów i stanowi on podstawę do ustalania ceny.

Wycena oparta na kosztach przyszłych opiera się na kosztach planowanych, czyli tych, które mogą być dopiero poniesione w przedsiębiorstwie. A więc odchodzi się tu od koncepcji jedynego prawdziwego kosztu na rzecz koncepcji „ różnych kosztów do różnych celów”. Zgodnie z tym założeniem planowane koszty mogą zależeć od decyzji co do kierunków działania przedsiębiorstwa.

Wyróżnić można trzy kategorie kosztów niezbędnych do:

• wyceny zapasów i pomiaru zysku

• celów decyzyjnych

• celów kontroli

Klasyfikacja kosztów do wyceny zapasów i pomiary zysku.

Klasyfikacja ta jest oparta na kosztach historycznych. Jej zadaniem jest taki podział kosztów, aby można było znaleźć odpowiedź na dwa pytania

• jaką wielkość kosztów poniosło przedsiębiorstwo na wytworzenie swoich 0produktów w okresie sprawozdawczym

• jaki zysk osiągnęło przedsiębiorstwo w rozpatrywanym okresie

Schemat 2.1 pokazuje kryteria podziału kosztów i ich rodzaje

Schemat 2.1. Klasyfikacja kosztów w przekroju historycznym

Kryteria podziału kosztów Rodzaje kosztów

Rodzaj działalności koszty działalności eksploatacyjnej, inwestycyjno-

przedsiębiorstwa remontowej i finansowo wyodrębnionej

Rodzaj zużytych czynników produkcji koszty według rodzaju: amortyzacja, zużycie

materiałów, wynagrodzenia itd.

Możliwość przypisania kosztów do koszty bezpośrednie i pośrednie

jednostki kalkulacyjnej

Miejsce powstawania kosztów komórki organizacyjne i stanowiska pracy

Koszty wywierają również istotny wpływ na wielkość zysku przedsiębiorstwa. Aby móc ustalić wielkość zysku należy znać rozmiary przychodów ze sprzedaży oraz koszty ich uzyskania. Jest to ważne, ponieważ nie zawsze koszty produkcji danego okresu są równe kosztom własnym sprzedaży tego okresu.

Na koszty sprzedanych produktów składają się techniczny koszt ich wytworzenia oraz koszty okresu( zarządu, sprzedaży). Koszty okresu nie są brane pod uwagę przy wycenie zapasów, ponieważ są bezpośrednio odnoszone do wyniku okresu obrachunkowego.

Natomiast zapas końcowy wyrobów gotowych i produkcji w toku wyceniany jest tylko na podstawie technicznego kosztu wytworzenia. Tak wyceniony zapas jest wykazywany w aktywach bilansu, ponieważ najprawdopodobniej zostanie on uznany za koszty uzyskania przychodów, wtedy, kiedy zostanie sprzedany.

Wykazywanie zapasów wyrobów i produkcji w toku w aktywach bilansu nazywamy aktywowaniem.

Jak wiemy, przedsiębiorstwo może ustalać wynik finansowy w rachunku porównawczym, albo kalkulacyjnym. W rachunku porównawczym przychodom ze sprzedaży są przeciwstawione koszty rodzajowe danego okresu, skorygowane o różnicę stanu produktów tj. o zmiany stanu zapasów produktów wytworzonych i nie sprzedanych w danym okresie. Korektę tą możemy dokonać na podstawie formuł; ( schemat)

1. Stan początkowy + koszty rodzajowe - stan końcowy produktów = koszty własne sprzedaży

Albo:

2. Koszty rodzajowe + zmniejszenie stanu produktów - zwiększenie stanu produktów = koszty własne sprzedaży

Klasyfikacja kosztów do celów decyzyjnych

Koszty poniesione w minionym okresie spełniałyby swą rolę tylko w przypadku, gdyby przyszła działalność przedsiębiorstwa była taka sama jak działalność okresu minionego. Ponieważ przedsiębiorstwo podlega zmianom, dlatego należy klasyfikację kosztów dotychczas omawianą wzbogacić o nowe kryteria, które pozwolą podjąć decyzje takie jak:

• ile należy sprzedać wyrobów, aby pokryć całkowite koszty własne

• jaką wielkość produkcji i sprzedaży należy zaplanować na rok następny, aby osiągnąć określoną kwotę zysku

• o ile należy zwiększyć sprzedaż aby uzyskać zakładany przyrost zysku

• na jakim poziomie ustalić cenę wyrobów, aby korzystnie wpłynęła na wielkość sprzedaży i zysk

• który wyrób produkować, a który wycofać z produkcji

• czy wytwarzać półfabrykatu w przedsiębiorstwie, czy zlecać ich wykonanie kooperantom.

Najważniejsze kryteria klasyfikacji kosztów na potrzeby podejmowania decyzji ilustruje schemat

Schemat: 2.3. Kryteria klasyfikacji kosztów do celów decyzyjnych

Kryteria podziału kosztów Rodzaj kosztów

Reakcja na zmianę wielkości produkcji koszty stałe i koszty zmienne

Wpływ na decyzje koszty istotne i nieistotne

Stan dokonania koszty przesądzone i nie przesądzone

Podstawowym kryterium podziału kosztów w procesie decyzyjnym jest zachowanie się kosztów w zależności od rozmiarów działalności przedsiębiorstwa. Te rodzaje kosztów, które wykazują korelację z rozmiarami przedsiębiorstwa nazywamy kosztami zmiennymi, natomiast koszty niezależne od rozmiarów działalności - kosztami stałymi.

Do kosztów zmiennych zaliczamy np. koszty materiałów bezpośrednich, zużycie energii i paliw. Natomiast typowymi kosztami stałymi są koszty amortyzacji, koszty wynagrodzeń pracowników zarządu

Mówiąc o kosztach stałych i zmiennych należy odróżnić koszty całkowite i koszty jednostkowe, ponieważ ich zachowanie jest krańcowo odmienne w zależności od wielkości produkcji.

Jeżeli weźmiemy pod uwagę koszty stałe, to całkowite koszty stałe są niezależne od zmian wielkości produkcji, natomiast jednostkowe koszty stałe maleją kiedy produkcja rośnie i rosną, kiedy produkcja spada.

Schemat:

Natomiast koszty zmienne reagują

Na zmiany wielkości produkcji jeśli weźmiemy pod uwagę koszty całkowite. Zmienne koszty całkowite rosną, kiedy rośnie produkcja i maleją przy jej spadku, natomiast zmienne koszty jednostkowe pozostają na nie zmienionym poziomie

Schemat:

W obrębie kosztów zmiennych wyróżniamy koszty:

* zmienne proporcjonalnie

* zmienne progresywne

* zmienne degresywne

Z kosztami proporcjonalnymi mamy do czynienia wówczas, gdy wzrostowi produkcji towarzyszy proporcjonalny wzrost kosztów. Do tej grupy kosztów zaliczamy koszty materiałów bezpośrednich, lub płac bezpośrednich, przy zastosowaniu systemu akordu prostego.

Koszty zmienne progresywne rosną szybciej od wzrostu wielkości produkcji. SA one zjawiskiem negatywnym i mogą być akceptowane tylko w wyjątkowych sytuacjach i w krótkim okresie czasu

Koszty zmienne degresywne występują wówczas gdy wraz ze wzrostem wielkości produkcji następuje wprawdzie przyrost kosztów, ale rosną one wolniej niż wzrasta produkcja

Zmienność kosztów charakteryzuje wskaźnik zmienności , wyrażający stosunek względnej zmiany danego kosztu do względnej zmiany produkcji:

Wzk = {^ Kz : Kz } : { ^q: q }

Gdzie:

Wzk - wskaźnik zmienności kosztów

^Kz -przyrost kosztów zmiennych

Kz -rodzaj kosztu zmiennego

^q -przyrost produkcji

q -wielkośc produkcji

Jeżeli np. przyrost kosztów zmiennych w danym okresie wynosi 5%, natomiast przyrost produkcji 10 %, to wskaźnik zmienności kosztów wyniesie Wzk = 5:10 = 0,5

Oznacza to ze koszty zmienne rosną o połowę wolniej od wzrostu produkcji.

Wskaźnik zmienności kosztów dla kosztów proporcjonalnych wynosi 1, dla kosztów progresywnych - powyżej 1, a dla kosztów degresywnych w przedziale 0 - 1.

Posługiwanie się kosztami stałymi i zmiennymi w podejmowaniu decyzji wymaga znajomości metod wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych.

Do najczęściej stosowanych metod podziału na koszty stałe i zmienne należą:

- metoda analizy księgowej

- metoda pomiaru inżynierskiego

- metody statystyczno -matematyczne

Metoda analizy księgowej polega na rozróżnieniu kosztów stałych i zmiennych na podstawie zachowania się kosztów w przeszłości. Wykorzystuje się tu doświadczenie pracowników księgowości. Jest to metoda prosta, ale subiektywna.

Metoda pomiaru inżynierskiego polega na ustaleniu wielkości zużycia czynników produkcji na podstawie szczegółowej analizy produktu i procesu technologicznego. Jest to metoda pracochłonna i kosztowna.

Metoda dwóch punktów krańcowych należy do metod statystyczno- matematycznych najczęściej( obok metody regresji) stosowanej w działalności przedsiębiorstw .Polega ona na wybraniu z szeregów liczbowych dwóch okresów o najniższej i najwyższej wielkości produkcji i odpowiadających im kosztów. W metodzie tej jednostkowe koszty zmienne i koszty zmienne całkowite obliczamy według wzorów:

Kzj = ( Kc max - Kc min) : (q max - q min)

Ks = Kc max - kzj. q max

gdzie:

Kc max -koszty całkowite najwyższe spośród rozpatrywanych okresów

Kc min - koszty całkowite najniższe - „ -

q max - maksymalna produkcja spośród rozpatrywanych okresów

q min - minimalna produkcja - „ -

W rachunkowości zarządczej ważny jest podział na koszty istotne i nieistotne z punktu widzenia podejmowanych decyzji.

Koszty istotne są to koszty, które maja wpływ na wybór decyzji, natomiast koszty nieistotne nie wpływają na podjęcie decyzji.

A więc:

* kosztami istotnymi są jedynie koszty przyszłe, ponieważ każda decyzja dotyczy przyszłych wariantów działania

* tylko koszty różniące się rodzajem lub wielkością w poszczególnych wariantach działania mogą być kosztami istotnymi

* te same składniki kosztów i w tej samej wysokości w różnych wariantach nie maja wpływu na podjęcia decyzji, są zatem kosztami nieistotnymi.

Ze względu na stan dokonania możemy mówić o kosztach:

- przesądzonych

- nie przesądzonych

Koszty przesądzone są kosztami wywołanymi przez wcześniejsze decyzje, i nie można ich zmienić na etapie podejmowania decyzji bieżących np. amortyzacja środka trwałego zakupionego w okresie poprzednim.

Koszty nie przesądzone to koszty, których przedsiębiorstwo może uniknąć, ponieważ nie są one zdeterminowane podjętymi wcześniej zobowiązaniami, czy zaangażowaniem środków.

Koszty utraconych korzyści jest to kategoria kosztów nie ujmowanych w systemie ewidencji jednostki, ale są niezwykle ważne w procesach decyzyjnych. Koszty te SA rodzajem kosztów alternatywnych, określają ile przedsiębiorstwo straci na skutek odrzucenia lub ograniczenia alternatywnego wariantu działania.

Klasyfikacja kosztów do celów kontroli

Racjonalność działania przedsiębiorstwa wymaga, aby koszty były przyporządkowane poszczególnym komórkom organizacyjnym, które są odpowiedzialne za ich poziom. Komórki odpowiedzialne za ponoszone koszty nazywamy ośrodkami odpowiedzialności.

Ośrodek odpowiedzialności to wyodrębniona organizacyjnie cześć przedsiębiorstwa, zarządzająca określonymi zasobami.

Wszystkie koszty przypadające na dany ośrodek odpowiedzialności możemy podzielić na:

- koszty kontrolowane

- koszty nie kontrolowane.

Koszty kontrolowane to koszty ,których wysokość i struktura SA zależne od kierownika danego ośrodka np. koszty wynagrodzeń pracowników, gdy są one ustalane w danym ośrodku .

Koszty nie kontrolowane to koszty, których kierownik ośrodka nie określa i nie ma na nie wpływu np. koszty amortyzacji.

3 Systemy rachunku kosztów

a. Istota i zadania rachunku kosztów

Rachunek kosztów to ogół czynności zmierzających do ustalenia wysokości nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, poniesionych w przedsiębiorstwie .

Rachunek kosztów dostarcza informacji o poniesionych kosztach i powinien umożliwić udzielenie odpowiedzi na nast. pytania:

• ile kosztuje nas wytworzenie określonych produktów lub usług

• ile możemy na tym zarobić

Zadania rachunku kosztów:

• Poznanie poniesionych kosztów w różnych przekrojach oraz w określonym czasie, czyli gdzie zostały poniesione koszty, w jakiej wysokości i na co

• Tworzenie podstaw do ustalania cen. Wprawdzie w gospodarce rynkowej ceny ustalane są na rynku, tym niemniej kosztów nie można całkowicie wyeliminować z polityki cenowej przedsiębiorstwa. Umożliwiają one uzyskanie informacji o tym, czy produkcja jednego wyrobu jest bardziej opłacalna niż drugiego

• Zapewnienie kontroli przebiegu procesów działalności przedsiębiorstwa i wysokości ponoszonych kosztów. Ponieważ nie ma idealnego wzorca ,do oceny poprawności kształtowania się kosztów, porównuje się je:

- z uzyskanymi przychodami

- kosztami poprzedniego okresu

- kosztami planowanymi

- kosztami innych przedsiębiorstwa

Rachunek kosztów służy również jako podstawa do podejmowania decyzji, czyli kształtowania przyszłych kosztów, a wiec do jego zadań należeć będzie:

- przewidywanie rezultatów zamierzonych decyzji

- gromadzenie danych o faktycznych efektach realizowanych decyzji

- porównanie faktycznych efektów z przewidywanymi

- podejmowanie działań korekcyjnych

W fazie ustalania działań ma służyć racjonalizacji działań przedsiębiorstwa w przyszłości, czyli osiąganiu zamierzonych celów za pomocą minimalnych kosztów, oraz zapobieganiu kosztom zbędnym.

b. Klasyfikacja systemów rachunku kosztów

W rachunkowości zarządczej wykształciły się dwa podstawowe rodzaje rachunku kosztów:

- rachunek kosztów pełnych

- rachunek kosztów zmiennych

Rachunek kosztów pełnych jest wcześniejszy historycznie. Oparty jest on na nast. filozofii: zostały poniesione określone koszty i wyprodukowane określone wyroby, dlatego wszystkie koszty, jakie powstały w przedsiębiorstwie są kosztami wyrobów. A więc cała wartość zużytych czynników

Produkcji powinna być wchłonięta przez wyprodukowane wyroby i w ten sposób otrzymuje się całkowity, rzeczywisty i pełny koszt każdego wyrobu. Ze względu na możliwość przypisania kosztów poszczególnym wyrobom , koszty w rachunku kosztów pełnych SA dzielone na koszty bezpośrednie i pośrednie ( wspólne)

Rachunek kosztów zmiennych opiera się na innej filozofii. Rachunek kosztów zmiennych przypisuje wyrobom tylko część poniesionych w przedsiębiorstwie kosztów, a mianowicie kosztów zmiennych. Koszty stałe są tu traktowane nie jako koszty produkcji, ale jako koszty „ gotowości do produkcji” i w związku z tym traktowane SA jako koszty okresu i odnoszone bezpośrednio do wyniku. Z tego wynika że rachunek kosztów zmiennych jest nastawiony na generowanie informacji do podejmowania decyzji bieżących. Dlatego podstawową zasadą rachunku kosztów zmiennych jest podział na koszty stałe i zmienne i wycena produktów tylko na podstawie kosztów zmiennych.

Nadwyżka przychodów nad kosztami ,nazywana marżą brutto , ma pokryć koszty stałe i zapewnić przedsiębiorstwu zysk.

Rachunek kosztów pełnych

Jest on oparty na kosztach historycznych, czyli już poniesionych. Cechami tego rachunku kosztów są:

- podział kosztów całkowitych na koszty bezpośrednie i pośrednie

- koszt jednostkowy wyrobu jest ustalany na podstawie pełnego zużycia wszystkich czynników produkcji

- rozliczenia kosztów pośrednich na poszczególne wyroby dokonuje się za pomocą różnych kluczy podziałowych, które mają zapewnić proporcjonalny podział kosztów pośrednich na wytworzone wyroby.

Model rachunku kosztów pełnych zakłada, iż na wysokość całkowitych kosztów przedsiębiorstwa ma wpływ tylko jedna zmienna: wielkość produkcji. Pomija to, ze w gospodarce rynkowej stopień wykorzystania mocy produkcyjnych może być różny, niekiedy bardzo niski. Wówczas niekorzystnie mogą się układać proporcje pomiędzy kosztami stałymi i zmiennymi.

W rozwiniętych gospodarkach następuje systematyczny spadek udziału kosztów bezpośrednich w kosztach całkowitych, na rzecz udziału kosztów pośrednich. Jest to następstwem coraz doskonalszej techniki i organizacji. Natomiast do najważniejszych czynników decydujących o wzroście kosztów pośrednich są:

- zastępowanie pracy żywej ,pracą maszyn

-wzrost kosztów fazy poprodukcyjnej, w tym głównie sprzedaży

W sytuacji gdy koszty bezpośrednie stale maleją, a udział kosztów pośrednich w kosztach całkowitych rośnie, rachunek kosztów pełnych przestaje pełnić swoje funkcje informacyjne .

Zaletą rachunku kosztów pełnych jest to, iż jest on przystosowany do wymogów sprawozdawczości zewnętrznej. Jest on również przydatny w podejmowaniu decyzji długookresowych, ponieważ w długim okresie czasu przychody ze sprzedaży powinny pokryć wszystkie koszty przedsiębiorstwa.

Rachunek kosztów zmiennych

Rachunek kosztów zmiennych, jako kryterium podziału kosztów całkowitych przedsiębiorstwa przyjmuje ich zmienność. Wyroby gotowe, półfabrykaty, produkcja w toku wyceniane są wyłącznie na poziomie kosztów zmiennych. Produkty przeznaczone na sprzedaż wycenione zostają w tzw. zmiennym koszcie własnym:

Zmienny koszt własny = koszty zmienne produkcji + koszty zmienne sprzedaży

Całkowite koszty przedsiębiorstwa w rachunku kosztów zmiennych można przedstawić następująco:

Kc= Ks + kzj .x

gdzie:

Kc = koszty całkowite

Ks - koszty stałe

kzj -jednostkowy koszt zmienny

x - wielkość produkcji

Wadą rachunku kosztów zmiennych jest niezgodność z przyjętą do potrzeb sprawozdawczości formułą cenową, gdzie

Cena = pełny jednostkowy koszt wytworzenia + zysk jednostkowy.

Główne zalety to dostarczanie rzetelnych informacji na których mogą być oparte decyzje dotyczące regulacji wielkości produkcji, regulacji poziomu zapasów, ustalania progu rentowności.

Wpływ rachunku kosztów na wynik finansowy przedstawia poniższy przykład:

Jednostka wytwarza jeden asortyment produkcji, którego cena jednostkowa wynosi 40 zł, a koszt jednostkowy zmienny 20 zł. Koszty stałe produkcji w skali miesiąca wynoszą 12 000 zł, a normalna wielkość produkcji 1 500 sztuk. Rzeczywiste rozmiary produkcji i sprzedaży na koniec każdego miesiąca były następujące:

Miesiące: I II III

Wielkość produkcji (szt) 1500 1600 1200

Wielkość sprzedaży( szt) 1400 1400 1500

• Wynik finansowy w rachunku kosztów pełnych (zł)

1. przychody ze sprzedaży 56000 56000 60000

2. koszty produkcji 42000 44000 36000

3. korekta o zmianę stanu produktów

a. zapas początkowy (+) - 2800 8250

b. zapas końcowy (-) 2800 8250 -

4. koszty produkcji sprzedanej 39200 38550 44250

5. wynik finansowy 16800 17450 15750

6. jednostkowy koszt pełny (zł/szt) 28 27,50 30

• Wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych

1. przychody ze sprzedaży 56000 56000 60000

2. zmienne koszty produkcji 30000 32000 24000

3. korekta o zmianę stanu produktów

a. zapas początkowy (+) - 2000 6000

b. zapas końcowy(-) 2000 6000 -

4. zmienne koszty produktów sprzedanych 28000 28000 30000

5. marża brutto ( 1-4) 28000 28000 30000

6. koszty stałe 12000 12000 12000

7. wynik finansowy 16000 16000 18000

Wynik finansowy będzie identyczny przy rachunku kosztów pełnych i zmiennych, gdy sprzedamy tyle wyrobów, ile wyprodukujemy. Jeżeli sprzedaż będzie większa od produkcji( sprzedajemy zapas produkcji z poprzedniego okresu) - zysk będzie wyższy przy zastosowaniu rachunku kosztów zmiennych, przy sprzedaży niższej od poziomu produkcji wyższy będzie zysk jeśli zastosujemy rachunek kosztów pełnych.

Rachunek kosztów działań ( ABC - activity based costing)

W systemie rachunku kosztów działań koszty pośrednie rozliczane są na produkty przy zastosowaniu wielu podstaw naliczania. Podstawy te służą do rozliczania kosztów pośrednich spowodowanych różnymi wewnętrznymi działaniami lub procesami, które są konieczne do wytworzenia i sprzedaży produktów - na te produkty.

Podstawy te służą również do ustalenia rozmiarów określonych działań (procesów). Koncepcja ABC kładzie nacisk na gruntowne rozpoznawanie przyczyn powstawania kosztów pośrednich, oraz na rozpoznawanie zachowania tych kosztów . Przyjmuje się w niej założenie, że na działalność gospodarczą przedsiębiorstwa składa się szereg cząstkowych działań ( procesów) niezbędnych do wytworzenia i sprzedaży produktów. Działania te wymagają określonych zasobów, pociągając za sobą zarówno wydatki na ich zdobycie, jak i koszty.

W modelu ABC wyróżniamy następujące etapy rachunku kosztów:

1. rozpoznanie istotnych działań ( activity) realizowanych w przedsiębiorstwie

2. ustalenie jednostki miary wielkości każdego działania ( cost driver)

3. określenie wysokości kosztów każdego wyodrębnionego działania ( cost pool)

4. rozliczenie kosztów pośrednich wyodrębnionych działań na poszczególne produkty, oraz ustalenie kosztu jednostkowego tych produktów poprzez:

- stawki kosztów określonych działań

- liczby jednostek miary każdego działania, potrzebnych do wytworzenia każdego produktu

- kosztów działań obciążających poszczególne rodzaje produktów ( liczone jako iloczyn stawek kosztów i miar działania).

ABC prowadzi do kontrolowania kosztów w długim okresie czasu, poprzez sterowanie działaniami, które je wywołują.

3. Istota i metody kalkulacji kosztów

Istotnym elementem rachunku kosztów jest kalkulacja. Dobór metody kalkulacji kosztów powinien być uzależniony od technologii procesu produkcji, ale również od możliwości uzyskania danych do jej przeprowadzenia. Do podstawowych metod kalkulacji zaliczamy

• kalkulację podziałową z podziałem na:

- kalkulację podziałową prostą

- kalkulację podziałową ze współczynnikami

- kalkulację fazową ( procesową)

* kalkulację doliczeniową

Kalkulacja podziałowa prosta stosowana jest w przypadku produkcji jednego asortymentu wyrobów. Koszt jednostkowy w tej metodzie ustalamy, dzieląc całkowite koszty produkcji przez ilość wyprodukowanych wyrobów w danym okresie ( liczbę jednostek kalkulacyjnych). Kalkulację sporządzamy z podziałem na pozycje kalkulacyjne kosztów, którymi są: materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie wraz z narzutami, inne koszty bezpośrednie- jeżeli występują, oraz koszty wydziałowe.

Jeżeli na koniec okresu występuje produkcja nie zakończona, a tak jest najczęściej, wówczas dokonuje się jej przeliczenia na odpowiednią liczbę produktów zakończonych ( jednostek kalkulacyjnych), biorąc pod uwagę stopień zaawansowania tej produkcji, albo produkcję nie zakończoną wycenia się po koszcie planowanym.

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami stosowana jest wówczas, gdy przedsiębiorstwo produkuje masowo kilka asortymentów wyrobów o podobnym procesie produkcyjnym i z wykorzystaniem takich samych materiałów podstawowych. Różne wyroby w różnym stopniu absorbują koszty produkcji, w związku z tym w odniesieniu do poszczególnych asortymentów konieczne jest ustalenie współczynników ekwiwalentności, które określą ich udział w kreowaniu kosztów.

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami przebiega według następującego trybu:

1. określenie współczynników ekwiwalentności dla poszczególnych asortymentów z podziałem na pozycja kalkulacyjne

2. ustalenie wielkości wytworzonej produkcji w jednostkach umownych

3. obliczenie kosztu umownej jednostki kalkulacyjnej

4. obliczenie kosztu jednostki rzeczywistej produktu

5. obliczenie kosztów wytworzenia produktów

Kalkulacja fazowa stosowana jest w przedsiębiorstwach, w których produkty w trakcie procesu produkcyjnego przechodzą kilka faz. Wówczas kalkuluje się koszty każdej fazy kolejno. Jednostkowy koszt całkowity otrzymujemy przez sumowanie jednostkowych kosztów wytworzenia kolejnych faz.

Kalkulacja doliczeniowa stosowana jest w przedsiębiorstwach produkujących jednostkowo lub seryjnie wyroby z zastosowaniem różnych technologii i różnych surowców. W zależności od charakteru procesu produkcyjnego możemy mieć do czynienia z kalkulacją doliczeniową zleceniową lub asortymentową.

Kalkulacja zleceniowa stosowana jest w produkcji jednostkowej lub małoseryjnej, a przedmiotem kalkulacji jest zlecenie.

Kalkulacja asortymentowa stosowana może być przy produkcji wielkoseryjnej, a jej przedmiotem jest asortyment produkowanych wyrobów.

W kalkulacji doliczeniowej koszty ujmowane są w podziale na koszty bezpośrednie i pośrednie.

Koszty bezpośrednie ujmowane są na kartach kalkulacyjnych danego zlecenia ( asortymentu), a koszty pośrednie rozliczane są na poszczególne zlecenia ( lub asortymenty) za pomocą odpowiednio dobranych kluczy rozliczeniowych. Klucze rozliczeniowe muszą być dobrane starannie, aby możliwie dokładnie odpowiadać relacjom zachodzącym miedzy wielkością produkcji danego zlecenia a ponoszonymi kosztami pośrednimi.

Wskaźnik narzutu kosztów pośrednich obliczamy według wzoru:

Wn = ( koszty pośrednie rozliczane : podstawa rozliczenia kosztów) x 100%

Narzut kosztów pośrednich (n) na dany przedmiot kalkulacji ( asortyment, zlecenie) wyniesie:

N = (Wn x część podstawy rozliczania kosztów, przypadająca na przedmiot kalkulacji): 100%

Klucze rozliczeniowe są najczęściej wartościami wyrażonymi ilościowo np. roboczogodziny, maszynogodziny)

3. Rachunkowość zarządcza w decyzjach krótkookresowych

W procesie decyzyjnym koszty należy porównywać z uzyskiwanymi przychodami, dopiero na podstawie ich porównań możemy stwierdzić, czy planowane decyzje zapewnią osiągniecie zysku i jaka będzie skala opłacalności tych decyzji.

Szczególnie istotne jest określenie momentu, kiedy sprzedaż zacznie przynosić zysk. Ponieważ koszty są kategorią pierwotną w stosunku do przychodów, sprzedaż wyrobów do określonej wielkości nie przynosi zysku, służy jedynie do pokrycia wcześniej poniesionych kosztów. Dopiero po przekroczeniu pewnej wielkości sprzedaży wystąpi zysk. Wielkość sprzedaży równoważąca poniesione koszty określana jest jako próg rentowności, albo punkt krytyczny. Próg rentowności oznacza taką wielkość sprzedaży, przy której przychody ze sprzedaży zrównają się z kosztami ich uzyskania.

Zrównanie przychodów z kosztami oznacza, ze przedsiębiorstwo nie osiąga jeszcze zysku, ale nie ponosi też straty, a więc próg rentowności rozdziela całą działalność przedsiębiorstwa na strefę straty i strefę zysku. ( schemat)

Analiza progu rentowności pozwala na ustalenie korzyści płynących z rozszerzenia wielkości sprzedaży, zmiany cen i kosztów. Nie oznacza to jednak, że przekroczenie progu rentowności będzie prowadzić do nieskończonych możliwości maksymalizowania zysku. Wzrost ten jest możliwy tylko w krótkim czasie i przy stosunkowo niewielkim wzroście sprzedaży.

Jednakże wraz ze wzrostem wielkości produkcji jednostkowe koszty zmienne maleją tylko do pewnej wartości, po czym zaczynają rosnąc . W rezultacie krzywa kosztu całkowitego początkowo obniża się, po czym zaczyna rosnąc w szybszym tempie, a ponieważ przy dużych rozmiarach sprzedaży następuje z reguły spadek ceny, również funkcja przychodów przypomina krzywą , a nie prostą. ( schemat)

1. Próg rentowności

Na wielkość progu rentowności w przedsiębiorstwie o produkcji jedno-asortymentowej wpływają:

- liczba sprzedanych produktów

- jednostkowa cena sprzedaży

- jednostkowe koszty zmienne

- całkowite koszty stałe.

Ilościowy próg rentowności można wyrazić wzorem:

Pri = Ks : (p - kzj)

gdzie:

Ks - koszty stałe

p - cena sprzedaży

kzj - jednostkowy koszt zmienny

Ujęte w nawiasach wyrażenie :( p - kzj) nazywamy jednostkową marżą brutto.

Jednostkowa marża brutto jest różnicą miedzy cena sprzedaży wyrobu, a jednostkowym kosztem zmiennym.

Marżę brutto w sumach globalnych wyraża się następująco:

Mb = S - Kz

gdzie:

Mb - marża brutto

S - przychody ze sprzedaży

Kz- koszty zmienne

Marża brutto może być wyrażona również w wartościach względnych, jako wskaźnik marży brutto, wyrażający rentowność sprzedaży liczona za pomocą marży brutto:

Wmb = (Mb :S) . 100

Wskaźnik marzy brutto jest stosunkiem procentowym marży brutto do zrealizowanej sprzedaży.

Następnym rodzajem marży jest marża bezpieczeństwa.

Marża bezpieczeństwa jest różnicą miedzy przychodem uzyskanym z faktycznej sprzedaży, a przychodem ustalonym w progu rentowności:

Mbe = Sf - Sr

gdzie:

Mbe - marża bezpieczeństwa

Sf - faktyczny przychód ze sprzedaży

Sr - przychód ze sprzedaży w progu rentowności

Marża ta pokazuje o ile można obniżyć sprzedaż, aby działalność nie zaczęła przynosić straty.

Oprócz progu rentowności ilościowego często posługujemy się progiem rentowności wartościowym. Próg rentowności wartościowy oznacza wielkość przychodów ze sprzedaży, która pokrywa koszty całkowite:

Prw = Pri . p

gdzie Prw oznacza próg rentowności wartościowy.

Kierownictwo przedsiębiorstwa bardzo często potrzebuje znajomości wielkości sprzedaży, która zapewniłaby osiągniecie zaplanowanego zysku. Wielkość tą można obliczyć przy pomocy wzoru:

q = (Ks +Z) : ( p - kzj)

gdzie:

q - liczba sprzedanych produktów

Z -zysk planowany

Przedsiębiorstwo, znając swoje koszty i możliwości produkcyjne, oraz mając zaplanowany zysk, poszukuje wysokości ceny, która pozwoli ten zysk osiągnąć. Cenę tą można ustalić przy pomocy wzoru:

p = {( Ks +Z) :q} + kzj

Natomiast poziom kosztów, który zapewni osiągnięcie planowanego zysku przy ustalonej cenie i wielkości sprzedaży ustalamy:

Ks = {( p- kzj) . q} -Z

kzj = p - {(Ks + Z) : q}

2. Próg rentowności a przepływy pieniężne

W działalności przedsiębiorstwa występują niekiedy sytuacje, kiedy kierownictwo jest zainteresowane oddziaływaniem sprzedaży na przepływy pieniężne i w tym momencie mają one większe znaczenie niż wielkość zysku. Dzieje się to w sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo znajduje się w niekorzystnej sytuacji finansowej. Czy możliwa jest zatem działalność przedsiębiorstwa ze stratą, ale z zapewnioną nadwyżką wpływów pieniężnych nad wydatkami ?

Taka sytuacja jest możliwa do zaakceptowania, w momencie, kiedy ważniejszy jest dopływ gotówki i kontynuacja działalności nawet ze stratą. Przedsiębiorstwo jest wówczas wypłacalne, jego stosunki z otoczeniem są dobre. Dzieje się to dlatego, że strumienie wpływów i wydatków nie muszą się pokrywać ze strumieniem przychodów i kosztów.

Strata = koszty > przychody

Gotówka = wpływy > wydatki

Zachodzi nierówność miedzy przychodami i kosztami oraz wpływami i wydatkami. Dzieje się to dlatego, ze zarówno przychody jak i koszty zawierają składniki o charakterze niepieniężnym

( np. amortyzacja, pobieranie zaliczek).

Jeśli chcemy wyznaczyć próg rentowności wyłącznie dla wartości pieniężnych, musimy wyłączyć z rachunku wartości niepieniężne:

Prp = Ksw : (p - kzj)

gdzie:

Prp - próg rentowności dla wielkości pieniężnych

Ksw - koszty stałe zrównane z wydatkami w danym okresie

Jeśli założymy, że wpływy SA równe przychodom, to wówczas marża brutto odpowiada nadwyżce pieniężnej.

Kierowanie się progiem rentowności pieniężnym może mieć tylko charakter przejściowy, bowiem w długich okresach czasu wystąpi tendencja do wyrównania kosztów i wydatków, ponieważ przedsiębiorstwo nie może zaniechać np. wymiany zużytych maszyn produkcyjnych, a to jest powodem konieczności odpisów amortyzacyjnych, przeznaczanych na odnowę parku maszynowego.

3. Próg rentowności a podatek dochodowy

W dotychczasowych rozważaniach nie uwzględniano roli podatku dochodowego w ustalaniu progu rentowności. Ponieważ kierownictwu przedsiębiorstwa nie jest obojętne, czy mamy do czynienia z zyskiem brutto, czy netto, dlatego formuła zysku na sprzedaży powinna być uzupełniona o stopę opodatkowania podatkiem dochodowym. Do obliczenia zysku na sprzedaży stosowaliśmy wzór:

Z = ( p - kzj) . q - Ks

Zysk netto obliczamy stosując wzór:

Zn = {(p - Kzj) . q - Ks} . (1 -r)

gdzie:

Zn - zysk netto

r - stopa podatku dochodowego

Wychodząc z powyższego wzoru możemy dalej obliczyć wielkość sprzedaży, gwarantującej osiągnięcie planowanego zysku po opodatkowaniu:

Q = {Ks + [Zn : (1-r)]} : ( p - kzj)

W praktyce większość przedsiębiorstw wytwarza nie jeden, lecz kilka asortymentów. Dodatkowym czynnikiem kształtującym próg rentowności będzie tu struktura produkcji, a o ile przy produkcji jednoasortymentowej próg rentowności jest punktem, to w produkcji wielu asortymentów jest on zbiorem wielu punktów.

4. Ryzyko operacyjne

Prowadzenie każdej działalności gospodarczej wymaga podejmowania decyzji dotyczących stosowanych metod produkcyjnych, z czym wiąże się tzw. ryzyko operacyjne .Można tu wskazać dwa różne podejścia do tego problemu:

1. Przedsiębiorstwo może stosować nowoczesne, wysokowydajne techniki produkcji, minimalizując pracę ludzką, ale wymagające poniesienia ogromnych nakładów. W tym wariancie jednostkowe koszty zmienne produkcji będą stosunkowo niskie

2. Przedsiębiorstwo może stosować mniej nowoczesne technologie, wymagające niższych nakładów kapitałowych. W wariancie tym wystąpią stosunkowo niskie koszty stałe, ale znacznie wyższe niż w wariancie 1 jednostkowe koszty zmienne, wynikające z konieczności zatrudnienia większej liczby pracowników produkcyjnych.

O tym , który wariant jest bardziej korzystny decyduje poziom i dynamika sprzedaży, jaką osiąga przedsiębiorstwo.

Jeżeli przedsiębiorstwo wykazuje duże i rosnące obroty, lepsze rezultaty wystąpią przy wyborze kapitałochłonnego wariantu produkcji. Po przekroczeniu progu rentowności prawie cała dodatkowo realizowana sprzedaż oznacza wzrost globalnej marży pokrycia i zysku operacyjnego, ze względu na niskie jednostkowe koszty zmienne.

W przedsiębiorstwie stosującym pracochłonne techniki produkcji przyrost przychodów ze sprzedaży będzie wymagał zatrudnienia dodatkowych pracowników. Powoduje to szybki wzrost kosztów zmiennych, a globalna marża na pokrycie oraz zysk operacyjny rosną znacznie wolniej.

Kiedy przedsiębiorstwo osiąga niskie przychody ze sprzedaży, bardziej korzystna będzie sytuacja

Dla jednostki, która wybrała drugi wariant.

Dla przedsiębiorstwa o kapitałochłonnych technikach produkcji niskie przychody ze sprzedaży mogą być niewystarczające zarówno dla osiągnięcia zysku operacyjnego, jak i do pokrycia wysokich kosztów generowanych przez kosztowny park maszynowy.

Natomiast dla wariantu drugiego niska sprzedaż w połączeniu z niskimi kosztami powoduje, że przedsiębiorstwo znajdzie się w relatywnie lepszej sytuacji.

Opisany powyżej rodzaj ryzyka nosi nazwę ryzyka operacyjnego i wiąże się z pojęciem dźwigni operacyjnej, która służy do pomiaru tego ryzyka.

Z analizy progu rentowności wynika, że każdy przyrost przychodów ze sprzedaży, ze względu na koszty stałe powoduje progresywną ( ponad proporcjonalną) zmianę zysku operacyjnego. Zjawisko to nosi nazwę dźwigni operacyjnej.

Stopień dźwigni operacyjnej może być wyznaczony następująco:

SDO = { S (p- kzj )} : { S (p - kzj) - Ks}

lub:

SDO = (Ps - Kz) : (Ps - Kz - Ks) = Mnp : Zo

gdzie:

S - wielkość sprzedaży ( produkcji)

p - cena jednostkowa

kzj - koszt zmienny jednostkowy

Ks - koszty stałe

Kz - całkowite koszty zmienne

Ps -przychody ze sprzedaży

Mnp- globalna marża na pokrycie

Zo - zysk operacyjny

1. Kalkulowanie cen

W gospodarce rynkowej duże znaczenie odgrywa polityka cenowa, której celem jest zapewnienie przedsiębiorstwu zysku.

Formuły cen:

1. Formuła cenowa „ koszt plus zysk”

Ustalenie ceny w oparciu o tę formułę polega na dodaniu do pełnego kosztu produkcji ustalonego procentu zysku:

p = ( 100% + Z %) . kpj

gdzie:

p - cena

Z - narzut zysku

kpj - koszt jednostkowy pełny

2. Formuła cenowa „ koszty plus zysk od kapitału”

Cena ustalona w oparciu o tą formułę powinna pokryć całkowity koszt własny wyrobu, oraz zapewnić zakładaną stopę zwrotu od zainwestowanego kapitału. Stosowana jest najczęściej wówczas, gdy wprowadzamy do produkcji nowy wyrób, z czym wiąże się konieczność ponoszenia nakładów kapitałowych:

p = kj+ r . (K : q)

gdzie:

r - stopa zwrotu kapitału

K -zainwestowany kapitał

q - liczba produktów , dla których ustala się cenę

3. Formuła cenowa wykorzystująca marżę brutto

Za podstawę ustalania cen w tej formule przyjmuje się tylko koszty zmienne, do których należy dodać kwotę marży na pokrycie:

p = Kz . {1 + ( Mp : 100)}

gdzie: Mp marża na pokrycie

Cena wyrobu zależy od wielu czynników. Niektóre z nich można skwantyfikować, inne są niemierzalne, dlatego decyzje cenowe wymagają zarówno pragmatyzmu w postępowaniu, jak

i pewnej elastyczności. Dlatego dobrze jest, gdy przedsiębiorstwo ustali dopuszczalną dolną granicę cen. W praktyce oznacza to określenie jej najniższego poziomu, dla którego opłaca się produkować

i sprzedawać dany wyrób. W krótkim czasie granicz ta może być niższa niż jednostkowy koszt zmienny wytworzenia. W długim okresie czasu nie powinna być niższa niż pełny koszt własny wyrobu. Dolna granica ceny stanowi istotny element podejmowania decyzji, zwłaszcza w warunkach konkurencyjności i pozwala na elastyczność w negocjacjach z partnerami handlowymi.

Cena jednostkowa obliczona na podstawie czynników wewnętrznych staje się podstawą do ustalenia ceny jednostkowej akceptowanej przez otoczenie zewnętrzne.

Wyróżnić możemy następujące ceny zewnętrzne:

1. ceny rynkowe

są one najbardziej naturalne, zweryfikowane przez relacje podażowo- popytowe. Miejscem tych relacji jest rynek i konkurencja zbliżona do doskonałej. Dotyczą dóbr produkowanych masowo, codziennego użytku, gdzie koszty uzyskania są stosunkowo niewielkie.

2. ceny urzędowe

ustalane są administracyjnie, nie biorą pod uwagę uwarunkowań rynkowych. Dotyczą dóbr na które występuje brak równowagi rynkowej, oferowane są przez monopolistów. Mogą być objęte podatkiem akcyzowym

3. ceny negocjowane

powstają na drodze negocjacji między dwoma kontrahentami, posiadającymi wiedzę o alternatywnych źródłach zaopatrzenia, rynkach zbytu i cenach rynkowych. Cena negocjowana stanowi zazwyczaj wypadkową ceny wewnętrznej ustalonej przez przedsiębiorstwo i ceny rynkowej ustalanej przez relacje podażowo- popytowe.

4. Planowanie i kontrola kosztów

Planowanie działalności przedsiębiorstwa jest to proces polegający na:

- określaniu globalnych celów przedsiębiorstwa

- podejmowaniu decyzji dotyczących wyboru najskuteczniejszych środków do realizacji celów

długoterminowych ( strategii działań przedsiębiorstwa)

- kontroli, czy środki przedsiębiorstwa są efektywnie użytkowane w trakcie realizacji strategii

przedsiębiorstwa.

Proces formułowania przedsięwzięć, który dokonywany jest w przedsiębiorstwach w ramach istniejącego w nim systemu rachunkowości nazywa się planem finansowym, lub planem finansowo- kosztowym, czyli budżetowaniem.

Określenie „ budżetowanie” nawiązuje do pojęcia równowagi finansowej, równoważenia przychodów z zamierzonej działalności ze stroną rozchodową. Ogólnie można powiedzieć, ze budżet przedstawia zamierzenia finansowe przedsiębiorstwa na rok następny. Określany jest on jako budżet główny, lub budżet zasadniczy. Po to aby móc wykorzystać budżet główny w zarządzaniu przedsiębiorstwem należy opracować system budżetów szczegółowych, powstających w następującej kolejności:

1. budżet operacyjny:

w skład którego wchodzą:

- budżet sprzedaży

- budżet produkcji

- budżet zakupu i zużycia materiałów

- budżet robocizny bezpośredniej

- budżet kosztów stałych: - kosztów wydziałowych

- kosztów zarządu

- kosztów sprzedaży

b. budżet inwestycyjny

c. sprawozdanie finansowe pro forma:

- bilans

- rachunek zysków i strat

- rachunek przepływów pieniężnych

- rachunek zmian w kapitale własnym

Podstawowe plany działalności przedsiębiorstwa obejmują okresy roczne i przedstawiają zamierzenia wartościowo w kategoriach przychodów, kosztów i zysków. Forma tych planów zbliżona jest do układu sprawozdań finansowych.

Na plan roczny składa się zbiór rzeczowo- finansowych planów odnoszących się do poszczególnych rodzajów działalności i określających cele jakie przedsiębiorstwo zamierza w ciągu roku osiągnąć oraz nakłady na realizację tych celów.

Wybór roku jako okresu, na który sporządza się budżet ma swoje uzasadnienie. Okres na który sporządza się budżet powinien być na tyle długi, aby ukazać efekty zamierzeń i rezultaty polityki kierownictwa, a drugiej strony- na tyle krótki, aby oceny ujęte w planach mogły być wiarygodne. Ponad to podstawowy okres planistyczny w rachunkowości musi nawiązywać do okresu podatkowego, który obowiązuje w państwie.

Do podstawowych celów budżetowania, czyli systematycznego przewidywania przyszłego stanu rzeczy należą:

- ukazanie rezultatów działalności gospodarczej w istotnych dziedzinach. Przy czym ważne jest, że plan roczny ukazuje rezultaty oraz wskazuje środki niezbędne do osiągnięcia celów. Proces planowania ukazuje obszary działalności, w których należy podjąć działania zapobiegawcze( np. -z obliczeń planistycznych może wynikać niedobór środków obrotowych na realizację zamierzeń, zostanie zatem wskazana konieczność uzupełnienia tego niedoboru np. kredytem).

- określenie wzorców koniecznych do oceny wykonania zadań , przy czym ocena realizacji zadań odnosi się nie tylko do dochodów, czy kosztów, lecz także ma na celu ocenę indywidualnej odpowiedzialności osób, którym powierzono poszczególne wycinki działalności.

Plany finansowo - kosztowe sporządzane są przy wykorzystania normatywów ( wzorców) techniczno - ekonomicznych dotyczących prowadzonej działalności. Z kolei plan jest także wzorcem w odniesieniu do wielu zagregowanych wielkości ekonomicznych dotyczących prowadzonej działalności. Z kolei plan jest także wzorcem w odniesieniu do wielu zagregowanych wielkości ekonomicznych, przy kontroli osiągniętych wyników.

Tok postępowania przy opracowywaniu budżetów:

- aktualizacja planów wieloletnich, zwłaszcza w odniesieniu do rozpatrywanego okresu rocznego ( ma to na celu precyzyjne określenie zadań rocznych),

- określenie rocznego planu sprzedaży ( z Ew. podziałem na kwartały, a nawet miesiące); w gospodarce rynkowej zrównoważonej jest to bardzo ważny i trudny wycinek budżetu rocznego,

- określenie kosztów wytworzenia produkcji zakończonej i nie zakończonej, w układzie rodzajowym i kalkulacyjnym, przy możliwie szerokim wykorzystani wartości normatywnych,

- określenie planowanych efektów w odniesieniu do wszystkich grup bilansowych tj. zapasów, należności, zobowiązań, zysków itd.

- zestawienie opracowanych danych w formie sprawozdań finansowych, czyli tzw. sprawozdań pro forma; dotyczy to głównie rachunku wyników i arkusza bilansowego.

W pracach planistycznych uczestniczą wszystkie specjalistyczne służby przedsiębiorstwa. Każda z nich sporządza właściwy dla niej wycinek planu np. pracownicy działów sprzedaży i marketingu zajmują się planem sprzedaży, który jest punktem wyjścia dla całego budżetu, inne służby przygotowują plan zużycia poszczególnych czynników produkcji. Przekazywane elementy planu rocznej działalności przekazywane są następnie do działu planowania i analiz, gdzie sporządza się pierwszą wersję budżetu. Wersja ta jest następnie przedmiotem analizy, oraz materiałem wyjściowym do sporządzenia ostatecznego budżetu na najbliższy rok.

Tworząc budżet należy mieć świadomość , że w trakcie jego realizacji wystąpią zakłócenia, powodujące różnego rodzaju odchylenia. W związku z tym powstaje potrzeba analizy tych odchyleń ( analiza rozbieżności).

Analiza odchyleń polega na porównywaniu rzeczywistych wielkości z wielkościami budżetowymi traktowanymi jako normatywne i ustaleniu różnic, czyli odchyleń. Jest ona głównym etapem kontroli budżetowej. Analiza odchyleń pozwala ujawnić ich przyczyny, co prowadzi do działań korygujących, oraz do rozliczenia osób odpowiedzialnych za poziom kosztów w danych ośrodkach odpowiedzialności.

Pełna ocena gospodarności poszczególnych ośrodków odpowiedzialności powinna być przeprowadzona na podstawie łącznej analizy budżetu głównego i budżetów szczegółowych.

Dobry budżet powinien być elastyczny tzn. budżetowanie należy traktować jako proces ciągły, dynamiczny, ponieważ przedsiębiorstwo nie działa w próżni - działa w otoczeniu, które jest zmienne. Tym samym otoczenie powodować może konieczność zmiany założeń ekonomicznych przyjętych w budżetach.

Budżety są istotą controllingu. W połączeniu z kontrolą budżetową są podstawowym narzędziem sterowania kosztami własnymi, w kierunku ich obniżenia, a tym samym zwiększają efektywność gospodarowania w przedsiębiorstwie.

Budżetowanie nie jest lekiem na rozwiązywanie wszystkich problemów przedsiębiorstwa, jednak w znacznym stopniu przyczynią się do doskonalenia funkcji zarządzania. Bezpośrednie efekty wynikające ze stosowania metody budżetowania znajdują odzwierciedlenie w wynikach ekonomicznych przedsiębiorstwa.

Do bezpośrednich efektów stosowania metody budżetowania można zaliczyć:

- oszczędność kosztów produkcji, a więc poprawę wyniku finansowego,

- skrócenie cyklu produkcyjnego, a przez to wzrost zdolności produkcyjnych oraz produktywności poszczególnych czynników produkcji

- ujawnienie i wykorzystanie rezerw czynników produkcji,

- obniżenie wielkości zaangażowanego kapitału obrotowego netto.

Efekty pośrednie budżetowania ujawnić się mogą po upływie pewnego okresu czasu. Oznaczać one będą głównie zmiany organizacyjne i wzrost motywacji pracowników. Zaliczyć do nich możemy:

- bieżące monitorowanie przebiegu procesu produkcji,

- usprawnienie zarządzania operatywnego,

- poprawę rytmiczności pracy,

- obniżenie ryzyka różnych obszarów działania,

- wzrost poziomu zorganizowania przedsiębiorstwa.

Cechą wspólną wszystkich wyżej wymienionych efektów jest ujawnianie różnych form nieefektywnego wykorzystania czynników wytwórczych.

6.Decyzje długookresowe

Podstawą wykorzystania rachunku ekonomicznego w ocenie zamierzeń rozwojowych jednostki gospodarczej jest określenie kryterium tego rachunku, czyli takiej wielkości , której optymalizacja pozwoli na ocenę możliwych wariantów działań. Takim kryterium będzie optymalizacja zysku, uwzględniająca w ocenie zysk, ryzyko i czas.

Ponieważ przedsięwzięcia rozwojowe wymagają wcześniejszego poniesienia nakładów

( wydatkowania środków pieniężnych), ich skutkiem będą rozłożone w czasie przepływy środków pieniężnych, które odzwierciedlają wartość tych nakładów i osiąganych efektów zarówno w fazie inwestycji, jak i w fazie eksploatacji zrealizowanego przedsięwzięcia.

Z reguły w początkowej fazie realizacji przedsięwzięcia strumień wydatków jest wyższy od strumienia wpływów. Mamy wówczas do czynienia z ujemnymi przepływami pieniężnymi. Sytuacja odwrotna, tzn. strumień wpływów przewyższający strumień wydatków, następuje najczęściej w okresie dojścia do pełnej zdolności produkcyjnej. Mówimy wówczas do dodatnich przepływach pieniężnych.

Zysk, który będzie efektem przedsięwzięcia jest pochodną dwóch wielkości:

- przychodów ze sprzedaży

- kosztów uzyskania przychodów.

Obie te wielkości muszą być oszacowane jako pierwsze, aby móc określić przewidywany zysk. Punktem wyjścia do tych badań powinny być jak najszersze badania marketingowe rynku, oraz silnych i słabych stron na tle konkurencji. Badania te noszą nazwę analizy SWOT ( Strenght - siła, atut, Weakness - słabość , Opportunities - szanse rozwojowe, Traps - zagrożenia):

Y- NPV

ZAGROZENIA SZANSE

* zmiany systemowe * zmiany systemowe

* nowi konkurenci * demonopolizacja

* postęp techniczny * postęp techniczny

* zmiany w popycie * zmiany w popycie

* zmiany struktury kosztów * zmiany struktury kosztów

* substytuty * kapitał zagraniczny

* polityka państwa * polityka państwa

X sprzedaż

SŁABOŚC SIŁA

brak:

• organizacji * ogólne wykształcenie

• kapitału * przedsiębiorczość

• technologii * nie wykorzystane aktywa

• jakości * zmiany własnościowe

• kwalifikacji * silne motywacje

• * dostęp do rynku

Pole powyżej osi X zawiera przykładowy zestaw czynników niezależnych od przedsiębiorstwa, a więc charakteryzujących zmiany w jego otoczeniu, do którego musi się dostosować. Natomiast pole poniżej osi X zawiera przykładowy zestaw czynników zależnych od przedsiębiorstwa, które określają jego względną siłę lub słabość na tle konkurentów.

Przy prognozowaniu sprzedaży przedsiębiorstwo musi dokonać przede wszystkim wnikliwej analizy makro-otoczenia tj. analizy rynku , zarówno pod względem jego chłonności, jak i pojemności. Prognoza sprzedaży powinna zawierać prognozowane ilości produktów i ceny, co jest szczególnie trudne w warunkach inflacji.

Przedsięwzięcia rozwojowe przedsiębiorstwa polegają na lokowaniu kapitału w różne dziedziny, które przynoszą określone dochody. W gospodarce rynkowej takie inwestycje mogą mieć charakter rzeczowy lub finansowy. Inwestowanie jest obarczone ryzykiem, wynikającym z faktu, że nakłady ponosimy dziś, natomiast efekty mogą wystąpić w przyszłości.

Aby zmniejszyć ryzyko inwestowania, każde przedsięwzięcie powinno być poprzedzone gruntowną analizą ekonomiczną, na którą składają się:

- studium rzeczowe, określające zasadność przedsięwzięcia, z punktu widzenia uwarunkowań rynkowych

- rachunek finansowy opłacalności lokat, prezentujący różne warianty rozwiązań.

Przeprowadzenie rachunku opłacalności inwestycji następuje w oparciu o prognozowane wielkości popytu, produkcji i sprzedaży.

Podstawą rachunku opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych jest wartość tzw. przepływów pieniężnych netto. Odzwierciedlają one różnicę miedzy rzeczywistym kosztem ( będącym bieżącą wartością gotówki, która wypływa z przedsiębiorstwa), a dochodami ( które są bieżącą wartością gotówki generowaną w okresie funkcjonowania przedsięwzięcia, a pozostającą w dyspozycji przedsiębiorstwa).

Dokładne określenie wartości przepływów pieniężnych netto jest elementarnym warunkiem przeprowadzenia wiarygodnego rachunku efektywności inwestycji.

Strumienie przepływów pieniężnych obejmują trzy grupy elementów:

1. inicjujące nakłady inwestycyjne netto tj. nakłady gotówkowe na powstanie przedsięwzięcia

a. nakłady na rzeczowe składniki majątku trwałego oraz wartości niematerialne i prawne ( np. wydatki na zakup ziemi i przygotowanie terenu, wydatki na prace budowlane, zakup i montaż Maszy, oraz zakup licencji)

b. wydatki fazy przed-realizacyjnej i przedprodukcyjnej ( np. koszty gromadzenia kapitału, koszty produkcji próbnej, uruchamianie obiektu)

c. nakłady niezbędne na kapitał obrotowy netto, które gwarantują normalne, bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa.

2. przyszłe przepływy gotówkowe z działalności operacyjnej, generowane przez

przedsiębiorstwo:

a . przyrost przychodów osiąganych na skutek realizacji inwestycji

b. amortyzację, jako składnik obniżający wartość podatku

c. subwencje lub dotacje

3. wartość rezydualna netto:

a. wartość majątku trwałego w ostatnim roku funkcjonowania przedsięwzięcia

b. koszty likwidacji majątku

c. wartość odzyskanego kapitału obrotowego

Realizacja określonego przedsięwzięcia wymaga poniesienia nakładów kapitałowych. W przypadku przedsięwzięć produkcyjnych składają się na nie:

- nakłady na majątek trwały

- wydatki fazy przed-realizacyjnej i przedprodukcyjnej ( np. koszty gromadzenia kapitału)

- nakłady na tworzenie niezbędnego kapitału pracującego.

Kapitał pracujący to majątek obrotowy netto, czyli różnica miedzy bieżącymi aktywami a bieżącymi zobowiązaniami. Oznacza on środki obrotowe i finansowe konieczne do realizacji danego przedsięwzięcia, zgodnie z programem produkcyjnym. Poziom tego kapitału będzie się zwiększał wraz z stopniem wykorzystania zdolności produkcyjnych danego obiektu.

Konieczne jest więc ustalenie nakładów niezbędnych na kapitał pracujący zarówno w okresie rozpoczynania przedsięwzięcia, jak i w okresach dochodzenia do pełnych zdolności produkcyjnych .

Błędny szacunek tego elementu może w znacznym stopniu zniekształcić prognozę przepływów pieniężnych, które są podstawowym kryterium oceny efektywności przedsięwzięć rozwojowych.

Ocenę opłacalności można przeprowadzić w oparciu o zastosowanie różnych metod, do których zalicza się:

- metody proste

- metody dyskontowe

Metody proste służąwstępnej selekcji projektów, dostarczają bardzo uproszczonych ocen, zwłaszcza w warunkach wysokiej inflacji i dynamiki zjawisk gospodarczych. Nie uwzględniają one zmiany wartości pieniądza w czasie. Do metod prostych należą:

- okres zwrotu nakładów inwestycyjnych

- prosta stopa zwrotu

Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych ustalamy według wzoru:

Oz = Pni : ( Zn + A + Od)

gdzie:

Oz - okres zwrotu nakładów inwestycyjnych

Pni - pierwotne nakłady inwestycyjne

Zn- zysk netto ( po opodatkowaniu)

A-amortyzacja

Od -odsetki od kredytów

Przedsięwzięcie uznaje się za efektywne, jeżeli okres zwrotu jest krótszy lub równy okresowi przyjętemu w danym przedsiębiorstwie jako dopuszczalny.

Prosta stopa zwrotu stanowi stosunek rocznego zysku netto osiągniętego podczas działalności eksploatacyjnej, amortyzacji i odsetek od kredytu ( jeżeli inwestycja ma być wspierana również zewnętrznymi środkami finansowymi)do poniesionych nakładów inwestycyjnych

Pr = { Zn + A + Od) : Pni} . 100

Jeśli uwzględnimy tylko nakłady inwestycyjne sfinansowane przez kapitał własny, wówczas stosujemy wzór:

Pre = {( Zn + A) : E} . 100

gdzie:

Pre stopa zwrotu kapitału własnego

E kapitał własny

Metody dyskontowe wykorzystują rachunek dyskonta do urealnienia wartości wpływów i wydatków gotówkowych występujących w różnym czasie realizacji i eksploatacji inwestycji. Należą do nich:

- ustalenie średnioważonego kosztu kapitału WACC

- wartość zaktualizowana netto NVP

- wewnętrzna stopa zwrotu IRR

Koszt kapitału -( w literaturze często używane są zamiennie takie określenia jak „ koszt kapitału”, „ pożądana stopa zwroty kapitału”, „ stopa dyskontowa”)

W metodach dyskontowych wykorzystywana jest stopa dyskontowa ( stopa graniczna), traktowana jako minimalna, oczekiwana przez właścicieli stopa korzyści z zainwestowanego kapitału finansowego ( czyli stopa kosztu kapitału). Poziom stopy dyskontowej powinien wyrażać preferencje czasowe i uwzględniać korzyści z możliwych alternatywnych kierunków zainwestowania kapitału finansowego. Z tego względu oszacowanie poziomu stopy dyskontowej jest niezwykle istotne. Najczęściej stosuje się tu metodę trzech zmiennych:

Stopa dyskontowa

( stopa wymagana korzyści w %) - spodziewana stopa inflacji (%)

- premia za ryzyko realizacji przedsięwzięcia

- stopa wolna od ryzyka (%)

Stopę wolną od ryzyka ustala sięzazwyczaj, opierając się na papierach dłużnych ( obligacje, bony skarbowe) Skarbu Państwa. Premia za ryzyko ustalana jest na podstawie wielu czynników, do których należą: ryzyko ogólne, ryzyko branży, ryzyko projektu inwestycyjnego itp.

Średnioważony koszt kapitału ( WACC) oznacza koszt poszczególnych źródeł kapitału i ich strukturę, czyli ich udział w łącznej sumie bilansowej. Wyznaczany jest według wzoru:

WACC = ( suma od t= 1do n) Ut . Kt

gdzie:

Ut - udział danego źródła kapitału w sumie bilansowej

Kt - koszt odpowiedniego źródła kapitału

N -liczba źródeł kapitału

Formuła powyższa pozwala na kształtowanie optymalnej struktury kapitału przedsiębiorstwa z punktu widzenia minimalnego kosztu kapitału.

Kapitał, tak jak i inne zasoby jest dobrem ograniczonym. Im większy popyt na kapitał, tym większy musi być jego koszt. Zjawisko to jest określane jako krańcowy koszt kapitału. Przedsiębiorstwo pożyczając na rynku kolejne porcje kapitału musi się liczyć z tym, że po przekroczeniu pewnego momentu ( punktu), kolejne środki będą coraz droższe. Jest to wynikiem dwóch czynników:

1. czynnikiem natury ogólnej, czyli ograniczoności zasobów,

2. czynnikiem specyficznym dla danego przedsiębiorstwa, którym jest wzrost ryzyka finansowego, związanego z kolei z wzrostem poziomu dźwigni finansowej jednostki.

Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że koszt kapitału w przedsiębiorstwie w pierwszym rzędzie zależy od sposobu i rentowności jego wykorzystania.

Wartość zaktualizowana netto ( NPV) - w metodzie tej porównujemy wartość bieżącą nakładów inwestycyjnych z wartością bieżącą jej efektów. Alternatywnie można też porównywać wartość końcową nakładów inwestycyjnych , z wartością końcową jej efektów. Pojęcie wartości bieżącej

Związane jest ze zmianą wartości pieniądza w czasie. Aby móc porównać przepływy pieniężne w różnych okresach czasu, należy urealnić je na dany moment. Dokonuje się tego przy pomocy rachunku dyskonta.

Dla przypomnienia podaję podstawowe reguły służące do dyskontowania:

1. dla obliczenia wartości przyszłej :

n

FV = A . (1+r)

gdzie:

A - wartość początkowa

r - okresowa stopa dyskonta

n - ilość okresów na które dyskontujemy wartość początkową

2. dla obliczania wartości bieżącej:

n

PV = B : ( 1+r)

gdzie: B - wartość przyszła

Wartość bieżąca netto obliczana jest według wzoru:

n

NPV = ( suma od i =0 do n) CFI : ( 1+r)

gdzie:

CFi - przepływ gotówki w roku ( dodatni lub ujemny)

r - stopa dyskontowa

n okres inwestycji

NPV > 0 oznacza, że przedsięwzięcie jest opłacalne, jego stopa rentowności jest wyższa od stopy granicznej, określonej przez przyjętą do rachunku stopę procentową . Dlatego każda inwestycja o NPV większej od zera ( w skrajnym przypadku równej zeru) może być realizowana, gdyż przyniesie firmie określone korzyści finansowe, a więc podniesie jej wartość.

Metoda wewnętrznej stopy zwrotu ( IRR) jest jedną z najczęściej wykorzystywanych w praktyce metod dyskontowych. IRR to stopa procentowa, przy której obecna ( zaktualizowana) wartość strumieni wydatków pieniężnych jest równa obecnej wartości strumieni przypływów pieniężnych. Jest to stopa procentowa, przy której zaktualizowana wartość efektów równa się wartości zaktualizowanej nakładów inwestycyjnych, a NPV = 0. IRR obliczamy według wzoru:

IRR = k1 + { PV . ( k1 - k2) : (PV + NV)}

gdzie:

k1 - wartość stopy dyskontowej, przy której NPV >0

k2 - wartość stopy dyskontowej, przy której NPV < 0

PV - wartość NPV obliczona dla k1

NV - wartość NPV obliczona dla k2

Obliczona wewnętrzna stopa procentowa pokazuje rzeczywistą stopę zysku z analizowanego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Informuje ona również o maksymalnej stopie oprocentowania kredytów, jaką inwestor może zapłacić, nie powodując strat w przedsięwzięciu inwestycyjnym.

Reasumując należy stwierdzić, że o ocenie efektywności inwestycji decyduje pięc głównych czynników, a mianowicie:

1. wielkość nakładów inwestycyjnych

2. przychody ze sprzedaży i osiągnięte wpływy

3. koszty uzyskania przychodów i poniesione wydatki

4. stopa dyskontowa, która odzwierciedla ryzyko projektu inwestycyjnego

5. czas trwania

1

1

---