Microsoft Word W24 Funkcje zespolone

background image

305

WYKŁAD Nr 24

FUNKCJE ZESPOLONE



1. FUNKCJE ZESPOLONE ZMIENNEJ RZECZYWISTEJ

Def.1.1. (funkcja zespolona zmiennej rzeczywistej)

Niech będzie dany przedział

R

T

. Funkcją zespoloną zmiennej rzeczywistej nazywamy

przyporządkowanie każdej liczbie rzeczywistej

T

t

∈ dokładnie jednej liczby zespolonej należącej do

otwartej płaszczyzny zespolonej Gaussa.

Przyjmujemy następujące oznaczenia:

T

t

t

z

z

=

dla

)

(

lub też

)

(

)

(

t

jy

t

x

z

+

=

, przy czym

)

(

)

(

Im

),

(

)

(

Re

t

y

t

z

t

x

t

z

=

=

Określenie funkcji zespolonej zmiennej rzeczywistej jest równoważne z określeniem dwóch funkcji
rzeczywistych zmiennej rzeczywistej:

)

(

),

(

t

y

t

x

. Zatem badanie funkcji zespolonych zmiennej

rzeczywistej sprowadza się do badania dwóch funkcji rzeczywistych.

Uwaga

: Równość

)

(

)

(

t

jy

t

x

z

+

=

jest równoważna następującemu układowi równań:

T

t

t

y

y

t

x

x

=

=

)

(

)

(

.

Jeśli jest to przedstawienie parametryczne pewnej linii na płaszczyźnie, to

)

(t

z

z

=

jest przedstawieniem

tej linii w postaci zespolonej.

Przykład: Jaką linię przedstawia równanie

π

+

=

2

,

0

,

0

t

re

z

z

jt

.

Rozwiązanie:

Korzystając ze wzoru Eulera

t

j

t

e

jt

sin

cos

+

=

otrzymujemy:

(

)

t

j

t

r

jy

x

z

sin

cos

0

0

+

+

+

=

.

Zatem po grupowaniu mamy:

(

)

t

r

y

j

t

r

x

z

sin

cos

0

0

+

+

+

=

.

Równość ta odpowiada następującemu układowi:

π

+

=

+

=

2

,

0

sin

cos

0

0

t

t

r

y

y

t

r

x

x

,

czyli

π

=

=

2

,

0

sin

cos

0

0

t

t

r

y

y

t

r

x

x

.

Stąd podnosząc obustronnie do kwadratu i sumując otrzymane wyrażenia mamy:

(

)

(

)

t

r

t

r

y

y

x

x

2

2

2

2

2

0

2

0

sin

cos

+

=

+

, więc

(

)

(

)

2

2

0

2

0

r

y

y

x

x

=

+

.

Jest to równanie okręgu o środku w punkcie

(

)

0

0

0

, y

x

z

=

i promieniu r.


Niektóre przedstawienia parametryczne krzywych na płaszczyźnie zespolonej:

a)

Niech

Z

2

1

, z

z

. Krzywa o opisie parametrycznym

(

)

t

z

z

z

t

z

1

2

1

)

(

+

=

dla

1

,

0

t

przedstawia odcinek o początku w punkcie

1

z

i końcu w punkcie

2

z

.

b)

Niech

{ }

0

\

,

0

Z

Z

a

z

Linia o przedstawieniu parametrycznym

t

a

z

t

z

+

=

1

)

(

, gdzie

R

t

przedstawia prostą o kierunku a i przechodzącą przez punkt

0

z

.

background image

306

c)

Niech

0

,

,

0

>

r

r

z

R

Z

. Krzywa o opisie parametrycznym

jt

re

z

z

+

=

0

dla

π

2

,

0

t

przedstawia dodatnio skierowany okrąg o środku w punkcie

(

)

0

0

0

, y

x

z

=

i promieniu r.

d)

Elipsa o środku

0

z

i półosiach a, b równoległych do osi Re z ma następujące przedstawienie

parametryczne:

t

jb

t

a

z

t

z

sin

cos

)

(

0

+

+

=

, gdzie

π

2

,

0

t

.


Tw.1.1. (warunek konieczny i dostateczny istnienia granicy funkcji

)

(t

z

z

=

)

Na to, aby funkcja

)

(t

z

z

=

miała w punkcie

T

t

0

granicę

jh

g

+

potrzeba i wystarcza, by część

rzeczywista i część urojona funkcji

)

(t

z

z

=

miały w tym punkcie odpowiednio granice g i h.


Def.1.2. (pochodna funkcji

)

(t

z

)

Pochodną funkcji zespolonej zmiennej rzeczywistej w punkcie

0

t

nazywamy granicę:

t

t

z

t

t

z

t

+

)

(

)

(

lim

0

0

0

,

czyli

t

z

t

0

lim

, a oznaczamy ją

)

(

0

t

z

.


Tw.1.2. (o istnieniu pochodnej funkcji zespolonej zmiennej rzeczywistej)

Na to, aby funkcja

)

(t

z

z

=

miała w punkcie

T

t

0

pochodną

)

(

0

t

z

potrzeba i wystarcza, by istniały

pochodne części rzeczywistej i części urojonej tej funkcji w punkcie

0

t

. Wówczas prawdziwy jest

następujący wzór:

)

(

)

(

)

(

0

0

0

t

y

j

t

x

t

z

+

=

Uzasadnienie: Ponieważ

t

y

j

t

x

t

z

+

=

, więc istnienie pochodnej

)

(

0

t

z

jest równoważne istnieniu

pochodnych

)

(

0

t

x

i

)

(

0

t

y

.

Przykład: Obliczyć

)

0

(

z

, jeżeli

jt

e

t

z

jt

2

)

(

2

=

.


Rozwiązanie:

Korzystając ze wzoru Eulera:

ϕ

+

ϕ

=

ϕ

sin

cos

j

e

j

mamy:

(

)

t

t

j

t

jt

t

j

t

t

z

2

2

sin

2

cos

2

2

sin

2

cos

)

(

+

=

+

=

czyli

t

t

t

y

t

t

x

2

2

sin

)

(

,

2

cos

)

(

=

=

stąd

2

2

cos

2

)

(

,

2

sin

2

)

(

=

=

t

t

y

t

t

x

dla każdego t.

Zatem na podstawie Tw.1.2. otrzymujemy:

(

)

2

2

cos

2

2

sin

2

)

(

0

0

0

+

=

t

j

t

t

z

.

Ostatecznie dla

0

0

=

t

otrzymamy

0

)

0

(

=

z


Równanie stycznej do krzywej

)

(t

z

z

=

w punkcie

0

t

ma postać

t

t

z

t

z

z

+

=

)

(

)

(

0

0

, gdzie

R

t

.


background image

307

Interpretacja geometryczna pochodnej funkcji

)

(t

z

Jeżeli L jest gładkim łukiem, o przedstawieniu parametrycznym

T

t

t

z

z

=

,

)

(

, skierowanym zgodnie ze

wzrostem parametru t, to przy założeniu

( )

0

0

t

z

, wektor

[

]

)

(

),

(

0

0

t

y

t

x

=

s

r

jest styczny do linii L w

punkcie

)

(

0

t

z

i skierowany zgodnie z tym łukiem.

Moduł

)

(

0

t

z

przedstawia wówczas długość wektora s

r

, a argument

)

(

Arg

0

t

z

- zbiór wszystkich miar

łukowych kąta skierowanego, jaki wektor s

r

tworzy z osią rzeczywistą.














Rys.1. Interpretacja geometryczna pochodnej funkcji

)

(t

z


Def.1.3. (całka oznaczona funkcji zespolonej zmiennej rzeczywistej)

Niech

)

(

)

(

)

(

t

jy

t

x

t

z

+

=

,

β

α

,

t

. Jeżeli funkcje

)

(

i

)

(

t

y

t

x

są całkowalne w przedziale

β

α,

to

całkę oznaczoną z funkcji zespolonej

)

(t

z

z

=

na przedziale

β

α,

definiujemy następująco:

β

α

β

α

β

α

+

=

dt

t

y

j

dt

t

x

dt

t

z

)

(

)

(

)

(

Uwaga

: W przypadku całek oznaczonych z funkcji zespolonej zmiennej rzeczywistej wykorzystujemy

znane wzory i twierdzenia z analizy rzeczywistej.

Def.1.4. (funkcja pierwotna)

Niech

)

(

)

(

)

(

t

jy

t

x

t

z

+

=

,

β

α

,

t

. Mówimy, że funkcja

Z

β

α,

:

W

jest funkcją pierwotną funkcji

)

(t

z

na przedziale

β

α,

, gdy dla każdego

β

α

,

t

mamy

)

(

)

(

t

z

t

W

=


Tw.1.3. (wzór Newtona – Leibniza)

Niech

)

(

)

(

)

(

t

jY

t

X

t

W

+

=

będzie funkcją pierwotną funkcji

)

(

)

(

)

(

t

jy

t

x

t

z

+

=

ciągłej na przedziale

β

α,

. Wówczas zachodzi związek:

)

(

)

(

)

(

α

β

=

β

α

W

W

dt

t

z

Uwaga:

Funkcje

)

(

),

(

t

Y

t

X

są funkcjami pierwotnymi odpowiednio części rzeczywistej i części urojonej

funkcji

)

(t

z

, tj. funkcji:

)

(

),

(

t

y

t

x

.

s

r

z

Im

L

)

(

0

t

z

z

Re

)

(

0

t

t

z

+

z

δ

background image

308

Przykład: Obliczyć

(

)

π

+

2

0

2

cos

dt

tj

t

.


Rozwiązanie:
Korzystając z Def.1.3. i Tw.1.3. mamy:

(

)

4

1

0

2

0

sin

2

sin

sin

2

cos

2

cos

2

2

2

0

2

2

0

2

0

2

0

2

0

π

+

=



 π

+

π

=

+

=

+

=

+

π

π

π

π

π

j

j

t

j

t

tdt

j

tdt

dt

tj

t

.

Ostatecznie

(

)

j

dt

tj

t

4

1

2

cos

2

2

0

π

+

=

+

π

.




2. FUNKCJE ZESPOLONE ZMIENNEJ ZESPOLONEJ


Def.2.1. (funkcja zespolona zmiennej zespolonej)

Niech

Ω - pewien niepusty zbiór liczb zespolonych.

Jeżeli każdej liczbie zespolonej

z

przyporządkujemy dokładnie jedną liczbę zespoloną w, to

mówimy, że w zbiorze

Ω została określona funkcja zespolona zmiennej zespolonej.

Oznaczamy

)

(z

f

w

=

dla

z

lub

)

,

(

)

,

(

y

x

v

j

y

x

u

w

+

=

,

gdzie

)

(

Im

)

,

(

),

(

Re

)

,

(

,

Im

,

Re

z

f

y

x

v

z

f

y

x

u

z

y

z

x

=

=

=

=

.


Funkcję

)

,

(

y

x

u

nazywamy częścią rzeczywistą, natomiast funkcję

)

,

(

y

x

v

częścią urojoną funkcji

)

(z

f

.

Przykład: Znaleźć część rzeczywistą i część urojoną funkcji

z

z

z

f

1

)

(

+

=

.


Rozwiązanie:

Niech

jy

x

z

+

=

, wówczas

2

2

2

2

2

2

1

1

)

(

y

x

y

j

y

x

x

y

x

jy

x

z

f

+

+

+

+

=

+

+

+

=

Stąd

+

=

+

+

=

2

2

2

2

)

,

(

1

)

,

(

y

x

y

y

x

v

y

x

x

y

x

u

background image

309

Przykład: Dana jest para funkcji

=

+

=

y

x

v

y

x

u

2

. Utworzyć funkcję zespoloną

)

(z

f

o części rzeczywistej u

i części urojonej v.

Rozwiązanie:
Korzystając z Def.2.1. mamy:

(

)

y

x

j

y

x

z

f

2

)

(

+

+

=

.

Uwaga

:

j

z

z

y

z

z

x

2

,

2

=

+

=

Stąd na podstawie Uwagi:

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

)

(

z

z

z

z

j

z

z

j

z

z

j

z

z

z

z

j

j

z

z

z

z

z

f

+

+

+

=





+

+

+

+

=

Ostatecznie po przekształceniach:

z

j

z

z

f

+

+

=

2

3

2

1

)

(

.


Def.2.2. (granica funkcji zespolonej zmiennej zespolonej)

Niech

)

,

(

)

,

(

)

(

y

x

v

j

y

x

u

z

f

+

=

określona na zbiorze

Z

,

0

z

.

Mówimy, że liczba zespolona g jest granicą właściwą funkcji

)

(z

f

w punkcie

0

0

0

jy

x

z

+

=

, gdy



=

=

=

g

y

x

v

g

y

x

u

g

z

f

y

x

y

x

y

x

y

x

z

z

Im

)

,

(

lim

Re

)

,

(

lim

)

(

lim

)

,

(

)

,

(

)

,

(

)

,

(

0

0

0


Def.2.3. (pochodna funkcji zespolonej zmiennej zespolonej)

Niech

)

,

(

)

,

(

)

(

y

x

v

j

y

x

u

z

f

+

=

– funkcja określona w pewnym otoczeniu Q punktu

0

z

.

Symbolem

z

∆ oznaczamy przyrost zmiennej z taki, że

Q

z

z

z

+

0

i

0

. Przyrostowi

z

odpowiada przyrost

w

wartości funkcji:

v

j

u

z

f

z

z

f

w

+

=

+

=

)

(

)

(

0

0

.

Granicę właściwą

z

z

f

z

z

f

z

+

)

(

)

(

lim

0

0

0

nazywamy pochodną funkcji

)

(z

f

w punkcie

0

z

i oznaczamy

)

(

0

z

f

.


Przykład: Obliczyć na podstawie definicji pochodną funkcji

2

3

)

(

z

z

f

=

w punkcie

0

z


Rozwiązanie:
Korzystając z Def.2.3. mamy:

(

)

[

]

(

)

0

0

0

2

0

2

0

2

0

0

2

0

2

0

0

0

6

2

lim

3

2

lim

3

3

)

(

3

lim

)

(

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

f

z

z

z

=

+

=

+

+

=

+

=



Jeśli istnieje

)

(

0

z

f

, to funkcja jest ciągła w punkcie

0

z

.

background image

310

Tw.2.1. (warunek konieczny istnienia

)

(

0

z

f

)

Jeżeli funkcja

)

(z

f

ma w punkcie

0

0

0

jy

x

z

+

=

pochodną

)

(

0

z

f

, to pochodne cząstkowe

y

v

x

v

y

u

x

u

,

,

,

istnieją w punkcie

(

)

0

0

, y

x

i spełniają warunki:

(*)

x

v

y

u

y

v

x

u

=

=

i


Uwaga

: Równości określone wzorami (*) nazywamy WARUNKAMI CAUCHY’EGO – RIEMANNA.



Tw.2.2. (warunek wystarczający istnienia

)

(

0

z

f

)

Jeżeli funkcje

)

,

(

i

)

,

(

y

x

v

y

x

u

są różniczkowalne w punkcie

(

)

0

0

, y

x

oraz spełniają w tym punkcie

warunki Cauchy’ego – Riemanna, to funkcja

)

,

(

)

,

(

)

(

y

x

v

j

y

x

u

z

f

+

=

ma pochodną w punkcie

0

0

0

jy

x

z

+

=

.


Tw.2.3.

Jeżeli funkcje

)

,

(

i

)

,

(

y

x

v

y

x

u

są ciągłe w obszarze D oraz spełniają na tym obszarze warunki

Cauchy’ego – Riemanna, to funkcja

)

,

(

)

,

(

)

(

y

x

v

j

y

x

u

z

f

+

=

ma pochodną w obszarze D.

Jeżeli

)

(

0

z

f

istnieje dla każdego

0

z

, to na zbiorze

Ω określona jest funkcja pochodna

)

(z

f

.

Zamiast

)

(z

f

piszemy często

dz

df

.



Twierdzenia o obliczaniu pochodnych

)

(z

f


Tw.2.4.

Jeżeli

)

(z

f

jest stała, to

0

)

(

=

z

f


Tw.2.5.

Jeżeli

N

=

n

z

z

f

n

,

)

(

, to

1

)

(

=

n

z

n

z

f


Tw.2.6. (o działaniach arytmetycznych na pochodnych)

Jeżeli istnieją pochodne

)

(z

f

i

)

(z

h

, to

1)

[

]

)

(

)

(

)

(

)

(

z

h

z

f

z

h

z

f

±

=

±

2)

[

]

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

z

h

z

f

z

h

z

f

z

h

z

f

+

=

3)

0

)

(

,

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

2

=

z

h

z

h

z

h

z

f

z

h

z

f

z

h

z

f


background image

311

Tw.2.7. (o pochodnej funkcji złożonej)

Jeżeli funkcja

)

(z

ϕ

=

ζ

ma pochodną

)

(z

ϕ′

oraz funkcja

)

(

ζ

= f

w

ma pochodną

)

(

ζ

f

, to funkcja

złożona

[

]

)

(

)

(

gdzie

),

(

z

f

z

F

z

F

w

ϕ

=

=

ma pochodną

)

(

)

(

)

(

z

f

z

F

ϕ′

ζ

=

.



Def.2.4. (pochodna rzędu n+1)

Pochodną rzędu n+1 funkcji

)

(z

f

definiujemy jako

(

)

( )

( )

z

z

f

z

z

f

z

f

n

n

z

n

+

=

+

)

(

)

(

lim

)

(

0

1

.


Def.2.5. (funkcja holomorficzna w punkcie)

Funkcję zmiennej zespolonej

)

(z

f

nazywamy funkcją holomorficzną w punkcie

0

z

, jeżeli ma pochodną

)

(z

f

w pewnym otoczeniu Q punktu

0

z

.


Def.2.6. (funkcja holomorficzna w obszarze)

Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w każdym punkcie obszaru D, to mówimy, że jest holomorficzna

w tym obszarze.

Uwaga

: Holomorficzność w obszarze oznacza istnienie pochodnej w każdym punkcie tego obszaru.


Tw.2.8

Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w obszarze D, funkcje

)

,

(

i

)

,

(

y

x

v

y

x

u

posiadają ciągłe

pochodne cząstkowe rzędu drugiego w D, to funkcje te spełniają równania

(**)

0

i

0

2

2

2

2

2

2

2

2

=

+

=

+

y

v

x

v

y

u

x

u


Def.2.7. (funkcja harmoniczna)

Funkcję rzeczywistą dwóch zmiennych

)

,

(

y

x

g

nazywamy funkcją harmoniczną, jeżeli spełnia

równanie Laplace’a

:

0

2

2

2

2

=

+

y

g

x

g

.


Uwaga

: Z Tw.2.8. i Def.2.7. wynika, że część rzeczywista i część urojona funkcji holomorficznej na

pewnym obszarze są funkcjami harmonicznymi na tym obszarze.


Przykład:

Znaleźć funkcję holomorficzną

)

(z

f

, jeśli jej część rzeczywista

y

e

x

y

x

u

x

cos

2

)

,

(

=

.


Rozwiązanie:
Niech

)

(

Im

)

,

(

z

f

y

x

v

=

.

Jeśli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w pewnym obszarze to posiada pochodną w każdym punkcie tego

obszaru, a zatem funkcje

)

,

(

i

)

,

(

y

x

v

y

x

u

spełniają w tym obszarze warunki Cauchy’ ego – Riemanna.

Stąd

y

u

x

v

x

u

y

v

=

=

i

.

background image

312

Obliczamy, więc pochodne cząstkowe danej funkcji

)

,

(

y

x

u

:

(

)

y

e

y

e

x

x

u

x

x

x

cos

2

cos

2

'

=

=

(

)

y

e

y

e

x

y

u

x

y

x

sin

cos

2

'

=

=

Zatem

(1)

y

e

y

v

x

cos

2

=

i

(2)

y

e

x

v

x

sin

=

Całkujemy równanie (2) względem x i otrzymujemy:

(3)

)

(

sin

)

,

(

y

y

e

y

x

v

x

ϕ

+

=

,

gdzie

)

( y

ϕ

– funkcja różniczkowalna zmiennej y.

Różniczkujemy równanie (3) po y i mamy:

(4)

)

(

cos

y

y

e

y

v

x

ϕ′

+

=

Porównując (1) i (4) otrzymamy:

,

2

)

(

=

ϕ′ y

czyli

C

y

y

+

=

ϕ

2

)

(

.

Stąd

C

y

y

e

y

x

v

x

+

+

=

2

sin

)

,

(

Wobec tego funkcja

)

(z

f

ma postać

(

)

C

y

y

e

j

y

e

x

z

f

x

x

+

+

+

=

2

sin

cos

2

)

(


Należy teraz prawą stronę równości wyrazić przez zmienną z, gdzie

jy

x

z

+

=

.

Korzystając ze wzoru Eulera i grupowania wyrazów mamy:

(

)

(

)

Cj

e

z

Cj

e

jy

x

Cj

y

je

y

e

jy

x

z

f

z

jy

x

x

x

+

=

+

+

=

+

+

+

=

+

2

2

sin

cos

2

2

)

(


Ostatecznie

A

e

z

z

f

z

+

= 2

)

(

,

gdzie A – dowolna stała urojona, która stanowi wartość funkcji

)

(z

f

w początku układu,

)

0

(

f

A

=

.



3. FUNKCJE ELEMENTARNE ZMIENNEJ ZESPOLONEJ


Do funkcji elementarnych zaliczane są: wielomiany, funkcje wymierne, funkcja potęgowa, funkcja
wykładnicza, funkcje trygonometryczne, funkcje odwrotne do wymienionych oraz wszystkie funkcje
otrzymane w wyniku skończenie wielu superpozycji. Wielomiany i funkcje wymierne określa się dla
zmiennej zespolonej analogicznie jak dla zmiennej rzeczywistej. Pozostałe funkcje elementarne zmiennej
zespolonej wymagają zdefiniowania.



background image

313

Funkcja wykładnicza


Dla dowolnej liczby zespolonej

jy

x

z

+

=

funkcję wykładniczą określamy następująco:

(

)

y

j

y

e

e

x

z

sin

cos

+

=

Funkcja wykładnicza zmiennej zespolonej

z

e

jest funkcją okresową o okresie

j

π

2

, bowiem zastępując

liczbę z liczbą

j

z

π

+ 2

otrzymujemy:

(

)

(

)

(

)

[

]

(

)

z

x

x

y

j

x

j

z

e

y

j

y

e

y

j

y

e

e

e

=

+

=

π

+

+

π

+

=

=

π

+

+

π

+

sin

cos

2

sin

2

cos

2

2

Funkcja logarytmiczna


Logarytmem (wieloznacznym) liczby zespolonej

0

z

nazywamy każdą liczbę zespoloną

jv

u

w

+

=

spełniającą warunek

z

e

w

=

i oznaczamy symbolem Ln.

Równość

w

z

=

Ln

oznacza, że

z

e

w

=

.

Podstawiając w tej ostatniej równości

jv

u

w

+

=

oraz

(

)

ϕ

+

ϕ

=

sin

cos

j

r

z

, gdzie

z

z

r

arg

,

=

ϕ

=

,

otrzymujemy równość:

(

)

(

)

ϕ

+

ϕ

=

+

sin

cos

sin

cos

j

r

v

j

v

e

u

z której wynika, że

r

e

u

=

, czyli

z

r

u

ln

ln

=

=

(w tym przypadku ln oznacza logarytm naturalny w

dziedzinie rzeczywistej) oraz że

π

+

ϕ

=

k

v

2

, (k – dowolna liczba całkowita), czyli

z

v

Arg

=

.

Z powyższych związków otrzymujemy:

z

j

z

z

Arg

ln

Ln

+

=

Uwaga:

Logarytm zera nie istnieje, gdyż

0

w

e

.


Uwaga:

Wieloznaczność Ln z wynika z wieloznaczności Arg z.

Jeśli Arg z zastąpimy argumentem głównym arg z, to otrzymamy jednoznaczną funkcję zmiennej
zespolonej z, określoną dla

0

z

, którą nazywamy logarytmem głównym, a oznaczamy ln. Stąd

z

j

z

z

arg

ln

ln

+

=


Między logarytmem wieloznacznym a logarytmem głównym zachodzi związek

j

k

z

z

π

+

=

2

ln

Ln

Przykład: Obliczyć Ln z oraz ln z, jeśli

j

z

3

3

3

+

=

.


Rozwiązanie:

Moduł i argument główny liczby z wynoszą odpowiednio:

6

36

=

=

z

,

3

2

arg

π

=

z

.

Stąd

(

)

(

)

3

2

6

ln

3

3

3

ln

,

2

3

2

6

ln

3

3

3

Ln

π

+

=

+

π

+

π

+

=

+

j

j

k

j

j

.

background image

314

Związek między funkcją wykładniczą a funkcjami trygonometrycznymi

Ponieważ

z

j

z

e

jz

sin

cos

+

=

, więc zastępując z przez – z otrzymamy

z

j

z

e

jz

sin

cos

=

.

Rozwiązując układ tych dwóch równań (tj. układ



=

+

=

z

j

z

e

z

j

z

e

jz

jz

sin

cos

sin

cos

) względem

z

z

sin

,

cos

,

otrzymujemy równości:

(

)

(

)

jz

jz

jz

jz

e

e

j

z

e

e

z

=

+

=

2

1

sin

,

2

1

cos

Pozostałe funkcje definiujemy następująco:

z

z

z

z

z

z

sin

cos

ctg

,

cos

sin

tg

=

=


Przykład: Obliczyć

j

sin .

Rozwiązanie:

(

)

(

)

1

sinh

2

1

1

2

1

sin

1

1

1

1

=

=

=

j

e

e

j

e

e

j

j

.

Związek między funkcją wykładniczą a funkcjami hiperbolicznymi


Funkcje hiperboliczne definiujemy na płaszczyźnie zespolonej za pomocą funkcji wykładniczej
analogicznie jak dla zmiennej rzeczywistej.

(

)

(

)

z

z

z

z

e

e

z

e

e

z

+

=

=

2

1

cosh

,

2

1

sinh

z

z

z

z

z

z

sinh

cosh

ctgh

,

cosh

sinh

tgh

=

=


Funkcja potęgowa

Niech

s

z

, będą dowolnymi liczbami zespolonymi,

0

z

.

Potęgą o podstawie z i wykładniku s nazywamy każdą liczbę zespoloną określoną wzorem:

z

s

s

e

z

Ln

=

.

Potęga

s

z

ma na ogół nieskończenie wiele wartości:

(

)

j

k

s

z

s

j

k

z

s

s

e

e

e

z

π

π

+

=

=

2

ln

2

ln

, gdzie

...

,

2

,

1

,

0

±

±

=

k

Liczbę

z

s

e

ln

nazywamy wartością główną potęgi.

Uwaga:

Jeśli s – liczba całkowita to potęga ma dokładnie jedną wartość, bo wówczas

1

2

=

π j

k

s

e

.

Przykład: Obliczyć:

( )

j

j

j

,

1

.


Rozwiązanie:

( )

( )

(

)

(

)

π

π

π

+

π

+

π

+

=

=

=

k

j

k

j

j

j

k

j

j

e

e

e

2

2

1

ln

2

1

ln

1

(

)

π

π

π

+

π

+

π

+

=

=

=

k

j

k

j

j

j

k

j

j

j

e

e

e

j

2

2

2

2

1

ln

2

ln

background image

315

Ostatecznie:

( )

π

π

=

k

j

e

2

1

,

π

π

=

k

j

e

j

2

2

.



4.CAŁKA FUNKCJI ZMIENNEJ ZESPOLONEJ


Def.4.1. (funkcja pierwotna)

Jeśli w obszarze D jest dana holomorficzna funkcja f zmiennej zespolonej z, to każdą funkcję F zmiennej
z

, która w obszarze D ma pochodną równą funkcji f

D

z

z

f

z

F

=

)

(

)

(

nazywamy funkcją pierwotną funkcji f w obszarze D.

Def.4.2. (całka nieoznaczona funkcji f w obszarze D)

Jeśli F jest funkcją pierwotną funkcji f w obszarze D, to wyrażenie

+

=

D

z

C

z

F

dz

z

f

)

(

)

(

gdzie C – dowolna stała zespolona, nazywamy całką nieoznaczoną funkcji f w obszarze D.

Uwaga

: Całki nieoznaczone funkcji elementarnych zmiennej zespolonej oblicza się według tych samych

reguł co całki tych samych funkcji zmiennej rzeczywistej.

Przykład: Obliczyć

(

)

dz

z

z

A

n

0

, gdzie

0

,

oraz

1

z

A

n

– stałe zespolone.


Rozwiązanie:

Jeśli n – liczba całkowita,

const

z

const

A

n

=

=

0

,

oraz

1

, to

(

)

(

)

C

z

z

n

A

dz

z

z

A

n

n

+

+

=

+

1

0

0

1

.


Obszarem istnienia tej całki jest cała płaszczyzna zespolona, gdy

...

,

2

,

1

,

0

=

n

, względnie płaszczyzna

bez punktu

0

z

, gdy

...

,

4

,

3

,

2

=

n


Def.4.3. (całka funkcji

)

(z

f

wzdłuż łuku AB )

Niech

)

(z

f

będzie funkcją holomorficzną zmiennej zespolonej określoną na zwykłym łuku skierowanym

AB

, o przedstawieniu parametrycznym

β

α

=

,

),

(

t

t

z

z

, zgodnym z kierunkiem tego łuku.

Przedział

β

α,

dzielimy na n podprzedziałów za pomocą punktów

k

t

,

n

k

...,

,

1

,

0

=

, takich, że

β

=

<

<

<

<

=

α

n

n

t

t

t

t

1

1

0

...

.

Oznaczamy

)

(

k

k

t

z

z

=

,

n

k

...,

,

1

,

0

=

oraz

1

=

k

k

k

z

z

z

,

n

k

...,

,

2

,

1

=

.

Na każdym łuku

AB

z

z

k

k

−1

wybieramy punkt

k

ζ ,

n

k

...,

,

2

,

1

=

i tworzymy sumę całkową

=

ζ

=

n

k

k

k

n

z

f

S

1

)

(

background image

316

Jeśli dla każdego normalnego ciągu podziałów przedziału

β

α,

ciąg sum całkowych

n

S

jest zbieżny do

tej samej granicy skończonej, niezależnie od wyboru punktów

k

ζ , to tę granicę nazywamy całką funkcji

)

(z

f

wzdłuż łuku AB i oznaczamy symbolem

AB

dz

z

f

)

(


Tw.4.1.

Jeżeli

)

(

Im

)

,

(

),

(

Re

)

,

(

z

f

y

x

v

z

f

y

x

u

=

=

to całka

AB

dz

z

f

)

(

istnieje wtedy i tylko wtedy, gdy istnieją

całki krzywoliniowe skierowane

+

AB

AB

y

d

u

dx

v

y

d

v

dx

u

oraz

, przy czym

+

+

=

AB

AB

AB

dy

u

dx

v

j

dy

v

dx

u

dz

z

f

)

(

Przykład: Obliczyć

AB

dz

z

z

, gdzie AB – łuk okręgu

R

z

=

zawartym między punktami

R

z

=

oraz

j

R

z

=

.


Rozwiązanie:

Łuk AB jest łukiem okręgu o środku w początku układu współrzędnych i promieniu R leżącym w
pierwszej ćwiartce układu współrzędnych, skierowanym dodatnio.

Równanie tego okręgu

2

,

0

,

sin

cos

)

(

π

+

=

t

t

jR

t

R

t

z

, czyli

t

R

t

y

t

R

t

x

sin

)

(

,

cos

)

(

=

=

.

Niech

jy

x

z

+

=

.

Wówczas

(

)

(

)

2

2

2

2

2

2

)

(

y

x

y

j

y

x

x

y

x

jy

x

z

f

+

+

+

=

+

=

.

Stąd

2

2

2

2

)

,

(

,

)

,

(

y

x

y

y

x

v

y

x

x

y

x

u

+

=

+

=

.

dy

y

x

x

dx

y

x

y

j

dy

y

x

y

dx

y

x

x

dz

z

z

AB

AB

AB

2

2

2

2

2

2

2

2

+

+

+

+

+

+

+

=


Korzystając z twierdzenia o zamianie całki krzywoliniowej skierowanej na całkę oznaczoną mamy

(

)

[

]

(

)

[

]

=

+

+

+

π

π

2

0

2

0

cos

cos

sin

sin

cos

sin

sin

cos

dt

t

R

R

t

R

t

R

R

t

R

j

dt

t

R

R

t

R

t

R

R

t

R

(

)

2

cos

sin

3

2

0

2

2

3

π

=

+

=

π

R

j

dt

t

t

R

j

Ostatecznie powyższa całka po wskazanym łuku wynosi:

2

3

R

j

dz

z

z

AB

π

=

.

background image

317

Uwaga

: Jeśli całka

AB

dz

z

f

)

(

istnieje to mówimy, że

)

(z

f

jest całkowalna wzdłuż łuku AB.


Własności całki

AB

dz

z

f

)

(

Jeśli funkcje

)

(

i

)

(

z

h

z

f

są całkowalne wzdłuż łuku AB, k – dowolna stała, to

1)

=

AB

AB

dz

z

f

k

dz

z

f

k

)

(

)

(

,

2)

[

]

+

=

+

AB

AB

AB

dz

z

h

dz

z

f

dz

z

h

z

f

)

(

)

(

)

(

)

(

.



Tw.4.2. (o zamianie całki na całkę oznaczoną)

Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest ciągła na zwykłym łuku gładkim

{

}

β

α

=

=

,

),

(

:

t

t

z

z

z

AB

, skierowanym

zgodnie ze wzrostem parametru t, to

[

]

β

α

=

dt

t

z

t

z

f

dz

z

f

AB

)

(

)

(

)

(


Uwaga

: Jeśli łuk AB jest zamknięty (A = B), czyli krzywa jest krzywą Jordana, to oznaczamy go jedną

literą C i zamiast

AB

dz

z

f

)

(

piszemy zwykle

C

dz

z

f

)

(

.

Przykład: Obliczyć

(

)

C

n

z

z

dz

0

, gdzie C – okrąg

R

z

z

=

0

skierowany dodatnio, n – liczba całkowita.


Rozwiązanie:

Równanie okręgu o środku w punkcie

0

z

i promieniu R zapisujemy następująco:

π

+

=

2

,

0

,

0

t

e

R

z

z

jt

zatem

jt

e

jR

t

z

=

′ )

(

.

Stąd

(

)

(

)

π

π

=

=

2

0

1

1

2

0

0

dt

e

R

j

dt

e

R

e

jR

z

z

dz

t

n

j

n

jnt

n

jt

C

n

Dla

1

n

mamy:

(

)

(

)

0

1

1

)

1

(

1

)

1

(

1

2

0

)

1

(

1

2

0

1

1

=

=

=

π

=

=

π

n

t

t

t

n

j

n

t

n

j

n

R

n

n

j

e

R

j

dt

e

R

j

Dla

1

=

n

mamy:

(

)

π

=

=

=

π

π

π

2

2

0

2

0

0

0

2

0

1

1

j

dt

j

dt

e

R

j

dt

e

R

j

t

n

j

n

.

Ostatecznie

(

)

=

π

=

1

dla

0

1

dla

2

0

n

n

j

z

z

dz

C

n

.

background image

318

Uwaga

: Całka funkcji ciągłej wzdłuż łuku kawałkami gładkiego istnieje i równa się sumie całek wzdłuż

gładkich części tego łuku.

Tw.4.3. (o module całki)

Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest ciągła na kawałkami gładkim łuku zwykłym AB, to

ML

dz

z

f

AB

)

(

gdzie L – długość łuku AB, natomiast

)

(

sup

z

f

M

AB

=


Tw.4.4. (podstawowe tw. Cauchy’ego)

Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w obszarze jednospójnym D, a C jest kawałkami gładką krzywą

Jordana zawartą w tym obszarze, to

0

)

(

=

C

dz

z

f

Wnioski z podstawowego twierdzenia Cauchy’ego

Wniosek 1: Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w obszarze jednospójnym D, to całka

AB

dz

z

f

)

(

wzdłuż kawałkami gładkiego łuku

D

AB

nie zależy od kształtu tego łuku, a jedynie od

punktów A i B.

Zamiast

AB

dz

z

f

)

(

możemy zapisać

B

z

A

z

dz

z

f

z

z

=

=

2

1

,

gdzie

,

)

(

2

1

.


Wniosek 2: Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w obszarze jednospójnym D,

)

(z

F

jest funkcją

pierwotną funkcji

)

(z

f

na tym obszarze oraz

D

z

z

2

1

,

, to

)

(

)

(

)

(

1

2

2

1

z

F

z

F

dz

z

f

z

z

=

.

Wniosek 3: Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w obszarze jednospójnym D z wyjątkiem punktów

n

z

z

...,

,

1

należących do wnętrza kawałkami gładkiej krzywej Jordana

D

C

, to

∑ ∫

=

=

n

k

K

C

k

dz

z

f

dz

z

f

1

)

(

)

(

,

gdzie

k

K

– okrąg o środku

n

k

z

k

...,

,

1

,

=

zawarty we wnętrzu krzywej C i o promieniu na

tyle małym, żeby

0

/

i

k

K

K

dla

n

i

k

i

k

...,

,

2

,

1

,

,

=

.


Tw.4.5. (o wzorze całkowym Cauchy’ego)

Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w obszarze jednospójnym D,

D

C

jest kawałkami gładką

krzywą Jordana zawartą w tym obszarze oraz

0

z

należy do wnętrza krzywej C, to

(*)

dz

z

z

z

f

j

z

f

C

π

=

0

0

)

(

2

1

)

(

background image

319

Równość (*) nazywamy wzorem całkowym Cauchy’ego.


Tw.4.6.

Jeżeli funkcja

)

(z

f

jest holomorficzna w obszarze D, to ma w tym obszarze pochodną każdego rzędu,

przy czym

( )

(

)

dz

z

z

z

f

j

n

z

f

K

n

n

+

π

=

1

0

0

)

(

2

!

)

(

dla każdego

N

n

i każdego

D

z

0

, gdzie K – dowolny okrąg o środku

0

z

zawarty wraz ze swym

wnętrzem w obszarze D.

Przykład: Obliczyć

(

)

π

C

z

z

z

dz

e

j

3

1

2

1

, wiedząc, że:

a)

punkt

0

1

=

z

leży wewnątrz, a punkt

1

2

=

z

na zewnątrz krzywej C,

b)

punkt

0

1

=

z

leży na zewnątrz, a punkt

1

2

=

z

wewnątrz krzywej C,

c)

punkty

0

1

=

z

,

1

2

=

z

leżą wewnątrz krzywej C,

d)

punkty

0

1

=

z

,

1

2

=

z

leżą na zewnątrz krzywej C.


Rozwiązanie:

Funkcja podcałkowa jest holomorficzna na płaszczyźnie zespolonej z wyjątkiem punktów

0

1

=

z

,

1

2

=

z

.


Ad. a)
W tym przypadku

0

1

=

z

leży wewnątrz, a punkt

1

2

=

z

na zewnątrz krzywej C, więc

(

)

(

)

(

)

π

=

π

=

π

1

1

0

1

2

1

1

2

1

1

2

1

3

3

3

K

z

K

z

C

z

dz

z

z

e

j

dz

z

z

e

j

z

z

dz

e

j

,

gdzie

1

K

– okrąg o środku

1

z

zawarty wraz ze swym wnętrzem we wnętrzu krzywej C.

Korzystając ze wzoru całkowego Cauchy’ego dla

(

)

3

0

1

)

(

,

0

z

e

z

f

z

z

=

=

mamy:

dz

z

z

f

j

f

K

π

=

0

)

(

2

1

)

0

(

.

Zatem

(

)

(

)

(

)

1

1

0

1

2

1

1

2

1

0

3

3

3

1

=

=

π

=

π

=

z

z

K

z

C

z

z

e

dz

z

z

e

j

z

z

dz

e

j


Ad. b)
W tym przypadku

1

2

=

z

leży wewnątrz krzywej C, natomiast

0

1

=

z

na zewnątrz, więc

(

)

(

)

(

)

π

=

π

=

π

2

2

3

3

3

1

2

1

1

2

1

1

2

1

K

z

K

z

C

z

dz

z

z

e

j

dz

z

z

e

j

z

z

dz

e

j

,

background image

320

gdzie

2

K

– okrąg o środku

2

z

zawarty wraz ze swym wnętrzem we wnętrzu krzywej C.

Korzystając z Tw. 4.6. dla

z

e

z

f

z

z

=

=

)

(

,

1

0

,

2

=

n

otrzymamy

(

)

!

)

1

(

1

)

(

2

1

1

2

n

f

dz

z

z

f

j

K

=

π

+

czyli

(

)

(

)

(

)

=



=



=



=

π

=

π

=

=

=

1

2

1

2

1

3

3

1

2

1

2

1

2

1

1

2

1

1

2

1

2

z

z

z

z

z

z

K

z

z

C

z

z

z

e

z

e

ze

z

e

z

dz

z

e

j

z

z

dz

e

j

(

)

(

)

2

1

2

1

2

1

1

2

1

1

1

4

2

2

e

e

z

z

z

e

z

e

z

z

e

z

z

z

z

=

=



+

=

=


Ad. c)
W tym przypadku zarówno punkt

0

1

=

z

, jak i punkt

1

2

=

z

leżą wewnątrz krzywej C, więc korzystając z

Wniosku 3 oraz poprzednich podpunktów zadania mamy

(

)

(

)

(

)

2

1

1

2

1

1

2

1

1

2

1

2

1

3

3

3

e

z

z

dz

e

j

z

z

dz

e

j

z

z

dz

e

j

K

z

K

z

C

z

=

π

+

π

=

π


Ad. d)
Ponieważ punkty

0

1

=

z

,

1

2

=

z

leżą na zewnątrz krzywej C, więc funkcja jest holomorficzna w pewnym

obszarze jednospójnym D, a C jest kawałkami gładką krzywą Jordana zawartą w tym obszarze.
Korzystając z podstawowego twierdzenia Cauchy’ego mamy

(

)

0

1

2

1

3

=

π

C

z

z

z

dz

e

j

.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Microsoft Word L23 funkcje zespolone
Microsoft Word W23 Funkcje zespolone
Microsoft Word W15 funkcje 2 zmiennych i ekstrema
Microsoft Word L15 funkcje 2 zmiennych i ekstrema
Microsoft Word W24 Elementy rachunku operatorowego
Microsoft Word W16 pochodne zlozone funkcji 2 zm
Zespoły neurologiczne Microsoft Word
3 funkcje zespolone Nieznany (2)
Microsoft Word W14 Szeregi Fouriera
New Microsoft Word Document (2)
Nowy Dokument programu Microsoft Word (5)
Nowy Dokument programu Microsoft Word
Nowy Dokument programu Microsoft Word
FUNKCJE ZESPOLONE 2
Microsoft Word zrodla infor I czesc pprawiona 2 do wydr
Microsoft Word PARAMETRY KOMPUTERÓW mój

więcej podobnych podstron