1

PODSTAWOWE ZESPOŁY NEUROLOGICZNE

(Zespoły lokalizacyjne i objawy schorzeń neurologicznych)

Choroby układu nerwowego przebiegają z ujawnianiem się tzw. zespołów lokalizacyjnych, które wskazują na określone umiejscowienie procesu chorobowego. Tych zespołów jest bardzo wiele. Wyróżniamy zespoły ośrodkowe i obwodowe.

Zespół górnego neuronu ruchowego (piramidowy) !

Uszkodzenia układu piramidowego (w tym dróg korowo-rdzeniowych) powoduje wystąpienie zespołu piramidowego albo zespołu neuronu ruchowego ośrodkowego lub górnego.

Typowe dla tego zespołu są takie objawy, jak:

- osłabienie siły mięśniowej (niedowład ale bez zaniku mięśni)

- wzmożone napięcie mięśniowe typu spastycznego (spastyczność)

- wygórowanie odruchów głębokich (+ klonusy, np. stopotrzas)

- brak lub osłabienie odruchów skórnych (np. brzusznych, podeszwowego)

- objawy patologiczne (np. objaw Babinskiego, objaw Rossolimo)

Zespół dolnego neuronu ruchowego !

- osłabienie siły mięśniowej (niedowład _ porażenie)

- obniżone napięcie mięśniowe

- brak lub osłabienie odruchów głębokich

- zanik mięśni

- fascykulacje

Zespół płata czołowego (zespół czołowy):

Rozwijający się w płacie czołowym guz albo urazowe uszkodzenie tego płata może spowodować wystąpienie zespołu płata czołowego. Objawia się on zakłóceniami funkcjonowania układu limbicznego. Osoba dotknięta tym zespołem

- ma obniżoną uczuciowość wyższą,

- bywa agresywna

- niedowład kończyn(y) po stronie przeciwnej

- zwrot gałek ocznych (i/lub głowy) w kierunku uszkodzenia

- afazja ruchowa (przy uszkodzeniu półkuli dominującej)

- objawy deliberacyjne (np. odruch pyszczkowy, chwytny)

- dyspraksja

- brak kontroli oddawania moczu

- zaburzenia chodu

- zaburzenia napędu

- zaburzenia zachowania (bywa euforyczna, wręcz wesołkowata, brak krytycyzmu)

- zaburzenia funkcji wykonawczych (planowania, segregowania, myślenia abstrakcyjnego)

- ma odhamowany popęd płciowy.

Zespół płata ciemieniowego:

- niedoczulica połowicza po stronie przeciwnej

- korowe zaburzenia czucia (astereognozja, zab. dyskryminacji dwupunktowej) po stronie przeciwnej

- przeciwstronne niedowidzenie jednoimienne kwadrantowe dolne

- agnozja dotykowa

- zaniedbywanie połowicze przeciwstronne (zwł. półkula niedominujaca)

- afazja amnestyczna (półkula dominująca)

- aleksja (półkula dominująca)

Zespół płata skroniowego:

- przeciwstronne niedowidzenie jednoimienne kwadrantowe górne

- zaburzenia koordynacji ruchowej

- obniżenie nastroju

- drażliwość

- odhamowanie w sferze zachowań seksualnych

- afazja amnestyczna

Zespół płata potylicznego:

- przeciwstronne niedowidzenie połowicze jednoimienne (z zaoszczędzeniem widzenia plamkowego)

- upośledzenie ruchu wodzenia gałek ocznych

- agnozja barw

- agnozja wzrokowa

- aleksja

Zespół psychoorganiczny,

Towarzyszy ciężkim, zwykle przewlekłym uszkodzeniom kory, np. w późnym okresie choroby Alzheimera czy w zaawansowanej miażdżycy naczyń mózgowych, albo w następstwie ciężkich urazów mózgu, także w wieloletniej cukrzycy.

Zespół ten charakteryzuje się

zaburzeniami pamięci,

sprawnego myślenia,

brakiem krytycyzmu,

zaburzeniami emocjonalnymi.

Zespół otępienny !

Zaburzenia (wielu) funkcji poznawczych:

- upośledzenia pamięci i zdolności uczenia się

- upośledzenie myślenia abstrakcyjnego, osądu

- upośledzenie rozumienia, orientacji wzrokowo-przestrzennej

- inne zaburzenia wyższych czynności korowych (afazja, apraksja, agnozje, dyskalkulia, dysgrafia)

Zaburzenia zachowania:

- nieagresywne (np. wędrowanie, pobudzenie słowne i ruchowe)

- agresja

Zaburzenia psychotyczne i zaburzenia nastroju

Zespół parkinsonowski !

Uszkodzenia układu pozapiramidowego (niektórych jąder podkorowych i dróg pozapiramidowych) powodują wystąpienie zespołu parkinsonowskiego z takimi objawami, jak:

- sztywność wzmożenie napięcia mięśni

- bradykinezja- spowolnienie ruchów

- maskowata amimiczna twarz

- drżenie spoczynkowe kończyn zwłaszcza dłoni

- zaburzenia odruchów postawnych i chodu

Ten zespół objawów jest typowy dla choroby Parkinsona, miażdżycy naczyń mózgowych; bywa także przejawem niepożądanych oddziaływań neuroleptyków na ośrodkowy układ nerwowy

Zespół móżdżkowy !

Zmiany toczące się w móżdżku, spowodowane na przykład guzami, czasem procesami niedokrwiennymi (udarami) lub demielinizacyjnymi prowadzą do wystąpienia zespołu móżdżkowego, którego głównymi cechami są:,.

- ataksja (drżenie zamiarowe, dysmetria)

- obniżenie napięcia mięśniowego

- dysdiadochokineza (upośledzenie zdolności do wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych)

- zaburzenia równowagi, chwiejny chód na szerokiej podstawie

- oczopląs

- niezborność ruchów

- dyzartria móżdżkowa (mowa skandowana)

Zespoły pniowe (naprzemienne):

Ogólna zasada zespołów naprzemiennych:

Objawy uszkodzenia jader nerwów czaszkowych po stronie uszkodzenia + objawy ze strony dróg

długich (ruchowych i/lub czuciowych) po stronie przeciwnej

Przykład - zespół boczny opuszki (zespół Wallenberga):

Po stronie uszkodzenia:

- upośledzenie czucia bólu i temperatury na twarzy (n. V)

- zespół Hornera

- objawy uszkodzenia nn. IX i X

Po stronie przeciwnej:

- upośledzenie czucia bólu i temperatury na tułowiu i kończynach

oraz:

- oczopląs

- układowe zawroty głowy

- czkawka

Zespół opuszkowy !

Zespół opuszkowy zdarza się w stwardnieniu bocznym zanikowym, guzach opuszki, w zapaleniu mózgu z lokalizacją opuszkową. Uszkodzenia jąder rdzenia przedłużonego - IX, X i XII powodują wystąpienie zespołu opuszkowego, który charakteryzuje się.

- dyzartria- zaburzenia mowy (mowa jest niewyraźna, bełkotliwa, chory nie potrafi wypowiedzieć spółgłosek)

- dysfagia- trudnościami w połykaniu związanymi z porażeniem podniebienia i zniesieniem odruchów gardłowych i podniebiennych

- osłabienie lub brak odruchu żuchwowego

- niedowład podniebienia i zniesienie odruchów podniebiennych i gardłowych

- niedowład, zanik i fascykulacje mm. języka

Zespół rzekomoopuszkowy !

Obustronne uszkodzenie dróg nerwowych biegnących od kory do jąder nerwów opuszki powoduje wystąpienie zespołu rzekomoopuszkowego. Najczęstszą jego przyczyną są ogniska niedokrwienne w przebiegu miażdżycy tętnic mózgowych. Pojawiasię wówczas: - dyzartria

- dysfagia

- wygórowanie odruchu żuchwowego

- b. żywe odruchy gardłowe

- płacz (śmiech) przymusowy

- objawy deliberacyjne

Zespół Hornera !

Po stronie uszkodzenia:

- częściowe opadniecie powieki

- zwężenie źrenicy

- zapadniecie się gałki ocznej

- zaburzenia potliwości i termoregulacji skóry na twarzy

Zespół oponowy !

Zapalenie opon mózgowych, krwotok podpajęczynówkowy, szybko rosnące guzy mózgu powodują wystąpienie zespołu oponowego, który charakteryzuje się takimi objawami, jak:

- bóle głowy

- nudności/wymioty

- nadwrażliwość na bodźce

- objawy oponowe (sztywność karku, objaw Brudzińskiego, objaw Kerniga)

Czasem w zespole oponowym mogą dodatkowo wystąpić zaburzenia świadomości i jest to związane z przejawami zespołu ostrego rozlanego uszkodzenia mózgu.

Zespół torebkowy

po stronie przeciwnej do uszkodzenia:

- niedowład połowiczy

- ośrodkowy niedowład mięśni twarzy i języka

- niedoczulica połowicza

Zespół wzgórzowy

- przeciwstronna niedoczulica połowicza łącznie z twarzą

- ból w tej lokalizacji (samoistny lub prowokowany bodźcem)

- ułożenie ręki (tzw. ręka wzgórzowa - palce zgięte w stawach sródreczno-paliczkowych a nadmiernie

wyprostowane w stawach miedzypaliczkowych)

- ruchy mimowolne (choreoatetoza)

- zaburzenia przytomności

- zaburzenia funkcji poznawczych

Zespół kata mostowo-móżdżkowego

- uszkodzenie n. VIII (zaburzenia słuchu - szum w uchu, niedosłuch, zawroty głowy)

- uszkodzenie n. V (osłabienie lub brak odruchu rogówkowego, niedoczulica połowy twarzy)

- uszkodzenie n. VII (obwodowy niedowład mięśni twarzy)

- objawy ucisku na móżdżek i pień mózgu (objawy móżdżkowe po stronie uszkodzenia, objawy piramidowe po stronie przeciwnej do uszkodzenia)

- w zaawansowanym okresie również objawy uszkodzenia nerwów IX-XII i ciasnoty sródczaszkowej

Całkowite poprzeczne uszkodzenie rdzenia kręgowego !

Uraz, czasem nowotwór, lub udar (krwotok) może spowodować objawy zespołu poprzecznego uszkodzenia rdzenia kręgowego. Takie uszkodzenie w odcinku szyjnym (np. w wyniku skoku na głowę do płytkiego zbiornika wodnego) powoduje:

- porażenie kończyn (paraplegia lub tetraplegia w zależności od poziomu), początkowo wiotkie, następnie spastyczne

- brak odruchów

- zniesienie wszystkich rodzajów czucia z wyraźną granica zaburzeń (tzw. poziom czucia), niekiedy z pasem przeczulicy na poziomie uszkodzenia

- upośledzenie czynności zwieraczy (zatrzymanie lub nie trzymanie moczu i stolca) i impotencja

- zaburzenia autonomiczne (naczynioruchowe, potowydzielnicze i troficzne)

Zespół stożka rdzeniowego (uszkodzenie S3-S5):

- zaburzenia czucia w okolicy krocza i przyśrodkowej powierzchni ud

- wiotkie porażenie pęcherza moczowego i zwieracza odbytu

- brak odruchu odbytniczego

(bez niedowładów kończy)

Zespół ogona końskiego (uszkodzenie korzeni lędźwiowych i krzyżowych):

- zaburzenia wszystkich rodzajów czucia w okolicy krocza, na pośladkach i części grzbietowej uda, a przy zajęciu korzeni L4-S1 również na grzbietowej powierzchni podudzi i wewnętrznej części stopy

- promieniujące bóle w tej lokalizacji (nasilane przez kaszel, kichanie i zmiany postawy)

niedowład krótkich mm. stopy przy uszkodzeniu korzeni L4, L5, długich prostowników grzbietowych stopy i

palców, zginaczy kolana i m. pośladkowego największego

- brak odruchu skokowego przy zachowanym odruchu kolanowym

- zaburzenia czynności zwieraczy i impotencja (przy całkowitym uszkodzeniu ogona końskiego)

- zaniki porażonych mięśni

Zespół połowiczego uszkodzenia rdzenia kręgowego:

Po stronie uszkodzenia (poniżej poziomu uszkodzenia):

- niedowład spastyczny z wygórowaniem odruchów i obj. Babińskiego

- zniesienie czucia wibracji i ułożenia

- zaburzenia autonomiczne regulacji ukrwienia skóry i wydzielania potu

Po stronie uszkodzenia (na poziomie uszkodzenia):

- zniesienie wszystkich rodzajów czucia i wiotkie porażenie

Po stronie przeciwnej (poniżej poziomu uszkodzenia):

- zniesienie czucia bólu i temperatury

Zespół uszkodzenia centralnej części rdzenia kręgowego:

Początkowo:

- upośledzenie czucia bólu i temperatury na poziomie uszkodzenia przy braku zaburzen czucia

wibracji i uło_enia (tzw. rozszczepienne zaburzenia czucia)

Nastepnie dołacza sie:

- obustronny niedowład spastyczny poni_ej poziomu uszk. (mo_e byc mniej nasilony dystalnie bo

obwodowe cz. drogi korowo-rdzeniowej uszk. sa w mniejszym stopniu)

W koncowym etapie równie_:

- uposledzenie czucia głebokiego

- objawy uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego na poziomie uszkodzenia

- uposledzenie funkcji (nietrzymanie) zwieraczy

Zespół uszkodzenia pojedynczego korzenia:

- bóle i/lub parestezje w obszarze odpowiedniego dermatomu (czesto nasilane przez kaszel, kichanie i

inne czynnosci powodujace wzrost cisnienia płynu mózgowo-rdzeniowego)

- uposledzenie czucia w zakresie odpowiedniego dermatomu

- niedowład miesni unerwianych przez korzen

- zaniki miesni unerwianych przez korzen

- osłabienie lub brak odruchów miesni unerwionych przez korzen

- czasem fascykulacje w miesniu unerwionym przez korzen

Zespół uszkodzenia nerwu obwodowego:

- niedowład wiotki w zakresie unerwienia danego nerwu z brakiem odruchu głebokiego (w zale_nosci

od nerwu)

- zaburzenia czucia w zakresie unerwienia danego nerwu

- brak wydzielania potu w obszarze unerwianym czuciowo przez nerw

- objaw Tinela (parestezje w obszarze unerwienia danego nerwu wyzwalane opukiwaniem pnia

nerwu)

Zespół polineuropatyczny !

- dystalne zaburzenia czucia („skarpetki i rekawiczki”)

- parestezje lub ból piekacy w dystalnych czesciach konczyn

- brak lub osłabienie odruchów

- niedowład dystalnych czesci konczyn z zanikiem miesni i ew. fascykulacjami

- zaburzenia autonomiczne (niedocisnienie ortostatyczne, naprzemienne biegunki i zaparcia,

impotencja, zaburzenia potliwości i termoregulacji w dystalnych częściach kończyn)

Zespół miopatyczny !

- niedowład (często bardziej nasilony proksymalnie)

- osłabienie odruchów głębokich

- zaniki mięśni

- bolesność mięśni na ucisk

Zespół ostrego rozlanego uszkodzenia mózgu

Nagłe wystąpienie zaburzeń świadomości z drgawkami świadczyć może nie tylko o padaczce, lecz także o zespole ostrego rozlanego uszkodzenia mózgu, spowodowanego np. rozległym niedokrwieniem mózgu (udarem niedokrwiennym) w przebiegu miażdżycy albo zatruciem egzogennym czy urazem czaszki.
Charakteryzuje go:

- niepokój, pobudzenie, zaburzenia koncentracji, zmącenie, splatanie

- senność, śpiączka

- drżenie, mioklonie, pląsawica, dyzartria, ataksja

- napady padaczkowe

- obustronny objaw Babińskiego i inne objawy piramidowe

Zespół przewlekłego rozlanego uszkodzenia mózgu

Symptomatologia tego zespołu jest bardzo zróżnicowana i zależy od zaawansowania zmian w mózgu oraz od tego, która ze struktur mózgowia jest bardziej, a która mniej zajęta przez proces chorobowy. Charakteryzuje się:

Początkowo:

- Zaburzenia funkcji poznawczych (pamięci, mowy, orientacji, myślenia, praksji, gnozji, itp..)

- Zaburzenia emocjonalne (lęk, obniżenie nastroju i napadami agresywności)

- Zaburzenia zachowania

- Niedowłady

Potem:

- Objawy pozapiramidowe (parkinsonizm)

- Napady padaczkowe

- Objawy psychopatologiczne (psychotyczne)

Zaburzenia odpływu płynu rdzeniowo-mózgowego prowadzą do zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Występuje on przede wszystkim w guzach mózgu. Typowymi objawami tego zespołu są bóle głowy, wymioty, zwolnienie czynności serca, obecność charakterystycznych zmian na dnie oka (tzw. tarcza zastoinowa), napady padaczkowe, zaburzenia świadomości.

Uszkodzenie pnia mózgu (w wyniku udarów, urazów, zapaleń) prowadzi do wystąpienia zespołu sztywności odmóżdżeniowej. Chory jest głęboko nieprzytomny i ma bardzo napięte mięśnie prostujące (prostowniki) kończyny.


Wypadnięcie jądra miażdżystego (dyskopatia), zmiany zwyrodnieniowe, czasem guzy zewnątrzoponowe są przyczyną tzw. zespołów korzeniowych.

Uraz lub ucisk mechaniczny może spowodować uszkodzenie pojedynczego nerwu obwodowego (zespół uszkodzenia nerwu obwodowego), którego rezultatem jest albo niedowład, albo wiotkie porażenie mięśni zaopatrywanych przez ten nerw. Mogą też wystąpić zaburzenia czucia i zmiany troficzne w skórze.

Uszkodzenie wielu nerwów obwodowych, zwykle spowodowane chorobami metabolicznymi i przejawiające się rozsianymi niedowładami, zanikami mięśni i zaburzeniami czucia, określane jest mianem zespołu wielonerwowego.

---