Podtyp:szczekoczułkopodobne cheliceromorpha:przydatki o położeniu przedgeb, brak wyraźnej głowy, czułkow,typow narz geb(szczeki, zuwaczki), ciało podz na 2tagmy:praoterosome i opistosoma lub proterosoma i hysterosoma filogen:pod wzg bud podob do Trilobitomorpha, brak powiazan z dużymi gr.stawonogow. Chelceromorpha i Triolob.. łącza cech prymit tj: segm prosomy(nawiaz do 4segm cz. Głowowej larw trylobitów(protaspis) np. solfugi,roztocza; bud.odnozy (do trolob bud nawiazuja wodne cheliceromorf ostrogonow obok cech prym sa tez c.specyficzne(apomorf):chelicery(rola odżywcza); odmienna tagmacja ciała(prosoma i opisto lub potero i hystero); wyksz workow płucnych; wykszt endytów (gnathocoxae wyrostki bioder pedipalp i odnóży krocz); poł prosomy i opisto prz pom 7 pragenital segm

G:Pajęczaki ok90tys gat; zw ladowe; skorpion 18cm roztocz <0,01mm;ciało z 2 tagm: 6segm prosoma+chelicery(1-3człony) i pedipalpy(do 3 czl ze szczyp)+4pary odn krocz, opistos( 12seg z tend do reduk i do 7seg rzedziej ulega redu i cała cz.metasomy)u niektórych roztoczy protero i hystero. Na mezosomie przeksz przydatki:kądziołki przędne lub worki płucne(pająki), narz zmysł( grzebienie u skorpio). Formy pierwot maja worki pł i plucotch, pozostałe maja tchawki, rzadko cała pow ciała. Kształt ciała zroznic, od silnie wydł i segm (skorpio) do owalnych (rozt), ciało spłaszczone(skorpio i zakleszczotki) walcowate(solfugi paj, kosarx, rozt). Odnóża rozt. coxa, trochanter, femur, genu,tibia,tarsus +pazurki(może być przylga lub epipodium(pozostałe pajęczaki mają rzepkę (patella) za kolanem. Ipara nog może f.zmys (długa wtór człon). Odnoza mogą słuz do pływ (wodopójki), kopulacja, budow sieci, pobier pok(skorpio, kosarze). Rozdzielnopl(dymor pł), jajorodne z reg, rozw prosty, i roz złoz z larwa i nimfami, nieraz przemiana pok. Opieka nad potom,noszenie przez samice kokonów z jajami(paj zaleszcz), noszenie młod os przez samice(skorpio), pilnowanie przez babe jaj-niekt rozt. U zalesz 3 stad nimf, u tepoodwłokowcow, solfug i cz. Paj 2 stadia(prenimf i nimf),u kapturcow i rozt 3-4stad

SKORPIONY dł 1,2-20cm, prosoma i opisto poł na całej szer; prosom z jednolita tarcza (carapax), opiso segm, 12członow (szersza mezosom i waska metasoma z kolcem jad; elem szkieł wew(endosternity) silnie rozb, chelicery 3człon, pedip 6czł, masywne zakon szczypc, IIsegm opist ma brzuszn grzebienie, oskórek z fluoryzującą warstwą halinowa; 1para oczu pratych i 2-5p oczu po bokach prosomy; worki pł(4part po brz str opist). Partnerzy odnajdja się dzieki wibracji podłoza, zapachowi i dotyku.samce naprowadzają samice na złożony spermatofor i szybko uciekają. Embriogen 3-18 m-cy, młode(1-100) podob do rodzicow, noszone na grzbiecie mum do I linienia. Po 5-6 linieniach osiag dojrzałość pł. Eko i rozmieszcz. Wszy srod lad, dobrze war pustynne. Poluja noca i wchodzą do mieszkan. Ukłucie powad bol, obrzek,zaczer czasam zaburz ndrw i smierc

PAJAKI pierw ladowe, segm caiała niewid(wyj Mesothelae), 0,5-10 cm, prosoma i opisto poł cienkim łacznikiem. Opisto ma kądziołki przed i gruczoły wytw przedze o roz własciw i funk. Chelicery 2czł, scyzorykowate z kolcem jadowym; 8 oczu lub mniej, oddychają work pł(1-2 pary), płucotch i/lub tchaw. Większość bud sieci łowne. Cechuje je mimikra i mimetzm, naslad bud mrowki, zaleszcz, osy, muchy. Noga krocz 7czł biodro, kretarz, udo, rzepka,golen, przedstopie, stopa. Nogi mogą być zaopatrzone w kolce, peczki włos, szczeciny zmysł (trichobothridia), wzgórki strydulacyjne i grzebyki. Stopy aktywnych łowców zakoń 2pazur, a paj sieciowych 3. Na stopach u wielu gat peczki włosow z 500-1000 zakonczeniami a siła adhezji pozwala porosz się po wodzie i głodkich pionowych pow. Do rozpoznania partn sygn. Chem, dźwięk(strydulacja, bębnienie), mech (dot, wibr podłoz lub sieci) i optyczne-tańce godowe. Zabezpiecz izolacji rozrodczej od innych gat jest bud ap.kopul- niekompatybilne. Kanibalizm seksual typowy dla paj z wyraz dymorf pł. Czy pozarcie samca przez sami jest opłacalne? Jeżeli tak, to dobur nat będzie utwierdzał to zachow; samce po kopul gina (strata dla pop), w przyp kanibalizmu lepiej odżyw samica złozy więcej jaj, lepsza ochr przed drapolami, więcej potoms. Jaja skład po kilka- kilkatys w zakamarkach, samice niekt gat kamufl kokony, mosza je na chelic lub przytw do kadziolkow. Młode (prelarwa, larwa) po kilku linieniach->stadium nimfoidalne (miniatura rodzicow). Samica komunikuje się poprzez wibrac sieci, kopniecia. Młode zebraja o zarcie, paj społeczn nosza młode na grzbiec lub opiekują kokonami i młodymi w „złobkach” na sieci. Dawka jadu dost do rodz i wielk ofiar, paraliż ukl nerw i miesnie, powod rozpad krwinek i uszkadza ukl krwiotwórczy, nerki, zaburz czynn serca, nekroza tkanek. Z 40tys tylko 200gat niebez dla człow. Ptasznik powod bol obrzek, skutki ukasz sa rozne, czas trag. Pokarm: pyłek, nektar z kwiatow, niekt zabijają of selekt. Pajęcze strategie łowieckie:1.polowanie przy uzyc własnej sieci lub jej modyfik 2.wykradanie zdobyczy z obcych sieci własnego lub innych gat(kleptopasoztnictwo) 3. Polow indyw lub grup, osaczanie ofiar 4. Polow z zasadzki, z uzyc nici sygnalizujących. Wykorzyst przedzy- do bud sieci kopul, nici asekurac, babie lato, oprzedy, kokony, schrony, pułapki( wykorz przedzy rozne w trakcie ontogen, zalez od płci, masy ciała, strategii łowieckiej, sposób komunk, dyspersji, innych potrz zyc. Kszt sieci różny(pojed nici,siecipłaskie, spiralnem lejkow) niekt specyf: 1 topik podwod dzwon wypeł pow 2. Rodz Deinopis nosi sieci w przednich nogach i zarzuca Na ofiary 3.rodz Atypus bud slepo zakoń rękaw 4. Paj społecz duże sieci(kilkadzies m2)5. U niekt koniec pojed nici – lasso z kropla lepkiej subst nasyc feromonami 6. Nieky siedza w zakrytej klapka norze otoczonej polem minowym z nici sygnalizujących lub dodanych patyczków o rożn gestosci, lepkości, wytrzym. Bud pajęczyny czasochłonna(1-kilku h) i energochł, uszkodz sieci sa zwijan i zjadane. Struktura sieci mała wart diagnost. Własciw przedzy unikalne( wytrzm, elast, lepkie) programowane przez geny. Znacz prakt nici: próbujemy wykorz technikę przedzenia do cel prakt np.z mleka od genet zmodyf kozy, zawiera białka przydat do prod wytrzymałych włókien( kamizelki kuloodp, lekkie ubrania, liny, sieci pasy bezp, spadochron, bandaże, nici chirur. Niekt gat zyja w zgrupowaniu, najb społ Agelena consociata (steki os, wspol ogrom sieci). Samice opiek się potom, razem poluja. U rodz Anelosimus po śmierci matki młode sa adoptowane przez inna samice. Łatwo migrują. Wykorzyst antropopresje. Sa ważnym skł ekosyst- drapiez regul liczb ofiar. Maja licznych wrogow ptaki, ssaki owadozer, jaszcz, zaby, osy, nicienie same paj (pasożyt larwy os i muchówek pozeraj paj od srodka). Paj lubia stref ekotonowe i zwiększ roznorod gat krajobrazu.

KOSARZE zwykle z b.dł odnozami. Ciało dł 1-22mm prosoma i opisto zrosniete na całej szer, nogi zwykle dłuższe od ciała.prosoma pokryta jednolit tarczka(seg 6i5 znaczone bruzdami), opisto z wyrazna segm.(pierwotnie 10seg), 5 przednich może się zrast z tarczka prosomalna. Na prosomie para oczu, po bokach para grucz obronnych, oddych tchawkami, ze wzg na bud ciała i długość odnóży można je podz na4 gr: 1.gat słab sklerotyzowane, długonogie (typowe kosarze)- wieksz gat europej 2.gat silnie sklerotyz, długonog, z kolcowatymi wyrostk i często z chwytliwymi pedipalpami (trop i subtrop) 3. Gat b.małe, podob do Acari, z krótkimi odnożami(kos.prymit) 4. Formy silnie spłaszcz, z odnożami dł.ciała. rozwój dominuje kopulacja, spotk samcow koncza się walka, aktyw pł do śmierci. Post. Młodoc podobn do dorosłych, rozwój 1-8m-cy eko i rozmieszcz. Wieksz biotopów kuli ziem, formy małe w sciolce, długonogie zyja na rosl zielnej, krzewach, drzew, gat synantrop w domach, bud gosp, przy dużej wilg wedruja wysoko po murach budynk i drzewach. Pokarm-gł drapiez, niekt wsztstkozer. Zywia się gł stawonogami, małymi paj, ślimakami, drobne gat-roztocze i szkoczogonki, które lapia chelicerami i pepipalp+szczeciny+ lepka subst wrogowie-pasoz zew-larwy rozt i błonkoskrz, a wew pierwotniaki hurnaczki, stad młodc tasiemca i przywry

ZALESZCZOTKI drobne spłaszcz pajęczaki, prosoma poł na całej szer z segmentowana opisto(12 seg). Pros ma jednolity carapax z 1-2 parami oczu bocznych. Chlicery szczypcowate, 2człon z ujściem gruczołu przednrgo. Pedipalpy duże, 6człon z potężnymi szczypcami, zwykle z gruczołami jadowymi. Rozwój składają spermatofory, mogą tance god samcow(naprowadza samice na spermatof) wys formy opieki nad potom(noszenie worka legow, skład jaj w odżywcz, galaret mase) rozw skomplik( larwa, proto, duto i trotonimfa+dorosły) rozw trwa 1-2lata, adulty zyj do 5 lat. Eko i rozm-wieksz kuli ziem, gł tropiki i subtrop. Szczeliny, na korze, sciólka, gniazd ptak i ssakow, mrowiska termitiery, gat synantrop księgozbiory, ubrania. W gorach do 4tys mnpm. Drapiez (atak drobne owady i rozt) ofiary chwytają pedipal i paraliżują zdobycz. Mogą głodować kilka m-cy, gat zimujące w gniazdach nie przyjmują pok. Wrogowie: niebez okres-postacie młodociane w gniazdac legowych, sa wtedy atak przez pasożytnicze błonkówki gasienniczniki- larwy błonk najpierw zywia się pok wydzielanym przez samic zalaszcz dla larw, potem larwami, nast. Atak samice zaleszcz.

ACARI znacz gosp: szkod rosl rolnych, leśnych, ogrod, szklarn i wektory chorób; szkodniki przechowywanych prod spoż; pasoz czł, zw domowych i wekt chor

Przedziorki owalne, ruchliwe, kolorowe z 2ma parami plamek ocznych, chelicery ze sztylecikami(nakłuwanie tk rosl), rozdzielnopł(kopulacja), u rubinowcow partenogen (typ telytokii-samozapł, z jaj wyległych samic; arenotokii- z jaj zapłodn wyległych samic, z niezapł- samców). Tolerują pestycydy, szybko się uodparniają. Słuza im chlorowane węglowodory, estry kw fosforowych i nawożenie min, wrazl na wys wilgoc, gł. Polifagi Biologia: jajo, larwa, 2nimfy, adult- zimuje jajo lub samica, 1-12jaj/dzień, zyje kilka tyg, samce legna się wcześniej i wykszukuja młodych samic, walki o samice i kanibalizm, samica niewierna, kopulacja zwykle starcza na całe zycie(płec regulowana: jaja zapł->samice, nizapł->samce)W niesprzj warunk powst formy zimujące(jaja lub samice-potrzeb chłodna diapauza płciowa), u niekt gat forma osiadła i migrujaca, licz gat przedza nici, grucz przed. W proterosomie, larwy nie przedna. R,nici: przymocowanie jaj, ochrona przed przesuszeniem, drapiez, pestycydami, konkurentami, ułatwia migr i kontakt płci. Szkodliwosc polega na: wysysaniu ttesci kom i wprowadzaniu sliny (zamieranie kom, plamki, ogranicz fotosyn, zaburz wzrostu, infekcja patogenow), zer głownie na dolnej str lisci; zmiana metab. Rosl- slina zmienia metab rosl dla potrzeb przędz (mało rozt-stym wzrost, dużo- ogran fotosyn przemian cukru w skrobie); mniejszenie transp- obecn przedzy, skrecanie, fałdowanie, defoliacja lisci i wczesny opad lisci; przenosz wirusow i grzb; obniżenie plonow. Walka: stosow rosl odpornych lub toler przędziorki; utrzym wilg pow >80%; stosow srod nat(wyciag z lisci tytoniu ogranicz rozwój przedz); met chem (preparaty wyselekcjonowane na akt roztocze, czesta zmiana preparatow). Istnieje duza specjalizacja szkodników (rubinowiec owocowiec, r.agrestowiec, przędziorek owocowiec, p.chmielowiec, p.głogowiec, p malinowiec, p.sosnowiec) R. owocowiec jaja zimuja na korze, masowy pojaw 5-10dni przed kwitnieniem, samice zer na lisciach, rozwój wiosna ponad miesiąc, latem 16-21dni(partenogen, 4-6pokolen, samica do 50jaj, zyje 8-28dni, od lipca składa jaja zimowe na korze)rosl zyw: rózowate, szkodliwość uszkodz lisci, plamki, przenosz chor, spadek asym i plonow do 50%. Zwalcz: przeswietlanie koron, akarycydy na aktyw roztocze. P,chmilowiec zimuje samica pod kora, liśćmi, rozwój 2-5tyg, layem 10dni, zyje 14-28dni, w chod dni składa jaja zimuj. Rożowate. Uszkodz lisci, plamki, przenosz chor, mniej pakow-spadek plonow

Szpeciele małe robakowate, 2pary nog, chelicery ze sztylecikami, rozdzielnopl, partenogen.biol: jajo,larwa,1-2 nimfy, dorosły(nieraz nimf i doros) zimuje samica lub w pakach stadia rozwojowe, rozwoj powierzchnia lisci, paki; rosl zyw: zwykle monofagi(drzewa i krzewy ozdobne) szkodl: wysysanie zawartości kom, wprowadz sliny(zaburza wzrost, ogran fotosyn do 90%, odbarwienie, przebarwienie lisci, spekania, twotzenie pilsni(erineum) i wyrośli(maczugow, rożkow,kolbk),zwijanie brzegów lisci, tworzenie soczystych wyrośli, hipertrofia i deformacja organow, nabrzmiewanie pakow, zamieranie cebul, przenoszenie wir i grzyb Rola pozyt-niszcz chwastów Podskornik gruszowy zimuja samice w pakach, gl pod łuskami zew; rozwój 6tyg-6m-cy pokolenie wiosenne na pakach i lisciac (hipertrofia mezofilu, zatkanie szparek, pekanie skorki, inwazja chor; pok letnie i let-wios na lisciach rosl zyw:szkolki drzew,grusza, jarzebina szkodl:zgrubiale paki, spóźniony rozwój, plamki, infekcja chor zwalcz:zw. Organofosforowe, karbaminiany Met zwalcz innych szpecieli: kontrola i kwarantanna sadzonek, niszczenie galasow(na małą skalę), prep siarkowe, organofosf i karbaminiany

Szkodniki produktów przech: rozt małe, jajowate, białawe (nogi i gnatos ciemniejsze),chelicery gryzące, rozdzielnopl. Podz na gr: zawlekane z plodami, nie rozwijają się w magazynie2.rozmnaz się na polu i w magaz(roztoczek domowy) 3. Rozmnaz się wyłącznie w magaz (roztoczek suszowy, brunatnt) Preferują:prod gruboziar(zjadają zarodki, maja dł i krótkie szczeć) prod drobnoziar(krótkie szczeć), prod płynne i półpłynne Stopnie porazenia prod: I(1-20os/kg), II(21-40os/kg), III>40os/kg Biol: jajo, larw, protnim, deuto(w war zagroz-hypopus, tritonimfa i dorosły) okaz dorosły. Rozkruszki przystos do przetrw zagrozen. Samice wieksz od samcow, dobrze znoszą krańcowe warunki zycia, niekiedy wyst przemiana pok heteromorf(w tym 1 z hypopusem), samice niewierne, łatwe utrwalanie kombinacji w rodzinie(rasy,kompleksy gat), łatwość hodowli. Drogi inwazji:z prod spoż i opakow- na duza skalę lub w regionie. Szkodliwość: zaniecz prod(odchody, toks, ostre szczeciny), zawilgacenie prod(inwaz mikroflory, psucie się), straty prod(ok3%, os zjad gł zarodki), działanie alergenne. Przedstawiciele: rozkruszek mączny, r.polno-magazynowy, r.drobny, r.wydłużony, serowy, korzeniowy, roztoczek owłosiony, nogi, domowy