Bodhi

(od czasownika budhi, czyli przebudzić się, zrozumieć): Przebudzenie, Oświecenie, Najwyższa Wiedza. "(Poprzez Bodhi) przebudza się ze snu i otępienia (narzuconego umysłowi) przez skalania (kilesa) i pojmuje cztery Szlachetne Prawdy (sacca)" (komentarz do M. 10).

Oświecenie Buddhy jest nazywane sammā-sambodhi, czyli doskonałe Oświecenie. Wiara (saddhā) świeckiego wyznawcy Buddhy jest opisywana następująco: "wierzy on w oświecenie Doskonałego” (saddahati Tathāgatassa bodhim, M. 53, A. III, 2).

Jako składniki Stanu Oświecenia i czynniki przyczyniające się do jego osiągnięcia w tekstach wspomniane jest siedem Czynników Oświecenia (bojjhanga = bodhi-an^.ga) oraz 37 Rzeczy Należących do Oświecenia (bodhipakkhiya-dhammā). W jednej z późniejszych ksiąg Sutta Pitaki - Buddhavam.sa - wymienionych jest dziesięć 10 bodhipācana-dhammā, czyli Cech wiodących do Dojrzewania Doskonałego Oświecenia. Jest to dziesięć Doskonałości (pāramī).

Istnieje podział Oświecenia na trzy rodzaje:

1. Szlachetnego Ucznia (sāvaka-bodhi), czyli Arahata,

2. Niezależnie Oświeconego (pacceka-bodhi) oraz

3. Doskonale Oświeconego (sammā-sambodhi).

Ten potrójny podział ma jednak późniejsze pochodzenie i w tej formie nigdy nie pojawia się we wcześniejszych tekstach, ani też we wcześniejszych komentarzach do Sutt. Najbliższe podobieństwo pojawia się w wersie Sutty, która wywodzi się prawdopodobnie ze względnie późniejszego okresu - Sutty Skarbnicy (Nidhikkanda Sutta) pochodzącej z Khuddakapāt.ha. W piętnastym wersie tej Sutty wymienione są następujące trzy terminy: sāvaka-pāramī, pacceka-bodhi, buddha-bhūmi (patrz tłum. Khp. str. 247f.).

Komentarze (np. do M., Buddhavam.sa, Cariya-pit.aka) ogólnie podają cztery wyjaśnienia słowa Bodhi:

1. Drzewo Oświecenia,

2. Święta Ścieżka (ariya-magga),

3. Nibbāna,

4. Wszechwiedza (Buddhy: sabbaññutā-ñān.a).

W odniesieniu do (2) komentarze cytują Cūl.a Niddesa, gdzie bodhi jest definiowane jako wiedza odnosząca się do czterech Ścieżek (Wstępującego-w-strumień itd., catūsu maggesu ñān.a).

Ani w kanonicznych tekstach, ani w starych komentarzach nie jest podawane, że wyznawca Buddhy może wybrać pomiędzy trzema rodzajami Oświecenia i aspirować do zostania Buddhą, Pacceka-Buddhą lub Arahatem, czyli uczniem. Ta koncepcja wyboru pomiędzy trzema aspiracjami jest jednak często spotykana we współczesnych krajach Theravādy, np. na Sri Lance.

---