1

Zasób słownictwa, jakim dysponuje ucze

ń, ma duże znaczenie w procesie

jego komunikacji j

ęzykowej, dla nawiązywania kontaktów z otoczeniem, dla

kształtowania ró

żnorodnych form działalności ucznia, dla jego rozwoju

psychicznego.

Ćwiczenia słownikowo – frazeologiczne i syntaktyczne są podstawowym

elementem kształcenia polonistycznego uczniów w klasach pocz

ątkowych,

dotycz

ą bowiem nauki języka ojczystego. Kształtowanie umiejętności

posługiwania si

ę przez dzieci w młodym wieku szkolnym komunikatywnym

j

ęzykiem ojczystym w mowie i piśmie jest najważniejszym zadaniem pracy

dydaktyczno – wychowawczej.

Ćwiczenia słownikowo – frazeologiczne pełnią

funkcj

ę usługową w stosunku do innych działów języka polskiego, powinny być

podporz

ądkowane tematowi oraz tokowi metodycznemu. Frazeologia zajmuje

si

ę połączeniem wyrazów rozpatrywanymi jako składników związku

frazeologicznego. Frazeologia okre

śla dokładniej związki wyrazów pod

wzgl

ędem znaczeniowymi wskazują zakresy ich użycia. Wynika to stąd, że

cz

ęsto w zdaniu funkcjonują nie tylko pojedyncze wyrazy, ale połączenia

wyrazowe, jednostki frazeologiczne maj

ące wartość znaczeniową jako całość.

Ćwiczenia syntaktyczne polegają na kształtowaniu umiejętności

konstruowania zdania tak, aby najtrafniej wyra

żało ono pożądaną myśl. Wokół

nich powinno si

ę skupić ćwiczenia wzbogacające słownictwo i frazeologię,

ćwiczenia w stosowaniu wyrazów o znaczeniu przeciwnym i wyrazów
bliskoznacznych.

Ćwiczenia słownikowo - frazeologiczne i syntaktyczne wykorzystuje na

zaj

ęciach każdy nauczyciel nauczania zintegrowanego, jednak nie każdy zdaje

sobie spraw

ę z ich znaczenia. Z własnych obserwacji, a także rozmów z

kole

żankami wynika, że dzieci dobrze znają z nazwy przedmioty. Posiadają

niezb

ędną wiedzę o przedmiotach z najbliższego otoczenie. Dysponują

znacznym zasobem poj

ęć nadrzędnych. Jednakże wyrażenie tych nazw, pojęć

adekwatne do zdania nie jest jednakowo łatwe do wszystkich dzieci.

Odpowiednie zorganizowanie zaj

ęć z doborem ciekawych ćwiczeń

słownikowych , zastosowanie wła

ściwych metod i technik pracy ( w

szczególno

ści metod aktywizujących ) daje uczniowi szansę na wzbogacenie

swego słownika na atrakcyjnych zaj

ęciach, na wykonanie z sukcesem czynności

dotychczas nieosi

ągalnych.

Rodzaje

ćwiczeń słownikowych:

Wprowadzanie nazw przedmiotów, zjawisk, cech, czynno

ści oraz

stosunków przestrzennych i czasowych

Wyja

śnianie niezrozumiałych wyrazów

Gromadzenie zwrotów i wyrazów zast

ępczych

Grupowanie wyrazów wokół okre

ślonych tematów

Grupowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym i podobnym

Zastosowanie nie znanych dzieciom wyrazów w zrozumiałym dla
niego kontek

ście

2

Typy

ćwiczenie frazeologicznych

Układanie zda

ń z zastosowaniem nowo wprowadzonego wyrazu

Układanie zda

ń połączone z doborem odpowiednich wyrazów

uprzednio zgromadzonych

Stosowanie zast

ępczych wyrażeń, zwrotów i fraz

Układanie zda

ń lub dłuższych wypowiedzeń z podanymi

wyra

żeniami, zwrotami i frazami

Rozwijanie podanych zda

ń przez dodawanie do nich części zdania

w formie stałych zwi

ązków frazeologicznych

Stawianie przez nauczyciela odpowiednich pyta

ń, wymagających

zastosowania okre

ślonych związków frazeologicznych i

odpowiedzi

Pisanie przez uczniów pyta

ń do podanych przez nauczyciela zdań,

w których zastosowano nowe wyra

żenia, zwroty czy frazy

Wypisywanie przez uczniów odpowiednich wyra

żeń, zwrotów i

fraz z opracowanych tekstów literackich czy innych wypowiedzi
j

ęzykowych, a następnie wykorzystanie ich we własnym

samodzielnie przygotowanym tek

ście

Pami

ęciowe opanowanie wierszy, zagadek, fragmentów prozy itp.,

a nast

ępnie wykorzystanie zawartych w nich niektórych związków

frazeologicznych w toku konstruowania własnej wypowiedzi
j

ęzykowej na określony temat

Sporz

ądzanie słowniczków frazeologicznych

Ćwiczenia syntaktyczne

→

Omawianie obrazków, ilustracji i historyjek obrazkowych

→

Stosowanie zda

ń pojedynczych oraz zdań złożonych współrzędnie i

podrz

ędnie

→

Ćwiczenia w stosowaniu wyrazów o znaczeniu przeciwnym i
wyrazów bliskoznacznych

Przykłady

ćwiczeń w klasie „O”

Rozmowa pt. „Jak sp

ędziłem wolne dni ?” Wyrażanie własnych

spostrze

żeń, wrażeń. Przezwyciężanie nieśmiałości, bogacenie słownika,

rozwijanie mowy, usprawnienie wypowiedzi. W ka

żdy poniedziałek dzieci

mog

ą dzielić się z kolegami swoimi doświadczeniami. Opowiadają, co się u

nich wydarzyło podczas wolnych dni. Innym

ćwiczeniem może być omówienie

obrazka o tematyce jesiennej. Mo

że być wykorzystane przy rozmowie na temat

pór roku.

Zwrócenie uwagi na kolorystyk

ę przyrody. Odpowiedzi na pytania

wymagaj

ące użycia pojęć określających stosunki przestrzenne: przed, za,

wysoko, wy

żej, nisko, niżej.

3

- jak

ą porę roku namalowano na obrazku?

- po czym poznasz

że nadchodzi jesień?

- po której stronie ulicy jest przedszkole?
- co jest po prawej stronie ulicy?
- jakie pojazdy wjad

ą na ulicę?

- imiona dzieci zaczynaj

ą się głoską „e”, jakie to imiona ?

- dodaj „e” do tego co powiem
… - la
… - mil
… - kran
… - cho
- co słyszysz na pocz

ątku wyrazów: ekran, Eskimos, elektryk, Adam, ananas,

echo, elementarz.
Innym

ćwiczeniem jest grupowanie obrazków według pojęć:

- zwierz

ęta domowe – koń, krowa, owca, kura,…

- zwierz

ęta leśne – lis, zając, sarna, dzik,….

- owoce – jabłka, gruszki,

śliwki, czereśnie,…

- warzywa – kapusta, marchewka, burak, pomidor, …
- zabawki – lalka, mi

ś, auto, skakanka,…

Grupowanie przedmiotów według u

żyteczności.

Dzieci segreguj

ą obrazki według przeznaczenia i określają, w jakim sklepie

mo

żna kupić dany towar.

•

Artykuły spo

żywcze

•

Odzie

ż

•

Obuwie

•

Kosmetyki

•

Zabawki

•

Sprz

ęt AGD

•

Meble

Celem tych

ćwiczeń jest rozszerzanie i utrwalanie słownictwa potrzebnego do

kształtowania elementarnych poj

ęć społecznych i przyrodniczych. Ćwiczenia

słownikowo – frazeologiczne i syntaktyczne powinny by

ć systematycznie

stosowane oraz

ściśle wiązać z tematyką zajęć. Dokładnie opracowanie nowo

poznanych wyrazów i zwrotów poprzez kilkakrotne ich u

życie w mowie ustnej,

a potem lu

źnych zdaniach lub w opowiadaniach wpływa na dobra utrwalenie i

zapami

ętanie materiału.

W klasie I mo

żna prowadzić twórcze opowiadania np.:



Co by si

ę stało, gdyby wyrosły ci wąsy?



Jak wygl

ądałby świat bez słońca?



Gdyby moja mama była wró

żką?



Gdyby mój tata był czarodziejem?

Celem twórczych opowiada

ń jest lepsze poznanie i zrozumienie ucznia a także

umo

żliwienie dzieciom działań na forum całej klasy. Wybrany tekst służy także

4

do wielu ró

żnorodnych ćwiczeń językowych, tj., bogacenia słownictwa i

zwi

ązków frazeologicznych w czasie poprawy, korekty i ćwiczeń redakcyjnych

tekstu.
W czasie lekcji mo

żna wykorzystać tzw. „Twórcze próby” – wiersz nieznanych

dzieciom kserujemy i ka

żdą linijkę rozcinamy tak aby dziecko otrzymało każdy

wers oddzielnie. Dzieci składaj

ą wersy w logiczny utwór. W ten sposób

otrzymamy wiele nowych wierszy. Ka

żdy wers zaczynamy wielką literą. Tekst

powinien by

ć dostosowany do wieku dzieci. Celem tych ćwiczeń jest

kształtowanie umiej

ętności doboru wyrazów oraz odpowiednich wyrażeń i

zwrotów.
Doskonałym

ćwiczeniem jest układanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym

którego celem jest u

świadamianie zakresu znaczeniowego wyrazów, a także

wprowadzanie wyrazów i zwi

ązków frazeologicznych służących porównywaniu

przedmiotów i czynno

ści.

Du

ża - _______

Szeroki - _______

_______ - chude

_______ - niski

Czarny - _______

Mokry - _______

_______ - wolny

_________ - brzydkie

Dobra - _________

Słodka - _________

_______ - gorzki

Gor

ące - ________

W klasie II doskonałym

ćwiczeniem może być redagowanie notatki z wycieczki

do lasu. Celem jest wdra

żanie do samodzielnych dłuższych wypowiedzi w

mowie i w pi

śmie. Kształtowanie umiejętności porządkowania wypowiedzi

według planu. Wyrabianie wra

żliwości na piękno przyrody.

o

Nawi

ązanie do odbytej na lekcji wycieczki do lasu

o

Wypowiedzi uczniów na temat wycieczki

o

Dyskusja na temat wysłuchanej wypowiedzi. Uzupełnianie wypowiedzi

o

Ustalenie planu wycieczki

•

Cel i miejsce wycieczki

•

Wygl

ąd lasu

•

Ocena wycieczki

o

Zgromadzenie i zapis słownictwa

Rzeczowniki

Czasowniki

Przymiotniki

Jesie

ń, ptaki, las, liściem,

drzewa, krzewy,

Udali

śmy się,

Obserwowali

śmy,

Kolorowe,

żółte,

br

ązowe, rude,

5

orzechy,

żołędzie,

wycieczka, bukiet.

Widzieli

śmy,

Słuchali

śmy,

Zbierali

śmy,

przynie

śliśmy

czerwone, barwne, cichy,
smutny

Szum drzew, jesienne przedpołudnie,

śpiew ptaków, liście złocą się, drzewa

trac

ą liści

o

Indywidualne pisanie notatki na temat „ Nasza wycieczka”.

Nast

ępne ćwiczenie to kształcenie umiejętności doboru wyrazów o znaczeniu

podobnym.
…………., izba, komnata
M

ężczyzna,…………….,……………..

…………….., ładnie,

ślicznie, cudnie, estetycznie, efektownie

Dawa

ć,……………..,………………

…………………..,wrzawa, gwar, harmider, zgiełk
Ocena,…………………,……………….
……………….,stale, wci

ąż, ustawicznie, wiecznie, cały czas, bez końca,

zawsze
Biega

ć,…………….,…………..,……………….

Gania

ć chłop

Darowa

ć stopień

Lata

ć pokój

mkn

ąć

facet
pen pi

ęknie

hałas obdarza

ć

p

ędzić nota

ofiarowa

ć ciągle

Celem nast

ępnego ćwiczenia jest kształtowanie umiejętności wyrażania myśli w

formie zdania.
Układanie zda

ń z podanych wyrazów



*bałwan *kapelusz *nos *oczy *głowie *miotł

ę *piórkiem



*on *jego



*du

ży *długi *ładny *Czarne *śmieszny



*jest *ma *s

ą *trzyma



*na *z

Napisz trzy zdania
Grupowanie wyrazów nale

żących do tej samej rodziny

1.

W ka

żdym słupku obrysuj wspólną cząstkę znaczeniową wyrazów

a)

Mur

b) wiór c) kurz

Murek

wiórek

odkurza

ć

Murarz wywiórkowa

ć odkurzacz

6

2.

Wydziel główn

ą cząstkę wyrazów pokrewnych, wg podanego wzoru

- ek

Dom - owy

- ostwo

a) wirek

b) rybak c) zwierzyna

wirnik

rybka

zwierz

ątko

wirowa

ć

rybitwa zwierz

ęcy

3.

Na podstawie wykresów napisz dwa zbiory wyrazów pokrewnych

- ł

ątko

- owa

- icz

Je

ż - yna

król ------------------ew - ski

- y

ć się

- stewo

- na

Przykładem

ćwiczenia w klasie III, którego celem jest systematyczne

poszerzanie zasobu słownikowego (wyrazów i zwi

ązków frazeologicznych).

Grupowanie wyrazów wokół okre

ślonych tematów. Ćwiczenia można

wykorzysta

ć przy omawianiu tematu „ środki lokomocji”.

1.

Środki lokomocji spotykane przez dzieci w ich środowisku; uczniowie
podaj

ą nazwy (autobus, pociąg, samochód ciężarowy, rower motocykl)

- Wypowiedzi swobodne dzieci na temat: z jak

ą prędkością jeżdżą różne

środki lokomocji; co mogą przewozić

2. Rodzaje

środków lokomocji na lądzie, w wodzie, i w powietrzu;

- samodzielne wypisywanie

środków lokomocji w trzech rubrykach.

Środki lokomocji, za pomocą których można poruszać się:

a)

na l

ądzie

b)

w wodzie

c)

w powietrzu

3. Gromadzenie i tworzenie zwrotów i wyra

żeń związanych z tematem

„

środki lokomocji”

- podpisywanie (przygotowanymi karteczkami przez uczniów obrazków
przypi

ętych na tablicy

Zwroty i wyra

żenia: samolot pasażerski, latarnia morska, statek pasażerski

pasa

żerski

unosi si

ę nad ziemią

Samolot leci

Startuje
L

ąduje

7

Płynie

Statek kołysze

si

ę na fali

Wypływa na morze

Rusza
P

ędzi

Poci

ąg Mknie po szynach

Zatrzymuje si

ę

4.

Samodzielne układanie zda

ń z powyższymi zwrotami i wyrażeniami.

J

ęzykowe zabawy służą ogólnemu rozwojowi mowy i myślenia uczniów. Ważne

jest to, aby ucze

ń uświadomił sobie, że zdania można rozwijać, uzupełnić,

przekształci

ć i tworzyć zdania złożone oraz dłuższe spójne wypowiedzi

wielozdaniowe.
Np. Układanie zda

ń pytających

Zosia jest uczennic

ą trzeciej klasy. Szkołą jest blisko domu dziewczynki. Zosia

ścieżką przez pola dochodzi do drogi, a później ostrożnie przechodzi na jej
drug

ą stronę. Już jest na szkolnym boisku. Tu spotyka Kamilę, która przyjeżdża

do szkoły rowerem. Obie dziewczynki siedz

ą w klasie przy wspólnym stoliku

Uporz

ądkuj wyrazy, napisz je odpowiedniej kolejności i pamiętaj o znaku

zapytania.



Mieszka Zosia gdzie



Przez Zosia przechodzi jak drog

ę



Siedzi przy z Zosia stoliku wspólnym

Ułó

ż jeszcze inne pytania i napisz je.

Układanie zda

ń rozkazujących

Bo

żenka skończyła odrabiać lekcje i spojrzała na zegar. Mamusia poleciła

dziewczynce wł

ączyć telewizor i obejrzeć dobranockę. Mama poszła do kuchni,

żeby przygotować kolację. Córka poprosiła, aby mama ugotowała jajka. Po
dobranoc Bo

żenka nakryła do stołu. Tatuś przypomniał o soli do jajek.

Uporz

ądkuj wyrazy, napisz je w odpowiedniej kolejności i pamiętaj o

wykrzykniku.



Telewizor wł

ącz córeczko

8



Kolacj

ę mamusiu jajka na ugotuj



Sól Bo

żenko przynieś

Układanie zda

ń oznajmujących

Romek mieszka na ulicy Głównej. Ze szkoły wraca zawsze z Olkiem. Chłopcy
cz

ęsto zatrzymują się przy parkingu. Lubią oglądać samochody różnych marek.