30 lipca 1941r. premier rządu RP na uchodźstwie i Wódz Naczelny- gen. Władysław Sikorski podpisał w Londynie dwustronny układ pomiędzy Polską, a ZSRR o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych. Na jego mocy miała powstać w ZSRR Armia Polska. Jej dowódcą został gen. Władysław Anders- zagorzały przeciwnik komunizmu. Już w sierpniu do punktów werbunkowych zgłaszały się tysiące Polaków, zwalnianych z radzieckich obozów i więzień. Towarzyszyły im osoby cywilne- kobiety i dzieci. W październiku Armia Polska osiągnęła stan ok. 27,5 tys. żołnierzy. Mimo ciągłego napływu nowych rekrutów rozpoczęto tworzenie pierwszych dwóch dywizji piechoty. W marcu 1942r. wystąpiły problemy z dostawami żywności. Rząd radziecki zmniejszył je do 26 tys. racji dziennie. Samych żołnierzy było wówczas 70 tys.! Dzięki interwencjom polskich dyplomatów i polityków w kwietniu zwiększono dostawy do 44 tys. racji dziennie i otrzymano od Stalina zgodę na ewakuację części żołnierzy do Iranu. W wyniku pierwszej ewakuacji ZSRR opuściło ok. 31 tys. żołnierzy i 12,5 tys. osób cywilnych. Równolegle z ewakuacją wstrzymano dalszą rekrutację. Ze względu na utrzymujące się problemy z dostawami żywności, ubrań i sprzętu, do których zobowiązana była Wielka Brytania i ZSRR oraz na skutek dążeń gen. Anders, popieranego przez premiera Churchilla, ewakuowano resztę żołnierzy i cywilów. W Iranie znalazło się w sumie ok. 112,5 tys. Polaków (75 tys. żołnierzy i 37,5 tys. osób cywilnych). Było to niecałe 10% Polaków więzionych w ZSRR po 1939r.
Nastąpił teraz etap, w którym żołnierze mieli zregenerować swoje nadwątlone pobytem w ZSRR siły, poprzez intensywny trening. Szybko podjęto decyzję o przerzuceniu Polaków do Iraku, gdzie od listopada 1942r. mieli osłaniać pola i szyby naftowe w rejonie Mosul- Kirkuk. Ze swojego zadania wywiązali się należycie, pomimo szczególnie ciężkich warunków klimatycznych. Temperatura przekraczała 50 °C, a następnie pora deszczowa, po której komary i inne insekty były przyczyną epidemii malarii i śmierci kilku tysięcy żołnierzy! Niestety polskie władze niewiele uczyniły, aby wymóc na Wielkiej Brytanii zmianę rejonów rozmieszczenia jednostek polskich. Dopiero w czerwcu 1943r. gen. Sikorski nakłonił brytyjskich dowódców do przegrupowania Armii Polskiej na Wschodzie z Iraku do Syrii. 21 lipca podjęto decyzję o tym, że wydzielony zostanie 2. Korpus Polski. Jego dowódcom został gen. Anders. Jeszcze w czerwcu korpus przeniesiono do Palestyny, a następnie w listopadzie do Egiptu. W końcu 1943r. z powodu dużej liczby zgonów, spowodowanych malarią w każdej dywizji rozwiązano po jednej brygadzie!
Przegrupowanie 2. Korpusu do Egiptu było zapowiedzią użycia go do walk we Włoszech. Dowództwo brytyjskie chciało zmniejszyć stan osobowy korpusu i przerzucić do Wielkiej Brytanii uzyskane w ten sposób rezerwy oraz stopniowo wprowadzić do walk na Półwyspie Apenińskim żołnierzy polskich. Wówczas stanowczo zaprotestowali gen. Sosnkowski, który po śmierci gen. Sikorskiego został Wodzem Naczelnym i gen. Anders. Ich opór w tej kwestii spowodował ustępstwa strony brytyjskiej. W wyniku wypracowanego kompromisu do Wielkiej Brytanii udało się tylko 900 żołnierzy, 500 ochotniczek i 500 junaków, a 2. Korpus Polski miał walczyć we Włoszech jako zwarta jednostka.
Transport korpusu przez Morze Śródziemne rozpoczął się w grudniu 1943r. i trwał do kwietnia 1943r. Przebiegał w 3 etapach. Był słabo zorganizowany i źle kierowany. Przyszła kolej na następny etap- działania zbrojne przeciwko niemieckiemu agresorowi we Włoszech. Gdyby te jednostki polskie pozostały na terenie ZSRR to walczyłyby już od 2 miesięcy w Polsce, a tak przyszło wyzwalać obcą ziemie. Co za paradoks! Mimo tego polscy żołnierze walczyli z ogromnym zaangażowaniem i poświęceniem, czego dowodem są ich spektakularne zwycięstwa. Nie żałowali swojego trudu i krwi. Ginęli za te same ideały, za które walczyliby w Polsce- za wolność i niepodległość… .
Pierwszym zadaniem 2. Korpusu było zajęcie odcinka frontu nad rzeką Sangro. W najbliższych dniach działalność bojowa sprowadzała się do wysyłania patroli , obrony zajmowanych pozycji i wykonywania wypadów na umocnienia wroga, które przynosiły znaczne straty stronie niemieckiej. 23 marca 2. Korpus Polski otrzymał nowe rozkazy. Miał uczestniczyć w natarciu 8. Armii brytyjskiej na tzw. linię Gustawa, na najtrudniejszym odcinku- Monte Cassino. Zdobycie Monte Cassino otwierało drogę na Rzym. Na to klasztorne wzgórze były już przeprowadzane liczne ataki, ale żadnej jednostce wojskowej nie udało się zająć silnie umocnionych niemieckich pozycji obronnych. Co nie udało się wcześniej aliantom udało się Polakom, którzy mimo początkowych niepowodzeń zajęli ten kluczowy masyw 18 maja 1944r., podczas drugiego natarcia. Niestety pod Monte Cassino zginęło ok. 900 żołnierzy, a 3 tys. zostało rannych. Z tego powodu w walkach brali udział nawet kierowcy i mechanicy! O Polakach stało się głośno na całym świecie. Sława klasztoru, jako nie zdobytego upadła. Sukces pod Monte Cassino nie oznaczał końca walk 2. Korpusu Polskiego. W kolejnych dniach korpus zajął miasto Piedimonte i wzgórze Monte Cairo (25 maja) na tzw. linii Hitlera, a następnie został wycofany na odpoczynek w rejon Campobasso. Należał się wyczerpanym żołnierzom.
Już 4 czerwca część sił korpusu skierowano na front. Wkrótce otrzymano rozkaz opanowania adriatyckiego miasta portowego- Ankony. Rozpoczęły się przygotowywania i przegrupowanie głównych sił korpusu. W ataku na miasto polskie siły wspierał Włoski Korpus Wyzwolenia. Miasto zostało zdobyte 18 lipca. Żołnierze nie tylko odznaczyli się walecznością. 3. Dywizja Strzelców Karpackich pobliskim Loreto ugasiła pożar zabytkowej bazyliki, spowodowany niemieckim nalotem, za co dywizja została odznaczona przez samego papieża!
Następnym sukcesem w walkach 2. Korpusu Polskiego na Półwyspie Apenińskim był współudział w zajęciu Bolonii. Polacy dzięki bardzo szybkiemu marszowi wyprzedzili m. in. Amerykanów, którzy mieli do pokonania znacznie krótszą drogę i wkroczyli do centrum miasta jako oswobodziciele, zatknęli biało- czerwoną flagę. Była to ostatnia bitwa 2. Korpusu Polskiego we Włoszech i w II wojnie światowej.
Straty w walkach na froncie włoskim wyniosły 2301 poległych, 535 zaginionych i 9352 rannych. Ofiary poniesione przez Polaków i ich sukcesy zostały docenione przez aliantów. Wybitny brytyjski dowódca- marszałek Harold Alexander powiedział: „Żołnierze 2. Korpusu Polskiego, mogę Was szczerze zapewnić, że gdyby dano mi do wyboru między jakimkolwiek żołnierzami, których chciałbym mieć pod swoim dowództwem- wybrałbym Was, Polaków. Oddaję Wam cześć.”, a dowódca 8. Armii brytyjskiej gen. Mac Creery po zajęciu Bolonii wysłał rozkaz pochwalny, w którym pisze: „W Waszym marszu historycznym drogą Via Emilia prowadzącą z Faenzy do Bolonii, mieliście jako przeciwników wyborowe wojsko nieprzyjaciela. Trzem najlepszym dywizjom niemieckim: 26. Dywizji Pancernej, 1. oraz 4. Dywizji Spadochronowej zadaliście ciężkie straty w ludziach i sprzęcie.(…) W tej wielkiej bitwie wykazaliście wspaniałego ducha walki, wytrwałość i sprawność bojową. Przesyłam Wam moje najgorętsze powinszowania oraz wyrazy podziwu dla wszystkich oficerów i szeregowych.” Również ludność włoska doceniła Polaków. Łączyły ją z żołnierzami 2. Korpusu serdeczne stosunki. Miało na to wpływ nie tylko wyzwolenie spod okupacji niemieckiej, ale również poprawne zachowanie Polaków na kwaterach, uczestniczenie w nabożeństwach kościelnych. Ludność Bolonii uhonorowała obywatelstwem dowódców i wręczyła najbardziej zasłużonym w bitwie o miasto medale.
Szlak bojowy 2. Korpusu Polskiego
W 1946r. przeniesiono 2. Korpus Polski do Wielkiej Brytanii, a w 1947r. oficjalnie rozwiązano. Niestety do Polski nie mogli wrócić, ponieważ groziły im represje, a nawet wyroki śmierci.
Taki był los żołnierzy Armii Polskiej, a następnie 2. Korpusu Polskiego. Cześć i chwała polskim bohaterom!
Skład 2. korpusu Polskiego:
- 3. Dywizja Strzelców Karpackich
- 5. Kresowa Dywizja Piechoty
- 2. Brygada Czołgów
- grupa artylerii
- pułk rozpoznawczy
- bataliony: saperów, łączności, wartowniczy, żandarmerii
- jednostki pomocnicze
Materiały, z których korzystałem przy tworzeniu artykułu:
- Witold Biegański, Wincenty Iwanowski, Edmund Kosiarz, Włodzimierz Kowalski, Eugeniusz Kozłowski, Jerzy Radomski, Tadeusz Rawski, Andrzej Rzepniewski, Franciszek Skibiński, Henryk Stańczyk, Zbigniew Święcicki, Polski czyn zbrojny w czasie II wojny światowej. Walki formacji polskich na Zachodzie 1939-1945, wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1981.
- tygodnik "Historia Polski"- II wojna światowa, Armia Andersa.
- encyklopedia.servis.pl/wiki/2_Korpus_Polski