Omów sposoby działania pyłu przemysłowego na organizm ludzki.
Zanieczyszczenia występują w powietrzu w postaci rozproszonej , tworzą z powietrzem wielofazowy układ w którym powietrze jest ośrodkiem dyspersyjnym , a zanieczyszczenia stanowią fazy rozproszone w tym ośrodku.- gdy zanieczyszczenia rozproszone w powietrzu atmosferycznym są cieczami lub ciałami stałymi to takie układy noszą nazwę aerozoli.
Pył przemysłowy - jest aerozolem , którego fazę rozproszoną stanowią cząstki ciała stałego o średnicy 0.1-10μm ,a których źródłem są procesy przemysłowe, powietrze jest ośrodkiem dyspersyjnym.
W pyle przemysłowym najczęściej wyróżnia się dwie frakcje :
lżejszą - którą stanowią aerozole o średnicy ziaren mniejszych niż 2 μm. Są to drobne zanieczyszczenia np. związki organiczne powstające podczas spalania materiałów energetycznych , czy w wyniku kondensacji par metali.
cięższą - są to ziarna o średnicy większej niż 2 μm, zawiera cząstki powstające przy wietrzeniu materiałów budowlanych , czy np. cząstki kurzu unoszonego z ulic.
Na stopień szkodliwości pyłów wchłanianych przez układ oddechowy ma wpływ :
rodzaj pyłu ( jego pochodzenie, skład chemiczny)
wymiary i kształt ziaren
stężenie w powietrzu i czas oddziaływania
wrażliwość osobnicza.
Obecność pyłów w atmosferze powoduje jej zmętnienie , co ogranicza dostęp promieniowania ultrafioletowego , hamującego rozwój pleśni i bakterii , a także niezbędnego do wytwarzania witaminy D3 w skórze. W działaniu bezpośrednim , cechą szczególną wszystkich pyłów jest działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówek oczu. Długotrwała ekspozycja na pył powoduje zmiany w czynnościach i budowie błon śluzowych, co upośledza ich naturalne funkcje czyli oczyszczanie i nawilżanie. Pył dostający się do organizmu z wdychanym powietrzem tylko w znikomej części dociera do płuc. Większe ziarna osiadające w jamie nosowo-gardłowej i tchawicy , mogą mechanicznie uszkadzać śluzówkę powodując drobne krwawienia i torując drogę zakażeniom. Drobniejsze ziarna pyłu osiadają w oskrzelach i oskrzelikach , a najdrobniejsze docierają do płuc. Pył osiadający na błonie śluzowej (pokrytej nabłonkiem migawkowym) , dzięki ruchowi wstecznemu rzęsek jest usuwany ze śluzem na zewnątrz ( strefa przewodząca -drogi oddechowe doprowadzające). Dzięki tym zdolnościom samooczyszczania się dróg oddechowych , tylko niewielka część wdychanego pyłu (ok.5%) zostaje zatrzymana w płucach. W strefie wymiany gazowej mechanizm klirensu , opiera się głównie o aktywność żerną makrofagów ( które po wchłonięciu cząstek polutanta przesuwają się w stronę nabłonka rzęskowego , gdzie wraz ze śluzem usuwane są na zewnątrz. Wyczerpanie możliwości klirensowych prowadzi do zjawiska przeciążenia płuc -które charakteryzuje się nagromadzeniem przeładowanych makrofagów w pęcherzykach płucnych, powstawaniem depozytów polutanta w węzłach chłonnych i tkance łącznej.)
Pył pozostający w płucach w tkance łącznej ( mimo tych mechanizmów klirensowych) w zależności od rodzaju i szkodliwości pyłu może powodować procesy zapalno-alergiczne (pylice łagodne , niekolagenowe) lub patologiczny rozrost tkanki łącznej w płucach. W układzie limfatycznym płuc, w przegrodach śródpęcherzykowych ,w oskrzelach ,w tkance okołooskrzelowej i opłucnej rozwój tkanki łącznej powoduje zanik nabłonka oddechowego pęcherzyków płucnych zarastanie światła pęcherzyków w płucnych i drobnych oskrzelików.
Przed kilkudziesięciu laty wszystkie zmiany chorobowe w układzie oddechowym nazywano pylicami. Okazało się jednak , że choroby te wykazują liczne odrębności i uzasadniony był bardziej zróżnicowany podział. Nazwę pylic ograniczono więc do zmian wywołanych wchłanianiem materii stałej nieożywionej. Według obecnie obowiązującej definicji pylicami nazywamy nagromadzenie pyłu w płucach i reakcję tkanki płucnej na jego obecność.
Choroby wywołane przewlekłym wziewaniem pyłów można podzielić na 3 grupy:
1. Schorzenia cechujące się rozwojem włóknienia kolagenowego tkanki płucnej prowadzące do trwałego uszkodzenia lub zniszczenia pęcherzyków płucnych . Objawy (pylica krzemowa) męczliwość, utrata masy ciała, kaszel, duszność, sinica, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozedma, zapalenie opłucnej, krzemogrużlica, przewlekłe serce płucne- rozwija się powoli , przez wiele lat także po przerwaniu narażenia. Takie zmiany związane są z wdychaniem pyłów krzemowych pod postacią krzemianów , kwarcu ,azbestu. Na inwazyjność włókien (ich potencjał fibrynogenny wpływa zawartość krzemu i żelaza , a przypadku pyłów o strukturze włókienkowatej także duża długość włókien , mała średnica przekroju , obecność ostrych kantów . Na wdychanie pyłów krzemowych narażone są osoby pracujące w kamieniołomach, górnictwie , robotnicy z zakładów gdzie piasek i inne materiały obfitujące w kwarc są jednym z surowców. Należą do nich fabryki szkła , porcelany, materiałów ściernych, narażeni są szlifierze spawacze, hutnicy.
2. Schorzenia nie wykazujące swoistych zmian włóknistych w tkance płucnej, a w obrazie klinicznym nie różniące się od podobnych schorzeń powstałych bez udziału pyłu. Należą do nich nieżyty dróg oddechowych , zapalenia płuc i schorzenia alergiczne. Np. pyły cementu , baru, gipsu powodują głownie drażnienie mechaniczne. Osiadając na błonie śluzowej górnych dróg oddechowych powodują zwiększone wydzielanie śluzu i jego częstsze odksztuszanie. Ta odruchowa czynność przy długotrwałych bodźcach prowadzi do zmian zanikowych , co stwarza lepsze warunki do wnikania pyłów. Najdrobniejsze pyły zatrzymywane w płucach blokują część oddechową , a ponadto sprzyjają rozwojowi procesów zapalnych. Niektóre pyły np. manganowe sprzyjają rozwojowi drobnoustrojów wywołujących zapalenie płuc. Pewne rodzaje pyłów zwłaszcza pochodzenia organicznego oprócz działania drażniącego powodują występowanie alergicznych schorzeń dróg oddechowych.. Pyły takie jak: pył wełny , pył z magazynowanych ziaren, słód, pył mączny mogą wywoływać typowe dychawicę oskrzelową lub alergiczne nieżyty oskrzeli.
3. Schorzenia nowotworowe. Do pyłów które mogą działać rakotwórczo zalicza się związki chromu , arsenu, pyły azbestu , pyły zawierające żelazo , niektóre pyły organiczne- smolłowcopochodne , barwniki. Proces nowotworowy ujawnia się zwykle po upływie wielu lat od zetknięcia się z zanieczyszczeniem . Kliniczne schorzenie występuje w postaci odoskrzelowego raka płuc.
SO2 - powstaje podczas spalania paliw , przemysł chemiczny ; silny gaz drażniący, rozpuszcza się w wydzielinie błon śluzowych tworząc kwasy działające drażniąco na te błony . przewlekłe oddziaływanie środowiskowe powoduje nieżyty nosa , gardła , tchawicy, zaburzenia smaku i węchu , duszność wysiłkowa, kaszel , znużenie , zapalenie spojówek , zmiany w obszarze morfologicznym krwi , awitaminoza B1 jest kokancerogenem; szczególnie wrażliwi na to są astmatycy i małe dzieci.
2