Rodzaje ćwiczeń słownikowych.
Zasób słownictwa, jakim dysponuje uczeń, ma duże znaczenie w procesie
jego komunikacji językowej, dla nawiązywania kontaktów z otoczeniem, dla
kształtowania różnorodnych form działalności ucznia, dla jego rozwoju
psychicznego.
Ćwiczenia słownikowo - frazeologiczne i syntaktyczne są podstawowym
elementem kształcenia polonistycznego uczniów w klasach początkowych,
dotyczą bowiem nauki języka ojczystego. Kształtowanie umiejętności
posługiwania się przez dzieci w m³odym wieku szkolnym komunikatywnym
językiem ojczystym w mowie i piśmie jest najważniejszym zadaniem pracy
dydaktyczno - wychowawczej. Ćwiczenia słownikowo - frazeologiczne pełnią
funkcję usługową w stosunku do innych działów języka polskiego, powinny być
podporządkowane tematowi oraz tokowi metodycznemu.
Rodzaje ćwiczeń słownikowych:
_ Wprowadzanie nazw przedmiotów, zjawisk, cech, czynności oraz
stosunków przestrzennych i czasowych
_ Wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów
_wskazywanie uczniom wyrazów zastępczych lub bliskoznacznych, już im znanych i wskazywanie istniejących różnic znaczeniowych między rozpatrywanymi wyrazami.
Gromadzenie zwrotów i wyrazów zastępczych
W ćwiczeniu tym chodzi o zastępowanie trudnych zwrotów i wyrażeń bardziej zrozumiałymi. Ćwiczenia te stosujemy podczas czytania oraz przy redagowaniu różnych form wypowiedzi. Gromadzenie zwrotów i wyrażeń zastępczych pozwala dzieciom zrozumieć, że ta sama treść może być wyrażona na wiele różnych sposobów.
_ Grupowanie wyrazów wokół określonych tematów
_ Grupowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym i podobnym
_ Zastosowanie nie znanych dzieciom wyrazów w zrozumiałym dla
nich kontekście
Ten typ ćwiczeń słownikowych polega na wyjaśnianiu niezrozumiałych wyrazów poprzez ukazywanie powiązań frazeologicznych tych wyrazów z innymi
-Układanie zdań połączone z użyciem nowo wprowadzonego wyrazu w celu jego utrwalenia i ukazania jego różnych powiązań frazeologicznych.
-Układanie odpowiedzi na pytania stawiane przez nauczyciela w celu zastosowania w nich określonych zwrotów i wyrażeń.
- Pisanie przez uczniów pytań do podanych przez nauczyciela zdań, w których zastosowano nowe zwroty lub wyrażenia.
-Pamięciowe opanowywanie wierszy, zagadek, przysłów, fragmentów prozy i wykorzystywanie zawartych w nich niektórych związków frazeologicznych.
-Sporządzanie słowniczków frazeologicznych utrwalających ciekawe powiązania wyrazowe.
Ćwiczenia syntaktyczne polegają na kształtowaniu umiejętności konstruowania zdań w taki sposób, aby wyrażały pożądaną myśl jasno i zrozumiale.
Dzieci przychodząc do szkoły używają co prawda w swych wypowiedziach wszystkich typów zdań - pojedynczych, złożonych współrzędnie i podrzędnie lecz często popełniają błędy. Należy je eliminować stosując celowo przygotowane ćwiczenia.
Nauka budowania zdań współrzędnie złożonych powinna zaczynać się od układania zdań pojedynczych i następnie łączenia ich w zdanie złożone.
Innymi ćwiczeniami kształtującymi umiejętność konstruowania zdań współrzędnie złożonych są:
a/ wybieranie odpowiedniego spójnika z podanego zestawu i uzupełnianie nim zdania złożonego;
b/ dopisywanie zakończenia do treści rozpoczętego zdania złożonego;
c/ użycie danego spójnika w odpowiedzi na postawione pytanie;
d/ układanie odpowiedzi na pytania z użyciem danego spójnika,
Doskonałym ćwiczeniem jest układanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym
którego celem jest uświadamianie zakresu znaczeniowego wyrazów, a także
wprowadzanie wyrazów i związków frazeologicznych służących porównywaniu przedmiotów i czynności.
Duża - _______
Szeroki - _______
_______ - chude
_______ - niski
Czarny - _______
Mokry - _______
_______ - wolny
_________ - brzydkie
Dobra - _________
S³odka - _________
_______ - gorzki
Gorące - ________
Następne ćwiczenie to kształcenie umiejętności doboru wyrazów o znaczeniu
podobnym.
…………., izba, komnata
Mężczyzna,…………….,……………..
…………….., ładnie, ślicznie, cudnie, estetycznie, efektownie
Dawać,……………..,………………
…………………..,wrzawa, gwar, harmider, zgiełk
Ocena,…………………,……………….
……………….,stale, wciąż, ustawicznie, wiecznie, cały czas, bez końca,
zawsze
Biegać,…………….,…………..,……………….
Rozsypka wyrazowa:
Ganiać chłop
Darować stopień
Latać pokój
mknąć
facet
pen pięknie
hałas obdarzać
pędzić nota
ofiarować ciągle
Grupowanie wyrazów należących do tej samej rodziny
1. W każdym słupku obrysuj wspólną cząstkę znaczeniową wyrazów
a) Mur b) wiór c) kurz
Murek wiórek odkurzać
Murarz wywiórkować odkurzacz
2. Wydziel główną cząstkę wyrazów pokrewnych, wg podanego wzoru
- ek
Dom - owy
- ostwo
a) wirek b) rybak c) zwierzyna
wirnik rybka zwierzątko
wirować rybitwa zwierzęcy
Przykładem ćwiczenia w klasie III, którego celem jest systematyczne
poszerzanie zasobu słownikowego (wyrazów i związków frazeologicznych).
Grupowanie wyrazów wokół określonych tematów. Ćwiczenia można
wykorzystać przy omawianiu tematu „ środki lokomocji”.
Rodzaje środków lokomocji na lądzie, w wodzie, i w powietrzu;
- samodzielne wypisywanie środków lokomocji w trzech rubrykach.
Środki lokomocji, za pomocą których można poruszać się:
a) na lądzie
b) w wodzie
c) w powietrzu
Zwroty i wyrażenia: samolot pasażerski, latarnia morska, statek pasażerski
pasażerski
unosi się nad ziemią
Samolot leci
Startuje
Ląduje
Płynie
Statek kołysze się na fali
Wypływa na morze
Rusza
Pędzi
Pociąg Mknie po szynach
Zatrzymuje się
Samodzielne układanie zdań z powyższymi zwrotami i wyrażeniami.
Językowe zabawy służą ogólnemu rozwojowi mowy i myślenia uczniów. Ważne jest to, aby uczeń uświadomił sobie, że zdania można rozwijać, uzupe³nić,przekształcić i tworzyć zdania złożone oraz dłuższe spójne wypowiedzi wielozdaniowe.
Np. Układanie zdań pytających
Uporządkuj wyrazy, napisz je odpowiedniej kolejności i pamiętaj o znaku
zapytania.
_ Mieszka Zosia gdzie
_ Przez Zosia przechodzi jak drogę
_ Siedzi przy z Zosia stoliku wspólnym
Układanie zdań rozkazujących
Uporządkuj wyrazy, napisz je w odpowiedniej kolejności i pamiętaj o
wykrzykniku.
_ Telewizor włącz córeczko
_ Kolację mamusiu jajka na ugotuj
_ Sól Bożenko przynieś
Układanie zdań oznajmujących………