Ikony Chrystusa zajmują główne miejsce zarówno w prawosławnej świątyni, jak i w domu człowieka wierzącego. Kanoniczne wyobrażenie Boga w obrazie ludzkim było zatwierdzone w IX w.: "Dobro-cielesny... ze ściągniętymi brwiami, pięknymi oczami, z długim nosem, blond włosami, pochylony, pokorny, o pięknym kolorze ciała, z ciemną brodą, na wygląd koloru pszenicy, z macierzyńską powierzchownością, z długimi palcami, łagodny, milczący, cierpliwy...".
Wcześni chrześcijanie przedstawiali Chrystusa pod postacią baranka, ryby, pod postacią dobrego pasterza, niosącego na ramionach owcę. Dzisiaj istnieją dwa typy wyobrażeń Zbawiciela: 1). w wyglądzie Wszechwładcy i Sędziego - Króla Królujących; 2). w takim kształcie, w jakim był On wśród ludzi i pełnił Swoją służbę (w tym także pod postacią dzieciątka lub młodzieńca). Niekiedy można spotkać wyobrażenia Chrystusa w kształcie anioła. Ale jeżeli sposoby wyobrażenia są tak różnorodne, to czy łatwo rozpoznać na ikonach Zbawiciela? Tak, łatwo - dzięki jednemu detalowi: Wyobrażenie Chrystusa ma krestczatyj nimbus.
Co to jest nimbus? Słowo to tłumaczy się z łacińskiego jako "obłok", "mgła", "aureola". Nimbus - to symbol niestworzonego Boskiego światła, które Zbawiciel objawił uczniom na górze Tabor:"I przemienił się wobec nich: i zajaśniała twarz Jego, jak słońce, zaś Jego ubrania zrobiły się białe jak światło".
Nimbus na ikonach Zbawiciela ma także wpisany Krzyż. Wewnątrz niego znajdują się trzy litery greckie, przekazujące słowa Boga "Jestem Który Jestem", wypowiedziane do Mojżesza.
Poprzez wyobrażenie nimbusa, wyznajemy w Chrystusie dwie natury - Boską i ludzką.
Malarz maluje Lik Chrystusa na podobieństwo twarzy ludzkiej, i przez to wyznaje się dogmat o tym, że Chrystus jest "człowiekiem doskonałym według ludzkości". Nimbus przekazuje to, że Chrystus jest "Bogiem doskonałym według Bóstwa".
Na ikonach Chrystus często jest przedstawiany z księgą - może ona być i zamknięta, i otwarta. Otwarta księga zawiera cytat z Ewangelii. Księga może być przedstawiana w kształcie zwoju, ale symboliczna interpretacja jest zawsze jednakowa - jest to zbawcza nauka, z którą Chrystus przyszedł na świat.
Popatrzmy na ubrania Chrystusa. Zwykle Bóg-człowiek przedstawiany jest w czerwonym chitonie (ubranie w kształcie koszuli) i w niebieskim gimatij (płaszcz, peleryna).
Kolor czerwony symbolizuje ziemską i ludzką, niebieski zaś - niebieską i Boską naturę Zbawiciela.
Zwykle na prawym ramieniu chitonu można zobaczyć jeszcze naszywany ciemny pas - klaw, w antycznym świecie - znak godności patrycjańskiej. Na ikonach jest on symbolem czystości i doskonałości ziemskiej natury Zbawiciela i oznaką Jego szczególnej roli mesjańskiej.
Ikony Zbawiciela zalicza się do sześciu podstawowych typów ikonograficznych:
1. Spas Nierukotwornyj;
2. Spas Wszechwładca (Pantokrator);
3. Spas na tronie;
4. Spas w siłach;
5. Spas Emmanuel;
6. Spas Błogie Milczenie

Spas Nierukotwornyj

Spas Nierukotwornyj zawsze był na Rusi jednym z najbardziej lubianych obrazów. Właśnie jego zwykle malowano na sztandarach ruskich wojsk. Istnieją dwa rodzaje wyobrażeń Nierukotwornogo obrazu: Spas na ubrusie i Spas na czrepii. Na ikonach "Spas na ubrusie" lik Chrystusa przedstawiony jest na chustce (ręczniku), którego górne końce zawiązane są węzłami. Lik Jezusa Chrystusa to lik człowieka w średnim wieku z subtelnymi i uduchowionymi rysami, z brodą, rozdzieloną na dwie części, z długimi, pofalowanymi na końcach włosami i z prostym przedziałkiem.
Historia tego obrazu jest następująca. Król edeski, chory na trąd, posłał do Zbawiciela zaproszenie, aby Ten przybył do niego. Zbawiciel nie mógł pojechać do Awgara. Ale sprawił on cud: umywszy twarz, wziął ręcznik, przycisnął go do twarzy, i wyrył się na nim Jego lik. W następstwie, kiedy przyszedł do Edessy apostoł Tadeusz, by przepowiadać Ewangelię, Awgar i mieszkańcy Edessy przyjęli chrzest i zostali chrześcijanami. Nierukotwornyj obraz przyklejono na desce i umieszczono nad wrotami miasta.
O pojawieniu się ikony "Spas na czrepii" mówi następna legenda. Później któryś z królów Edessy powrócił do pogaństwa, obraz został zamurowany w ścianie miasta, a o miejscu tym zapomniano. W 545 roku, w czasie oblężenia miasta przez Persów, biskupowi edesskiemu zostało objawione miejsce, w którym znajdował się obraz Nierukotwornogo. Kiedy rozebrano zewnętrzne murowanie, mieszkańcy zobaczyli nie tylko pięknie zachowaną ikonę, ale także odcisk liku na glinianej desce (czerepice, czrepii), która zakrywała Nierukotwornyj obraz.
Na ikonach "Spas na czrepii" nie ma wyobrażenia plata, tło jest równe, a niekiedy imituje fakturu czerepicy albo prostego kamiennego murowania.
Na ruskich ikonach Spas Nierukotwornyj przedstawiony jest zwykle jako spokojny, z otwartymi oczami. Katolicy malują lik Chrystusa męczeńskiego, niekiedy z zamkniętymi oczami, z koroną cierniową na głowie i śladami krwi.

Spas Wszechwładca (Pantokrator)

Spas Wszechwładca (Pantokrator) - to jeszcze jedna ikona, którą można zobaczyć w każdej prawosławnej świątyni. Zwykle fresk albo mozaika "Pantokrator" znajduje się w centralnej kopułowej części cerkwi. Na ikonie Chrystus ubrany jest w gimatij i chiton. Lik Zbawiciela odzwierciedla wiek Chrystusa z okresu przepowiadania: ma proste, gładkie włosy, opadające na ramiona, niewielkie wąsy i krótką brodę. Jego prawa ręka błogosławi, lewa zaś podtrzymuje zamkniętą lub otwartą Ewangelię.

Spas na tronie

Spas na tronie - ikona ta ma wiele wspólnego z poprzednim wyobrażeniem (księga, błogosławiąca ręka), ale figura Chrystusa zawsze jest przedstawiana jako zasiadająca na tronie w pełnym wzroście.

Spas w siłach

Spas w siłach - to centralne wyobrażenie w ikonostasie prawosławnej świątyni. Ta ikona ma wiele wspólnego z "Pantokratorem" i "Spasem na tronie", ale różni się bardziej złożoną symboliką. Chrystus, w chitonie i gimatii, siedzący na tronie z księgą, przedstawiony jest na tle czerwonego kwadratu z wyciągniętymi końcami. Kwadrat jest symbolem ziemi. Na czterech końcach kwadratu można znaleźć wyobrażenia anioła (człowieka), lwa, cielca i orła. Są to symbole ewangelistów (odpowiednio Mateusza, Marka, Łukasza i Jana), niosących zbawczą naukę we wszystkie końce świata. Na górze czerwonego kwadratu namalowany jest niebieski owal - świat duchowy. W niebieskim owalu przedstawieni są aniołowie - siły niebieskie (stąd nazwa). Z wierzchu niebieskiego owalu znajduje się czerwony romb (symbol świata niewidzialnego).
Ta ikona Spasa jest prawdziwym traktatem teologicznym namalowanym farbami. Ikonografia ikony opiera się głównie na Apokalipsie Św. Jana Teologa; obraz ukazuje Chrystusa takiego, jaki zjawi na końcu czasów.

Spas Emanuel

Spas Emanuel - to obraz Chrystusa w wieku lat dwunastu. (Lik Zbawiciela odnosi się do tekstu Ewangelii: "I kiedy miał On dwanaście lat, przyszli według zwyczaju do Jerozolimy na święto"). Emanuel tłumaczy się jako "Bóg z nami". Młodzieniec-Chrystus jest przedstawiany w chitonie i gimatii i ze zwojem w rękach. Obraz spotykany jest stosunkowo rzadko.

Spas Błagoje Mołczanije

Spas Błagoje Mołczanije jest jeszcze bardziej rzadką ikoną Chrystusa. Jeśli "Spas Emanuel" i "Spas Nierukotwornyj" przedstawiają Chrystusa takim, jaki był na ziemi, a "Spas w siłach" - takim, jaki przyjdzie na końcu czasów, to "Spas Błagoje Mołczanije" - jest to Chrystus przed Swoim przyjściem do ludzi. I jest to jedyne wyobrażenie Chrystusa, gdzie w nimbusie zamiast krzyża maluje się gwiazdę ośmioramienną. Gwiazdę tworzą dwa kwadraty, z których jeden oznacza boskość Pana, a drugi - ciemność nieosiągalności Bóstwa. Zbawiciel przedstawiony jest w randze anioła jako młodzieniec w białym płaszczu z szerokimi rękawami. Jego ręce są złożone i przyciśnięte do piersi, za plecami - spuszczone skrzydła. Ikona przekazuje obraz anielski Syna Bożego - Chrystusa przed wcieleniem, Anioła Wielkiej Rady.

---