Bajka, baśń

ludowa, baśń

literacka

Anna Heimlich

Anna Heimlich

WSL Pedagogika III rok

WSL Pedagogika III rok

Stacjonarne

Stacjonarne

Bajka – definicja

Bajka – definicja

Bajka

Bajka

– krótki, epicki utwór literacki,

– krótki, epicki utwór literacki,

zawierający morał (pouczenie), może być

zawierający morał (pouczenie), może być

wierszowany i żartobliwy. Morał może

wierszowany i żartobliwy. Morał może

znajdować się na początku lub na końcu

znajdować się na początku lub na końcu

utworu albo wynikać z jego treści. Istotną

utworu albo wynikać z jego treści. Istotną

cechą bajki jest alegoryczność. Bohaterami

cechą bajki jest alegoryczność. Bohaterami

bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta,

bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta,

przedmioty i zjawiska, które uosabiają typy

przedmioty i zjawiska, które uosabiają typy

ludzkie, cechy charakteru lub przeciwstawne

ludzkie, cechy charakteru lub przeciwstawne

poglądy i stanowiska.

poglądy i stanowiska.

Słownik terminów literackich

Słownik terminów literackich

. Janusz Sławiński (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im.

. Janusz Sławiński (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im.

Ossolińskich, 2000, s. 55.

Ossolińskich, 2000, s. 55.

Początki bajki.

Początki bajki.

Gatunek powstał w starożytnej Grecji – motywy zwierzęce pojawiały się

tam już w VIII/VII w. p.n.e. w twórczości Hezjoda i Stesichora[2]. Jednak

powstanie i rozwój gatunku wiąże się przede wszystkim z żyjącym w VI

w. p.n.e. niewolnikiem Ezopem, który miał skomponować zbiór

pisanych prozą bajek zwierzęcych[3]. W V w. p.n.e. pojawiło się

określenie "bajki ezopowe", obejmujące zarówno zbiór bajek pisanych

przez Ezopa, jak i utwory autorów wcześniejszych i późniejszych[2]. W

starożytności powstawały także zbiory bajek Babriosa, Fedrusa i

Avianusa. Popularny był też anonimowy zbiór 98 bajek, nazywany

bajkami Romulusa[2]. Bajki były też włączane do utworów m.in.

Enniusza i Horacego. W średniowieczu tworzono początkowo łacińskie

przeróbki bajek starożytnych; w językach narodowych pisano bajki

dopiero od XII wieku (we Francji pojawił się wtedy przekład bajek Marie

de France). Popularność bajki wzrosła w okresie renesansu, tworzyli

wtedy m.in. Rimicjusz, Erazm z Rotterdamu[4]. W czasach

późniejszych bajki pisali m.in. Jean de La Fontaine, Gotthold Ephraim

Lessing oraz Iwan Kryłow[1].

W Polsce pierwsze bajki pojawiały się jako część większych utworów:

kazań, kronik i listów. Pierwszy większy zbiór bajek zamieścił Biernat z

Lublina w Żywocie Ezopa Fryga[4]. Bajki pisywali później: Bartłomiej

Paprocki, Krzysztof Niemirycz, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Julian Ursyn

Niemcewicz, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz, Aleksander Fredro oraz

Stanisław Jachowicz[5].

Cechy bajki

Cechy bajki

Cechy bajek:

- pisane wierszem,

- krótkie,

- bohaterami są zwierzęta, które

zachowują się jak ludzie (uosobienie),

- zwierzęta maja wyraźne zalety i

wady ludzkie,

- brak fantastyki, czarów i magii,

- wyraźny morał (nauka).

Baśń - definicja

Baśń – jeden z fantastycznych gatunków

epickich, zazwyczaj niewielkich rozmiarów,
odwołujący się zwykle do folkloru.

Dominują w niej elementy fantastyki; opowiada

o siłach nadprzyrodzonych, cudownych
zdarzeniach, nadnaturalnych postaciach i
zjawiskach. Jedną z ważniejszych cech baśni
jest nieokreślony czas i miejsce akcji. Zawiera
ludową mądrość, przedstawia wierzenia
ludowe i magiczne; baśń może być osnuta na
podaniach, legendach.

Baśń – definicja według Nowego słownika

pedagogicznego

W ujęciu podanym przez Nowy słownik

pedagogiczny baśń oznacza

[1]

„ opowiadanie o

treści osnutej na fantazji : zmyślaniu, podaniu lub

legendzie. Baśń jest bądź produktem pióra

wybitnych pisarzy. Znalazła ona odbicie m. in. w

dziełach J.Ch. Andersena, braci Grimm. Baśń

zajmuje szczególnie dzieci w wieku 5-9 lat,

sprzyjając rozwojowi ich wyobraźni, ich życia

uczuciowego, kształtując poczucie sprawiedliwości,

ułatwia także poznanie świata, dzięki baśniom

bowiem dzieci umacniają się w swoich

przekonaniach o cechach rzeczywistych świata

realnego. „

[1]

W. Okoń „Nowy słownik pedagogiczny” ,Wydawnictwo Naukowe

ŻAK, Warszawa 2007

Baśń definicja według Słownika literatury

dziecięcej i młodzieżowej.

Nieco inną i bardziej rozbudowaną definicję baśni podaje

Słownik Literatury dziecięcej i młodzieżowej „ gatunek
epicki ukształtowany w kulturze ludowej,

odznaczający się

obecnością pierwiastków fantastycznych i
cudowności, w sposób naturalny i nie
wymagający żadnych uzasadnień łączą się ze
światem realnym; jeden z typowych gatunków
literackich… ”.

B. Tylicka, G. Leszczyński pod.red „Słownik literatury dla dzieci i młodzieży”, Wyd.

Ossolineum Wrocław, Warszawa, , Kraków 2002

Motywy baśniowe

Do motywów baśniowych zaliczamy:
* motyw walki dobra ze złem. Zło w baśniach jest

zawsze potężniejsze od dobra, ale zwykle z nim

przegrywa. Zwycięstwo dobrej strony jednak zawsze

jest okupione stratą

* przenikanie się świata nadprzyrodzonego z realnym
* motyw zwycięstwa miłości, sprawiedliwości i dobra
* motyw mędrca.
W baśniach często występuje postać, której wiedza jest

ogromna, niedostępna dla większości śmiertelników.

Mędrzec posiada także niesamowite moce służące

wpływaniu na świat i inne osoby. Ta osoba jest

swoistym wykładnikiem moralnym, drogowskazem

dla innych bohaterów.

Baśń ludowa

Baśń ludowa

Baśnie ludowe opierają się na

motywach wędrownych
wywiedzionych z tradycji ustnej,
operują schematyczną fabułą i
uproszczonymi postaciami
bohaterów. Wyrastają ze
światopoglądu deterministycznego i
wiary w ostateczny triumf dobra.

Baśń ludowa

BAŚŃ LUDOWA

była częścią literatury mówionej. Przez

długie wieki była przekazywana drogą ustną, co

przyczyniło się do wyrobienia jej formy łatwej do

zapamiętania. Ułatwia opowiadanie i rozumienie często

występująca trój członowość: trzech synów (lub córki), trzy

dobre uczynki, trzy zadania do spełnienia, rozwiązanie

trzech zagadek, trzy bale Kopciuszka. Dziecku łatwo

orientować się w tym wszystkim. W baśniowej scenerii

poznaje zasadnicze cechy charakterów ludzkich, a także

motywy działania, uczucia. Jest tu miłość, zazdrość i

zawiść, skąpstwo, żądza władzy, ale i poświęcenie bez

granic i nadludzka odwaga. Oprócz ludzi występują w

baśniach zwierzęta, zazwyczaj obdarzone czarodziejską

mocą, wdzięczne za okazaną im dobroć, postacie

fantastyczne i przedmioty magiczne, wnoszące

pierwiastek niezwykłości fascynujący wyobraźnię dzieci.

Omówione tu cechy baśni ludowej odnajdujemy w

baśniach takich jak: O królewnie zaklętej w żabkę

Wortman, Kot w butach czy inne.

Baśń ludowa

Baśnie ludowe opierają się na motywach wędrownych

wywiedzionych z tradycji ustnej, operują schematyczną

fabułą i uproszczonymi postaciami bohaterów. Wyrastają

ze światopoglądu deterministycznego i wiary w ostateczny

triumf dobra.

Utwory te nie były tworzone z myślą o odbiorcy dziecięcym,

lecz były wytworem fantazji człowieka prostego,

niewykształconego, który szukał w nich zadośćuczynienia

dla swego ciężkiego życia, starał się stworzyć obraz

świata, w którym nagradzany zostaje człowiek prosty i

ubogi.

Baśnie ludowe w swojej surowej formie nie nadają się dla

dzieci. Ich język jest zbyt trudny, niezrozumiały, moralność

często dwuznaczna, a forma zbyt uboga. Wiele też w

baśniach ludowych okrucieństwa. Przyswojenie dzieciom

tych utworów wymaga opracowania literackiego wątków

ludowych, wzbogacenia języka, kompozycji, formy,

uszlachetnienia moralności, skomplikowania

psychologicznego rysunku postaci.

Cechy baśni ludowej.

Cechy baśni ludowej.

CECHY:

•

przyroda w postaci tła akcji, nastroju,
upersonifikowanych sił żywiołów oraz
postaci zwierzęcych,

•

świat baśni ludowej jest dość
ograniczony, wątki, postacie, rekwizyty
powtarzają się ciągle,

•

zwroty ludowe, porównania,

•

uczuciowe pierwiastki wysunięte są na
plan pierwszy, z pominięciem intelektu,

Rola baśni ludowej

Rola baśni ludowej

•

Rozbudowuje się treści, eksponując
dawniejsze lub współczesne zagadnienia
różnych środowisk, a w nich tkwi najwięcej
elementów spełniających funkcje
wychowawcze,

•

Służą funkcji poznawczej, kształcącej i
emocjonalnej,

•

Zapoznają z geografią regionu, rozwijają
wyobraźnię, uwrażliwiają na piękno pejzażu
danego regionu,

Baśń terapeutyczna.

Baśń terapeutyczna.

Baśń terapeutyczna jest utworem adresowanym do

dzieci, głównie w wieku od 4 do 9 lat, w którym świat
jest widziany z dziecięcej perspektywy; występują
tam czarodziejskie postacie, ale inaczej niż w baśni -
magia rzadko pomaga rozwiązywać trudne sytuacje.

Celem baśni terapeutycznych, które opierają się

zawsze na założeniach określonego kierunku
psychoterapeutycznego, jest uspokojenie,
zredukowanie problemów emocjonalnych i
wspieranie we wzroście osobistym.

Można wyodrębnić następujące rodzaje bajek

terapeutycznych: relaksacyjną, psychoedukacyjną
oraz psychoterapeutyczną.

Rodzaje baśni terapeutycznych

relaksacyjną – głównym jej celem jest

uspokojenie dziecka dokonane przede

wszystkim za pomocą wizualizacji. Akcja tej

bajki toczy się w miejscu spokojnym,

bezpiecznym, odczuwanym przez dziecko jako

przyjaznym. Bohater opowiadania obserwuje i

doświadcza wszystkimi zmysłami miejsca, w

których się odpręża. Bajka relaksacyjna

powinna trwać 3-7 minut i zawierać elementy

wizualizacji poruszające zmysł słuchu np.

szum drzew, świergot ptaków i zmysł czucia

np. ogrzewające promienie słońca. Dobrze

jest zastosować przy opowiadaniu muzykę

uspokajającą. Relaksacja odbywa się na tle

natury najczęściej.

psychoedukacyjną – celem bajek psychoedukacyjnych jest

redukcja lęku odtwórczego. Powstaje on na skutek przeżycia

jakiegoś negatywnego doświadczenia lub lęku tzw.

wytwórczego, powstałego w wyniku niewłaściwej stymulacji

wyobraźni, czy też lęku wynikającego z niezaspokojenia

potrzeb. Celem tych bajek jest wprowadzenie zmian w

zachowaniu dziecka i osiągnięcie tego, by w inny sposób

postrzegało ono swoją sytuację. Bajki te rozwijają

świadomość emocjonalną, empatię, uczą optymizmu,

przyjaźni, a także dają wsparcie poprzez zwracanie uwagi na

ważność dobrych relacji i przyjaźni z innymi. Są to bajki dość

krótkie zawierające metafory i symbole znane dziecku.

Opowiadania te nie narzucają dziecku określonego sposobu

zachowania, lecz proponują, zachęcają do naśladownictwa.

Bohater nie może być podobny do dziecka, w tym sensie, że

jak Zosia ma problem, to bajka nie może być o Zuzi. Problem

dziecka przenosimy na świat zwierząt lub zabawek. Dziecko

samo odnajdzie podobieństwo. Po przedstawieniu bajki

psychoedukacyjnej należy zachęcić dziecko do wykonania

ilustracji, do rozmowy o bohaterach opowiadania, o tym co

oni czuli. Można też odwołać się do osobistych doświadczeń,

ale nie należy narzucać interpretacji. Dziecko dokona je

samo i dostrzeże w

bajce jej osobiste znaczenie.

psychoterapeutyczną – są dłuższe i wzorują się na baśniach

uzupełnionych dodatkowo o techniki terapeutyczne.

Zawierają mechanizm identyfikacji naśladownictwa, a także

przewarunkowania. Celem ich jest dokonanie zmiany

sposobu myślenia o sytuacjach lękotwórczych, a tym samym

ich odczuwania oraz redukowania lęku. Bajki te muszą służyć

budowaniu pozytywnych emocji i przekazywać dziecku

odpowiednią wiedzę wskazując sposoby radzenia sobie w

sytuacji lękotwórczej. Bajki psychoterapeutyczne są

opowiadaniami fantastycznymi, które konkretyzują i

racjonalizują doznawane przez dziecko lęki. Konkretyzacja

lęku polega na połączeniu przyczyny ze skutkiem, tzn.

pokazanie dziecku kto lub co ten lęk wywołuje.

Racjonalizacja to przede wszystkim ukazanie możliwości

spojrzenia na coś z innego punktu widzenia, pokazanie

racjonalnego sposobu myślenia. Bajki psychoterapeutyczne

dają dziecku wiedzę będącą skutecznym sposobem

redukującym lęk. Charakterystyczne jest to, że bohater

znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a

wprowadzane kolejno postacie pomagają mu znaleźć sposób

na przezwyciężenie tego lęku. Bajki psychoterapeutyczne

oddziaływują poprzez identyfikację i naśladownictwo.

Cechy i funkcje baśni

Cechy i funkcje baśni

terapeutycznej.

terapeutycznej.

Cechy:
- bohater baśniowy znajduje się w trudnej sytuacji i

przeżywa lęk,

-eksponowanie bodźców wyodrębnionych jako

lękotwórcze i łączenie ich z bodźcami pozytywnymi
tak, by ułatwić proces oswajania , wygaszania lęku u
dziecka

Funkcje:

-

Terapeutyczna

-

Lękotwórcza

-

Wychowawcza

Baśń literacka

Baśń literacka

Baśnie literackie zawierają bardziej

skomplikowane przesłanie autorskie i wymowę

moralną, zindywidualizowane postaci

bohaterów, odchodzą też od wywiedzionego z

folkloru schematu fabularnego. Baśnie

współczesne kształtuje świadomość trudności

wyborów moralnych i etycznej złożoności

świata, w którym nie zawsze można odróżnić

dobro od zła i gdzie nie zawsze dobro jest

zwycięskie.

Baśnie literackie, szczególnie współczesne,

często zupełnie pomijają przyrodę - rozgrywają

się nieraz w wielkim mieście, w mieszkaniach,

jedynie wśród sprzętów domowych.

PRZYPISY

PRZYPISY

1.

1. Słownik terminów literackich. Janusz Sławiński (red.). Wrocław:

Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2000,

s. 55.

s. 55.

2.Hanna Dziechcińska Bajka. W: Słownik literatury staropolskiej.

Teresa Michałowska (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, 2002, s. 76

3. Zbigniew Goliński Bajka. W: Słownik literatury polskiego

oświecenia. Teresa Kostkiewiczowa (red.). Wrocław: Zakład
Narodowy im. Ossolińskich, 2002, s. 22

4. Hanna Dziechcińska Bajka. W: Słownik literatury staropolskiej.

Teresa Michałowska (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, 2002, s. 77.

5. Józef Bachórz Bajka. W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Józef

Bachórz i Alina Kowalczykowa (red.). Wrocław: Zakład Narodowy
im. Ossolińskich, 2002, ss. 66–68

Bibliografia:

Bibliografia:

1.

Słownik terminów literackich. Janusz Sławiński (red.).
Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2000

2.

2.Hanna Dziechcińska Bajka. W: Słownik literatury
staropolskiej. Teresa Michałowska (red.). Wrocław:
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002

3.

Zbigniew Goliński Bajka. W: Słownik literatury
polskiego oświecenia. Teresa Kostkiewiczowa (red.).
Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002,

4.

www.wikipedia.pl

5.

www.sp13.mzopo.pl/publikacje/swi_tzb.doc

6.

B. Bettelheim „Cudowne i pożyteczne o znaczeniach i
wartościach baśni”, Warszawa, Wyd. WAB, 1996