Prof. UAM dr hab. Michał Stasiakiewicz

Psychologia społeczna 1 rok

Materiały z wykładów

Rodzina: wskaźnik dystansu społecznego (PDI)

Niski PDI

• Rodzice traktują dzieci jak równych sobie

• Dzieci powinny bawić się

• Niepłodność to nie powód do rozwodu

• Dzieci traktują rodziców i starszych krewnych jak równych sobie

• Od dzieci oczekuje się kompetencji społecznych w młodym wieku

• Dzieci nie są gwarantem bezpieczeństwa dla starych rodziców

Wysoki PDI

• Rodzice wymagają od dzieci posłuszeństwa

• Dzieci powinny ciężko pracować

• Niepłodność powodem rozwodu

• Szacunek okazywany rodzicom i starszym krewnym jest cnotą

• Dzieci nie są traktowane jako kompetentne społecznie

• Dzieci zapewniają bezpieczeństwo starszym rodzicom

Męskość - Kobiecość: Zróżnicowanie ról płci

• W każdej kulturze:

• role kobiece - dbanie o sferę uczuć i zachowanie harmonii

• role męskie - asertywność i „przebojowość”

• W kulturach kobiecych:

• zachowania obu płci są podobne i zbliżają się do bieguna kobiecego

• mniej barier utrudniających kobiecie robienie kariery, lecz kobiety na ogół nie odczuwają takiej potrzeby

• W kulturach męskich:

• większe zróżnicowanie między rolami przypisywanymi płciom.

• zachowania obu płci są bliższe bieguna męskiego niż w kulturach kobiecych

• kobietom trudniej jest osiągnąć sukces zawodowy, jednocześnie wykazują więcej męskich cech, pomocnych przy przełamywaniu barier.

Męskość - Kobiecość (MAS): różnice

Niskie MAS

• Orientacja na relacje

• Istotni są ludzie i jakość życia

• Sympatia dla słabszych

• Małe (i wolne) jest piękne

• Minimalne, emocjonalne i społeczne, zróżnicowanie między płciami

Wysokie MAS

• Orientacja na własne ego

• Istotne są pieniądze i rzeczy

• Sympatia dla silnych

• Wielkie (i szybkie) jest piękne

• Maksymalne, emocjonalne i społeczne, zróżnicowanie między płciami

Orientacja długoterminowa - krótkoterminowa (Michael Bond,1984)

Orientacja długoterminowa:

• rozwijanie cnót przynoszących korzyści w przyszłości

• zapobiegliwość, oszczędne gospodarowanie

• wytrwałość i systematyczność

• umiejętność wykorzystywania okoliczności i okazji

Orientacja krótkoterminowa:

• pielęgnowanie cnót związanych z przeszłością i teraźniejszością

• poszanowanie tradycji, „zachowanie twarzy”

• wysiłki powinny przynosić szybkie efekty

• wypełnianie zobowiązań wynikających z więzi społecznych, statusu

Schematy poznawcze

• Schemat poznawczy - organizacja naszych uprzednich doświadczeń ze zdarzeniami, postaciami, obiektami

• Semantyczny/paradygmatyczny - wiedza ogólna (np. o brunetach)

• Epizodyczny - wiedza konkretna (o pewnym brunecie)

• Zasady tworzenia się schematów:

• Zasada prototypowości - typowość elementów, relacji, wartości elementów (wróbel, Antonio Banderas, adidasy)

• Zasada hierarchiczności - każdy schemat (np. człowiek) składa się z podschematów (np. twarz), z podschematów (np.oko) ...do poziomu schematów pierwotnych, nierozkładalnych

• Poznanie społeczne - aktywizacja schematu

Schematy cech

Poznawcze/emocjonalne reprezentacje właściwości ludzi, zdarzeń, obiektów

• Prototypowa struktura cech - zachowania/przejawy różnią się stopniem typowości dla cechy

• Np. „inteligentny”: rozważny - z wyobraźnią - zdolny

• Im bardziej typowym przejawem cechy jest dane zachowanie, tym silniejsza tendencja do wnioskowania o występowaniu cechy na podstawie zachowania

• Hierarchiczna struktura cech - hierarchia cech; od najbardziej konkretnych do abstrakcyjnych (np. punktualny - dotrzymujący słowa - odpowiedzialny - w porzo)

• Im bardziej abstrakcyjna cecha, tym ma mniejszą moc opisującą, tym bardziej jest wartościująca

• Asocjacyjna struktura cech → UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI (UTO)

• Skojarzeniowe związki cech - na podstawie zaobserwowanej cechy wnioskujemy o występowaniu innych cech danej osoby

• Np. „agresywny” (prototypowe: krzyczy, brak uśmiechu, impulsywny) →

nielubiany, nieinteligentny, nietolerancyjny

Konsekwencje schematów

• Efekt pierwszeństwa - przywiązywanie większej wagi do informacji o osobie/zdarzeniu/obiekcie, uzyskanej wcześniej, mniejszej - do informacji uzyskanej później → opór przed zmianą schematu

• Efekt cechy centralnej - cechy centralne dla schematu (wśród prototypowych) traktujemy jako ważniejsze niż inne (Polska - cechy moralnościowe > sprawnościowe; Wojciszke, 1999)

• Efekt poznawczego wczuwania się (Zajonc, 1960) - skierowywanie uwagi na odmienne cechy, w zależność od celu dokonywania oceny drugiej osoby (To twój chłopak, czy kolega?)

• Efekt kotwicy (perseweracji przekonań) - trwałość wcześniejszych przekonań; mimo dyskredytacji wciąż znajdujemy wytłumaczenie ich częściowej prawdziwości (Pracował w w wywiadzie - czujny, nieufny, skryty - tylko miesiąc? - podejrzliwy, skryty.)

• Efekt samospełniającego się proroctwa - oczekiwania jakie mamy wobec innych → zachowujemy się w sposób „sprzyjający” potwierdzaniu oczekiwań (Rosenthal (1968) - dzieci mające/nie mające potencjał rozwoju w trakcie roku szkolnego)

LOC: internaliści - eksternaliści

• „Internaliści” (wewnętrzne umiejscowienie kontroli) - przekonani o możliwości sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem i towarzyszącymi mu wydarzeniami

• „Self made-man” - przekonani, że awans i sukces zależy od nich

• Niezależni i asertywni w relacjach społecznych

• Odrzucają przekonanie o wpływie na ich życie: przypadku, „losu”/”przeznaczenia”, „genów”, „tego-co-zapisane-w-gwiazdach”, spiskowych teorii dziejów

• „Eksternaliści” (zewnętrzne umiejscowienie kontroli) - przekonani o braku możliwości sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem i towarzyszącymi mu wydarzeniami

• Przekonani, że to co się im wydarza - zależy od decyzji innych lub szczęścia

• Uważają, że niezależnie od tego co robią i tak zewnętrzne czynniki mają wpływ na to co będzie

• Są przekonani o istotnym wpływie na ich życie: przypadku, „losu”/”przeznaczenia”, „genów”, „tego-co-zapisane-w-gwiazdach”, spiskowych teorii dziejów

OSK: Obserwacyjna Samokontrola

• Osoby o wysokim OSK:

• Starannie monitorują swoje zachowania

• Są wrażliwi i czujni na zachowania innych

• Łatwo i chętnie dostosowują do innych swoje zachowania

• Maja silną potrzebę wzbudzenia pożądanego wrażenia na innych

• Społecznie:

• Potrafią się „znaleźć” w każdej sytuacji

• Są komunikatywni, potrafią przekonywać innych, maja zdolności negocjacyjne

• Przywiązują dużą wagę do społecznych nagród, uzyskiwanych od innych ludzi

• Osoby o niskim OSK:

• Nie zwracają uwagi na swoje zachowania

• Są mało wrażliwi i czujni na zachowania innych

• Niechętnie dostosowują do innych swoje zachowania

• Nie mają potrzeby wzbudzenia pożądanego wrażenia na innych

• Społecznie:

• W swoich zachowaniach kierują się wewnętrznymi standardami a nie reakcjami i oczekiwaniami innych

• Nie zwracają uwagi jak inni reagują na ich zachowanie, słabo tolerują kompromis

• Nie przywiązują wagi do społecznych nagród, uzyskiwanych od innych ludzi

Postawa jako emocja

Postawa wobec obiektu nie oparta na przekonaniach dotyczących właściwości obiektu postawy

• Warunkowanie klasyczne

• Wielokrotne występowanie obiektu + poprzedzanie/towarzyszenie kary/nagrody - powstanie pozytywnego stosunku do obiektu; obiekty pierwotnie obojętne nabierają emocjonalnego znaczenia (np. komplementowanie, atrakcyjna, muzyka, modelka w reklamie).

• Przenoszenie ustosunkowania - z bodźca wywołującego emocję na współwystępujący (jednorazowo, podprogowo) obiekt postawy (jak wyżej)

• Warunkowanie instrumentalne - towarzyszenie wzmocnień (+/-) reakcji wobec obiektu (np. chwalenie/ganienie za referat na zajęciach nt. postaw)

• Efekt ekspozycji - lubimy to co znamy („prawo inż. Mamonia”),

Paradygmat narracyjny. Założenia:

• Neisser (1967)

• Nie znamy świata innego niż ten, który poznajemy w procesie własnej interpretacji

• Narzędziem interpretacji są schematy poznawcze

• Kultura określa stałość i porządek sposobu interpretowania danych o rzeczywistości

• Bruner (1986)

• Rzeczywistość jest rozumiana przez ludzi w postaci „historii” (stories)

Podmiotowe uwarunkowania zachowań prospołecznych. Płeć:

• Mężczyźni:

• udzielanie pomocy w sytuacjach fizycznego zagrożenia

• interwencje osobiste

• pomoc „działaniowa”

• Kobiety:

• udzielanie pomocy w sytuacjach wymagających pocieszenia, troski, cierpliwości

• wzywanie pomocy

• pomoc „psychologiczna

4

---