Problem rzadkości w ekonomii występuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr (niezależnie do tego jak znaczne są możliwości produkcyjne). Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie produkcji, zwiększają się również zasoby. W rezultacie prawa strona nierówności powiększa się - zwiększają się możliwości wytwarzania większych ilości dóbr. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi, rosną również potrzeby, które każdy chciałby zaspokoić. Tak więc lewa strona nierówności także zwiększa się sprawiając, że problem rzadkości nie znika. (ilość dóbr które ludzie chcieliby posiadać w ciągu roku > ilość dóbr, które ludzie są zdolni wytworzyć w ciągu roku)
Wybór ekonomiczny Ograniczoność zasobów oraz nieograniczoność potrzeb, które można zaspokoić przy pomocy dóbr wytworzonym w danym momencie z zasobów będących do dyspozycji stwarzają konieczność dokonywania wyborów. Ludzie muszą dokonywać wyboru - co i jak produkować. Ponieważ nie wszystkie potrzeby można zaspokoić w danym momencie, lub inaczej mówiąc nie jest możliwe wytworzenie tylu dóbr ażeby zaspokoić zapotrzebowanie (potencjalne) wszystkich ludzi pojawia się konieczność dokonywania wyboru tych dóbr, które decydujemy się wytworzyć i tych, z których wytwarzania rezygnujemy. Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty - korzyści i koszty. Równocześnie jednak każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyści).
Koszt alternatywny danego dobra to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego. Koszt alternatywny jest to wartość najlepszej z możliwych korzyści utraconej w wyniku dokonanego wyboru. Koszt alternatywny: jest zawsze ponoszony przez osobę podejmującą decyzję, jest określony w chwili dokonywania wyboru, ma charakter subiektywny. Np. kosztem alternatywnym Twojej edukacji jest to, czego nie zarobisz wtedy, gdy się uczysz.
Granica możliwości produkcyjnych wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji. Jej graficznym obrazem jest krzywa możliwości produkcyjnych zwana też krzywą transformacji produkcji. Jest ona zbiorem punktów (kombinacji) odpowiadających maksymalnym ilościom dóbr jakie można wytworzyć przy danym stanie zasobów i przy wykorzystaniu danej technologii.
Model gospodarki rynkowej. Najważniejsze założenia:- model dotyczy g. ryn. w warunkach kapitalizmu tzn. w warunkach takiego systemu społeczno-gospodarczego gdzie większość zasobów jest własnością prywatną,- gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw),- rynek dzieli się na rynek dóbr (konsumpcyjnych i kapitałowych) oraz na rynek zasobów,- współzależności między podmiotami gospodarczymi.
Strumienie rzeczowe i finansowe. Sprzedaż i zakup zasobów, a następnie sprzedaż i zakup dóbr są rzeczowymi strumieniami gospodarki rynkowej. Przepływowi strumieni zasobów i dóbr towarzyszą strumienie finansowe skierowane w przeciwnym kierunku.
Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr(produktów i usług). Niezależnie od formy, rynek charakteryzuje się tym, że odbywające się na nim transakcje kupna i sprzedaży posiadają swoja cenę. Na rynku powstają ceny poszczególnych produktów i usług a także kształtują się relacje cen między nimi. Rynek decyduje o systemie cen.
Prawo podaży rynkowej: wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych ilości tego produktu. Przy wyższej cenie staje się bardziej korzystna, co skłania producentów do zwiększania ilości swoich produktów oferowanych na rynku. - spadek ceny produktów wywołuje, ceteris paribus, zmniejszenie oferowanych ilości produktu (produkcja staje się mniej opłacalna ze względu na niższą cenę produktu).
Prawo popytu rynkowego: wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się, ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt rośnie.
Zasada Ceteris Paribus - założenie niezmienności pozostałych czynników, które mają wpływ na dane zjawisko ekonomiczne
Czynniki pozacenowe:- Zmiany dochodów konsumentów: rośnie dochód - rośnie popyt,- Wzrost ceny dóbr substytucyjnych: przy wzroście ceny np. masła rośnie popyt na margarynę,- Spadek ceny dóbr komplementarnych: spadek ceny np. benzyny oznacza wzrost popytu na samochody,- Zmiany mody i gustów konsumenta,- Wzrost liczby nabywców wynikający ze zmian w populacji,- Oczekiwania co do przyszłej ceny danego dobra: spodziewany wzrost ceny pociąga za sobą wzrost popytu.
Równowaga rynkowa to taka sytuacja na rynku kiedy producenci mogą sprzedać cały swój towar a konsumenci mogą cały ten towar kupić. Czyli wielkość popytu = wielkość podaży. Na rynku takim nie występują nadwyżki ani niedobory towarów.
Nierównowaga rynkowa występuje wtedy kiedy cena jest wyższa lub niższa od ceny równowagi, analogicznie są wtedy niedobory lub nadwyżki. Tzn towar oferowany przez producentów nie znajdzie (w całości) lub znajdzie (i go zabraknie) zainteresowanie wśród konsumentów.
Cena równowagi jest to jedyna cena, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży przy tej cenie na rynku na i pojawiają się ani nadwyżki ani niedobory i wszystkie transakcje mogą być zrealizowane.
Mechanizm rynkowy wynika z wzajemnych zależności między ceną, popytem i podażą i polega na tym, że jakakolwiek nierównowaga miedzy tymi elementami rynku uruchamia siły (reakcje sprzedających i kupujących) kierujące popyt i podaż do stanu równowagi osiąganej przy cenie równowagi rynkowej.
Elastyczność łukowa dotyczy odcinka (segmentu) krzywej popytu, natomiast elastyczność punktowa odnosi się do minimalnych przyrostów ceny i rozmiarów popytu - mierzy ona reakcje popytu na konkretnym punkcie krzywej popytu.
Ograniczenie budżetowe określa które koszyki dóbr są dostępne dla konsumenta, a które nie. Ograniczenie budżetowe zależy od dochodu konsumenta i ceny dobra.
Krzywa obojętności jest zbiorem takich kombinacji ilości dóbr, które konsument ceni sobie jednakowo wysoko. Krzywa obojętności ma zawsze kształt paraboli, wygiętej w kierunku układu współrzędnych. Każdy punkt na krzywej oznacza wybór, który jest przez konsumenta jednakowo preferowany. Wszystkie punkty, znajdujące się ponad krzywą są bardziej preferowane od każdego punktu, leżącego na krzywej. Wszystkie punkty, znajdujące się poniżej krzywej są mniej preferowane od każdego punktu, leżącego na krzywej. Zadowolenie konsumenta może mieć różny poziom, dlatego też można wykreślić nieskończoną liczbę krzywych obojętności - powstaje wówczas mapa preferencji konsumenta. Mapa preferencji konsumenta to zbiór w danym układzie krzywych obojętności.
Krzywą cena-konsumpcja konstruujemy łącząc punkty równowagi powstałe w wyniku kolejnych zmian ceny danego dobra.
Równowaga konsumenta jest najkorzystniejszą (optymalną) sytuacją, w jakiej może znaleźć się konsument, dokonujący wyboru danych dóbr. Mówiąc o sytuacji optymalnej mamy oczywiście na myśli korzyści konsumenta - jest to więc najwyższy z możliwych poziom zadowolenia. W modelu tym zakłada się racjonalne działanie konsumenta, to znaczy dążenie do jak najlepszego wykorzystania dochodów.
Funkcja produkcji to zależność między wielkością produkcji (w jednostkach fizycznych) a zastosowanymi w procesie produkcji nakładami (kapitału i pracy). Wykres tej funkcji jest zdeterminowany prawem malejących przychodów.
Prawo malejących przychodów - zwiększając nakłady czynnika zmiennego (przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe ) osiągamy taki punkt. po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produkcyjność kolejnego czynnika zmiennego zmniejsza się - PM maleje
Próg rentowności obrazuje sytuację, w której przychody ze sprzedaży pokrywają koszty stałe i koszty zmienne przedsiębiorstwa. Warunkiem koniecznym obliczenia progu rentowności jest podział kosztów przedsiębiorstwa na koszty stałe (np. amortyzacja jest kosztem stałym) i koszty zmienne (np. energia wykorzystywana w produkcji, materiały, czy też wynagrodzenia pracowników produkcyjnych, o ile rosną one w miarę wzrostu produkcji). Próg rentowności można wyrazić ilościowo (tzn. ile sztuk produktu trzeba sprzedać), lub wartościowo (tj. jaką wartość musi osiągnąć ta sprzedaż). W progu rentowności firma nie ponosi straty ani też nie osiąga zysku, wynik finansowy jest równy 0. Ale co ważne, w progu rentowności przepływy pieniężne są równe amortyzacji, gdyż jest ona kosztem niepieniężnym (nie wiąże się z nią wypływ gotówki z firmy).
Dyskryminacja cenowa Monopol sprzedaje każdą jednostkę ze swoich produktów po takiej samej cenie każdemu kupującemu. Monopol może jednak stosować różne ceny tego samego produktu dla różnych odbiorców. Monopol może także stosować ceny dla kolejnych jednostek produktu sprzedawanych danemu odbiorcy. Zjawisko takie określamy mianem dyskryminacji cenowej. Dyskryminacja cenowa ma miejsce wówczas, kiedy ten sam produkt sprzedawany jest, w tym samym miejscu i czasie, po różnych cenach. Przykładem dyskryminacji cenowej są opłaty za przejazdy koleją lub bilety MPK.Monopol stosujący dyskryminację cenową zmierza do tego, aby przychód marginalny zrównał się z kosztem marginalnym na wszystkich rynkach, na których sprzedaje swój produkt.
Konkurencja pozacenowa jest to rywalizacja ,współzawodnictwo pomiędzy przedsiębiorcami oparte na wykorzystywaniu innych niż cenowe charakterystyki, które wpływają na decyzje zawarcia transakcji. Do charakterystyk tych zaliczyć należy przede wszystkim jakość dóbr i usług oraz dostęp do informacji(np.reklama),który pozwala zwiększyć nabywcom stopień przejrzystości rynku oraz kształtować preferencje. Ponadto takie elementy, jak warunki sprzedaży wytworzonych dóbr lub świadczonych usług(np. kredyt), warunki gwarancji, zapewnienie usług serwisowych, atrakcyjność dokonywania zakupów, czas świadczenia usługi, lojalność oraz funkcjonalność.