Bajka a baśń. Dokonaj podziału bajek i zanalizuj przynajmniej dwie wybrane bajki.
Baśń - utwór epicki, w którym główny bohater jest uosobieniem dobra i zawsze zwycięża ( jego myśl, idea). W baśni nie ma dokładnego określenia czasu ("Dawno, dawno temu..."), ani miejsca ( "Za górami , za lasami...").
Zakończenie jest zawsze szczęśliwe. Wynikające z niej morały o wartości symbolicznej mogą być różnie odczytana.
Bajka to gatunek należący do literatury dydaktycznej, krótki utwór pisany proza lub wierszem, w którym przedstawiona historia ma służyć ilustracji pewnych zasad oraz prawd moralnych, filozoficznych i psychologicznych. Bohaterami bajek są najczęściej zwierzęta, ludzie, przedmioty, rośliny. Celem bajki jest pouczanie, propagowanie wzorców i postaw pozytywnych oraz krytykowanie zachowań negatywnych. Nauka płynąca z utworu zawarta jest w morale, czyli mniej lub bardziej bezpośrednio wyrażonym pouczeniu. Morał może znajdować się na początku utworu (prumythin), częściej jednak umieszczany bywa na końcu(epimythion). Jako gatunek bajka powstała w VI w. p.n.e. w twórczości Ezopa, który w swoich utworach wykorzystywał tradycję ludową. Taki rodzaj bajki, zwanej Ezopową, upowszechnił się w literaturze europejskiej. Bajka ezopowa ma najczęściej formę krótkiego, zwięzłego i lakonicznego utworu o charakterze epigramatycznym, w której bohaterowie ( najczęściej zwierzęta) i skrótowo zarysowana sytuacja służą zilustrowaniu pewnych prawd ogólnych.
P r o b l e m a t y k a
Charakterystyka bajek I. KrasickiegoBajki są wymownym dowodem wysokiego kunsztu artystycznego Krasickiego, który znanemu gatunkowi o bogatej tradycji literackiej umiał nadać nową formę i rys indywidualny. W swoich utworach tworzy poeta galerię wyrazistych typów ludzkich, kreśli sugestywny obraz własnej epoki. W bajkach zazwyczaj w alegoryczny sposób ukazuje odwieczne ponadczasowe wady i postawy ludzkie, nieobce również czytelnikom współczesnym. Krasicki obnaża pychę, głupotę, naiwność, brak krytycyzmu, nadmierną potrzebę akceptacji i niczym nie uzasadnione wysokie mniemanie o sobie. W mistrzowski sposób rysuje w kilku zaledwie wersach sugestywne i dramatyczne sytuacje , wprowadza wyrazistych bohaterów. Ton jego utworów niejednokrotnie jest satyryczny i prześmiewczy, a wady ludzkie ukazane zostały z pobłażliwym dystansem, bez intencji urażenia konkretnych osób.
Tematycznej różnorodności utworów towarzyszy wiele stosowanych przez poetę rozwiązań artystycznych. Krasicki pisał zarówno krótkie zwięzłe bajki ezopowe o charakterze epigramatycznym, jak i dłuższe, narracyjne lafontenowskie. Operując myślowymi skrótami potrafi w mistrzowski sposób stworzyć sugestywna scenkę, ilustrującą wypływający z utworu morał. W celu udramatyzowania bajek poeta wprowadza niejednokrotnie elementy dialogu. Bohaterami jego utworów są zarówno zwierzęta będące alegoriami określonych postaw czy cech człowieka, jak i ludzie reprezentujący pewne charakterystyczne zachowania: fałszywi filozofowie, karciarze - oszuści itp. Schemat kompozycyjny większości bajek oparty jest na zasadzie kontrastu. Poeta zestawia ze sobą odmienne typy osobowości (np. głupi - mądry, silny - słaby, sprytny - naiwny), ścierając ze sobą racje obu stron. Morał w bajkach Krasickiego wyrażony bywa bezpośrednio na końcu lub na początku utworu, niekiedy wynika bezpośrednio z opisanej sytuacji lub dialogu bohaterów. Korzystając z dorobku bajkopisarzy epok poprzednich poeta przetwarza tradycyjne tematy i motywy, nadając im oryginalny charakter. W ten sposób wplata w swoje utwory refleksje i sady na temat współczesnej mu sytuacji politycznej, społecznej prezentując doświadczenia własnego pokolenia, które usiłowało przeprowadzić reformę zagrożonego upadkiem państwa.
Wstęp do bajek
Utwór ten jest wprowadzeniem poety w tematykę pisanych przez niego bajek. W formie anaforycznych wyliczeń Krasicki przedstawia mało prawdopodobne według większości ludzi sytuacje życiowe, sprzeczne z powszechnie uznawanymi stereotypami. Każdy wers ma w zasadzie identyczną budowę składniowo rodzi wrażenie pewnej mechaniczność i monotonii. Przedstawiciele społeczności ukazani w pierwszej części bajki to ideały, ludzkie typy pozbawione tradycyjnie im przypisywanych słabości i negatywnych cech: młody prowadzi "życie wstrzemięźliwe" stary nie krytykuje wszystkich wokół, bogaty dzieli się swym majątkiem z potrzebującymi, pisarz cieszy się ze sławy innych autorów, celnik nie kradnie, szewc nie pije, żołnierz się nie przechwala, przestępca nie dopuszcza się rozbojów, minister jest uczciwy i nie wykorzystuje sprawowanego urzędu dla własnych celów, a poeta mówi samą prawdę. Ten sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem i życiowym doświadczeniem obraz społeczności prowadzi do zaskakującej puenty:
Wniosek zawarty we "Wstępie..." wskazuje na charakter bajki jako gatunku literackiego. Utwory tego typu zawierają elementy prawdy i zmyślenia nie można ich więc interpretować w sposób jednoznaczny, jako odzwierciedlenie rzeczywistości. Jednocześnie zaś sama rzeczywistość i świat nie maja charakteru jednowymiarowego, cechuje je różnorodność i barwność. Równie skomplikowani są ludzie i ich zachowanie, które w pewnych wypadkach potwierdza stereotypy, a w innych im zaprzecza. Prawem poety jest koloryzowanie świata i przekładanie go na język utworu literackiego, zgodnie z regułami artystycznymi. Krasicki uświadamia swoim czytelnikom, że nie powinni odnosić treści bajek do samych siebie, gdyż celem tych utworów nie jest złośliwa krytyka konkretnych osób, ale raczej obnażanie odwiecznych słabości ludzkich, mających charakter ponadczasowy.
Ptaszki w klatce
Jest to bajka ezopowa, w której wypowiedzi ptaszków: młodego i starego czyzyka odzwierciedlają pewne ludzkie postawy. Utwór ma forma dialogu, pozbawionego bezpośrednich refleksji poety puenta wynika więc pośrednio z samej fabuły bajki i wypowiedzi bohaterów. Konstrukcja "Ptaszków w klatce" oparta jest na zasadzie kontrastu. Stary czyżyk, dawniej wolny jest teraz uwięziony, młody nie zna smaku swobody, gdyż urodził się w klatce. "Czemu płaczesz?" pyta zdziwiony młody ptaszek starszego, próbując dowieść że życie w klatce ma swoje zalety i wygody, nie wymaga bowiem konieczności troszczenia się o siebie. Dla starego klatka oznacza niewole i niemożność decydowania o własnym losie. Dlatego tęskni za wolnością, bo pamięta jej smak, rozumie przy tym młodego, który zrodzony w więzieniu nie zna innej formy egzystencji.
Odmienność sytuacji obu ptaszków uwypuklają użyte w zdaniach antytezy. Bajkę Krasickiego można interpretować w kontekście ówczesnej sytuacji politycznej kraju, będącego po pierwszym rozbiorze, jako refleksję poety na temat stanu świadomości starszego i młodszego pokolenia Polaków. Zagrażająca narodowi utrata niepodległości może doprowadzić do zaniku poczucia tożsamości narodowej i potrzeby walki o wolność. Ale utworu Krasickiego nie można odczytywać tylko w tak jednoznaczny sposób. Ptaszki w klatce zawierają bowiem rozważania na temat wolności i niewoli każdego człowieka. Pragnienie swobody, które powinno być normalną potrzebą ludzi, nie budzi się w świadomości tych, którzy urodzili się jako niewolnicy. Oni w pełni akceptują swoje położenie i rzeczywistość w jakiej żyją, gdyż nigdy nie zaznali wolności. Ale ci, którzy kiedyś byli wolni znalazłszy się w więzieniu, nigdy nie będą w stanie przyzwyczaić się do nowych warunków życia i odczuwać szczęścia, gdyż pozbawieni zostali wartości najważniejszych: swobody myślenia, możliwości kierowania swoim losem, poczucia niezależności.
Kruk i lis
Kruk i lis to przeróbka utworu Ezopa. Bajka o charakterze narracyjnym z elementami dialogu w formie alegorycznej historyjki demaskuje pewne ludzkie wady i zachowania. Utwór rozpoczyna się morałem, zawartym w słowach:
"Bywa często zwiedzionym kto lubi być chwalonym"
Przytoczona opowieść o kruku i lisie jest potwierdzeniem słuszności powyższego stwierdzenia. Do kruka, który w dziobie trzymał duży kawał sera podszedł lis "niby skromny" i fałszywymi pochlebstwami skłonił ptaka do otwarcia dzioba namawiając go aby zaśpiewał. Gdy łatwowierny kruk usłuchał prośby upuścił ser a "lis go porwał i kruka zostawił" Kruk i lis to alegorie ludzkich postaw. Pierwszy obrazuje człowieka łatwowiernego, naiwnego, spragnionego pochwał i bezkrytycznie nastawionego do rzeczywistości, drugi to znak sprytu i wyrachowania, fałszywej skromności, umiejętności manipulowania ludzkimi zachowaniami. W swojej bajce Krasicki przestrzega przed zbytnią naiwnością i nadmierna potrzebą pochwał, które to cechy mogą zostać wykorzystane przez wyrachowanych i przebiegłych ludzi.